Anda di halaman 1dari 6

Nama, ciri, sifat/watak, contoh Tembang

Macapat
REFANO PRADANA BAHASA

Apa itu tembang Macapat?

Ing pamulangan pawiyatan SD nganti tekan SMP sing lumrah diwulangake tumrap para
siswa yaitu Tembang macapat, dibaca tembang mocopat, pengertian tembang macapat ini
sendiri yaitu tembang yang menceritakan tahap-tahap kehidupan manusia. Tembang
macapat sendiri biasa disebut duwe sebutan liya yaitu tembang cilik.
Kegunaan Tembang macapat:
Sebagai suara vokal dalam karawitan
Tembang macapat disebut juga tembang cilik. Tembang sendiri dalam bahasa Indonesia
berarti lagu. Setiap jenis tembang macapat punya cirinya masing-masing, ciri-ciri tersebut
yaitu Guru Gatra, Guru Lagu, Guru Bilangan.

Pengertian guru gatra, guru wilangan, guru lagu

Guru Gatra yaitu cacahe (jumlah) larik saben sapada


satu bait?

-- Berapa larik (baris) dalam

Guru wilangan yaitu cacahe wanda (kata) saben sagatra -- banyak kata dalam satu
larik. contoh -- pitutur bener iku -- mempunyai 7 guru wilangan, pi/tu/tur/be/ner/i/ku
Guru lagu yaiku dhong-dhinge swara ing pungkasane gatra (a,i,u,e,o)

Arane Tembang

Gatra Tembang

NO.
Nama Tembang

Pucung

12u

6a

8i

12a

Maskumambang

12i

6a

8i

8a

Megatruh

12u

8i

8u

8i

8o

Gambuh

7u

10u

12i

8u

80

Mijil

10i

6o

10e

10i

6i

6u

Kinanthi

8u

8i

8a

8i

8a

8i

Asmaradana

8i

8a

8e/o

8a

7a

8u

8a

Durma

12a

7i

6a

7a

8i

5a

7i

Pangkur

8a

11i

8u

7a

12u

8a

8i

10

Sinom

8a

8i

8a

8i

7i

8u

7a

8i

12a

11

Dhandhanggula

10i

10a

8e

7u

9i

7a

6u

8a

12i

10

7a

Cara Cepat menghafal nama-nama 11 tembang macapat: Mas CungKi karo SiDurGami lewat
MeDhan PangkAs
Mas = Maskumambang
Cung = puCung
Ki

= Kinanthi

Si

= Sinom

Dur = Durma

Gam = Gambuh
Me = Megatruh
Dhan = Dhandhanggula
Pang = Pangkur
As

= asmaradhana

Berikut ini perbedaan antara tiap tembang macapat 1 dengan tembang macapat lain.

NO
.

Arane Tembang

Sasmitane

Watake

Pucung, kaluwak, wanda cung

Watake sakpenake lan


kurang greget, lumrahe
kanggo
nelakake geguyonan lan
pitutur

maskumambang,kampul, mas
kentir, kambang, kentir

watake susah utawa


sedhih lan melas asih,
mula cocok kanggo
nelakake rasa kasedhihan
kang ngenesake

Megatruh

dudukwuluh,
truh, megatruh, pegat, duduk,
wuluh, luh

watake
sedhih lan kentekan
pangarep-arep, mula
lumrah kanggo nelakake
crita kang
nggrantesake ati

Gambuh

Gambuh,
buh, jumbuh, tambuh

watake
grapyak, sumanak, mula
cocok kanggo nyritakake
pitutur

Mijil

mijil,
pamjil, wijil, wiyos, raras, medal,
sulastri

watake
tinarbuka, mula pantes
kanggo nelakake pitutur,
nasehat, lan uga crrita
katresnan utawa asmara

Kinanthi

Pucung

Maskumamban
g

Kinanthi,
kanthi, gandheng, kanthil

watake
seneng, tresna asih,
mitutura, nuladani, mula

lumrahe kanggo menehi


pitutur lan
crita kang nelakake rasa
tresna asih

Asmaradana

Asmaradana

Asmaradana,
asmara, brangta, kingkin,
yungyun ---- watake tresna
asih lan sdhih, mula
pantes kanggo nelakake
katresnan

Durma

durma,
dur, undur,sirna, galak

Watake,galak , sereng, lan


nemu kanepson

Pangkur

Pangkur, wuntat, pungkur,


ungkur, yudakenaka, ungkur

Watake sereng, antepan


ati, lan gagah, mula lumrah
kanhho nyritakake wong
kang nesu lan kahanan
paperangan

Sinom

Sinom,taruna, anom, weni,


nom,srinata, pamase,
logondhan, rema, pangrawit,
mudha

watake sabar, grapyak, lan


sumanak, mula lumrahe
kanggo nelakake crita
kang ngemu piwulang lan
pitutur

Dhandhanggula

Sarkara, hartati,,dhandhang,
madu, manis, sari, bremana,
guladrawa, gagak, kaga, tresna

Watake luwes, kewes,,lan


ndudut ati, mula pantes
kanggo nelakake crita apa
bae, ing ngendi bae,,lan
kahanan apa bae.

10

11

Menulis Tembang Macapat

Selain bisa mempelajari (sinau) tembang Macapat, seharusnya kita juga bisa membuat
tembang macapat yang ada di atas. Cara mengarang juga tidak boleh lepas dari syarat
tembang macapat, yaitu terikat dalam berbagai ciri tembang macapat, misalnya guru gatra,
guru wilangan dan guru lagu. Seperti puisi lama yang harus terikat syarat, geguritan lawas /
gagrak lawas.
Jadi Tembang Macapat itu termasuk gagrak lawas karena dalam mengarangnya harus terikat

berbagai syarat.
Cara Mengarang / Membuat tembang Macapat
1. Temtokna lan tulisen ngenani gagasan apa sing arep kogawe tembang, saengga bisa
mangerteni wewatakane
2. Temtokno tembang apa sing arep kogawe
3. Tulisen guru gatra, guru wilangan, lan guru lagune
4.

Gawea ukara-ukara (kalimat ) kang selaras karo paugerane tembang macapat

5. Titinen maneh tembung-tembunge, lan ukara-ukara kang kogawe mau kudu cocok karro
paugerane tembang sing kokgawe
Tuladhane:
(1) Aku kepingin mituturi marang anak lan putuku supaya padha sregep sinau, ngurmati
bapak lan ibu uga tansah nindakake ibadah supaya dadi generasi kang utama
(2) Tembang kang arep dakgawe tembang macapat Kinanthi
8-u

= marang anak lan putuku

8-i

= sinaua den taberi

8-a

= ngurmati ibu lan bapak

8-i

= ndonga ibadah tan lali

8-a

= dadya tunasing nagara

8-i

= jer iku laku utami

Contoh liya:
Contoh tembang macapat kehidupan sehari-hari
(1)

Idene Sragam sekolah

(2) Tembang sing digawe Pucung


12-u

= Sekolahku dina senen putih biru

6-a

= Putih dina Selasa

6-i

= Rabu kamis nganggo batik

12-a

= Jumat lan Sabtu nganggo sragam pramuka

Contoh tembang Maskumambang


(1) Gagasane yaitu njaga lingkungan
(2) Tembang yang akan dipakai yaitu tembang Maskumambang
Kembang puring, palem, mawar lan melati
Ayo pada dijaga
supaya urip lestari
Muga'a dadi ngrembala

Anda mungkin juga menyukai