UNDANG-UNDANG LAUT MELAYU: UNDANG-UNDANG PERAHU DAN UNDANG-UNDANG BELAYAR

Oleh: AHMAD JELANI HALIMI


Undang-undang merupakan
luahan pemikiran satu-satu
bangsa yang bertamadun.
Tidak kira sama ada ia
tertulis atau tidak.
Sambungan :
Ia masih merupakan
peraturan yang harus
dipatuhi oleh satu-satu
masyarakat yang telah
memikirkannya. Hasil
pemikiran yang mendalam
dan teliti telah
menghasilkan peraturan-
peraturan yang tertentu
untuk diikuti oleh sesebuah
masyarakat itu bagi
membentuk sebuah
masyarakat yang harmoni.
Walaupun peraturan atau
undang-undang juga wujud
dalam masyarakat primitif
akan tetapi taraf pemikiran
yang terdapat dalam
undang-undang itu yang
dapat menunjukkan
ketinggian tamadun sesuatu
masyarakat itu

undang-undang atau peraturan

Selepas terbentuknya kerajaan
pertama yang tertulis dalam
Melayu Melaka, wujud pula
bahasa Melayu danTamadun
tulisanFunan,
JawiChampa,
Kedah Tua dan Sriwijaya Undang-undang (Kanun) Melaka
(Arab) adalah undang-undang
Dalam masa keagungan merupakan di antara tamadun dan Undang-undang Laut
yang
perkembangan tamadunnya ditemui pada batu bersurat
Melayu tua yang pernah Masyarakat Melayu
Melaka.
merupakan salah sebuah
Terengganu (702H/1303M).
inilah bangsa Melayu telah mewarnai kawasan ini sebelum
dapat menghasilkan pelbagai abad ke-5M. Pastinya dalam masyarakat yang terawal di
hasil penulisan, baik dari sudut tamadun ini telah wujud Asia Tenggara yang telah
kesusasteraan mahupun dari peraturan dan undang-undang, bertamadun kerana telah
sudut penulisan ilmu tapi sayangnya tidak banyak dapat dikesan seawal abad
pengetahuan dan juga undang- dapat dikesan kecuali sedikit- pertama Masihi lagi.
undang. sedikit yang terdapat pada
prasasti-prasasti yang
Selepas runtuhnya kerajaan
ditinggalkan.
Melayu Melaka terdapat pula Di samping itu wujud juga Adat
Kanun Pahang dan Undang- Aceh yang merupakan kanun
undang Johor yang sebenarnya atau undang-undang bagi
merupakan penyusunan kembali kerajaan Aceh Darussalam.
Undang-undang Melaka.
Dalam zaman keagungan
kesultanan Melayu Melaka
Selepas ini lebih banyak Ada kalanya undang-undang telah lahir dua buah undang-
peraturan dan undang-undang atau kanun ini digunakan secara undang yang menjadi pedoman
yang ditemui di sekitar meluas di sekitar Nusantara atau panduan bagi
Kepulauan Melayu Namun
bagi demikian, setelah
manakalamasuk
yang lain hanya mengendalikan masyarakat
menguruskan pentadbiran digunakan
abad ke-17 dan 18M, muladi peringkat Melaka yang semakin bersifat
sesebuah masyarakat itu. tempatan. majmuk. Kedua-dua undang-
muncul undang-undang yang lain undang ini berasaskan kepada
coraknya di negeri-negeri peraturan Adat Temenggung.
Melayu di utara; Kedah dan
Perak. Di Kedah, ditemui satu set
undang-undang yang terdiri
daripada lima bahagian:

Undang-undang yang terdiri daripada lima bahagian iaitu :

.U
v
9
1a
d
n
g
u
K
T
s-b
iB
m
e 4
8
/7
trMH
jP (0
),lO
h
k6
5
A
’S
po
D
Undang-undang juga adalah
Kanun atau undang-undang
satu sistem yang akan
adalah peraturan yang wajib
mengawal tindak tanduk
dipatuhi bagi menyelesaikan
manusia dan membentuk
pelbagai konflik dan kekecohan
unsur-unsur dinamik dalam
dalam sesebuah masyarakat.
sesebuahmasyarakat.
UNDANG-UNDANG 1199H

Undang-undang 1199H
merupakan gabungan
daripada Hukum Kanun
Melaka dengan Undang-
undang Melaka.

UNDANG-UNDANG 99

Pada abad ke-17,

telah lahir pula
sebuah undang-
undang bertulis di
Perak Darul
Ridzuan.
Undang-undang ini
telah diguna pakai
di Perak sehingga Undang- undang ini
negeri itu dijajah dikenali sebagai
oleh pihak British Undang-undang 99.
melalui Perjanjian
Pangkor 1874.

Telah diadaptasi
dan disesuaikan
Berasal dari
dengan keadaan
Hadralmaut dan
tempatan apabila
telah dibawa ke
diterima menjadi
Perak sekitar abad
undang-undang di
Hanya dilaksanakan ke-16.
Perak sekitar abad
ke-17/18M. sebagai undang-
undang di Perak
setelah ia disalin
dalam bahasa
Melayu sekitar
akhir abad ke-17M
atau awal abad ke-
18M.
Sambungan…

Ekonomi sebahagian
Pada peringkat awal
besar orang-orang
perkembangan
Dalam pelbagai jenis Melayu bergantung
tamadun bangsa
hasil sastera undang- pada kegiatan maritim;
Melayu hingga ke Kegiatan di laut ini
undang inilah ditemui sebagai pelaut
zaman sebelum orang amat penting dalam
undang-undang yang (pegawai dan anak-
Melayu dijajah oleh kehidupan orang
digunakan di laut atau anak kapal), nelayan,
orang Barat, Melayu.
undang-undang pedagang maritime
kehidupan orang
maritim. dan pada masa- masa
Melayu bergantung
tertentu sebagai
pada laut.
lanun.

Undang-undang ini Sejak dari zaman

lahir hasil daripada Undang-undang Laut Sriwijaya (abad ke 6-
aktiviti perdagangan Melaka bukan hanya 12M)hingga ke zaman
maritim yang begitu Antara undang-undang digunakan dalam kerajaan Johor-Riau
aktif pada masa itu yang berbeza daripada zaman keagungan aktiviti perdagangan
yang memerlukan versi asalnya ialah kerajaan Melayu laut amat penting
undang-undang atau undang-undang laut Melaka, tetapi terus dalam kehidupan
peraturan yang iaitu Undang-undang digunakan oleh bangsa Melayu. Aktiviti
tersususn rapi bagi Perahu dan Undang – kerajaan Melayu ini sampai di
mengendalikan undang Belayar. lainnya termasuklah kemuncaknya dalam
perdagangan dan oleh kerajaan Patani zaman Kerajaan
perkapalan yang dan Gowa di Sulawesi. Melayu Melaka (1400-
banyak itu. 1511M).

Berlainan daripada
Undang-undang Laut undang-undang laut,
Melaka ini telah undang-undang
Undang-undang Kedah
disusun oleh beberapa pelabuhan tidak
dan Adat Aceh lebih
orang nakhoda Namun demikian membicarakan tentang
menjurus kepada
terkenal di Melaka dan undang-undang ini kegiatan nakhoda di
kegiatan di pelabuhan
telah diperkenankan tidak tertulis hinggalah laut, kesalahan
walaupun ia
oleh Sultan Mahmud kepada zaman Sultan jenayah dalam kapal
melibatkan kapal-kapal
Syah (1488-1511M) Mahmud Syah (1488- dan juga peraturan-
dan nakhoda serta
sebagai undang- 1511). peraturan
dagangan yang dibawa
undang yang berkuat perdagangan yang
oleh kapal.
kuasa di laut dan di menggunakan kapal
atas perahu. atau perahu sebagai
alat pengangkutan.

Undang-undang laut
Melayu memang telah
mendapat minat yang
agak istimewa dari
kalangan orientalis,
dan ia juga telah
banyak diperkatakan
oleh para sejarawan
dan sasterawan
tempatan.
Maritime Laws of Malacca, Winstedt & de Jong mencatatkan 13 versi Undang-undang Laut
Melaka itu yang telah dikumpulkan oleh beberapa orientalis iaitu :

7. Maxwell
Malay
2. Raffles MS.19 =
1. Raffles Malay 6. Maxwell M.19,
Malay MS.34 = malay disalin oleh
MS.33 = R.34, MS.11A = Maxwell di
4. Maxwell
R.33, disalin bertajuk 5. Maxwell M.11A, Pulau
3. Raffles Malay MS.5
oleh Sir Undang- Malay MS.6 disalin oleh Pinang.
Malay = M.5,
Stamford Undang = M.6, Maxwell Salinan ini
MS.74 = disalin oleh
Raffles di Mengkasar disalin pada merujuk dikatakan
R.74. W.E.Maxwel
Pulau dan Bugis. tahun 1821. kepada disalin
l.
Pinang pada Disalin undang- daripada
15 Februari untuk undang salinan asal
1806.a Raffles pada Patani. yang
1806. bertarikh
1083H
(1672M).

10. Leiden MS. 11. & 12. Leiden

Orient. 1726 MS. Orient. 3199 13. MS 6619 =
9. Leiden MS. (346) = L. 1726, (Malay 700) = L. Br., diperoleh
8. Maxwell Malay Orient. 1705 Juynboll’s 3199. Juynboll’s daripada Royal
MS.47 = M.47, (224) = L. 1705, catalogus catalogus Military Academy
disalin pada Juynboll’s CCCXXX. Siap CCCXXXI. di Breda.
tahun 1882. catalogus disalin pada 19 Mengandungi Didakwa telah
CCCXXVII. Ogos 1829 di dua versi ditulis pada
Riau oleh Encik undang-undang tahun 1655M.
Ismail. laut itu.
Sambungan…

Selain daripada versi Winstedt & de jong

Versi ini dikenali sebagai Undang-
itu, pada tahun 2005, Dewan Bahasa
undang Laut yang diperolehi dari
dan Pustaka telah menerbitkan pula
perpustakaan Universiti Leiden ,
sebuah lagi versi undang-undang laut
Belanda, di bawah kode rujukan Cod. Or.
yang diselenggarakan oleh Mariyam
1726.
Salim.

di perpustakaan yang sama diketemui

Ada kemungkinan besar kedua-dua
undang-undang ini disalin oleh Nakhoda
Sulaiman dan Hilal Ibrahim dalam zaman
pemerintahan Portugis di Melaka (1511-
1641)
juga dua buah versi undang-undang laut
yang agak berbeza sedikit daripada
versi-versi undang-undang laut yang
dinyatakan di atas dan dikenali sebagai
Undang-undang Perahu dan Undang-
undang Belayar.

Undang-undang Perahu

mengandungi 50 fasal dengan 15

fasal tambahan.

undang-undang itu diterima

undang-undang itu kemudiannya
daripada Dato’ Bendahara yang
telah diserahkan kepada
menerimanya daripada Dato’
Syahbandar untuk
Bendahara Seri Maharaja
dikuatkuasakan.
Mahkota Bumi kerajaan Melaka.

Undang-undang ini telah disalin

oleh seorang yang bernama Hilal
Ibrahim.
Undang-undang Belayar

Jelas pada bahagian pengenalan Undang-undang Belayar

undang-undang itu mengandungi
pula dikatakan50
disimpan
fasal. oleh Dato’
dinyatakan bahawa undang-undang itu telah disalin oleh
Bendahara Seri Maharaja Mengkota Bumi kerajaan Melaka
seseorang yang dikenali sebagai Nakhoda Sulaiman daripada
pada zaman sebelumnya.
Bendahara Melaka masa itu.

Kandungan undang-undang yang berkaitan dengan perahu dan pelayaran:

v. Tugas dan
tanggungjawab i. Peraturan-
pegawai dan peraturan
awak/anak tenatang perahu
perahu

iv. Peraturan
berdagang dan
ii. Jenayah yang
berkongsi
dilakukan dalam
dagangan yang
perahu
dibawa oleh
perahu

iii. Peraturan
menumpang dan
menyewa perahu
Sambungan…

Oleh itu, Undang-undang

Perahu sangat jauh berbeza
daripada Undang-undang Laut
Melaka yang asal jika
dibandingkan dengan
Undang-undang Belayar.
Undang-undang Perahu lebih
banyak membicarakan
tentang hal-hal pengendalian
perahu dan perdaganan.

Undang-undang Laut Melaka

pula lebih menumpukan Undang-undang Belayar juga
kepada jenayah dan lebih mirip kepada undang-
pelangaran tata -tertib dalam undang laut asal itu.
perahu.