BAB III

PRAKTIKUM GETARAN SEDERHANA

3.1 Pendahuluan
Teori geataran telah diajarkan di bangku kuliah dan banyak ditemui di beberapa buku teks
getaran. Pengetahuan/ilmu geteran bagi seorang teknik sangat penting sebab bidang ini mendasari
berbagai perencanaan komponen mesin seperti suspensi, pegas dll, maupun
instalasi/pemasangan/penempatan mesin. Jika getaran pada pondasi mesin menimbulkan resonansi,
maka getaran tersebut akan merusak mesin yang dipasang. Namun pada praktikum ini hanya disajikan
dasar teori getaran sederhana tanpa dan dengan redaman.
3.2 Tujuan praktikum
1. Mengetahui hubungan antara gaya yang diberikan ke pegas dengan pertambahan panjang pegas dan
mencari konstanta pegas.
2. Mendapatkan hubungan antara massa dengan frekuensi alami sistem pegas tanpa redaman.
3. Mendapatkan hubungan antara bukaan katup (n) dengan rasio redaman dan koefisien peredaman.
3.3 Teori
Pada panduan ini disajikan dua macam getaran yaitu getaran tanpa redaman dan dengan
redaman. Peredam yang digunakan adalah oli pelumas kendaraan 20W50 atau sejenisnya.

3.3.1 Getaran tanpa redaman

Jika massa digantungkan pada pegas yang memiliki kekakuan atau konstanta k, maka pegas
akan memanjang/menyimpang dari kedudukan kesetimbangannya, lihat gambar 3.1. Gaya pegas –kx
akan berusaha mengembalikan ke kedudukan kesetimbangan, oleh sebab itu sistem akan berosilasi
dengan persamaan getaran:
dan dimana ; (3.1)
adalah frekuensi alami sistem dalam radian per detik. ini memiliki satuan Hz dan dapat
dinyatakan dengan:
(3.2)
dengan s adalah kecepatan kertas dalam (m/s) dan L adalah panjang sejumlah gelombang dan N siklus
yang terukur pada kertas. Frekuensi sistem dalam Hz, dapat dihitung dengan persamaan:
(3.3)
Contoh untuk mendapatkan N dan L dapat dilihat pada gambar 3.2.

Gambar 3.1 Sistem getaram pegas tanpa redaman

Gambar 3.2 Contoh menentukan N dan L. Pada gambar diatas N = 10, L diukur dengan penggaris

14
3.3.2 Getaran dengan redaman
Jika massa, m, digantungkan pada pegas dengan konstanta, k, dan dihubungkan dengan piston
yang tercelup dalam oli yang memiliki koefisien redaman, c, maka pegas akan menyimpang dari
kondisi kesetimbanganya, lihat gambar 3.3. Gaya pegas akan mengembalikan ke posisi kesetimbangan
sebesar dan dilawan oleh gaya damper . Jadi persamaan getaranya adalah:

atau dimana (3.4)

dengan adalah rasio redaman yang merupakan perbandingan antara koefisien redaman, c dangan
koefisien redaman kritis, . Jadi :
, dimana (3.5)
Jika maka sistem dikatakan overdamped, jika maka sistem dikatakan berada pada redaman
kritis, dan jika maka sistem disebut dalam kondisi underdamped. Harga rasio redaman dapat
dicari dari penurunan logarithmic amplitudo:

sehingga (3.6)

dengan dan adalah tinggi puncak gelombang yang pertama dan kedua arah positif, lihat
gambar 3.4, dan faktor redamannya dapat ditentukan sebagai:
(3.7)

Gambar 3.4 pengukuran dan pada getaran

Gambar 3.3 Sistem getaran dengan redaman
dengan redaman
3.4 Alat dan bahan
Alat dan bahan yang digunakan adalah simple vibration apparatus, pena, kertas millimeter,
massa frame 1,7 kg, massa tiap piringan 1 kg, satu pegas dengan konstanta yang paling kecil, kertas
milimeter dengan kecepatan s = 0,075 m/s untuk 6V.
3.5 Prosedur
Supaya percobaan berjalan dengan baik, menghasilkan data yang akurat dan mengutamakan
keselamatan, maka prosedur yang harus diikuti adalah:
a. Mecari konstanta pegas.
1. Mengukur panjang pegas sebelum diberi beban sebanyak 3 kali sehingga diperoleh Lo 3 kali.
2. Memasang pegas pada apparatus.
3. Memasang frame pada apparatus.
4. Pasang beban tambahkan sehingga beban menjadi 2,7 kg dan mengukur panjang pegas sebanyak 3
kali.
5. Tambahkan piringan beban berikutnya sehingga beban menjadi 3,7 kg dan mengukur panjang
pegas sebanyak 3 kali.

15
 6. Tambahkan piringan selanjutnya sehingga beban menjadi 4,7 kg dan mengukur panjang pegas
sebanyak 3 kali.
7. Masukan data percobaan ke lembar kerja dan isilah kolom yang masih kosong.
8. Buatlah grafik hubungan gaya beban (sumbu vertikal dalam kN) dengan pertambahan panjang y
(sumbu horizontal dalam meter). Nilai k pegas yaitu sama dengan gradien dari garis regresi hasil
percobaan tersebut. Bandingkan dengan nilai k yang tertera di manualnya.
b. Mencari frekuensi getaran tanpa redaman
1. Mengatur kertas pada roll sehingga siap digunakan.
2. Memasang pena pada penjepit pena.
3. Memasang pegas pada apparatus.
4. Memasang beban.
5. Menarik pegas sampai dasar dan pastikan motor dalam kondisi “on” dan kemudian lepaskan
pegas.
6. Mencatat hasil osilasi pada kertas, hitung jumlah gelombang (N) dan panjang (L).
7. Ulangi prosedur 4 hingga 6 sebanyak 3 kali untuk beban yang sama.
8. Lakukan prosedur 4 sampai dengan 7 untuk 2 beban lain yang berbeda.
9. Buatlah grafik hubungan massa (sumbu horizontal) dengan frekuensi Hz (sumbu vertikal) yang
dihitung dengan menggunakan persamaan (3.3) dan persamaan (3.1) dengan harga k hasil
percobaan. Bagaimanakah trend massa versus frekuensi? jelaskan.
c. Mencari konstanta peredaman, c.
1. Memasang peralatan redaman (damper).
2. Mengatur kertas pada roll sehingga siap digunakan.
3. Memasang pena pada penjepit pena.
4. Memasang pegas pada apparatus.
5. Memasang beban.
6. Putarlah katup sampai posisi menutup penuh
7. Mengatur bukaan katup sesuai yang dikehendaki.
8. Menarik pegas sampai dasar dan pastikan motor “on” dan kemudian lepaskan pegas.
9. Mencatat hasil osilasi pada kertas, ukur tinggi gelombang pertama dan kedua arah positif.
10. Ulangi prosedur 5 s/d 8 sebanyak tiga kali untuk beban yang sama.
11. Buatlah grafik hubungan putaran bukaan katu (n) (sumbu horizontal) dengan konstanta
redaman, c (sumbu vertical). Jelaskan trend c versus n.
12. Bahaslah hasil percobaan anda.
3.6 Hasil dan pembahasan
3.6.1 Hubungan antara gaya beban dengan pertambahan panjang pegas.
Tabel pertambahan panjang pegas
M F = m.g Pegas 1 Pegas 2 Pegas 3
(kg) (N) L(m) ΔL (m) L(m) ΔL (m) L(m) ΔL (m)
0
.................. .................. 0 .................. 0 .................. 0
2,7
.................. .................. .................. .................. .................. .................. ..................
3,7
.................. .................. .................. .................. .................. .................. ..................
4,7
.................. .................. .................. .................. .................. .................. ..................

Paraf laboran/assisten

(...............................)

16
Grafik hubungan gaya beban dengan pertambahan panjang pegas untuk ke tiga pegas yang diuji (dapat
dilakukan dengan program komputer dan hasil print out ditempel di bawah) :
F (N)

ΔL (m)
Gradien persamaan linear untuk pegas 1, k1= ........................ N/m
Gradien persamaan linear untuk pegas 2, k2= ........................ N/m
Gradien persamaan linear untuk pegas 3, k3= ........................ N/m

Pembahasan :
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
17
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................

3.6.2 Hubungan massa dengan frekuensi getaran

Kecepatan kertas s = 0,075 m/s
Konstanta pegas hasil percobaan 3.6.1, k2 = ............... N/m

Gambar gelombang dengan massa m1 = 2,7 kg

Gambar gelombang dengan massa m2 = 3,7 kg

18
Gambar gelombang dengan massa m3 = 4,7 kg

Tabel perhitungan frekuensi getaran

M Perhitungan frekuensi getaran f(Hz)
(kg) Dengan persamaan 3.3 Dengan persamaan 3.1
N L f = (N.s) /L F = (1/2π).(k/m)0,5
(siklus) (m) (Hz) (Hz)
2,7
.................. .................. .................. ..................
3,7
.................. .................. .................. ..................
4,7
.................. .................. .................. ..................

Paraf laboran/assisten

(...............................)

Grafik hubungan antara massa dengan frekuensi getaran berdasarkan hali perhitungan dengan
persamaan 3.3 dan 3.1

f (Hz)

m (kg)

19
Pembahasan :
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
3.6.3 Konstanta Peredaman
Kecepatan kertas s = 0,075 m/s
Konstanta pegas hasil percobaan 3.6.1, k2 = ............... N/m
massa terpasang m3 = 4,7 kg

Grafik simpangan terhadap waktu (gambar gelombang) hasil gosesan pena pada kertas untuk
bukaan katub n = 4 putaran

20
Grafik simpangan terhadap waktu (gambar gelombang) hasil gosesan pena pada kertas untuk bukaan
katub n = 10 putaran

Grafik simpangan terhadap waktu (gambar gelombang) hasil gosesan pena pada kertas untuk bukaan
katub n = 16 putaran

Tabel hasil pengukuran dan perhitungan koefisien redaman

Bukaan katub Rasio ζ Koefisien c
n (putaran) x1(m) x2(m) δ = ln(x1/x2) persamaan persamaan
(3.5) (3.6), (Ns/m)
4
.................. .................. .................. .................. ..................
10
.................. .................. .................. .................. ..................
16
.................. .................. .................. .................. ..................

Paraf laboran/assisten

(...............................)
21
Grafik hubungan bukaan katub dengan koefisien redaman

C (Ns/m)

n (bukaan)

Pembahasan :
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................

22
3.7 Kesimpulan dan saran
Kesimpulan
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................

Saran :
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
....................................................................................................................................................................
..................................................................................................................................................................

23