naskah mantra
ruwat skriptorium
Merapi- Merbabu
dan Kraton
Surakarta
• Umalung –
Prasasti Mantyasih I
838 Saka/ 907 M
• Damalung –
Prasasti Ngadoman
1371 Saka / 1449 M
• Marbabu -
Pustakaraja purwa
1791 AJ/ 1862 M
Skriptorium Merapi-Merbabu
Arah Lokasi Nomor Naskah Keterangan
Timur laut Wanalalis 10 L 144 Terdapat Mandala, prasasti
1449 MM
Utara lembah Tajuk 32 L 206 II (2) Ditemukan prasasti angka tahun
1353 MM
Barat laut Samagawe 32 L 313 (1)
Barat Pakis 69 L 65 b Desa Kedakan, tempat
penyimpanan akhir naskah MM
sebelum dibawa ke Batavia
Barat daya Windu Kunjarakarna Terdapat makam Ki Ajar
Panesepan (1 L 53 I) Windusana
Selatan - Darmawarsa
L 329
Tenggara Sela 7 L 31
Timur Ngargawana 2 L 19 (1)
Koleksi rendra agusta
“swasti çāka warṣātīta 823 jyaṣṭa māsa, pañcami çukla ha.wa.so. kāla
niki patapān ri śarūṅga nāma
Prasasti Wonosegoro, Cepogo, Boyolali.
Lereng timur Merbabu - Temuan juni 2019
1353 MM
Desa Tajuk, Getasan, Kabupaten Semarang
Lereng utara Merbabu – Temuan Desember 2019
Koleksi rendra agusta
1373 MM
Ngrawan, Getasan, Kab. Semarang
Lereng Barat Gunung Telomoyo – Temuan 2010
Koleksi TNGM
1449 MM
Mendekati Puncak Syarif Merbabu 2924 MDPL
Lereng Timur Laut Merbabu – Temuan 2 Juni 2020
Skriptorium di Surakarta
• Kraton Surakarta (Sasana Pustaka)
• Pura Mangkunegaran (Reksa Pustaka)
• Museum Radya Pustaka
• Ndalem beberapa Pangeran
• Skriptorium lepas di desa-desa sekitar Surakarta
Relasi MM dan Surakarta
• Ada kemungkinan kekerabatan naskah Arjunawiwaha MM dan
Arjunawiwaha Jarwa – Kawi Surakarta (Romo Kuntara
Wiryamartana,S.J , 1987).
• Naskah siti dhusun RP 125 (Kartasura, PB II) mencatat adanya
tanah irengan, mutihan, dan abangan.
• Pranatan lan Piyagem koleksi Rouffaer, Lor 265 berjudul
Pranatan Abdi Dalem Jawi Lebet 1655 AJ/ 1730 M era
Pakubuwono II di Kartasura. (setidaknya mendekati
pembuatan naskah Kunjarakarna, 1710 M)
“abdi dalem juru Ajar titi pariksa ardi murup sabawa jumegur
gumaludhug, ahli petang pawukon, etang kabudan sadaya,
donga sarat tulak, bangsa ngelmu pangiwa- kabudan. “
MANTRA JAWA
• Tradisi Mantra Jawa adalah salah satu kelanjutan Tradisi Veda
dengan berbagai macam perubahan teks dan konteks.
Bahasa: Jawa Baru ragam krama dan ngoko serta disisipi kata-
kata bahasa Kawi
Yèn ana gêring kadadak, ngêlu puyêng pilêk watuk, kêna wisa mutah-mutah,
amising pan bêncèrètên, kudu lumaku rinuwat, ana ta sênjataningwang, arane
panji kumala, pinaputêrakên gunung, arane mandhala giri, Sang Hyang Amarta
arannya, wus ruwat padha samêngko.
Ruwata dadi pagagan, balemas sakoro wêlas, pinucukan manik putih, rinawe-rawe
kumala, marbuk kukusing candhana, gandane jêbat kasturi, kuning sira sapameda,
nira iya sang bathara, mijil Bathara Kusika, sang gragra mèstri purusa, kalawan
Sang Hyang Kuwera, ana sira rupa buta, ana sira rupa baya, ana sira rupa ula, ana
sira rupa êmong, kudu lumaku rinuwat, anata sanjataningwang, arane panji
kumala, pinaputrêrakên gunung, arane mandhala giri, Sang Hyang Amarta
arannya, wus ruwat padha samêngko…
MN 18
• Ki dalang lajeng Ngruwat Panggung
• Ong Wilaheng mastun amasidhem. Ong Wilaheng
prayoganira, Sang Hyang Saligi. Ki Damarjati kelire Sang
Ti(n)jamaya, palunture Sang palimunan, Sang Kuwera
kupingira, waracik sang retna, kadupuk sanggabuhana, deboge
sang Nagaraja, blenconge Bathara Surya, urube Sang Bathara
Brama, cangkoke Bathara Gana, Awune Bathara Sambhu,
nenggih sang GuruNata, dene para dewa angetokaken
Kamurwakala, nuli Bathara Panyarikan, Bathara Bayu, sami
lajeng ngruwat dhateng dalang.
• Ong Prayogyanira, sang Hyang sajatiningwang, Wwang kang
aran Panji Kumala, pinuteraken ing angga, kang aran
Mandhalagiri, jejuluk Sang Hyang Ngamarta, wus ruwat,
samengko padha ilang.
Ruwatan desa Kedakan, Pakis, Magelang
15 Juli 2015
Foto: Ki Sumitro, pewaris dan penyimpan satu naskah Putru MM di lereng Barat Merbabu.
Hal-hal yang belum selesai
• Penelitian filo-arkeologis terkait bangunan keagamaandi
kawasan Skriptorium Gunung Merapi-Merbabu.
• Penelitian Etnografi bidang lintas agama-budaya di kawasan
Merapi Merbabu.
Kebakaran Merbabu 2017
2019
2020
Terima kasih