LUNCHEON TALK BERSAMA EDITOR DAN PENGAMAL MEDIA

26 APRIL 2016

“MEDIA DAN UNDANG-UNDANG: PERSPEKTIF NEGARA”

OLEH

YBHG. TAN SRI DATO’ SRI HAJI MOHAMED APANDI BIN ALI
PEGUAM NEGARA MALAYSIA

Assalamualaikum Warahmatulahi Wabarakatuh,

Salam Sejahtera dan Salam 1Malaysia.

YBhg. Datuk Dr. Chamil Wariya

Ketua Pegawai Eksekutif

Malaysian Press Institute (MPI)

YBhg. Datuk Mustapa Omar

Setiausaha/Bendahari

Malaysian Press Institute (MPI) /

Pengarang Kumpulan, Harian Metro/Metro Ahad

Encik Mohd. Amirul Akhbar Mohd. Zulkifli

Pengarah

Institut Pengajian Kewartawanan/ Institute of Journalism Studies (IJS)

1
YBhg. Datuk Seri/ Datuk/ Tuan/Puan dan sidang hadirin yang dihormati

sekalian,

1. Alhamdulillah, syukur ke hadrat Allah SWT kerana dengan limpah

dan berkat kurnia-Nya maka dapat kita bersama-jama berkumpul

pada hari yang berbahagia ini. Ribuan terima kasih saya ucapkan

kepada pihak Malaysian Press Institute (MPI) atas undangan untuk

saya menyampaikan Luncheon Talk bertajuk “Media dan Undang-

Undang: Perspektif Negara”.

2. Saya amat berbesar hati kerana, pada hari ini juga, saya

berpeluang untuk berdamping dan mengenali dengan lebih dekat

lagi beberapa editor serta pengamal media yang selama ini saya

sekadar kenal melalui nama pena dan penulisan mereka yang

mengagumkan. Saya juga difahamkan bahawa majlis pada hari ini

dihadiri oleh para editor, wartawan kanan, ahli-ahli akademik dan

pengamal media tanah air di Malaysia. Saya percaya, kesudian

tuan-tuan dan puan-puan hadir ke Luncheon Talk pada hari ini

dalam kesibukan tugas masing-masing jelas mencerminkan

komitmen dan permuafakatan tuan-tuan dan puan-puan untuk

sama-sama membincangkan satu isu yang amat signifikan dalam

mencorakkan masa depan negara kita, khususnya bidang

2
 kewartawanan. Melalui sesi ini, saya berharap dapat memberi

penjelasan lebih mendalam mengenai kebebasan media mengikut

undang-undang dari perspektif kerajaan.

PERANAN MEDIA DALAM ERA GLOBALISASI

Tuan-tuan dan puan-puan yang saya hormati sekalian,

3. Dalam dunia tanpa sempadan sebagaimana pada hari ini,

masyarakat sentiasa mendahagakan maklumat terkini dengan

kadar yang pantas. Jika empat puluh (40) tahun dahulu, sesuatu

berita, walau sesensasi mana pun, akan hanya tersebar meluas

apabila surat khabar dicetak dan diedar pada keesokkan paginya.

Lebih kurang empat puluh (40) ke lima puluh (50) tahun dahulu

juga, berita mengenai apa-apa program atau acara yang dirancang

untuk diadakan mengambil masa berhari-hari untuk disebarkan ke

pengetahuan umum. Sekitar empat puluh (40) tahun yang lalu juga,

gambar-gambar yang saya ambil di tempat-tempat yang saya lawati

diambil dengan kamera yang menggunakan filem, akan mengambil

masa sekurang-kurangnya selama sebulan untuk filemnya siap

diproses untuk ditatap bersama dengan ahli keluarga saya yang

lain. Surat-surat juga hanya akan sampai ke tangan penerima

3
 selepas beberapa hari ia diposkan oleh si pengirim. Pada masa

dahulu, kaedah yang paling cepat untuk menyampaikan maklumat

ialah melalui telegram, yang mengambil masa sekurang-kurangnya

satu hari untuk ia sampai kepada penerima. Walau pun cepat,

jumlah perkataan yang boleh dimasukkan di dalam sesuatu

telegram adalah sangat terhad.

4. Namun, keadaan pada hari ini sungguh berbeza. Kini, dengan

kepesatan dan pembangunan teknologi media massa dan media

sosial, sesuatu kejadian atau berita boleh tersebar meluas ke

seluruh dunia sejurus selepas ia berlaku. Gambar yang diambil di

sesuatu tempat kejadian boleh dikongsi serata dunia selang

beberapa saat sahaja. Malah, baru-baru ini “the gravity-defying free-

kick” yang dijaringkan oleh pemain bola sepak Pulau Pinang, Mohd

Faiz Subri, telah dilihat oleh peminat bola sepak di seluruh dunia

selang beberapa minit selepas ia dijaringkan. Gambar-gambar dan

video-video kejadian serangan pengganas di Paris pada akhir tahun

lepas, serta di Jakarta, Brussels dan Turki pada awal tahun ini,

tersebar ke seluruh dunia hanya beberapa ketika selepas kejadian

itu berlaku. Semua ini mampu dilakukan melalui satu kaedah yang

sama, iaitu penggunaan “Media”, khususnya media sosial.

4
5. Justeru, tuan-tuan dan puan-puan, tidak dapat dinafikan bahawa

media pada hari ini memainkan peranan yang sangat penting dan

merupakan medium utama dalam proses penyampaian berita dan

maklumat kepada setiap lapisan masyarakat. Pada era ini, media

memiliki suatu kuasa yang amat luar biasa yang mampu

mencorakkan pemikiran dan kepercayaan masyarakat dalam

sesuatu perkara. Namun, kita harus sentiasa mengingati kata-kata

Winston Churchill semasa beliau menyampaikan ucapannya di

Parlimen United Kingdom pada tahun 1906, “Where there is great

power there is great responsibility, where there is less power there

is less responsibility, and where there is no power there can, I think,

be no responsibility.”

Tuan-tuan dan puan-puan,

6. Para pengamal media perlu sedar bahawa kuasa yang digalas

melalui mata pena dan papan kekunci komputer masing-masing

perlulah dipikul dengan penuh tanggungjawab. Suatu pelaporan

dan penerbitan yang tidak tepat yang sudah tersebar meluas boleh

menyebabkan kerugian, kekacauan dan ketidakharmonian yang

tidak boleh diperbaiki. Walau pun suatu pelaporan yang salah boleh

diperbetulkan, namun seringkali kerosakan telah pun berlaku,

5
 damage has been done. Oleh yang demikian, setiap patah

perkataan dan bait ungkapan hendaklah dibuat dengan penuh

berhemah, teliti dan tepat. Seperti bak kata pepatah Melayu “mata

pena lebih tajam daripada mata pedang”. Hakikat inilah yang perlu

difahami dengan jelas oleh setiap pengamal media, tidak kira

pengamal media tradisional mahu pun media baru.

7. Dalam hal ini, saya ingin memetik kata-kata William Lamb, Perdana

Menteri Great Britain dan juga dikenali sebagai Lord Melbourne

semasa beliau menjadi ahli House of Commons. Dalam perbahasan

di Parlimen United Kingdom pada tahun 1817, beliau telah

menggambarkan tanggungjawab media seperti berikut. Izinkan

saya untuk membaca petikan tersebut dalam teks asal:

“It is common to speak of the power of the press, and I admit

that its power is great. I would, however, beg leave to remind

the conductors of the press of their duty to apply to

themselves a maxim which they never neglected to urge on

the consideration of government –“that the possession of

great power necessarily implies great responsibility.”

They stand in a high situation, and ought to consider justice

6
 and truth the great objects of their labours, and not yield

themselves up to their interests or their passions.”

MEDIA DAN KEBEBASAN BERSUARA

Hadirin yang saya muliakan,

8. Sejak kebelakangan ini, isu utama yang sering dibangkitkan oleh

bukan sahaja pengamal media malah masyarakat umumnya adalah

berhubung hak untuk menulis dan melapor dengan bebas dan

tanpa sekatan. Benar, kebebasan untuk menulis, memberi

pandangan, melapor atau lebih dikenali sebagai “kebebasan media”

adalah sangat berkait rapat dengan kebebasan bersuara.

Kebebasan bersuara merupakan salah satu hak asasi yang diiktiraf

di peringkat antarabangsa dan dijamin di dalam Perlembagaan

Persekutuan. Malah, Artikel 19 Perisytiharan Hak Asasi Manusia

Sejagat (Universal Declaration of Human Rights) atau dikenali

dengan nama singkatannya, UDHR, yang telah diterima oleh Majlis

Umum Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu pada tanggal 10

Disember 1946 juga mengiktiraf hak untuk menyuarakan pendapat

dan bersuara.

7
9. Dalam hal ini, Artikel 19 Perisytiharan tersebut menyatakan

bahawa-

“Everyone has the right to freedom of opinion and expression;

this right includes freedom to hold opinions without interference

and to seek, receive and impart information and ideas through

any media and regardless of frontiers.”

10. Berdasarkan Artikel 19 UDHR ini, hak untuk menyampaikan

maklumat dan idea melalui apa-apa media adalah merupakan

sebahagian daripada kebebasan bersuara yang perlu diberikan

kepada setiap individu.

11. Saya ingin mengambil peluang ini untuk menjelaskan kepada tuan-

tuan dan puan-puan bahawa instrumen UDHR merupakan suatu

resolusi yang telah dibuat oleh Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu

dan tidak mengikat di sisi undang-undang. Pendirian ini adalah

sebagaimana yang telah diputuskan di dalam kes Merdeka

University Berhad v Government of Malaysia [1981] 2 MLJ 356

di mana Mahkamah Persekutuan menyatakan bahawa UDHR

merupakan perisytiharan prinsip semata-mata dan tidak boleh

8
 dianggap menjadi sebahagian daripada undang-undang negara kita

yang perlu kita patuhi secara total.

Hadirin yang saya hormati sekalian,

12. Sebagai sebuah negara berdaulat dan merdeka, kita mempunyai

hak dan tanggungjawab yang cukup besar dalam mencorak dan

menentukan acuan yang paling sesuai untuk rakyat dan negara

kita. Apa yang sesuai untuk sesuatu negara lain tidak semestinya

sama sesuai untuk negara Malaysia. Begitu juga dalam soal prinsip

kebebasan bersuara ini. Selaku negara ahli Pertubuhan Bangsa-

Bangsa Bersatu, semestinya kita bertanggungjawab untuk sentiasa

menghormati dan berusaha untuk mematuhi resolusi-resolusi yang

telah kita persetujui di peringkat antarabangsa. Namun demikian,

sekiranya acuan penterjemahan prinsip kebebasan bersuara mutlak

didapati tidak sesuai dengan acuan masyarakat Malaysia yang

berbilang kaum dan agama ini, maka perlulah ia diubah suai

sewajarnya.

13. Malangnya, ketegasan kita untuk mencorak kebebasan media

mengikut acuan tersendiri ini kadang kala disalah erti oleh

masyarakat antarabangsa. Seringkali Malaysia dikecam sebagai

9
 sebuah negara yang tidak mendukung prinsip demokrasi yang

bertunjangkan hak asasi manusia. Sebagai contoh, Indeks

Kebebasan Akhbar 2016 (“World Press Freedom Index 2016”) yang

diterbitkan oleh The Reporters Without Borders telah menempatkan

Malaysia di tangga 146 daripada 180 negara yang disenaraikan,

iaitu meningkat satu anak tangga daripada tangga 147 pada tahun

2015. Kedudukan Malaysia adalah lebih rendah daripada beberapa

negara di rantau ini seperti Myanmar di tangga 143, Filipina di

tangga 138, Thailand di tangga 136, Indonesia di tangga 130 dan

Cambodia di tangga 128. Pada tahun 2012, Malaysia berada di

tangga 122, manakala pada tahun 2006, kita berada di tangga 92.

14. Walau pun kedudukan Malaysia di World Press Freedom Index

menunjukkan sedikit peningkatan, skor negara kita di Indeks

tersebut telah merosot berbanding skor pada tahun 2015. Pada

tahun 2015, skor Malaysia adalah sebanyak 43.29 mata tetapi pada

tahun 2016, skor kita telah jatuh ke 46.57 mata. Namun demikian,

indeks tersebut juga menunjukkan bahawa kemerosotan dalam skor

kebebasan media turut berlaku di kalangan banyak negara. Malah,

pada tahun 2015, The Reporters Without Borders juga melaporkan

bahawa dua pertiga daripada negara-negara yang dikaji

menunjukkan kelembapan dalam kebebasan media, termasuk

10
 negara-negara maju seperti Amerika Syarikat dan Singapura.

Mengambil kira kedudukan ini, persoalan yang perlu ditanya oleh

para hadirin sebagai pengamal media adalah sama ada kedudukan

ini benar-benar mencerminkan tahap kebebasan media di Malaysia.

KEBEBASAN BERCAKAP DAN BERSUARA DI BAWAH

PERLEMBAGAAN PERSEKUTUAN

Tuan-tuan dan Puan-puan yang saya hormati sekalian,

15. Sebagaimana tuan-tuan dan puan-puan mungkin sedia maklum,

kebebasan bercakap dan bersuara warganegara Malaysia adalah

dijamin di bawah Fasal (1)(a) Perkara 10 Perlembagaan

Persekutuan. Fasal tersebut memperuntukkan bahawa tiap-tiap

warganegara adalah berhak kepada kebebasan bercakap dan

bersuara. Namun demikian, perlu diingat bahawa kebebasan ini

bukanlah suatu hak yang mutlak. Fasal (2) Perkara 10 memberi

kuasa kepada Parlimen untuk mengenakan sekatan melalui

undang-undang kepada kebebasan bercakap dan bersuara demi

memelihara kepentingan keselamatan Persekutuan, hubungan baik

dengan negara-negara lain, ketenteraman awam atau prinsip moral.

11
16. Kebebasan bercakap dan bersuara yang bersyarat ini bukanlah

suatu yang baru. Malah, semasa peruntukan ini dibincangkan di

peringkat penggubalannya pada tahun 1957, Suruhanjaya Reid

melalui the Report of The Federation of Malaya Constitutional

Commission, atau lebih dikenali sebagai Laporan Suruhanjaya

Reid, turut mengakui kepentingan sekatan-sekatan tertentu

terhadap kebebasan bercakap dan bersuara demi menjamin

ketenteraman awam. Suruhanjaya Reid telah mengesyorkan agar

kebebasan bercakap, berhimpun dan berpersatuan perlu diberi

kepada setiap warganegara, tetapi tertakluk kepada sekatan

tertentu. Izinkan saya untuk membaca perenggan 162 dalam

Laporan Suruhanjaya tersebut dalam teks asal:

“We further recommend that freedom of speech and

expression should be guaranteed to all citizens subject to

restrictions in the interests of security, public order or

morality or in relation to incitement, defamation or contempt

of court.”

17. Dengan menggunakan kuasa yang diberikan oleh Perkara 10(2)

Perlembagaan Persekutuan, Parlimen telah menggubal beberapa

undang-undang yang menyekat kebebasan bercakap dan bersuara.

12
 Antara undang-undang tersebut yang mungkin relevan kepada

pengamal media termasuk Akta Mesin Cetak dan Penerbitan 1984

[Akta 301], Akta Hasutan 1948 [Akta 15] dan Akta Komunikasi dan

Multimedia 1998 [Akta 588]. Saya akan menerangkan sedikit

sebanyak berkenaan undang-undang ini sebentar lagi.

18. Harus diingati bahawa sekatan yang dikenakan melalui undang-

undang tersebut juga adalah selaras dengan Article 29(2)

Perisytiharan Hak Asasi Manusia Sejagat (Universal Declaration of

Human Rights) yang memperuntukkan bahawa kebebasan setiap

individu, termasuk hak bersuara dan berpendapat, boleh disekat

oleh undang-undang yang digubal bagi tujuan pengiktirafan dan

menghormati hak dan kebebasan orang lain serta mencapai

keperluan moral, ketenteraman awam dan kesejahteraan umum di

dalam sesuatu masyarakat demokratik.

19. Saya juga mengambil kesempatan ini untuk menekankan bahawa

Malaysia bukanlah satu-satunya negara yang menetapkan sekatan

terhadap kebebasan bercakap dan bersuara, yang juga membawa

kesan kepada kebebasan media. Yang Amat Arif Raja Azlan Shah,

mantan Ketua Hakim Negara, melalui penghakimannya dalam kes

Pendakwa Raya lwn Ooi Kee Saik [1971] 2 MLJ 108 telah

13
 menyatakan bahawa tidak ada satu negara pun yang memberikan

hak kebebasan bercakap dan bersuara secara mutlak. Izinkan saya

untuk memetik kata-kata Yang Amat Arif dalam teks asal:

“… as far as I am aware, no constitutional state has seriously

attempted to translate the right into an absolute right.

Restrictions are a necessary part of the right and in many

countries of the world, freedom of speech and expression is, in

spite of formal safe guards, seriously restricted in practice.”

Tuan-Tuan dan Puan-Puan yang saya hormati sekalian,

20. Hak dan kebebasan tuan-tuan dan puan-puan untuk menulis dan

menerbit sebagai pengamal media adalah juga berpaksikan kepada

kebebasan bercakap dan bersuara sebagaimana yang

diperuntukkan di dalam Perlembagaan Persekutuan. Seperti yang

telah saya terangkan, kebebasan pengamal media untuk menulis,

memberi pandangan, melapor dan menerbit sesuatu perkara adalah

tertakluk kepada sekatan-sekatan yang wajar seperti yang

diperuntukkan secara nyata melalui undang-undang. Oleh yang

demikian, kuasa yang ada pada media yang boleh mempengaruhi

orang awam wajar digunakan dengan bertanggungjawab bagi

14
 memajukan agenda nasional untuk memelihara ketenteraman

awam dan kesejahteraan umum dalam sebuah negara yang

berbilang kaum dan agama seperti Malaysia.

21. Seperti yang telah saya nyatakan tadi, terdapat beberapa undang-

undang yang mengawal sesuatu penerbitan yang disiarkan melalui

media cetak dan media sosial. Antara undang-undang yang

berkaitan adalah Akta Mesin Cetak dan Penerbitan 1984 [Akta 301],

Kanun Keseksaan [Akta 574], Akta Hasutan 1948 [Akta 15], Akta

Fitnah 1957 [Akta 286] dan Akta Komunikasi dan Multimedia 1998

[Akta 588].

22. Saya tidak bercadang untuk menyentuh peruntukan di dalam setiap

undang-undang itu satu persatu dengan panjang lebar. Saya pasti

tuan-tuan dan puan-puan adalah pengamal media yang sudah

berpengalaman dan arif dengan peruntukan-peruntukan yang

berkaitan. Walau bagaimanapun, suka saya sentuh beberapa

peruntukan penting di dalam undang-undang tersebut yang

mempunyai kesan secara langsung dalam urusan tuan-tuan dan

puan-puan selaku pengamal media.

15
23. Pertamanya, Akta Mesin Cetak dan Penerbitan 1984 [Akta 301].

Seperti yang tuan-tuan dan puan-puan sedia maklum, Akta ini

digubal bertujuan untuk mengawal kegiatan percetakan dan

penerbitan akhbar dan majalah tempatan serta mengawal kegiatan

penerbitan luar negara yang diimport masuk ke negara kita. Ia juga

bertujuan untuk mengawal penerbitan yang berkemungkinan

mengancam keselamatan dan ketenteraman awam atau

membangkitkan prasangka dari segi moral dan akhlak mulia.

Seksyen 8A(1) Akta Mesin Cetak dan Penerbitan 1984 menjadikan

perbuatan menyiarkan berita yang tidak benar (false news) dengan

niat jahat sebagai satu kesalahan. Seksyen 8A(2) pula

memperuntukkan bahawa niat jahat akan dianggap wujud sekiranya

tidak ada keterangan bahawa tertuduh telah mengambil langkah

yang munasabah untuk menentusahkan kebenaran sesuatu berita

sebelum ia diterbitkan.

24. Dalam kes PP lwn Pung Chen Choon [1994] 1 MLJ 566, tertuduh

ialah seorang editor akhbar di Sabah. Beliau telah didakwa di

bawah seksyen 8A(1) atas tuduhan menerbitkan berita palsu dalam

akhbar The Borneo Mail bahawa seorang paderi, Benjamin

Basintol, telah ditangkap di bawah Akta Keselamatan Dalam Negeri

16
 1960 (ISA), seorang lagi paderi Roman Catholic telah melarikan diri

dan beberapa orang paderi lain dikehendaki oleh pihak polis.

25. Dalam kes ini, Mahkamah Agung telah meneliti takrifan perkataan

“niat jahat” dan mentafsirkan “niat jahat” sebagai suatu perbuatan

yang dibuat dengan bersengaja, dengan niat dan tanpa alasan yang

sah di sisi undang-undang.

26. Tertuduh juga telah menghujahkan bahawa seksyen 8A(1) dan (2)

mengenakan sekatan kepada kebebasan bercakap dan bersuara

dan sekatan ini bukanlah sekatan yang dibenarkan di bawah

Perkara 10(2) Perlembagaan Persekutuan, dan oleh itu, seksyen

8A(1) dan (2) adalah bercanggah dengan Perkara 10

Perlembagaan Persekutuan. Walau bagaimanapun, Mahkamah

Agung memutuskan bahawa penerbitan berita palsu dengan niat

jahat mungkin, antara lain, boleh mempengaruhi orang ramai untuk

melakukan perbuatan yang menjejaskan keselamatan dalam

negeri, melemahkan hubungan persahabatan Malaysia dengan

negara lain, membawa kepada gangguan ketenteraman awam dan

melakukan perbuatan jenayah. Dengan itu, seksyen 8A tergolong

dalam lingkungan sekatan yang dibenarkan oleh Perkara 10(2)

Perlembagaan Persekutuan.

17
27. Agak menarik juga Mahkamah Agung, dalam penghakimannya,

telah membuat pemerhatian bahawa seksyen 8A(2) tidak menyekat

kebebasan akhbar sama ada secara langsung atau tidak langsung.

Sebaliknya, dengan memperuntukkan bahawa anggapan niat jahat

dapat dipatahkan dengan membuktikan bahawa tertuduh telah

mengambil langkah-langkah munasabah untuk menentusahkan

kebenaran sesuatu berita sebelum ia diterbitkan, ia sekaligus

memajukan dan memastikan bahawa kebebasan akhbar tidak

disalahgunakan atau diperalatkan. Malah, Mahkamah Agung turut

menyatakan bahawa menentusahkan kebenaran sesuatu berita

adalah amalan “standard” wartawan yang bertanggungjawab.

Tuan-tuan dan puan-puan,

28. Satu lagi kes berkenaan sabitan di bawah seksyen 8A Akta Mesin

Cetak dan Penerbitan 1984 adalah kes Lim Guan Eng lwn PP

[2000] 2 CLJ 541. Dalam kes tersebut, tertuduh telah dituduh,

antaranya di bawah seksyen 8A, kerana menerbitkan berita palsu

dengan niat jahat dalam bentuk sebuah risalah bertajuk “Mangsa

Dipenjarakan”. Pertuduhan tersebut adalah berkaitan dengan

tindakan seorang mantan Ketua Menteri, yang dikatakan oleh

tertuduh telah merogol seorang gadis di bawah umur 16 tahun.

18
29. Berdasarkan fakta dalam kes itu, Mahkamah Persekutuan

memutuskan bahawa perkataan-perkataan yang diterbitkan dalam

risalah tersebut adalah palsu dan tidak ada keterangan

dikemukakan oleh tertuduh untuk menunjukkan bahawa langkah-

langkah munasabah telah diambil untuk menentusahkan berita

sebelum ia diterbitkan. Tertuduh seterusnya telah didapati bersalah

dan dikenakan hukuman penjara lapan belas (18) bulan bagi setiap

kesalahan yang disabitkan.

30. Para pengamal media haruslah mengambil iktibar daripada

keputusan mahkamah dalam kedua-dua kes tersebut. Setiap berita

yang diterbitkan atau sebarang penulisan oleh pengamal media

haruslah ditentusahkan kebenarannya sebelum diterbitkan bagi

memastikan ia bukanlah berita palsu. Jika tidak, ia akan

mengundang suatu tindakan pendakwaan di bawah Akta tersebut.

31. Selain daripada peruntukan seksyen 8A, seksyen 7 Akta tersebut

juga memberi kuasa kepada Menteri Dalam Negeri untuk melarang

percetakan, pengimportan, penerbitan, penjualan atau pengedaran

apa-apa penerbitan yang mengandungi apa-apa makalah, karikatur,

fotograf, laporan, nota atau tulisan yang boleh memudaratkan

19
 ketenteraman awam, moral, keselamatan atau yang

menggemparkan fikiran orang ramai.

32. Keduanya, Kanun Keseksaan [Akta 574]. Kanun Keseksaan adalah

undang-undang jenayah utama yang memperuntukkan perbuatan-

perbuatan yang terjumlah sebagai perbuatan jenayah. Antara

peruntukan yang mempunyai kaitan dengan media adalah seksyen

298A Kanun Keseksaan. Seksyen ini melarang mana-mana orang,

dan dalam konteks pada hari ini, pengamal media, daripada

mengeluarkan kata-kata sama ada secara lisan atau bertulis atau

apa-apa perbuatan yang boleh menyebabkan suasana tidak

harmoni, perpecahan atau perasaan permusuhan atau

menimbulkan kebencian atas alasan agama.

33. Selain daripada itu, seksyen 500 Kanun Keseksaan juga relevan

kepada pelaksanaan tugas seorang pengamal media. Seksyen itu

memperuntukkan bahawa seseorang yang memfitnah orang lain

boleh dihukum dengan penjara tidak melebihi dua (2) tahun atau

denda atau kedua-duanya sekali. Fitnah pula ditakrifkan sebagai

apa-apa perkataan, sama ada secara lisan atau bertulis, yang

dibuat atau diterbitkan mengenai seseorang yang bertujuan untuk

20
 membawa mudarat kepada orang itu atau mengetahui bahawa ia

boleh membawa mudarat kepada reputasi seseorang.

34. Baru-baru ini, Ahli Parlimen Pandan, Yang Berhormat Rafizi Ramli

telah dituduh di bawah peruntukan seksyen 500 Kanun Keseksaan

kerana dikatakan memfitnah Lembaga Tabung Haji melalui

penulisan dalam blognya, walau pun beliau mempunyai sebab

untuk mempercayai bahawa ia boleh memudaratkan reputasi dan

nama baik Lembaga Tabung Haji. Memandangkan kes ini akan

dibicarakan di mahkamah, saya tidak boleh membincangkannya

kerana ia akan melanggar kaedah “sub judice”.

35. Seterusnya, Akta Hasutan 1948 [Akta 15] juga merupakan suatu

undang-undang yang wajar difahami dan diberi penekanan oleh

para pengamal media. Seksyen 4 Akta Hasutan melarang mana-

mana orang daripada melakukan apa-apa perbuatan seperti

menyebut perkataan atau menerbitkan penerbitan yang mempunyai

kecenderungan menghasut. Persoalan yang pasti timbul adalah,

apakah maksud sesuatu yang mempunyai “kecenderungan

menghasut”. Seksyen 3(1) Akta Hasutan mentakrifkan

“kecenderungan menghasut” sebagai;

21
(a) sesuatu yang mendatangkan kebencian atau penghinaan atau

membangkitkan perasaan tidak setia terhadap mana-mana

Raja atau Kerajaan;

(b) sesuatu yang boleh membangkitkan rakyat supaya cuba

mendapatkan perubahan melalui cara yang tidak sah;

(c) mendatangkan kebencian atau penghinaan atau

membangkitkan perasaan tidak setia terhadap pentadbiran

keadilan di Malaysia;

(d) menimbulkan perasaan tidak puas hati atau tidak setia di

kalangan rakyat Malaysia atau mana-mana negeri;

(e) mengembangkan perasaan niat jahat dan permusuhan antara

kaum atau golongan penduduk yang berlainan di Malaysia;

atau

(f) mempersoalkan apa-apa perkara berkenaan hak, taraf,

kedudukan, keistimewaan, kedaulatan atau prerogatif

mengenai kewarganegaraan, bahasa kebangsaan, hak

22
 keistimewaan orang Melayu dan anak negeri Sabah dan

Sarawak serta kedaulatan Raja-Raja Melayu.

36. Sejak lebih kurang dua (2) tahun yang lepas, perbuatan pihak-pihak

dan individu yang tidak bertanggungjawab dalam mengeluarkan

kenyataan yang berbaur menghasut dengan tujuan untuk

mengembangkan perasaan niat jahat dan permusuhan antara kaum

dan penduduk berbilang agama di Malaysia telah meningkat

dengan mendadak. Perbuatan dan tindakan tersebut telah

menyebabkan kegusaran di kalangan rakyat Malaysia dan

menggugat ketenteraman awam serta kesejahteraan umum.

Kerajaan memandang serius akan perkembangan ini kerana

bimbang sekiranya keadaan tidak dikawal, ia boleh menggugat

keamanan, ketenteraman dan keselamatan negara. Oleh yang

demikian, pihak berkuasa telah mengambil tindakan tegas terhadap

pihak-pihak yang menggugat keharmonian antara masyarakat

majmuk di Malaysia.

37. Statistik menunjukkan bahawa sejak awal tahun 2013 sehingga

Disember 2015, sebanyak 50 kes telah dibawa ke mahkamah yang

melibatkan hasutan dan komen yang memudaratkan. Antaranya

ialah Alvin Tan dan Vivian Lee yang telah dituduh kerana memuat

23
 naik gambar yang menghina umat Islam dengan menjemput umat

Islam memakan Bah Kut Teh di bulan Ramadan. Baru-baru ini,

pada 12 April 2016, Mahkamah Sesyen Kuala Lumpur telah

memerintahkan Vivian Lee untuk memasukkan pembelaannya

kerana Mahkamah berpuas hati bahawa pihak pendakwaan telah

membuktikan suatu kes “prima facie”. Manakala, Alvin Tan pula

telah melarikan diri ke Amerika Syarikat. Oleh itu, kes terhadap

beliau tidak dapat dibicarakan.

38. Pada tanggal 14 April 2016, Mahkamah Sesyen Kuala Lumpur telah

mendapati aktivis sosial, Haris Ibrahim, bersalah atas pertuduhan di

bawah Akta Hasutan berikutan peryataan yang dibuatnya di suatu

forum umum ekoran daripada Pilihan Raya Umum ke-13 pada

tahun 2013. Mahkamah mensabitkan Haris Ibrahim kerana berpuas

hati bahawa tertuduh telah mengeluarkan kata-kata yang

mempunyai kecenderungan untuk menghasut rakyat Malaysia

untuk menjatuhkan sebuah kerajaan yang dipilih secara demokratik

melalui protes jalanan. Haris Ibrahim telah dijatuhkan hukuman

penjara selama lapan (8) bulan.

39. Sememangnya, setakat ini tidak ada wartawan atau pengamal

media yang pernah diambil tindakan undang-undang di bawah Akta

24
 Hasutan. Namun, pengamal media harus sentiasa berwaspada dan

mengelakkan daripada menerbitkan apa-apa tulisan yang

mempunyai kecenderungan menghasut yang boleh menggugat

keharmonian yang dinikmati di negara setakat ini.

40. Selain itu, Akta Komunikasi dan Multimedia 1998 [Akta 588] yang

bertujuan untuk mengawal selia industri komunikasi dan multimedia

turut memperuntukkan beberapa sekatan terhadap pengguna

media elektronik secara khusus. Seksyen 233 Akta ini melarang

mana-mana pengguna media elektronik daripada menggunakan

apa-apa kemudahan rangkaian (network facilities) dalam memberi

komen yang mempunyai unsur lucah, sumbang atau jelik untuk

menyakitkan hati orang lain.

Tuan-tuan dan puan-puan yang dihormati sekalian,

41. Statistik Suruhanjaya Komunikasi dan Multimedia (SKMM)

menunjukkan bahawa setakat Januari 2016, sejumlah 20.62 juta

rakyat Malaysia memiliki akaun media sosial. Walau pun

penggunaan media sosial mempunyai banyak manfaat, terdapat

segelintir pemilik akaun media sosial yang menyalahgunakannya.

Pada 20 April 2016, Timbalan Menteri Komunikasi dan Multimedia,

25
 Dato’ Jailani Johari, memberitahu Dewan Negara bahawa sejak

tahun 2010 hingga Mac 2016, seramai dua puluh dua (22) orang

pemilik laman rangkaian sosial, laman web dan blog telah dituduh di

mahkamah kerana menyalahgunakan medium tersebut untuk

pelbagai tujuan. Sehingga bulan Mac 2016 juga, Suruhanjaya

Komunikasi dan Multimedia Malaysia (SKMM) telah menyiasat

sebanyak tiga puluh dua (32) kes penyalahgunaan internet dan

media baru di bawah seksyen 233 Akta Komunikasi dan Multimedia

1998.

42. Baru-baru ini, Ahli Parlimen Subang, Yang Berhormat Sivarasa

Rasiah, telah didakwa di bawah Akta ini berhubung tindakannya

membuat penghantaran komunikasi yang palsu sifatnya dengan

niat untuk menyakitkan hati orang lain dengan menggunakan

kemudahan atau perkhidmatan laman sosial “Facebook”. Saya tidak

boleh membincangkan kes ini dengan lebih mendalam kerana ia

kini masih di peringkat perbicaraan di mahkamah.

43. Selain itu, tindakan menyekat portal berita The Malaysian Insider

juga telah diambil oleh Suruhanjaya Komunikasi dan Multimedia

Malaysia (SKMM) pada 25 Februari yang lalu kerana menerbitkan

berita palsu yang merupakan kesalahan di bawah Akta ini.

26
44. Satu lagi Akta yang ingin saya bawa kepada perhatian para hadirin

sekalian yang mempunyai kesan kepada pengamal media ialah

Akta Rahsia Rasmi 1972 [Akta 88]. Akta ini digubal bagi tujuan

melindungi rahsia rasmi Kerajaan. Seksyen 8 Akta ini

memperuntukkan bahawa seseorang yang memiliki apa-apa

dokumen yang bertaraf rahsia rasmi adalah melakukan suatu

kesalahan. Kerajaan memandang berat perkara ini kerana

kebelakangan ini kejadian ketirisan maklumat terkelas semakin

meningkat dan hal ini boleh menggugat keselamatan negara.

45. Baru-baru ini juga, Ahli Parlimen Pandan, Yang Berhormat Rafizi

Ramli, telah dituduh di mahkamah kerana memiliki tanpa kebenaran

dan mendedahkan dokumen rahsia yang berada di bawah kawalan

Jawatankuasa Kira-Kira Wang Negara (PAC) serta mendakwa

wujudnya hubungan antara Lembaga Tabung Angkatan Tentera

(LTAT) dan 1 Malaysia Development Bhd (1MDB) semasa

mengadakan sidang media di lobi bangunan Parlimen pada 24 dan

28 Mac yang lalu. Kes ini juga masih di peringkat perbicaraan.

Tujuan saya membangkitkan Akta ini adalah untuk mengingatkan

para pengamal media untuk tidak memiliki apa-apa rahsia rasmi

ataupun menerbitkan apa-apa berita yang mengandungi rahsia

rasmi atau mendedahkan apa-apa dokumen terkelas.

27
46. Suka saya tekankan di sini bahawa selain tindakan jenayah yang

boleh diambil, seseorang pengamal media juga boleh diambil

tindakan sivil di bawah Akta Fitnah 1957 dan diarah untuk

membayar pampasan sekiranya terbukti bahawa sebarang laporan

atau penerbitan yang dibuat adalah berunsur fitnah dan telah

mengakibatkan reputasi mana-mana pihak terjejas akibat daripada

pelaporan tersebut.

Tuan-tuan dan puan-puan yang saya muliakan,

PEMBAHARUAN UNDANG-UNDANG BERKAITAN MEDIA

47. Kemajuan tidak akan dapat dikecapi tanpa perubahan. Benarlah

seperti yang dikatakan oleh wartawan yang terkemuka di Amerika

Syarikat, George Bernard Shaw, iaitu “Progress is impossible

without change, and those who cannot change their minds cannot

change anything”. Oleh yang demikian, sebagai sebuah negara

membangun dan berdaya saing, Kerajaan sememangnya sentiasa

berusaha dan mengambil langkah-langkah proaktif dalam

melaksanakan perubahan-perubahan yang perlu ke arah mencapai

tahap yang lebih baik dari yang sedia ada.

28
48. Sebagaimana tuan-tuan dan puan-puan sedia maklum, Program

Transformasi telah dilancarkan pada tahun 2012. Melalui inisiatif ini,

Kerajaan telah mengorak langkah berani dengan memansuhkan

undang-undang yang dianggap tidak lagi relevan melalui beberapa

inisiatif pembaharuan perundangan. Dalam hal ini, undang-undang

berkaitan dengan kawalan ke atas media juga tidak ketinggalan.

49. Seiring dengan kemajuan bidang percetakan teknologi dan

komunikasi, kegiatan percetakan dan penerbitan juga telah

berkembang pesat. Menyedari perubahan landskap teknologi ini,

kerajaan telah mengambil keputusan untuk mengkaji semula

peruntukan-peruntukan di dalam Akta Mesin Cetak dan Penerbitan

1984.

50. Hasilnya, suatu pindaan telah dibuat kepada Akta Mesin Cetak dan

Penerbitan 1984 pada tahun 2012 untuk memansuhkan keperluan

memperbaharui lesen mesin cetak dan penerbitan secara tahunan.

Melalui pindaan ini, setiap lesen dan permit yang dikeluarkan

kepada mana-mana orang akan kekal sah selagi ia tidak dibatalkan.

51. Pindaan kepada Akta Mesin Cetak dan Penerbitan 1984 ini

menunjukkan keprihatinan serta komitmen Kerajaan untuk

menyediakan persekitaran kondusif dan telus kepada pengamal

29
 media dalam memberikan pandangan dan membuat laporan

berhubung sesuatu perkara.

Hadirin yang saya hormati sekalian,

52. Saya pasti tuan-tuan dan puan-puan sedar bahawa terdapat

beberapa negara yang mengamalkan kawal selia industri media

secara kendiri (self-regulation) melalui penubuhan Majlis Media

seperti di Australia, New Zealand, United Kingdom dan India. Hal

yang sama juga pernah diusulkan oleh YAB Perdana Menteri,

Malaysia sebagai sebahagian daripada inisiatif transformasi

perundangan. Beliau menyatakan bahawa kerajaan akan membuat

kajian berhubung penubuhan Majlis Media yang akan

melaksanakan kawal selia kendiri industri.

53. Secara peribadi, saya berpandangan bahawa cadangan YAB

Perdana Menteri ini adalah satu cadangan yang amat baik dan

boleh melatih serta memacu industri media di negara kita ke arah

suatu industri yang lebih matang. Walau bagaimanapun, kaedah

pelaksanaan serta kesesuaiannya untuk diamalkan di Malaysia

perlulah dikaji dengan penuh teliti. Justeru, jabatan dan

kementerian yang berkaitan perlulah mengambil inisiatif untuk

30
 mengkaji perkara ini dengan mendalam. Saya percaya tuan-tuan

dan puan-puan selaku stakeholder utama dalam perkara ini akan

dirujuk sekiranya inisiatif ini dilaksanakan kelak. Untuk makluman,

Working Draft Rang Undang-Undang Majlis Media telah digubal

namun masih belum dimuktamadkan tertakluk kepada

perbincangan dengan semua pihak. Dalam hal ini, perbincangan

masih boleh diteruskan oleh semua pihak.

Tuan-tuan dan puan-puan sekalian,

54. Saya juga ingin menyentuh sedikit berhubung dengan pindaan yang

telah dibuat terhadap Akta Hasutan 1948 [Akta 15]. Pada tahun lalu,

suatu pindaan telah diluluskan untuk tidak lagi menjadikan

perbuatan mana-mana orang untuk mengembangkan kebencian

atau penghinaan atau membangkitkan ketidakpuasan hati terhadap

Kerajaan sebagai suatu kesalahan menghasut. Pindaan ini adalah

selaras dengan hasrat Kerajaan untuk menjadi lebih terbuka dan

dengan itu membolehkan orang awam bebas untuk memberikan

maklum balas atau kritikan membina terhadap Kerajaan agar dapat

mewujudkan suatu pentadbiran yang telus dan bertanggungjawab

di Malaysia. Ini sekaligus menyelar tohmahan beberapa pihak yang

31
 mendakwa Kerajaan pada hari ini adalah Kerajaan yang tidak

bersedia untuk menerima kritikan.

Hadirin yang saya hormati sekalian,

55. Tragedi serangan bersenjata di pejabat akhbar mingguan Charlie

Hebdo, di Paris pada tahun 2015 yang mengorbankan 12 nyawa

perlu dijadikan teladan kepada seluruh masyarakat dunia. Akhbar

mingguan Charlie Hebdo yang sering memainkan sentimen dan

ideologi agama telah membangkitkan rasa ketidakpuasan hati

banyak pihak. Serangan tersebut bertitik tolak daripada tindakan

kartunisnya yang dianggap biadap menghina melalui lakaran atau

karikatur yang memaparkan mimik wajah yang menghina Nabi

Muhammad S.A.W. yang seterusnya diterbitkan oleh akhbar

tersebut. Kita perlu sedar bahawa penulisan dan penerbitan bersifat

sinis yang menyentuh sensitiviti agama semestinya akan

mengundang ketegangan yang boleh mengganggu-gugat

ketenteraman awam. Menyedari hakikat ini, suatu pindaan telah

dibuat dengan memasukkan perenggan 3(1)(ea) yang baru di

dalam Akta Hasutan 1948 dengan menjadikan suatu kesalahan

bagi mana-mana orang yang mengembangkan perasaan jahat,

32
 permusuhan atau kebencian antara mana-mana orang atau

kumpulan orang atas alasan agama.

56. Peruntukan ini adalah bertujuan untuk melindungi kesucian agama

dan menghormati kepercayaan yang dianuti oleh masyarakat

berbilang agama sebagaimana di Malaysia.

Hadirin yang saya hormati sekalian,

57. Berdasarkan kepada peruntukan undang-undang yang telah saya

sebutkan sebentar tadi, sememangnya hak kebebasan bercakap

dan bersuara selaku pengamal media di Malaysia adalah tidak

mutlak dan tertakluk kepada beberapa sekatan undang-undang.

Namun demikian, saya harap tuan-tuan dan puan-puan sedar

bahawa sekatan-sekatan tersebut bukanlah dibuat sewenang-

wenangnya. Ia adalah perlu dalam memastikan ketenteraman

awam di negara kita kekal terpelihara demi menjaga kepentingan

ramai.

33
PENUTUP/ KESIMPULAN

Tuan-tuan dan puan-puan,

58. Lord Denning, hakim yang termasyhur di United Kingdom, di dalam

bukunya bertajuk “Freedom Under the Law” menyatakan bahawa-

“The freedom of individual, which is so dear to us has to be

balanced with his duty; to be sure that every one owes a duty to

the society which he forms part”.

59. Sebagai sebuah negara yang berbilang kaum, bangsa, dan agama,

usaha ke arah mencari titik keseimbangan di antara hak dan

tanggungjawab setiap rakyatnya bukanlah suatu tugas yang mudah.

60. Selaku pengamal media, tuan-tuan dan puan-puan perlu sedar

bahawa tanggungjawab yang digalas di bahu tuan-tuan dan puan-

puan bukanlah satu tanggungjawab yang boleh dipandang ringan.

Setiap penulisan, pandangan dan laporan yang tuan-tuan dan

puan-puan terbitkan mampu mencorak pemikiran rakyat Malaysia

pada hari ini dan menentukan kelangsungan (survival) negara ini

sebagai sebuah negara yang merdeka.

34
61. Justeru, adalah amat penting agar setiap laporan dan penerbitan

dibuat secara berhemah dan bertanggungjawab. Kebebasan

bersuara perlulah diimbangi dengan etika kewartawanan yang baik.

Responsible journalism perlulah menjadi tonggak utama dalam

profesion kewartawanan yang perlu diadaptasi dan diikuti oleh

semua pengamal media seperti tuan-tuan dan puan-puan.

Sekiranya ini dilakukan, saya pasti industri kewartawanan dan

media di Malaysia ini akan lebih berkembang dan menjadi lebih

matang.

62. Dalam hal ini, saya juga ingin memetik kata-kata Winston Churchil

yang menyatakan bahawa “There is nothing wrong with change, if it

is in the right direction”.

63. Oleh yang demikian, saya juga ingin mengingatkan bahawa dalam

keghairahan kita untuk mendukung prinsip-prinsip kebebasan asasi,

janganlah kita menggadaikan dan menggugat ciri-ciri negara

Malaysia yang paling bernilai, iaitu keharmonian kaum dan agama

di kalangan masyarakat Malaysia yang berbilang kaum. “Jangan

sampai yang dikejar tidak dapat, yang dikendong pula berciciran”.

35
64. Terima kasih sekali lagi saya ucapkan kepada pihak penganjur dan

saya mendoakan semoga ucapan saya sebentar tadi sedikit

sebanyak dapat memberi penjelasan kepada tuan-tuan dan puan-

puan mengenai perspektif negara dalam isu media dan undang-

undang.

65. Akhir kata, sebagai penutup kepada ucapan saya pada hari ini,

saya ingin mengajukan satu soalan kepada para hadirin yang saya

hormati sekalian. Soalan saya berbunyi:

“Apakah manfaat yang akan diperolehi oleh rakyat dan negara

apabila berita palsu disiarkan?”

66. Jika jawapan adalah negatif saya pohon kerjasama Tuan-tuan dan

Puan-puan sekalian sebagai warga media untuk mengambil

langkah segera untuk memberhentikan penyiaran berita yang tidak

memberi sebarang manfaat.

Sekian, Wabillahittaufik Walhidayah, Wassalamualaikum WBT. Sekian,

terima kasih.

36