Anda di halaman 1dari 9

KATA BAHASA TONTEMBOAN

Berikut beberapa kosa kata dalam bahasa Tontemboan dengan


dialek Makela’i dan Matana’i:

[Ma]asəng = Bernafas
Ama/Amaŋ = Bapak
Amau = Alergi
Ambisa = Dimana
Amo = Wajah
Amut = Akar
An = Di
Andaŋka = Atas
Andarəm = Bawah
Anio = Ini
Anuntəp = Dalam
Apə’du = Empedu
Api = Api
Asiŋ = Garam
Asu = Anjing
Ate = Hati
Ate Pəla = Paru-paru
Atəp = Atap
Awu = Abu/Debu
Awu = Abu
Bua = Buah
Buŋaŋ = Bunga
Buwungang = Bantal
Cabaŋ = Cabang
Caciŋ = Cacing
Cami = Kami
Cita = Kita
ənda’ = Darah
əndo = Siang
Enem = Enam
əntut = Kentut
əpat = Empat
Esa = Satu
Ewe = Iler
Gio = Wajah
Ina/Inaŋ = Ibu
Ipəng = Gigi Seri
Ipus = Ekor
Ka’biri = Kiri
Ka’il = Gali
Kalasing = Jari Kelingking
Kama = Tangan
Kambuŋ = Awan
Kanan = Kanan
Kanat = Leher
Karu’ku’na = Tulang Rawan
Kawisa = Kapan
Kawok = Tikus
Kayongkong/Mageyer = Gemetar/Mengigil
Kayu = Kayu
Kecey = Kaki
Kədal = Lendir Mulut/Hidung
Keləkan = Mengetahui
Kəmbəng = Cakar
Kəmber = Selumbar
Kəməl = Gemuk
Kəməla = Lemak
Keŋkeŋ = Berenang
Kəris = Kudis
Keriseng = Kudis
Kəroa = Sendawa
Kəro’ang = Kerongkongan
Kətə’d = Pinggang Belakang
Kətəs = Urat Besar
Kiki = Kaki
Kikile’ = Ketiak
Kilat = Kilat
Kiong = Kudis
Ko = Kamu
Ko’ang = Borok
Kokorap = Cakar
Kolək = Pendek
Kolot = Tengkuk
Kombilei = Ginjal
Kotor = Kotor
Kowong = Sariawan
Kuli’ = Kulit
Kuli’na = Kulit
Kulo’ = Putih
Kuman/Kumang = Makan
Kumeret = Gigit
Kundu = Lutut
Kuni’ = Kuning
Kupes = Bisul
Kura’ber = Tebal
Kurumbeng = Alis
Kutu = Kutu
La’bit = Curi
Lalaindəŋ = Kabut
Lalan = Jalan
Laleyna = Daun
Lambot = Panjang
Lamet = Pinggang Atas
Laŋit = Langit
Lawa-lawa = Laba-Laba
Lawut = Anus
Lembang = Tanda Lahir
Lemukut = Duduk
Leos = Baik
Ləsut = Penis
Lewo’ = Jahat
Licud = Tulang Belakang
Licur = Belakang
Lilaʔ = Lidah
Lima = Lima
Lima ŋapulu’ = Lima Puluh
Lowas = Lengan
Lua = Ludah
Luməsəw = Tanam
Lumətup = Terjatuh
Lumingan = Dengar
Lumutaw = Menembak
Lumu’ut = Keringat
Luntəng = Telinga
Ma’ai = Datang
Ma’ame = Menangis
Ma’səsəp = Kunyah
Ma’siwo = Memasak
Ma’tua = Tua, Lama
Ma’unu’ = Membakar
Ma’wou = Busuk
Ma’atus = Seratus
Magənang = Berpikir
Mainde = Takut
Makeke = Tertawa
Makimbeŋ = Membagi
Makoməs = Garuk
Malawi = Malu
Mangipi’ = Berbaring
Mapaten = Bunuh
Mapili = Memilih
Mara’as = Tumbuk
Marate = Merasa Dingin
Mariwu = Seribu
Maroma = Bilang
Mata’ = Hijau
Matawoy = Bekerja
Mate = Mati
Matəkəlo = Melihat
Mawankil = Lempar
Mawaya = Berjalan
Mawaya = Mengalir
Mawilit = Menjahit
Mekel = Tidur
Mələp = Minum
Məlua = Muntah
Me’mekan = Memeras
Mənounou = Hidup
Meŋkor = Berputar
Mow = Bau
Muran = Hujan
Muwung = Lepuhan/Melepuh
Ngaaran = Nama
Nga’as = Otak
Ngəru = Bau Badan
Nipis = Tipis
Noneng = Vagina
Nu’at = Urat
Ŋiruŋ = Hidung
Pakasa = Semua
Pala’d = Telapak
Pali’ = Bekas Luka
Palilingan = Jari Manis
Paluka = Bahu
Panka’ = Nyamuk
Pankur = Pukul
Paparing = Pelipis
Parangkey = Paha
Parasi = Bulu Roma
Paso’ = Panas
Pela’ = Luka
Penaad = Pantat
Penanaan = Suami/Istri
Pene = Vagina
Pəra = Kering
Pəsut = Sempit
Pətic = Ulu Hati
Pipi’pit = Kelopak Mata
Pitu = Tujuh
Po’ot = Perut
Popolas = Pankreas
Popondol = Jari
Pusu’ = Jantung
Raica = Tidak
Raindaŋ = Merah
Raməs = Basah
Rano = Air
Raŋi’is = Pasir
Rəgəs = Angin
Rei’dak = Dada
Reken = Hitung
Rembang = Tanda Lahir
Re’re’nan = Pinggul
Ritek = Kurus
Ro’kos = Kepala
Rombit = Curi
Ru’i = Tulang
Rua = Dua
Rua ngapulu’ = Dua Puluh
Ru’dur = Tulang Kering
Rumura = Ludah
Ruruki = Kepal Tangan
Sa = Kalau/Jika
Salaisak = Rusuk
Sama’ = Baik
Sama’na = Daging
Samaʔna = Daging
Sambing = Jambang
Samək = Air Seni
Sangkora = Rongga Dada
Saŋapulu’ = Sepuluh
Sapa = Apa
Səmua = Jerawat
Səmud = Mulut
Sera = Mereka
Səra’ = Ikan
Sərap = Bulan
Sia = Dia
Sicu = Siku
Siitu = Itu
Sinə’i = Usus
Siow = Sembilan
Sisey = Siapa
Songkom = Kumis, Jenggot
Sulu = Kuku
Sumakit = Sakit
Suməga = Membengkak
Sumere = Mata
Suməsəndot = Bintang
Suməsəp = Isap
Sumosor = Panjat
Susu = Payudara
Syisyi’ = Kencing
Ta’bow = Tahi Lalat
Ta’bow = Tahi Lalat
Ta’del = Dahi
Ta’i = Tinja
Tala’ta = Panu
Tambisa = Berapa
Tana = Tanah
Tasis = Laut
Tata’ta = Langit-Langit Mulut
Taun = Tahun
Tawaʔ = Lemak
Tawi = Dekat
Tayaŋ = Jauh
Təke’ = Kecil
Telew = tajam
Təlu = Tiga
tembur = Asap
Temuli = Singgah
Təndu’ = Penis Ereksi
Tətələw = Sayap
Ti’is = Betis
Tina’i = Usus
Tincu’ku = Dagu
Toŋkey = Potong
Tou = Orang
Toya’aŋ = Anak
Tuama = Laki-Laki
Tuməkəl = Menguap
Tumələs = Beli
Tumələw = Terbang
Tumi’d = Tumit
Tumimboy = Pegang
Tumopok = Tancap
Tumou = Tumbuh
Tumuli = Singgah
Tumulu = Berdiri
Tumupu = Tusuk
Tuturu’ = Jari Telunjuk
Tuwung = Kantong Kemih
Ula’ = Ular
Umpət = Tumpul
Une’dan = Jari Tengah
Utan = Hutan
Utər = Berat
Utiŋ = Dingin
Uwang = Rambut Putih/Uban
Wa’ang = Gigi Geraham
Wakəsən = Kencang
Wale = Rumah
Walu = Delapan
Wangko = Besar
Wankər = Besar
Waŋi = Malam
Waru’bu = Cairan Radang Telinga
Watu = Batu
Wawa’ang = Tulang Rahang
Wawakes = Tali
Wawangko = Ibu Jari
Waʔaŋ = Gigi
Waʔbaʔ = Mulut
Welar = Lebar
Weleka = Bubuk Keputihan
Wələng = Mata
Wəntuang = Lambung
Wərən = Bermimpi
Weru = Baru
Wəsu = Perut
Wewene = Perempuan
Wiwi = Bibir
Wiwilit = Jahit
Wo = Dan
Worung = Kurus
Wosoy = Perut
Wosoyang = Perut Buncit
Wu’uk = Rambut
Wu’uk = Bulu
Wuka = Buka
Wulina = Telur
Wunak = Sum-Sum Tulang
Wungkele = Kaki Bagian Atas
Wuriŋ = Hitam
Wusit = Pantat
Wutul = Betul
Wuwul = Rambut Pubis
Wuwung = Ubun-ubun
Yaku = Aku
Yanap = Sembunyi
Berikut contoh kalimat dalam bahasa Tontemboan:
• Ca kaindoanera en sisiri’inku = Tidak ada yang bisa mengambil
kehormatanku.
• Si sei awean luntəng, lumingao mai sama’ = Siapa yang memiliki
telinga, hendaklah ia mendengar.
• Catoro semamek am bi’i! = Dilarang buang air kecil disini!
• Kete ro’kos ang ko, ca leos! = Keras kepala kamu, tidak baik!
• Wangkər nupusmu ang katotowanku = Besar kasihmu di sepanjang
hidupku.
• Masale’ wo’o tumuli yanta’an makaramo = Ingin singgah tapi hari
mau gelap.
• Tumulioka re’maisa sa marengomei = Nanti saja kembali baru
singgah.
• Temulimbo karapi? N’ temuli oka = Mampir dulu teman? Ya nanti
mampir.
• Sa ko lumangkoi ang Kawangkoan, tumuli mio tumələs ragey = Jika
kamu lewat Kawangkoan, jangan lupa mampir beli Ragey.

• Cuaku mange mpapendamənku aruy ampa’pa’an keli karapi pasaluan im papendamən


anateku = Perasaanku terhibur karena banyak teman tempat curahan hatiku.
• Mawangkər-wangkər, ko ca makelek/ma’kila’ mabahasa = Kamu sudah besar, tidak tahu
berbahasa.
• Mesungkul loka ke’ey = Sampai jumpa lagi.
Dalam penggunaannya, bahasa Tontemboan sudah sangat jarang
dipakai oleh generasi masa kini sehingga dikuatirkan bahasa ini akan
punah pada generasi yang berikutnya. Bahasa Tontemboan ini
termasuk salah satu bahasa yang dipakai oleh suku asli di Minahasa
sehingga penggunaannya perlu untuk dilestarikan. Mengingat
penggunaan bahasa yang sudah sangat jarang digunakan oleh
generasi muda ini, beberapa kelompok kecil budayawan dan seniman
asal Sulawesi Utara berusaha untuk mempertahankan bahasa ini,
salah satunya lewat sanggar seni dan kegiatan-kegiatan seni yang
mengharuskan anggotanya berbahasa Tontemboan.

Anda mungkin juga menyukai