LABORATORIUM KIMIA
JURUSAN FARMASI
3030
ANALISIS KUALITATIF
(IDENTIFIKASI KATION DAN ANION)
Dalam identifikasi senyawa anorganik, maka dilakukan identifikasi terhadap kation dan
anion dari senyawa tersebut. Berikut adalah tabulasi data identifikasi kation dan anion untuk
digunakan sebagai panduan dalam praktek identifikasi kation dan anion senyawa anorganik yang
dianalisis.
A. ANALISIS KATION
1. Uji Gologan
Golongan Pereaksi Pengamatan Kation
I. HCl Mengendap Ag+, Pb2+, Hg22+
II. H2S / Tioasetamid Mengendap Hg2+, Cu2+, Cd2+, Bi3+
IIIA NH4Clserbuk + NH4OH Mengendap Fe2+, Fe3+, Al3+, Cr3+
IIIB H2S/Tioasetamid Mengendap Ni2+, Co2+, Zn2+, Mn2+
IV (NH4)2CO3 serbuk Mengendap Ba2+, Ca2+, Sr2+
V (NH4)2CO3 serbuk Tetap Mg2+, K+, Na+, NH4+
2. Uji Penegasan
Kation Golongan I
No. Pereaksi Ag+ Pb2+ Hg22+
1. HCl End putih End putih End putih
Panaskan Tetap Larut Tetap
+ NH4OH Larut tetap
2. NH4OH End Coklat End Putih End Hitam
+BERLEBIH Larut Tetap Tetap
3. NaOH End Coklat End Putih End Hitam
BERLEBIH Tetap Larut Tetap
4. KI Kuning Kuning Hijau
BERLEBIH Tetap Tetap Abu-Abu
Reaksi :
a. Ag+
1. Ag+ + HCl AgCl + H+
AgCl + 3NH4OH [Ag(NH3)2]OH + 2H2O + NH4Cl
2. 2Ag+ + 2NH4OH Ag2O + H2O + 2NH4+
Ag2O + 4NH4OH 2[Ag(NH3)2]OH + 3H2O
3. Ag+ + NaOH AgOH + Na+
4. Ag+ + KI AgI + K+
b. Pb2+
1. Pb2+ + 2 HCl PbCl2 + 2H+
2. Pb2+ + 2NH4OH Pb(OH)2 + NH4+
3. Pb2+ + 2NaOH Pb(OH)2 + 2Na+
4. Pb2+ + 2KI PbI2 + 2K+
c. Hg22+
1. Hg22+ + HCl Hg2Cl2 + 2H+
2. 2Hg22+ + 4NH4OH HgO.Hg(NH2)+ + 2Hg + 3NH4+
3. Hg22+ + 2NaOH Hg2O + Na+ + H2O
4. Hg22+ + 2KI Hg2I2 + 2K+
Hg2I2 + 2KI K2[HgI4] + Hg
Kation Golongan II
Reaksi :
a. Hg2+
1. Hg2+ + H2S HgS + 2H+
2. Hg2+ + 2NaOH HgO + H2O + 2Na+
3. Hg2+ + 2KI HgI2 + 2K+
HgI2 + 2KI K2[HgI4]
b. Bi3+
1. 2Bi3+ + 3H2S Bi2S3 + 6H+
2. Bi3+ + 3NaOH Bi(OH)3 + 3Na+
3. Bi3+ + 3KI BiI3 + 3K+
BiI3 + KI K[BiI4]
c. Cu2+
1. Cu2+ + H2S CuS + 2H+
2. Cu2+ + 2NaOH Cu(OH)2 + 2Na+
3. Cu2+ + 2KI CuI2 + 2K+
2CuI2 2CuI + I2
4. Cu2+ + 2NH4OH Cu(OH)2 + 2NH4+
Cu(OH)2 + 4NH4OH [Cu(NH3)4](OH)2 + 4H2O
d. Cd2+
1. Cd2+ + H2S CdS + 2H+
2. Cd2+ + 2NaOH Cd(OH)2 + 2Na+
3. Cd2+ + NH4OH Cd(OH)2 + 2NH4+
Cd(OH)2 + 2NH4OH [Cd(NH3)4](OH)2+ 2H2O
Reaksi :
a. Fe2+
1. Fe2+ + 2NaOH Fe(OH)2 + 2Na+
2. Fe2+ + 2NH4OH Fe(OH)2 + 2NH4+
3. Fe2+ + (NH4)2S FeS +2NH4+
b. Fe3+
1. Fe3+ + 3NaOH Fe(OH)3 + 2Na+
2. Fe3+ + 3NH4OH Fe(OH)3 + 2NH4+
3. Fe3+ + (NH4)2S FeS + S +2NH4+
4. Fe3+ + 3KSCN Fe(SCN)3 + 3K+
c. Al3+
1. Al3+ + 3NaOH Al(OH)3 + 3Na+
Al(OH)3 + NaOH [Al(OH)4]Na
2. Al3+ + 3NH4OH Al(OH)3 + 3NH4+
Al(OH)3 + NH4OH -
3. 2Al3+ + 3(NH4)2S Al2S3 + 6NH4+
Al2S3 +6 H2O 2Al(OH)3 + 3H2S
4. 2Al3+ + 3Na2CO3 Al2(CO3)3 + 6Na+
Al2(CO3)3 + 3H2O 2Al(OH)3 + 3CO2
3+
d. Cr
1. Cr3+ + 3NaOH Cr(OH)3 + 3Na+
Cr(OH)3 + NaOH [Cr(OH)4]Na
2. Cr3+ + 3NH4OH Cr(OH)3 + 3NH4+
Cr(OH)3 + 6NH4OH [Cr(NH3)6](OH)3 + 6H2O
3. 2Cr3+ +3(NH4)2S Cr2S3 + 6NH4+
Cr2S3 + 6H2O 2Cr(OH)3 + 3H2S
4. 2Cr3+ + 3Na2CO3 Cr2(CO3)3 + 6Na+
Cr2(CO3)3 + 3H2O 2Cr(OH)3 + 3CO2
Kation Golongan IIIB
Reaksi :
a. Ni2+
1. Ni2+ + 2NaOH Ni(OH)2 + 2Na+
2. Ni2+ + 2NH4OH Ni(OH)2 + 2NH4+
Ni(OH)2 + 6NH4OH [Ni(NH3)6](OH)2 + 6H2O
3. Ni2+ + (NH4)2S NiS + 2NH4+
4. Ni2+ + 2KCN Ni(CN)2 +2K+
b. Co2+
1. Co2+ + NaOH Co(OH)+ + Na+
(garam basa)
+
Co(OH) + 7NH4OH [Co(NH3)6](OH)2 + NH4+ + 6H2O
3. Co2+ + (NH4)2S CoS + 2NH4+
4. Co2+ + 2KCN Co(CN)2 +2K+
c. Zn2+
1. Zn2+ + 2NaOH Zn(OH)2 + 2Na+
Zn(OH)2 + 2NaOH Na2[Zn(OH)4]
2. Zn2+ + 2NH4OH Zn(OH)2 + 2NH4+
Zn(OH)2 + 4NH4OH [Zn(NH3)4](OH)2 + 4H2O
3. Zn2+ + (NH4)2S ZnS + 2NH4+
d. Mn2+
1. Mn2+ + 2NaOH Mn(OH)2 + 2Na+
2. Mn2+ + 2NH4OH Mn(OH)2 + 2NH4+
3. Mn2+ + (NH4)2S MnS + 2NH4+
Kation Golongan IV
No. Pereaksi Ba2+ Ca2+ Sr2+
1. K2CrO4 End kuning Tetap tetap
Dipanaskan - Tetap End kuning
2. Uji nyala Hijau apel Merah Merah hati
3. (NH4)2C2O4 End. Putih End putih End putih
4. H2SO4 End putih Tetap End putih
Reaksi :
a. Ba2+
1. Ba2+ + K2CrO4 BaCrO4 + 2K+
2. Ba2+ + (NH4)2C2O4 BaC2O4 + 2NH4+
3. Ba2+ + H2SO4 BaSO4 + 2H+
b. Sr2+
1. Sr2+ + K2CrO4 SrCrO4 + 2K+
2. Sr2+ + (NH4)2C2O4 SrC2O4 + 2NH4+
3. Sr2+ + H2SO4 SrSO4 + 2H+
c. Ca2+
a. Ca2+ + K2CrO4
b. Ca2+ + (NH4)2C2O4 CaC2O4 + 2NH4+
c. Ca2+ + H2SO4 -
a. Mg2+
1. Mg2+ + 2 NaOH Mg(OH)2 + 2Na+
Mg(OH)2 + 2HCl MgCl2 + 2H2O
2. 3Mg2+ + 2Na3PO4 Mg3(PO4)2 + 6Na+
3. Mg2+ + Na2CO3 MgCO3 + 2Na+
b. NH4+
1. NH4+ + NaOH NH4OH + Na+
NH4OH NH3 + H2O
2. NH4+ + 2K2[HgI4] NH2.Hg2I3 + 4KI + HI + H+
3. 3NH4+ + Na3[Co(NO2)6] (NH4)3[Co(NO2)6] + 3Na+
c. K+
1. K+ + HClO4 KClO4 + H+
2. K+ + Na3[Co(NO2)6] K3[Co(NO2)6] + 3Na+
3. K+ + C6H2(NO2)3OH C6H2(NO2)3OK + H+
B. ANALISIS ANION
1. Uji Golongan
Golongan Pereaksi Anion
AgNO3 Ba(NO3)2
I. Mengendap Tetap Cl-, Br-, I-, SCN-
Endapan tdk larut dlm
HNO3
II. Mengendap Tetap S2-, NO2-, CH3COO-
hitam/putih
Endapan larut dlm
HNO3
III. Mengendap putih Endapan putih SO32-, CO32-, HCO3-,
Endapan larut dlm Endapan larut dalam C2O42-
HNO3 HNO3
IV. Endapan berwarna Endapan PO43-, CrO42-, AsO3-,
Larut dalam HNO3 putih/berwarna S2O32-
Larut dalam HNO3
V. Tetap Tetap MnO4-, NO3--
VI. Tetap Endapan putih SO42-
Tidak larut dalam
HNO3
2. Uji Penegasan
Anion Golongan I
No. Pereaksi Cl- Br- I- SCN-
1. AgNO3 End putih End putih End kuning End putih
kekuningan
+ NH4OH Larut Tetap Tetap Larut
2. CuSO4 Tetap Tetap End coklat End hijau, lalu
berubah hitam
3. FeCl3 Tetap Tetap - Lar merah darah
4. Pb(NO3)2 End putih End putih End kuning tetap
sedikit
5. HgCl2 - - End merah End putih
karmin
(orange)
6 Air Klor (Cl2) Lar merah Lar coklat
jingga
Reaksi :
a. Cl-
1. Cl- + AgNO3 AgCl + NO3-
AgCl + NH4OH [Ag(NH3)2]Cl + H2O
2. 2Cl- + Pb(NO3)2 PbCl2 + 2NO3-
b. Br-
1. Br- + AgNO3 AgBr + NO3-
2. 2Br- + Pb(NO3)2 PbBr2 + 2NO3-
3. 2Br- + Cl2 Br2 + 2 Cl-
c. I-
1. l- + AgNO3 AgI + NO3-
2. 2I- + CuSO4 CuI2 + SO42-
2CuI2 2CuI + I2
3. 2I- + Pb(NO3)2 PbI2 + 2NO3
-
d. SCN-
1. SCN- + AgNO3 AgSCN + NO3-
AgSCN + NH4OH [Ag(NH3)2]SCN + H2O
2. 2SCN- +CuSO4 Cu(SCN)2 + SO42-
3. 3SCN- + FeCl3 Fe(SCN)3 + 3Cl-
4. 2SCN- + HgCl2 Hg(SCN)2 + 2Cl-
Anion Golongan II
No. Pereaksi NO2- S2-
1. AgNO3 End putih End. Hitam
2. KI + H2SO4 Coklat -
3. KMnO4 + H2SO4 Warna KMnO4 -
hilang
4. Pb(NO3)2 - End. hitam
5. HCl - -
Uap tes dgn Kertas jadi
kertas timbal hitam
asetat
6. FeSO4 + H2SO4 Cincin coklat -
Reaksi :
a. NO2-
1. NO2- + AgNO3 AgNO2 + NO3-
2. 2NO2- + 2KI + 2H2SO4 I2 + 2NO + 2H2O+K2SO4 +SO42-
3. 5NO2- + 2KMnO4 + 3H2SO4 -
5NO3 + 2MnSO4 +3H2O + K2SO4
b. S2-
1. S2- + 2AgNO3 Ag2S + 2NO3-
2. S2- + Pb(NO3)2 PbS + 2NO3-
3. S2- +2HCl H2S + 2Cl
-
Reaksi :
a. SO32-
1. SO32- + 2HCl SO2 + H2O + 2Cl-
2. SO32- + 2AgNO3 Ag2SO3 +2NO3-
3. SO32- + BaCl2 BaSO3 +2Cl-
4. 5SO32- +2KMnO4 +3H2SO4 5SO42- +2MnSO4 + 3H2O+K2SO4
b. CO32-
1. CO32- + 2HCl H2CO3 + 2Cl-
H2CO3 CO2 +2H2O
2. CO32- + 2AgNO3 Ag2CO3 + 2NO3-
3. CO32- + BaCl2 BaCO3 + 2Cl-
4. CO32- + MgSO4 MgCO3 + SO42-
c. HCO3-
1. HCO3- + HCl H2CO3 + Cl-
H2CO3 CO2 +2H2O
2. HCO3- + AgNO3 AgHCO3 + NO3-
3. 2HCO3- + BaCl2 Ba(HCO3)2 +2Cl-
4. 2HCO3- + + MgSO4 Mg(HCO3)2 + 2SO42-
Mg(HCO3)2 MgCO3 + H2O+CO2
d. C2O42-
1. C2O42- + AgNO3 Ag2C2O4 + 2 NO3-
2. C2O42- + BaCl2 BaC2O4 + 2 Cl-
3. C2O42- + KMnO4 + H2SO4 CO2 + MnSO4 + K2SO4 + H2O
Anion golongan IV
Anion golongan V
No. Pereaksi NO3- MnO4-
1. AgNO3 - -
2. FeSO4 +H2SO4 Cincin coklat -
3. H2SO4+KI tetap End. Hitam
Reaksi :
Tes cincin coklat ion NO3-
2NO3- +4H2SO4 + 6FeSO4 2NO + 3Fe2(SO4)3 + 4H2O + SO42-
NO + FeSO4 [Fe(NO)]SO4
Anion Golongan VI
No. Pereaksi SO42-
1. AgNO3 tetap
2. BaCl2 End putih
3. Pb(NO3)2 End. putih