DISUSUN OLEH :
- KETUA KELAS
- SEKERTARIS
TUGAS AKHIR RINGKASAN MATERI BAHASA SUNDA KELAS 7,8 DAN 9 OLEH 9A
KECAP PAMUKA
Puji sinareng sukur ka hadirat Allah SWT, margi berkat hidayah
sareng hidayahna, Tugas Akhir Ringkesan Materi Basa Sunda kelas 7, 8
sareng 9 tiasa réngsé luyu sareng waktos anu ditangtukeun. Ieu buku
bisa dijadikeun buku pituduh atawa sumber diajar siswa dina wangun
rangkuman.
..........................
Daftar isi
HALAMAN JUDUL ………………………………………………. i
MATERI KELAS 7
BAB 1
PAGUNEMAN
Contoh na :
Desi : Neng, Dupi Ari Di Kampung Eneng Pami HUT Bandung Sok Aya
Lomba-Lomba Tara?
Desi : Muhunnya Da Pidunya We Orang Kota Mah. Tapi Ari Saur Abdi
Mah, Ngeusi Acara HUT Bandung Teh Mending Ku Sholawatan
Sasarengan, Maos Yasin Sasarengan, Ngadu’a Sasarengan, Teras
Merogramkeun Ngarencanakeun Bandung Ka Hareupna Sangkan
Leuwih Alus.
Eneng : Muhun Ogenya Daripada Ku Hura-Hura Teu Puguh Mah, Duit
Hambur, Alloh Teu Suka, Lingkungan Bala, Alah Satuju Pisan Des Abdi
Mah.
Biasana Bahasa sunda teh rupi rupi ragam Bahasa nateh misalna :
ragam budak biasa dipake bubarudak leutik, Bahasa loma biasana sok di
pake dina pergaulan anak muda, basa kasar, Bahasa lemes biasana sok
digunaken dina ragam formal missal nateh diango na dina acara, rapat,
atanapi tisahandapen ka saluhuren. Dina Bahasa sunda aya nu disebut
percakapan, tapi sabenernamah percakapan sareng paguneman teh
sami arti tapi beda kalimat, mun cek Bahasa Indonesia namah
percakapan mun di tarjamah ken kana Bahasa sunda paguneman, tapi
orang sunda ge aya anu teu apalen naon-naon nu ngarana paguneman
matakan sebatan nana meren di saruaken jeung nu Bahasa Indonesia.
Paguneman dina Bahasa sunda rupi-rupi aya nu sifatna saarah, aya nu
sifatna dua arah, paguneman anu sifatna saarah nyaeta sapertos
pagumuman, khutbah jum’at, jeung sajabana. Paguneman nu sifatna
dua arah atanapi dialog rek pajonghok atanapi teu pajonghok, atau
percakapan nu sapopoe kuurang di ucapken ka babaturan atau mamah
sareng bapak.
BAB 2
KAULINAN BARUDAK
Dear dear
kalangkang,
nu janten wadana,
tukang iseng,
Loba So-Giruk,
niat pangkat,
kagoréngan katon,
lempi lempong
Cingkiripit
Cing
Tulang bajing
Upami ieu hal, anjeun apal naon kaulinan? Enya, bener budak-
boyan. Modél kaulinan téh ngatur slabs batu. Biasana dicokot tina ubin
atawa porselin anu ukuranana kawilang leutik. Bal-balanna rupa-rupa,
biasana dijieunna tina kebat kertas anu ditutupan ku palastik, lemes
jeung henteu teuas, ngarah teu karasa.
4. trik gala-gatrik.
Ieu kaulinan téh biasana sinonim jeung awéwé, sanajan lalaki bisa
maénkeun éta. Henteu ngan di Sunda, kaulinan ieu bisa kapanggih
ampir di sakuliah Indonésia. Biasana make sajenis kerang jadi siki
congklak jeung lamun teu aya, sok dipake oge siki tina tutuwuhan.
Ieu kaulinan téh cenah geus aya rébuan --- ratusan taun ka tukang tur
jadi kaulinan favorit para putri dina waktu éta. Kaulinan ieu ngajarkeun
pentingna kasabaran sareng kasabaran.
Harti kaulinan ieu téh pentingna taliti, babarengan, jeung gawé teuas
pikeun ngahontal naon hayang.
Egrang atawa Jajangjungan nya èta awi anu dipaké pikeun nangtung
dina jarak anu tangtu di luhur taneuh. Engklak Leumpang nyaéta engkè
anu dilengkepan ku tangga minangka tempat nangtung atawa tali
pikeun ngatalikeun suku. Lajeng leumpang luhureun jangkungna
normal.
BAB 3
PUPUJIAN
B. Panyungsi Basa
1. Perkara Pupujian
Pupujian téh nyaéta salah sahiji hasil karya sastra Sunda dina
wangun puisi (ugeran). Pupujian téh asalnya tina Kecap puji, robah
jadi pujian, terus jadi pupujian. Hartina kekecilan anu ngagungkeun
Pangéran atawa GustiAlloh SWT. Ditilik tina wangun jeung eusina,
pupujian téh eusina nyoko kana ajaran agama Islam. Pupujian téh
asalna tina sa'ir, nyaéta puisi nu asalna tina sastra Arab. Ku kituna,
wangunna ogé kauger siga wangun sa'ir. Ulama nilik wangunna,
pupujian téh kauger (dibatasi) ku purwakanti (sasaruaan kecap atawa
engang), jumlah engang (suku kata) dina unggal jajar (padalisan),
jeung jumlah padalisan dina unggal pada. Éta sababna, pupujian téh
kaasup kana karya sastra wangun ugeran (puisi).
Contona:
dicaritakeunana.
Nyerina kaliwat-liwat
c. Rasa
d. Amanat
e. Purwakanti
Muhammad jenenganana
...............sadayana
.................. mulya
...................jenenganana
.................. bangsana
C. Panggelar Basa
1. Nadoman
Conto pupujian:
BAB 4
PANGALAMAN
•Pangalaman nu pikaeraun :
•Pangalaman nu pikasediheun :
•Pangalman nu pikagumbiraeun :
BAB 5
DONGENG
1. Perkara Dongeng
Dongéng nyaéta carita rekaan anu dikarang dina wangun basa
lancaran kalawan sumebarna sacara lisan, nyaéta tatalépa ti hiji jalma
ka jalma séjénna. Kukituna, pangarangna tara ieuh kanyahoan, malah
ti iraha mimiti sumébarna oge tara kapaluruh, hésé ditéangan
lataranana, alatan ukur dicaritakeun ti hiji ruangan ka riungan
sejénna. Ukuran carita dongéng ilaharna parondok, méh sarua jeung
carpon, tapi dina dongéng mah aya unsur pamohalan nu teu kaharti
ku akal.
2. Ciri-ciri Dongeng
Tina katerangan di luhur bisa disebutkeun yén ciri-ciri dongéng téh
di antarana wae :
1) Sumebarna sacara lisan;
2) Teu kanyahoan saha nu ngarangna (anonim);
3) Ngagunakeun basa lancaran;
4) Eusi caritana mangrupa rékaan, malah réa anu pamohalan;
5) Ukuranana ilaharna pondok.
Lian ti éta, aya deui ciri dongéng anu séjénna nyaéta dongéng
mah sok ngandung ajen atikan, pangpangna anu patali jeung akal
budi. Nu deleka jeung culika, biasana sok cilaka. Ari nu sabar jeung
tawakal, tinangtu pinanggih bagja.
3. Papasingan Dongeng
Tina sajumlahing dongéng any sumebar di masyarakat, bisa
dipasing-pasing jadi sawatara bagian, nyaéta :
A. Fabel atawa dongeng sasatoan
a. Jejer (tema)
Téma nyaéta idé, gagasan, atanapi pokok pikiran anu ngajiwaan
carita. Upamana dongéng “Sasakala Tangkuban Parahu” témana téh
perkara tetekon hirup atawa moral.
b. Latar (setting)
c. Palaku (tokoh)
Palaku atawa tokoh nyaéta naon-naon (bisa jalma, sasatoan,
tutuwuhan, atawa bangsa jin jeung siluman) anu ngalalakon tur
dilalakonkeun dina carita. Saban palaku boga pasipatan atawa watek
séwang-séwangan, nahan sabar, gedé ambek, bageur, atawa angkara
murka. Palaku dina dongéng “Sasakala Tangkuban Parahu” di luhur
nyaéta raja, Wayungyang, Dayang Sumbi, Si Tumang, jeung
Sangkuriang.
d. Galur (alur)
Galur atawa alur nyaéta runtuyan kajadian dina carita anu
ngawangun hiji lalakon neupi ka ngaleunjeur. Galur dina dongéng
“Sasakala Tangkuban Parahu” di antarana kasang tukang pangaresep
raja Karajaan Priangan anu resep moro, ditéma ku lahirna Dayang
Sumbi, tuluy lahirna Sangkuriang, di téma deui pundungna
Sangkuriang alatan ditakol ku sinduk ku Dayang Sumbi, Sangkuriang
tepung deui jeung Dayang Sumbi tuluy ngajak kawin, niat Sangkuriang
bolay, tug kajadian nalapung parahu nepi ka nangkub.
e. Amanat (pesen)
Amanat atawa pesen nyaéta rupaning hal atawa perkara nu rék
ditepikeun ku pangarang dina karyana. Amanat biasana raket patalina
jeung téma. Amanat dina dongéng “Sasakala Tangkuban Parahu” di
antara hirup téh kudu asak sasar jeung asak jeujeuhan, kudu panjang
pikiran jeung ulah ukur tumamprak kana kaayaan tapi kudu dibarung
ku du’a jeung usaha (ihtiar).
Dina hiji mangsa, dicaritakeun aya sahiji putri raja di jawa barat
ngaranna dayang sumbi. Dayang sumbi boga anak lalaki nu kasep
ngaranna sangkuriang. Sangkuriang kareseupna ngaburu sasatoan di
leweng. Sangkuriang dibaturan ku hiji anjing nu ngaranna tumang,
anjing eta lain sawajar anjing, nu sabenerna anjing eta titisan dewa nu
mangrupakeun bapana sangkuriang.Tina hiji poe, sangkuriang jeung
tumang mangkat ka hiji leweng, naha kunaon pas sangkuriang nitah si
tumang ngudag buruan ka leweng, si tumang embungen nuturkeun
kahayang sangkuriang, nah akhirna si tumang diusir ka jero hutan ku
sangkuriang.Sa entos sangkuriang balik deui ka istana, sangkuriang
nyaritakeun kajadian eta ka indungna nyaeta dayang sumbi.
Ngadenge carita eta, dayang sumbi teras ngambek kacida, teu sadar
akhirna dayang sumbi nakol sirahna si sangkuriang make sendok
sangu anu keur di cekelna nepi ka aya urutna. Sangkuriang ngambek,
terus akhirna langsung mangkat ngembara ninggakeun istana
karajaan na. Saprak kajadian eta dayang sumbi nyesel ka anu tos naon
dilakuken nana ka sangkuriang.Sa entos kajadian eta, dayang sumbi
terus nga-doa jeung tapa. Tina hiji wangsa, dewa-dewa masihan
hadiah ka dayang sumbi nyaeta rupa awet ngora jeung kageulisan anu
abadi. Entos lami pisan sangkuriang mangkat, akhirna sangkuriang
mutuskeun balik dei ka istana. Sa entos nepi ka istana, sangkuriang
ningali kerajaan eta teh tos beda pisan.Di dinya oge, sangkuriang
ningali aya hiji awewe anu geulis kacida nu teu lain padahal mah
indungna. Ningali tina kagelisan nana, akhirna sangkuriang niat rek
ngalamarna. Sabalikna oge, sangkuriang teh sosok jalmi anu kasep, nu
mantak nyien dayang sumbi oge reseupen ka pamuda eta teh.
Dina hiji poe, sangkuriang caritana arek pamit menta izin rek
ngaburu di leweng. Sangkuriang menta dayang sumbi pang
ngarapihan keun tali nu ditalian dina sirahna. Dayang sumbi rewaseun
pas ningali aya urut bared tina sirah sangkuriang nu arek jadi calon
suamina eta teh.Urut bared eta, persis pisan kos anakna nu tos
ngarantau bahela. Dayang sumbi merhatikeun terus, dipikir-pikir
beungetna oge mirip pisan jeung anakna nu mangkat harita.Dayang
sumbi mulai ngarasa curiga, akhirna dayang sumbi niat rek ngagagal
keun perkawinan eta teh, dayang sumbi teras ngajukeun dua syarat
ka pamuda eta, nyaeta: Ka hiji, dayang sumbi hoyong pamuda eta teh
ngabendung cai citarum, kadua na, dayang sumbi hayang hiji sampan
parahu anu gede pikeun nyebrang cai citarum.Kadua syarat eta kudu
tos di lakukeun saencan panon poe mulai bijil. Nah dina peting eta
keneh, sangkuriang mulai ngalakukeun dua syarat eta. Sangkuriang
mulai tapa jeung ngerahkeun makhluk-makhluk gaib pikeun
ngabantuan ngawujudkeun dua syarat eta.Dayang sumbi, mulai
ningali lalaunan pagawean sangkuriang nu sabenerna ampir beres di
lakukeun. Dina waktu eta keneh, dayang sumbi oge mulai
marentahkeun pasukan nana pikeun ngabentangkeun laon sutra nu
warna beurem ti sabelah kota timur, sa olah-olah okos panon poe nu
karak bijil.Sangkuriang terus ningali warna bereum eta, jeung ngira
panon poe tos mulai bijil. Sangkuriang akhirna teu jadi neruskeun
pagawean nana, ngambek lantaran nganggap teu bisa ngabulkeun
dua syarat eta.Make kakuatan nana, akhirna sangkuriang ngabobol
bendungan anu entos di jienna, teu lila jadi banjir gede jeung nendang
sampan parahu nu tos dijienna. Sampan parahu eta ngalayang jeung
akhirna ragag dina hiji gunung nu ayena disebut “gunung tangkuban
parahu.”Rengse..
BAB 6
SAJAK
Kusabab sajak teu kaiket ku guru lagu jeung guru wilangan, dina
mangsa munggaranana sajak kungsi disebut "sajak bebas". Sarua
saperti kawih, anu mangrupakeun karya sastra wangun anu henteu
kaiket ku aturan, kawih oge disebut "lalaguan Sunda" bebas. Sanajan
sajak henteu kaiket ku guru lagu jeung guru wilangan, dina sajak aya
sababaraha padoman atawa aturan anu sifatna henteu ngiket, saperti
unsur-unsur sajak, klasifikasi sajak jeung padoman atawa lengkah-
lengkah pikeun nyieun hiji sajak.
Unsur-unsur nu aya dina hiji sajak nyaeta tema atawa jejer, nada,
rasa, jeung amanat. Klasifikasi atawa rupa-rupa sajak nyaeta saperti
sajak lirik, sajak dramatik, sajak epik, sajak satirik, jeung sajabana ti
eta. Sedengkeun lengkah-lengkah atawa padoman nu aya dina nyieun
sajak teh nyaeta, yen dina nyieun hiji sajak perlu merhatikeun unsur-
unsur saperti imaji, simbol, irama, tema, gaya bahasa, wirahma jeung
purwakanti.
BAB 7
AKSARA SUNDA
Aya hal-hal anu kudu dipikanyaah ngeunaan basa Sunda, nya éta
aya sababaraha dialék dina basa Sunda, ti mimiti dialék Sunda-Banten,
nepi ka dialék Sunda-Jawa Tengah anu geus mimiti campur jeung basa
Jawa. Ahli basa biasana ngabédakeun genep dialék anu béda. Ieu dialék
nyaéta:
• Dialek Tenggara
Dan masih banyak lagi, jadi kalau kalian mau belajar bahasa sunda
harus hati-hati, jangan cuma asal denger terus diucapin, kalian harus
tau kata-kata itu diucapkan untuk siapa dan sopan atau kasar. Awalnya
memang ribet sih tapi lama kelamaan kalo sering di aplikasikan dalam
berbicara tidak akan sulit kok.
MATERI KELAS 8
BAB 1
KAWIH
1. Pengertian Kawih
Kawih nyaeta, Salah satu lagam dari khazanah seni suara Sunda.
Pengertian kawih pada mulanya sama dengan sindenan, tetapi
perkembangan memecah kedudukan yang berbeda antara kawih dan
sindenan. Perbedaan itu bukan saja terletak pada pergelaran dan
teknik-teknik bernyanyi saja, melainkan juga lingkunganna.
surupan rendah (da = G), sedangkan kalau lagam kawih lebih tinggi
surupannya (da = A = 440 Hz)
Kawih nyaeta lagu anu boga unsur-unsur seni nyaeta musik jeung
sastra anu boga notasi lagu dan wiletan.
Contoh Kawih :
2. Macam Kawih :
• kawih tangtung
• kawih panjang
• kawih lalangunan
• kawih bongbongkaso
• kawih parerane
• kawih sisindiran
• kawih bwatuha
• kawih babatranan
• kawih porod eurih
• kawih sasambatan
• kawih igel-igelan
Eundeuk-Eundeukan
Oray-Orayan
Tembang nyaeta lagu nu make aturan Guru Lagu jeung Guru
Wilangan.
• Jenis-jenis tembang
3. Tujuan Kawih
4. Contoh Kawih
BUBUY BULAN
Artinya :
Sacara singget anu dimaksud ku rumusan 5W+1H teh nyaeta yen hiji
warta bisa disebut eusina cukup lengkep umpama eta warta miboga
unsur-unsur 5W+1H nyaeta unsur what (naon), who (saha), when (di
mana), where (iraha), why (kunaon) jeung how (kumaha).
BAB 3
SISINDIRAN
Sisindiran téh asalna tina kecap sindir, anu ngandung harti omongan
atawa caritaan anu dibalibirkeun, henteu togmol. Luyu jeung éta, dina
sastra Sunda anu disebut sisindiran téh nyaéta karya sastra nu
ngagunakeun rakitan basa kalawan dibalibirkeun.
RARAKITAN
Rarakitan teh mangrupa sisindiran anu diwangun ku cangkang jeung
eusi dina sapadana. Disebut rarakitan pedah kecap awal dina padalisan-
padalisan cangkang dipake deui dina padalisan eusi, nepi ka siga
masang, ngarakit. Sipat kitu dipapandekeun jeung sipat rakit anu papak
dina puhuna.
Contona:
nyiar-nyiar pimerangeun.
Jauh-jauh neang abdi,
nyiar-nyiar pimelangeun
Cangkang:
nyiar-nyiar pimerangeun
Eusi:
nyiar-nyiar pimelangeun
Contona:
Contona:
Contona:
PAPARIKAN
Paparikan teh asalna tina kecap parik atawa parek anu ngandung
harti deukeut. Ari anu dimaksud paparikan di dieu nyaeta sisindiran anu
ngan padeukeut sorana antara cangkang jeung eusina. Jadi henteu
papak (sarua) kecap dina puhuna.
Contona:
Nilik kana eusina, teu beda ti rarakitan bae, paparikan oge bisa
dipasing-pasing jadi tilu golongan nyaeta silihasih, piwuruk, jeung
sesebred.
Contona:
jojodog ti Tarikolot.
Contona:
disamberan ku japati.
Nu dipupuk ku prihatin
Contona:
Contona:
WAWANGSALAN
Wawangsalan teh nyaeta karangan (sastra) anu diwangun ku sindir
jeung eusi. Dina sindir diwangun deui ku cangkang jeung wangsal. Anu
dijieun wangsalna the tara ditetelakeun, tapi kudu diteangan tina bagan
eusi. Anu dijieun wangsal the sok murwakanti jeung salahsahiji kecap
anu aya dina bagian eusi eta.Tengetan geura contona dihandap ieu:
Padalisan kahiji nyaeta sindir,. Ari padalisan kadua bagian eusi. Bagian
sindir dina wawangsalan di luhur diwangun ku cangkang Teu beunang
dihurang sawah jeung wangsal nyamuni dina eta cangkang nyaeta
hurang sawah. Naon anu dijieun wangsalna? Bisa barang atawa hal.
Kudu diteangan tina bagian eusi Teu beunang dipikameumeut.
Wangsalna hurang sawah, moal salah anu dijieun wangsalna the sato
siga hurang anu aya (remen kapanggih) di sawah. Dina bagian eusi aya
kecap dipikameumeut. Sato naon anu siga hurang, ayana di sawah,
sarta ngaranna murwakanti jeung kecap dipikameumeut? Jawabanana:
simeut
Conto sejenna:
(oray)
(kapal cai)
(puyuh)
(kaso)
BAB 4
PEDARAN BUDAYA SUNDA
Struktur
Struktur tulisan pedaran bahasa Sunda diwangun ku bubuka, eusi,
jeung penutup. Minangka bubuka atawa panganteur tulisan bisa ku
nerangkeun gambaran tempat, nyaritakeun naon naon nu rék dipedar,
atawa nyaritakeun perkara séjén anu patalina jeung bahan pikeun
babandingan. Bagian eusi mah nyaritakeun inti pedaran. Sedengkeun
bagian penutup Minangkabau pangkalan tulisan bahasan bisa ku
kacindekan, harepan kahareupna, jeung nyaritakeun kaayaan kiwari
boh kiwari boh nu hari boh nu goréng pikeun ngirit pamaca.
1. Argumentasi
2. Deskripsi
3. Narasi
4. Eksposisi
Nulis pedaran
Hal-hal nu penting atawa unsur nu kudu diperhatikan dina nulis
wacana pedaran téh nyaéta:
1. Nangtungkeun téma, topik jeung judul
2. Tujuan nulis
3. Ngumpulkeun bahan
4. Milah-milah bahan
sangkan wacana medar museur jeung teu kaluar topik. Matéri anu
geus dipilah-pilah tadi téh tuluy dijadikan rangka, time mana éta rangka
bisa di mekarkeun jadi paragraf.
Sisingaan
Guguritan
▪Guguritan mah wangun karangan pondok. Contona guguritan karya H.
Hasan Mustapa (1852-1930) aya nu panjangna nepi ka 500 pada,
réréana panjangna kurang leuwih 200 pada. Kitu deui aya guguritan anu
eusina mangrupa carita kayaning Kiamat Leutik karya Toebagoes Alus
Tetep Alusna karya A. Kartawinata (dimuat dina mingguan Parahiangan,
1930).
Wawacan
Wangun basa
Wangun basa ugeran anu ditulis saluyu jeung aturan dangding.
Biasana mangrupa rumpaka anu ngagambarkeun rasa pangarangna,
tapi loba ogé nu eusina papatah atawa fiksi.
Jenis guguritan
Pengertian Guguritan
pupuh.
Istilah Guguritan
1. Pada ( baris )
2. Padalisan (bait)
3. Guru Wilangan ( jumlah enggang dina unggal padalisan )
4. Guru Lagu ( dangdingdungna sora vokal dina enggal panung tung )
Unsur
1. Tema
2. Rasa
3. Nada
4. Amanat
5. Unsur Luar
Pilihan kecap
•Imajinasi
•Lambing
•Majas
• Wirahna
•Pedotan
•Purwakanti
•Guru Lagu
•Guru Wilangan
• Pupuh
• Watek
• Guru lagu & Guru Wilangan
• Kinanti
• Ngadago, nganti – nganti aya nu di arep - arep prihatin 8u 8i 8a 8i 8a
8i
• Asmarandana
• Silih asih, Kasmaran
8i 8a 8ѐ/o 8a 7a 8u 8a
• Dangdanggula
• Agung, Agem
8a 8i 8a 8i 7i 8u 7a 8i 12a
• Pangkur
• Keuheul, lumampah
8a 11i 8u 7a 12u 8a 8i
• Mijil
• Simpe, bingung, sedih
10i 6o 10ѐ 10i 6i 6u
• Durma
• Napsu, Perang
12a 7i 6a 7a 8i 5a 7i
• Maksumambang
• Nyeri, nalangsa, peurih
12i 6a 8i 8a
• Pucung
• Piwuruk, banyol
12u 6a 8i/o 12a
• Blakblak
• Heureun, pikaseurieun
15ѐ 15ѐ 15ѐ
• Mangatru
• Prihatin, lelucon
12u 8i 8u 8i 8o
• Wirangrong
• Ѐra, wiring
8i 8u 8u 8i 8a 8a
• Gambuh
• Bingung, samarpolah
7u 10u 12i 8u 8o
• Ladrang
• Banyol, heureuy
10i 4a 8i 12a
• Lambang
• Heureuy ( leuwih mijan batan blakblak jeung ladrang )
8a 8a 8a 8a
• Gurisa
• Tamba kesel, pengangguran
8a 8a 8a 8a 8a 8a 8a 8a
• Jurudemung
• Kaduhung, hanjelu
8a 8u 6i 8a 8u
BAB 6
MANDU ACARA
(2) kudu nyaho saha-sahana anu baris hadir dina acara eta.
MANDU ACARA
(1) Susunan acarana teh blasana mah sok kieu Bubuka, biasana sok
langsung dibuka ku panata acara upama Bae ngajak sakumna anu hadir
pikeun maca basmalah.
Dina acara sejen saperti acara paturay tineung atawa pentas seni
biasana sok diwuwuhan ku biantara pamapag (sambutan), anu
dilaksanakeun samemeh biantara utama. Sok aya acara hiburan deuih.
Biasana mah acara hiburan dilaksanakeun sabada acara utamana
rengse.Dina prakna, aya sawatara hal anu kudu dipalire upama utang
jadi panata acara di antarana:
(6) miboga sikep anu hade, anu ngawengku tatakrama, Pariaman, jeung
Panata acara teh mangrupa kaparigelan anu bisa dilatih. Anu Matak
upama hidep hayang jadi panata acara, MC, atawa presenter teh geus
jadi hiji profesi anu bisa di andelkeun.
BAB 7
CARITA PONDOK
- Palaku
- Amanat
- Tema
- Latar
- Galur
Tema
Bahan carita
Alur
Tokoh
Dialog
Sudut pandang
Prak-prakan
BAB 8
LAPORAN KAJADIAN
Mangrupa hiji katerangan ngeunaan hiji hal atawa kajadian anu di
tulis dumasar data, fakta, sarta katerangan anu ngawengku kajadian
eta.Laporan kajadian anu sifatna resmi atawa penting biasana di
tepiken dina wangun tulisan Hal - hal anu kudu di perhatikeun dina
laporan kajadian nyaeta :
Sabtu 19 Desember Kota Bandung di gur hujan salila 2 jam. Cai susukan
marudal akibatna jalan loba anu kakeueum ci leuncang salahsahijina di
jalan Pasteur. Cai susukan anu asalna ti kaler ngeeum jalan Pasteur.
kandaraan anu keur ngaliwat di eta jalan loba anu mogok malahan mah
kaseret ku gedena arus cai.
Cara ngaanalisis Laporan
Mobil pickup anu ngangkut karyawan pabrik aci nyiap treuk, teu
kanyahoan di hareupna aya treuk hebring
MATERI KELAS 9
BAB 1
BIANTARA
Biantara nyarita hareupeun balarea pikeun nepikeun hiji perkara,
sipatna monolgis, ukur direspon ku unggeuk/gideg, keprok, jeung
pasemon.
Tujuan biantara
Informatif
Edukatif
Entertaint
Struktur biantara
1. Bubuka
2. Eusi
3. Bahasan
4. Kacindekan
Metode biantara
Metode Impromtu
Metode ekstemporan
GUNA BIANTARA
- Ngarojong Leadership
WANDA BIANTARA
Ceramah
Pamapag/sambutan
Laporan
Kampanyeu/propaganda
Rea maca
TAHAPAN BIANTARA
A. PERSIAPAN
Mikanyaho audience
B. TAHAP MIDANG
Muka omongan
Ngabiantarakeun eusi
Nutup biantara
BAB 2
TEKS DESKRIPSI NGEUNAAN KAMPUNG ADAT
Di handap ieu nyaeta ciri-ciri sacara leuwih lengkep tina kampung adat
nu aya di Jawa Barat :
1. Kampung adat masih kuat nyekel hiji adat kabiasaan karuhun
satempat, nyaeta adat Sunda
2. Kampung adat teu bisa diasupan atawa dicicingan ku jalma luar
3. Di kampung adat biasana aya nu disebut ketua adat
4. Kusabab kaayaanana unik kampung adat sok dijadikeun obyek wisata
atawa obyek panalungtikan
5. Kampung adat biasana sok dibantu ku pamarentah sangkan eta
kampung adat teh dilestarikan
6. Agama atawa kapercayaan anu dianut di kampung adat biasana
seragam atawa sarua.
Sejak kecil setiap warga suku Naga dididik untuk hidup bergotong-
royong dengan sesama warga sekampung. Mereka yakin semua warga
masih saudara. Pengertiannya, baik saudara dekat maupun jauh. Hal ini
karena mereka masih satu nenek moyang Sembah Dalem Eyang
Singaparna yang dimakamkan di lereng Gunung Kracak yang hutannya
sangat lebat.
Semua warga kampung dilarang keras menebang pohon-pohon
hutan di lereng Gunung Kracak. Bukan itu saja, sekadar mengumpulkan
ranting-ranting kayu kering untuk kayu bakar pun tidak boleh. Kayu
bakar harus diambil dari kebun dan pekarangan setiap warga.
Mengambil pohon-pohon dari hutan menjadi pepali (pantangan) bagi
seluruh warga Kampung Naga.
Kampung kuta
Kampung cikonang
Kampung ini terletak di wilayah Desa Lumajang, Kecamatan
Pangalengan, Kabupaten Bandung. Warga kampung beragama Islam,
tetapi juga memiliki kepercayaan pada adat (roh-roh leluhur). Mereka
meyakini roh-roh para leluhur tersebut melindungi mereka.
Kampung Mahmud
Kampung pulo
Kampung urug
Nyi Sari Pohaci, atau lebih dikenal dengan sebutan Dewi Sri.
Sebagai contoh, Dewi Sri mendapat haid pertama hari Senin, maka bagi
masyarakat Urug hari tersebut merupakan pantangan untuk mengurus
padi, sedangkan pada hari Jumat, darah menstruasinya disiram dengan
air dan jatuh ke bumi. Hari Jumat itulah yang merupakan pantangan
bagi warga Kampung Urug untuk pergi ke sawah. Bagi masyarakat
kampung ini Dewi Sri diyakini sebagai putri Prabu siliwangi yang
meninggal saat belum menikah.Salah satu keunikan kampung ini adalah
adanya leuit (lumbung padi) di seluruh rumah. Kampung ini juga
termasuk salah satu masyarakat yang masih menjaga budaya Sunda
Buhun dari para karuhun (nenek moyang).
BAB 3
NOVEL
Unsur-unsur nu aya dina sastra novél sarua baé jeung dina genre
sastra lianna kayaning téma, alur, latar, penokohan, sudut pandang,
jeung amanat. Carita dina novél biasana mah sok dipasing-pasing dina
bab atawa bagian.
1. novel barudak
2. novel rumaja
3. novel dewasa
2. Novel kulawarga
3. Novel sosial
4. Novel misteri
5. Novel sajarah
6. Novel jiwa
1. Téma
Nya éta inti pikiran atawa puseur implengan tina carita novel.
2. Alur
3. Palaku
Bèda jeung palaku anu ngalalakon dina sastra buhun, palaku dina novel
mah umumna manusa. Salaku pribadi, palaku anu ngalalakon miboga
watek sewing-sèwangan. Demi watek anu ngancik dina diri palaku bisa
dièbrèhkeun ku sababaraha cara.Kahiji, ku tingkah lacuna. Kadua, ku
jalan pikiranana. Katilu, ku ucapanana anu dikedalkeun dina
paguneman. Kaopat, ku gambaran wujudna. Kaima, ku gambaran
langsung.Ngeunaan jumlahna, palaku anu ngalalakon tèh aya anu ngan
saurang jeung aya anu leuwih ti saurang. Palaku anu sifatna protagonist
nya èta palaku utama, sedengkeun palaku anu sifatna antagonis nya èta
palaku tambahan
• Palaku utama
• Palaku pembantu
• Palaku tambahan
Nya éta tempat kajadiana nu aya dina alur carita dina karya sastra
novel. Ieu istilah tèh mangrupa tarjamahan tina setting, maksudna
nuduhkeun waktu jeung tempat lumangsungna kajadian anu
dicaritakeun. Lian ti latar anu nuduhkeun waktu jeung tempat
lumangsungna kajadian anu dicaritakeun, ogè aya anu disebut latar
kaayaan atawa latar suasana. Maksudna, nya èta latar anu
ngèbrèhkeun kaayaan atawa kajadian anu karandapan ku palaku anu
ngalalakon.
5. Sudut pandang
Ngagunakeun “kuring”
a. Tèma
b. Galur
Hiji kajadian bakal èbrèh dina jalan carita, tapi naon sababna bet timbul
èta kajadian, tah ieu aya dina lilinggeran plot. Plot nyokot kana sabab
musabab timbulna kajadian, sedengkeun jalan carita mah mangrupa
runtuyanana.
Tina katerangan di luhur ècès yèn nu dimaksud galur tèh nya èta
runtuyan jeung patalina kajadian anu dicaritakeun ku pangarang ti
mimiti nepi ka pungkasan carita. Lamun dipasing-pasing, galur tèh bisa
dibagi jadi 3 golongan.
• Galur mèrèlè
Karangan anu make galur ti heula pandeuri nya èta karangan anu
ngamimitian nyarita tina “buntut”-na heula, tuluy maju ka tengah, nepi
kana pungkasanana. Cindekna nu dimaksud galur ti heula pandeuri tèh
sabalikna tina galur mèrèlè.
BAB 4
PEKEMAN BASA SUNDA
Pakeman basa dina basa sunda nya éta basa atawa kékécapan anu geus
matok, angger, sarta miboga harti nu husus.pakeman bahasa ini seperti
misalnya paribasa, babasan, cacandraan, kila-kila, dan kapamalian yang
akan dilengkapi juga beserta contoh dan artinya.
1. Paribasa
2. Babasan
3. Cacandraan
4. Uga
5. Rakitan lantip
6. Caturangga
7. Candrasangkala
8. Repok
1. Paribasa
Paribasa jeung babasan ditilik tina tingkata budaya kaasup kana tingkat
karsa, anu eusina ngandung rupa-rupa maksud enggoning ngahontal
kadamean, katengtreman, kaadilan, panyalindungan dina nyorang
parobahan budaya ti mangsa ka mangsa.
Nilik kana eusina, paribasa sunda bisa dibagi jadi tilu kelompok,
diantarana nyaéta wawaran luang, pangjurung laku hadé, jeung
panyaram lampah salah.
Conto:
2. Babasan
Bédana jeung paribasa, aru babasan mah ngawangun frasa atawa kecap
kantétan anu susunana geus matok sarta ngandung harti injeuman.
3. Cacandran
3) Sumedang ngarangrangan
4) Cianjur katalanjuran
6) Pangandaran andar-andaran
7) Wanayasa macangkrama
4. Uga
Kata Uga dikenal sebagai obrolan atau ucapan yang isinya merupakan
ramalan bahwa dalam satu waktu akan ada suatu kejadian, baik itu
kejadian yang menggembirakan ataupun kejadian yang menyedihkan.
Contoh Uga :
1) jaga mah barudak, sajajalan disaungan, nya buktina aya karéta api.
2) Gancang carita béja, mun geus aya balabar kawat, nya buktina aya
telegram.
3) Jaga mah, barudak, batu turun keusik naék, nya buktina aya anak
somah naék pangkat, anak ménak teu naék pangkat.
5. Kapamalian
Kata pamali sering diartikan sebagai larangan dari orang tua sunda
terdahulu atau larangan dari sesepuh sunda. Pamali maksudnya bahwa
kita tidak boleh melakukan suatu hal atau pekerjaan pada situasi
tertentu, karena konon akan ada akibat yang kurang baik nantinya.
Contoh kapamalian Sunda dan artinya
1) Ulah nambulan uyah, pamali bisi potong peujit (Jangan (makan tanpa
nasi/cemilan) garam, nanti patah ususnya)
2) Ulah cicing dina lawang panto, pamali bisi hésé menang jodo (Jangan
berdiam diri di depan pintu, karena nanti akan susah mendapatkan
jodoh)
3) Ulah maké baju bari leumpang, pamali bisi teu kalaksanakeun cita-
cita (Jangan menggunakan pakaian sambil berjalan, karena nanti cita-
citanya tidak terlaksanakan)
5) Ulah lila teuing cicing dikamar mandi, pamali bisi gancang kolot
(Jangan terlalu lama berdiam diri dikamar mandi, takut nanti cepat tua)
6) Ulah dipapayung dijero imah, pamali bisi aya nu numpang maot, aya
maung, jsb (Jangan menggunakan payung di dalam rumah, nanti takut
ada yang numpang meninggal, ada maung, dan sebagainya)
6. Kila-Kila
1) Mun aya kukupu hiber dijéro imah, tandana arék aya tamu datang
(Jika ada kupu-kupu yang terbang di dalam rumah, tandanya akan ada
tamu yang datang)
5) Lamun murag bulu mata, tandana aya nu sono ka urang (Jika jatuh
bulu mata, tandanya ada yang sedang rindu kepada kita)
7) Lamun aya sora manuk wikwik (uncuing), tandana bakal aya nu maot
(Kalau ada suara burung wikwik tandanya akan ada yang meninggal)
8) Lamun aya sora manuk bebencé, tandana aya bangsat keur
kukulampangan néangan palingeun (Kalau ada suara burung puyuh
jantan, tandanya sedang ada maling yang sedang berkeliaran)
10) Lamun aya sora toké, tandana bakal aya rejeki (Kalau ada suara
tokek, tandanya akan ada rejéki)
11) Lamun aya sora soang tipeuting, tandana bakal aya jurig (kalau ada
suara angsa malah hari, tandnaya akan ada setan)
12) Lamun dijalan kacegat ucing, tandana bakal manggih kasial (Jika
dijalan dihadang kucing, tandanya akan menemukan kesialan)
13) Lamun dampal leungeun karasa ateul, tandana bakal nampa duit
(Jika telapak tangan terasa gatal, tandanya akan mendapat uang)
15) Lamun aya cakcak ragrag tandana aya jurig (Jika ada cikcaj jatuh
tandanya ada hantu)
BAB 5
DRAMA
1. Perkara Drama
Kecap Drama Asalna Tina Basa Yunani, Dramoi Nu Hartina Niru Atawa
Niron- Niron. Nurutken Kamus Lb55, Drama ( Basa Walanda) Nyaeta:
(1) Carita Sandiwara Nu Matak Sedih , Jeng (2) Carita Nu Matak
Kukurayen Jeng Matak Pikasedihen. Jadi Nisa Dicindekkeun Yen Drama
Teh Nyaeta Karya Sastra Dina Wangun Paguneman (Dialog) Di Antara
Para Palakuna, Kalawan Di Barengan Ku Katerangan-Katerangan Sejena
Nu Di Butuhkeun Piken Kaperluan Pintonan ( Pagelaran)
2.Ciri Drama
Nini Uti :” Teu Acan Nun Mangga Atuh Barade Surabina , Ararancep,
Ararendeng ,Baradel ,Raos Geura Surabi Nini Mah!”
A. Sacara Lahiriah Dina Wujud Naskah Drama Aya Hal Hal Anu Geus
Maranti
D. Paguneman
Loba Drama Anu Henteu Make Prolog Jeung Epilog.Prolog Teh Di Tulis
Dina Awal Drama,Jadi Manggala Sastra,Di Eusi Ku Katerangan Atawa
Pamanggih Pangarang Mingeunaan Lalakon Anu Baris
Disuguhkeun.Beunang Di Bandingkeun Jeung Rajah Pamungkas Dina
Carita Pantun.Epilog Di Tulis Dina Panutup Drama,Di Eusi Ku Kacindekan
Lalakon Jeung Nasehat Pangarang Beunang Di Bandingkeun Jeung Rajah
Pamungkas (Panutup) Dina Carita Pantun.
3.Wangun Drama
A. Nyusun Kapanitiaan ;