TERMODINAMIK

BAB 1 KONSEP ASAS

1.0 PENGENALAN

 TERMODINAMIK ADALAH SAINS MENGENAI

PERHUBUNGAN-PERHUBUNGAN ANTARA
HABA, KERJA DAN SIFAT-SIFAT SISTEM

 TERMODINAMIK ADALAH BERKAITAN

DENGAN KAEDAH-KAEDAH YANG PERLU
BAGI MENUKAR TENAGA HABA DARI
SUMBER-SUMBER YANG ADA SEPERTI BAHAN
API KIMIA KEPADA KERJA MEKANIKAL

 HUBUNGAN-HUBUNGAN ANTARA HABA,

KERJA DAN SIFAT-SIFAT SISTEM DINYATAKAN
DALAM BENTUK HUKUM-HUKUM
TERMODINAMIK

 ASAS KEPADA TERMODINAMIK ADALAH

PEMERHATIAN-PEMERHATIAN UJIKAJI

 DIPERHATIKAN BAHAWA HABA DAN KERJA

ADALAH DUA BENTUK TENAGA YANG
SALING BERKAIT DAN INI ADALAH ASAS
KEPADA HUKUM PERTAMA TERMODINAMIK
 DIPERHATIKAN BAHAWA HABA TIDAK
PERNAH MENGALIR DARI OBJEK BERSUHU
RENDAH KEPADA OBJEK YANG BERSUHU
LEBIH TINGGI TANPA BANTUAN. KONSEP INI
ADALAH PENTING DALAM PEMBANGUNAN
HUKUM KEDUA TERMODINAMIK

 CONTOH LOJI KEJURUTERAAN YANG

MELIBATKAN ANALISIS TERMODINAMIK
ADALAH SEPERTI LOJI KUASA STIM, LOJI
KUASA GAS, KITAR PENYEJUKAN DSBNYA
1.1 KONSEP-KONSEP ASAS DAN TAKRIFAN

 SISTEM:
o Sistem ditakrifkan sebagai sekuantiti jirim
yang mempunyai jisim dan identiti yang tetap
dimana pemerhatian ditumpukan untuk sesuatu
kajian
 SEKITARAN:
o Apa-apa yang berada diluar sistem adalah
sekitaran
 SEMPADAN:
o Sistem dipisahkan dari sekitaran oleh
sempadan
o Sempadan boleh jadi tetap atau bergerak
o Ia boleh jadi nyata ( seperti dinding silinder
dan permukaan omboh dalam injin
pembakaran dalam)
o Ia boleh jadi khayalan ( seperti keratan paip di
bahagian masuk dan keluar turbin )

Beban

Piston/omboh

Gas sempadan sistem

(sistem)

Rajah 1. Contoh Sistem Tertutup

 SISTEM TERTUTUP:
o Jika jirim di dalam dan di luar sistem tidak
menyeberangi sempadan, sistem dinamakan
sistem tertutup
o Hanya haba dan kerja boleh menyeberanginya
o Contoh adalah seperti Rajah 1. di mana gas
mengembang dalam silinder sambil menolak
omboh
o Dapat dilihat bahawa haba dan kerja melintasi
sempadan sistem dalam proses ini tetapi jirim
yang membentuk sistem ini masih boleh
dikenali

 SISTEM TERBUKA/ISIPADU KAWALAN:

o Digunakan apabila analisis perlu dilakukan
keatas sesuatu peranti (device) seperti
pemampat udara yang melibatkan aliran jisim
memasuki dan/atau keluar daripada peranti
tersebut (Rajah 2)
o Prosidur untuk analisis seperti ini adalah
dengan menentukan satu isipadu kawalan yang
mengelilingi peranti tersebut
o Permukaan/sempadan isipadu kawalan ini
dikenali sebagai permukaan kawalan
o Jisim, haba dan kerja boleh menyeberangi
permukaan kawalan
Udara masuk Haba Udara keluar
(tekanan rendah) (tekanan tinggi)

permukaan kawalan PEMAMPAT UDARA kerja MOTOR

Rajah 2. Contoh Isipadu Kawalan

 PANDANGAN MIKROSKOP:
o Mengambilkira perlakuan individu molekul
o Melibatkan banyak persamaan untuk
menerangkan perlakuan sistem
 PANDANGAN MAKROSKOP:
o Mempertimbangkan kesan-kesan purata
sejumlah molekul yang banyak
o Kesan-kesan ini boleh diukur
o Apa yang diukur adalah pengaruh purata-masa
bagi sejumlah banyak molekul-molekul seperti
tekanan
o Kita akan hanya mengambil pendekatan
makroskop dalam pengajian kita
o Dari pandangan makroskop, kita sentiasa
mempertimbangkan isipadu yang besar
 berbanding dimensi molecular dan dengan ini
kita mempertimbangkan sistem-sistem yang
mengandungi banyak molekul
o Kita mengambilkira bahan sebagai berterusan
dengan mengabaikan tindakan individu
molekul
o Konsep ini dipanggil konsep keselanjaraan
(continuum)
o Konsep ini tidak boleh digunakan jika laluan
bebas purata molekul menghampiri magnitud
dimensi bekas seperti di dalam teknologi
vakum
1.2 SIFAT-SIFAT DAN KEADAAN
SESUATU BAHAN

 Jika kita pertimbangkan sesuatu jisim air, kita

dapati air ini boleh wujud dalam beberapa bentuk

 Jika ia mulanya cecair, ia boleh menjadi wap bila

dipanaskan atau pepejal bila disejukkan

 Dengan ini kita memperkatakan tentang fasa-fasa

yang berlainan bagi sesuatu bahan

 FASA:
o Sekuantiti jirim yang homogen keseluruhannya
o Bila terdapat lebih dari satu fasa, fasa-fasa
tersebut dipisahkan oleh sempadan fasa
o Pada setiap fasa, sesuatu bahan itu boleh wujud
pada berbagai tekanan dan suhu atau dalam
sebutan termodinamik dalam berbagai keadaan
o Sesuatu keadaan itu boleh diterangkan oleh
beberapa sifat makroskop yang boleh
diperhatikan seperti suhu, tekanan dan
ketumpatan
 SIFAT:
o Sebarang ciri makroskop yang tercerap untuk
sistem
o Kuantiti yang bergantung/bersandar kepada
keadaan sesuatu sistem dan tidak
bergantung/bersandar kepada laluan
bagaimana sistem tiba pada sesuatu keadaan

 KEADAAN:
o Keadaan sesuatu sistem pada sebarang ketika
ditentukan oleh nilai-nilai sifat-sifatnya
o Merupakan penerangan lengkap bagi sesuatu
sistem

 Sifat Termodinamik boleh dibahagikan kepada 2

kumpulan umum:
o Sifat intensif – Tidak bersandar pada jisim.
Contoh seperti tekanan, suhu dan ketumpatan
o Sifat ekstensif – Berubah secara terus dengan
jisim. Contoh seperti jisim(m) dan isipadu
jumlah(V)

 Sifat ekstensif per unit jisim adalah sifat intensif.

Contoh seperti isipadu-tentu(v) dimana v = V/m

 Jika sekuantiti jirim didalam sesuatu keadaan di

bahagi kepada 2 bahagian yang sama, setiap
bahagian akan mempunyai nilai sifat intensif yang
sama seperti nilai asal dan separuh nilai sifat
ekstensif
 Biasanya, kita bukan sahaja merujuk kepada sifat-
sifat sesuatu bahan tetapi sifat-sifat sesuatu sistem

 Dengan ini, nilai sifat itu adalah berkesan untuk

keseluruhan sistem dan ini membabitkan apa yang
kita panggil sebagai keseimbangan

 Sifat-sifat menerangkan keadaan sistem apabila ia

berada dalam keseimbangan

 KESEIMBANGAN TERMA:
o Suhu adalah sama bagi keseluruhan sistem

 KESEIMBANGAN MEKANIKAL:
o Tiada kecenderungan untuk tekanan pada
mana-mana titik untuk berubah dengan masa
jika sistem diasingkan dari sekitaran

 KESEIMBANGAN TERMODINAMIK:
o Apabila sesuatu sistem berada dalam
keseimbangan dengan mengambilkira semua
perubahan keadaan yang mungkin
(keseimbangan terma, mekanikal, kimia, dlln),
kita katakan sistem berada didalam
keseimbangan termodinamik
1.3 PROSES DAN KITARAN

 Apabila berlakunya perubahan pada satu atau lebih

sifat-sifat sistem, kita katakan bahawa perubahan
keadaan telah berlaku
 PROSES:
o Laluan beberapa keadaan yang dialami oleh
sistem

sifat
pertama keadaan akhir

proses/laluan

keadaan awal

sifat kedua

Rajah 3
 Bagaimana kita hendak menerangkan keadaan
sesuatu sistem bagi sesuatu proses jika proses
sebenar berlaku bila keseimbangan tidak wujud?

 Rujuk Rajah 1 semula. Apabila kita mengalihkan

kepingan pemberat dari omboh, keseimbangan
mekanikal tidak wujud dan hasilnya omboh
bergerak keatas sehingga keseimbangan mekanikal
dicapai semula

 PROSES MIRIP STATIK:

o Proses mirip keseimbangan
o Proses berlaku secara tidak terhingga
perlahannya
o Proses dimana sisihan dari keseimbangan
termodinamik adalah kecil tak terhingga dan
semua keadaan yang dilalui sistem semasa
proses ini boleh diambilkira sebagai keadaan-
keadaan keseimbangan
o Banyak proses sebenar menghampiri proses
mirip statik ini. Berbalik pada Rajah 1. Jika
kepingan-kepingan pemberat adalah kecil dan
dialihkan satu persatu, proses ini boleh
diambilkira sebagai proses mirip statik
o Jika kepingan-kepingan pemberat dialihkan
sekali gus, ini bukan lagi proses keseimbangan
 PROSES TIDAK SEIMBANG:
o Kita terhad kepada menerangkan sistem
sebelum dan selepas proses berlaku (apabila
keseimbangan dicapai semula). Kita tidak
dapat menerangkan setiap keadaan yang dilalui
oleh sistem ataupun kadar proses ini berlaku

 PROSES SESIFAT:
o Dalam keadaan tertentu, kemungkinan terdapat
sesuatu sifat yang malar/tetap sepanjang proses
o Awalam ‘iso’ digunakan bagi proses sesifat ini:
 Proses isotermal/sesuhu:proses berlaku
pada suhu tetap
 Proses isobar/setekanan:proses berlaku
pada tekanan tetap
 Proses isometric/seisipadu:proses berlaku
pada isipadu tetap
 Proses isentropik/seentropi:proses berlaku
pada entropi tetap
 Proses isentalpik/sentalpi:proses berlaku
pada entalpi tetap
 KITARAN:
o Apabila sesuatu sistem dari satu keadaan awal
melalui beberapa perubahan keadaan (proses)
yang berlainan dan akhirnya kembali ke
keadaan awal, sistem ini dikatakan telah
mengalami satu kitaran
o Pada akhir sesuatu kitaran, semua sifat
mempunyai nilai yang sama sebagaimana nilai
awal masing-masing. Contoh: Stim(air) yang
mengalir melalui loji kuasa stim mengalami
satu kitaran

sifat
pertama 2

Sifat kedua
 Rajah 4
1.4 UNIT

 Sistem unit yang akan digunakan adalah unit SI

 Jisim : kilogram (kg)

 Panjang : meter (m)

 Masa : saat (s)

 Daya : Newton (N)

o
Diterbitkan dari Hukum Kedua Newton

o
F=mxa

o
Daya = jisim x cepatan

o
Unit daya ialah Newton dan ditakrifkan
sebagai daya yang diperlukan untuk memecut
1 kg jisim pada kadar 1 m/s2
 Penambah unit
o
Digunakan untuk meringkaskan penulisan
nombor

Penambahan Simbol Faktor Contoh

Gandaan
Kilo K 103 1KN=103N
Mega M 106 1MW=106W
Giga G 109 1 Gpa=109Pa

Tera T 1012 1 TW=1012W

1.5 ISIPADU-TENTU

Isipadu-tentu sesuatu bahan ditakrifkan sebagai
isipadu jumlah per unit jisim. Simbol: v

Ketumpatan adalah jisim per unit isipadu. Ia adalah
salingan kepada isipadu-tentu. Simbol: 

v dan  adalah sifat-sifat intensif

Unit untuk v adalah m3/kg

Unit untuk  adalah kg/m3

Unit untuk isipadu jumlah (V) adalah m3 atau sering
digunakan liter (L)

1 Liter = 10-3 m3 atau 0.001 m3

1.6 TEKANAN

 Tekanan ditakrifkan sebagai daya normal yang

ditindak oleh bendalir per unit luas

 Tekanan, P = Fnormal
A

Unit SI bagi tekanan ialah Pascal(Pa) atau N/m2

1 Pascal = 1 N/m2

2 unit lain (bukan SI) adalah:

o 1 bar = 105 Pa = 0.1 MPa

o atmosfera piawai: 1 atm = 101325 Pa


Kebanyakan alat pengukuran tekanan menunjukkan
perbezaan di antara tekanan mutlak di dalam sistem
dan tekanan atmosfera di luar

Perbezaan tekanan ini dipanggil tekanan tolok atau
tekanan hampagas

Istilah tekanan tolok digunakan apabila tekanan di
dalam sistem lebih besar dari tekanan atmosfera
tempatan, Patm iaitu:

o Ptolok = Pmutlak – P atm


Apabila tekanan atmosfera tempatan lebih besar
dari tekanan dalam sistem, istilah tekanan hampagas
digunakan iaitu:

o Phampagas = Patm – Pmutlak


Nilai dari jadual adalah nilai tekanan mutlak
 
Perhubungan di antara beberapa tekanan yang telah
dinyatakan ditunjukkan dalam Rajah 5 di bawah:

Tekanan melebihi
Tekanan atmosfera
Ptolok
Tekanan atmosfera

Phampagas

Tekanan Tekanan < tekanan

Mutlak > Pmutlak Patm atmosfera
tekanan
atmosfera
Pmutlak

Tekanan sifar

Rajah 5. Perhubungan di antara tekanan mutlak, tolok dan

hampagas

 Alat yang biasa digunakan untuk mengukur tekanan

ialah manometer dan tolok Bourdan

 Manometer mengukur perbezaan tekanan berpandukan

ketinggian cecair manometrik di dalam tiub. Cecair ini
biasanya ialah raksa atau minyak: P - Patm = gh
 – ketumpatan cecair; g – kecepatan graviti dan h
adalah perbezaan ketinggian cecair
 Tolok Bourdan mengukur tekanan di dalam tangki
atau bekas tertutup. Tolok ini memberikan nilai
tekanan secara terus menerusi skala yang telah
ditentukurkan
1.7 SUHU

 Sensasi relatif kepanasan dan sejuk adalah biasa bagi

kita

 Suhu ditakrifkan supaya sensasi-sensasi ini menjadi

kuantitatif

 Adalah sukar untuk mentakrifkan suhu, jadi kita

beralih kepada takrifan kesamaan suhu

 Kesamaan suhu: dua jasad/sistem mempunyai

kesamaan suhu (mempunyai suhu yang sama) apabila
tidak berlaku apa-apa perubahan sifat yang boleh
diperhatikan manakala kedua-dua jasad berada dalam
perhubungan terma

 Hukum Sifar Termodinamik(HST): merupakan satu

hukum yang diterbitkan daripada konsep kesamaan
suhu

 Takrifan HST: Apabila dua sistem/jasad mempunyai

kesamaan suhu dengan sistem/jasad ketiga, kedua-dua
sistem/jasad tersebut mempunyai kesamaan suhu di
antara satu sama lain
 Ujikaji HST:

S3

S1 S2

 Katakanlah sistem S1 dan S3 mempunyai suhu yang

sama di mana bila persentuhan berlaku antara S1 dan
S3 tiada perubahan berlaku kepada sifat-sifat
fizikalnya

 Bila kita sentuhkan S3 dan S2 pula, tiada perubahan

berlaku dalam sifat-sifat fizikal sistem-sistem. Ini
bererti suhu S3 dan suhu S2 adalah sama

 Jika disentuhkan S1 dan S2, akan diperhatikan bahawa

tiada berlaku perubahan dalam sifat-sifat fizikal
sistem-sistem. Ini bererti S1 dan S2 mempunyai suhu
yang sama
 SKALA SUHU:
o Skala suhu yang digunakan dalam unit SI ialah
Celcius.
o Dalam sistem Imperial skala Fahrenheit
digunakan
o Pada skala Celcius, takat beku dan takat didih air
masing-masing adalah 0oC dan 100oC.
o Nilai yang berpadanan pada skala Fahrenheit
ialah 32oF dan 212oF
o Skala suhu yang lebih penting dalam bidang
termodinamik ialah skala suhu mutlak. Dalam
skala ini, tiada nilai negatif digunakan. Nilai suhu
yang paling rendah ialah sifar
o Skala suhu mutlak untuk SI ialah Kelvin (simbol
K) dan untuk sistem Imperial ialah Rankine
(simbol R)
o Keempat-empat skala di atas dihubungkan
melalui persamaan-persamaan:
 T(oC) = T (K) – 273
 T(oF) = T (R) – 460
 T (R) = 1.8 T (K)
 T(oF) = 1.8 T(oC) + 32