Pengesahan Ketua Jabatan:

Tarikh:
UNIVERSITI PENDIDIKAN SULTAN IDRIS
REKA BENTUK KURIKULUM KURSUS DAN RANCANGAN INSTRUKSIONAL
Fakulti
Jabatan
Semester
Sesi
Nama Kursus
Kod Kursus
Jam Kredit
Prasyarat

:
:
:
:
:
:
:
:

Bahasa dan Komunikasi

Bahasa dan Kesusasteraan Melayu
1
2012/2013
Sejarah Perkembangan Tulisan Jawi
BSJ 3022
02
Tiada

(Bagi kursus dengan prasyarat, pelajar mestilah telah menduduki atau menduduki dan lulus berdasarkan
syarat yang ditetpakan oleh fakulti/pusat)

MAKLUMAT PENSYARAH:
Nama
E-mel
Nombor Telefon
No. bilik

:
:
:
:

SINOPSIS KURSUS

Prof. Dr. Muhammad Bukhari Lubis

dr_blubis@yahoo.com; bohari@fbk.upsi.edu.my
05-4505814; 013-424 5767
Bilik Profesor 3, Bangunan E-learning
:

Kursus ini membolehkan pelajar mengenali dan memahami sejarah perkembangan tulisan Jawi
sejak era sebelum dan selepas Perang Dunia Kedua hingga sekarang, termasuklah era SITC,
era 60-an, dan masa kini. Pelajar juga dibimbing meneliti perkembangan dan perubahan tulisan
Jawi melalui berbagai-bagai kaedah dan pendekatan. Di amping itu, dibincngkan juga persoalan
pemikiran dan teknik penciptaan yang diterapkan dalam tulisan Jawi melalui karya dari pelbagai
peringkat.
(This course enables students to recognize and understand the history of the development of
the Jawi writing since the era before and after The Second World War until now, including the
era of the SITC, the 60s and now. Students will be guided in studying the development and
changes of the Jawi writing, via various methods and approaches. Besides that, what is also
discussed is the question on the thinking and the design techniques, that are inculcated in the
Jawi writing through works from various levels.)
HASIL PEMBELAJARAN

1. Mempelajari sejarah pertumbuhan dan perkembangan tulisn Jawi sehingga sekarang (K1).

2. Menguasai dan memahami pelbagai aliran dan faktor yang mendominasi tulisan Jawi sejak
dahulu hingga sekarang (P1).
3. Menghayati dan memahami pelbagi keindahan tulisan Jawi yang berupaya merangsang
kelahiran bakat-bakat baru dalam kalangan pelajar (A3).
4. Mempamerkan rasa kecintaan dan penghargaan terhadap tulisan Jawi (A2); dan
5. Bekerja secara berpasukan untuk melaksanakan tugasan yang diamanahkan (CS3, CT4,
EM2, LS2).
RUJUKAN UTAMA

Ahmad Farid Abd. Jalal, Yaakob Isa. 2005. Tulisan Jawi: Sejarah, seni dan warisan. Pahang:
Lembaga Muzium Negeri Pahang.
Ahmad Juhari Moain. 1994. Sejarah keagungan bahasa Melayu. Serdang: Univeriti Putra
Malaysia.
Hashim Musa. 2006. Epigrafi Melayu: Sejarah sistem tulisan dalam bahasa Melayu. Kuala
Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.
Maktab Perguruan Islam. 1991. Kaedah penyelarasan tulisan Jawi. Bangi: Maktab Perguruan
Islam.
Zainal Abidin Ahmad. 1949. Daftar ejaan Melayu: Jawi-rumi. Singapura: Printers Ltd.
RUJUKAN TAMBAHAN

Amat Johari Moain. 1996. Perancangan bahasa: Sejarah aksara Jawi. Kuala Lumpur: Dewan
Bahasa dan Pustaka.
Hamdan Abdul Rahman. 1999. Panduan menulis dan mengeja Jawi. Kuala Lumpur: Dewan
Bahasa dan Pustaka.
Kang Kyoung Seock. 1990. Perkembangan tulisan Jawi dalam masyarakat Melayu. Kuala
Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.
Darwis Harahap. 1992. Sejarah pertumbuhan bahasa Melayu. Pulau Pinang: Penerbit Universiti
Sains Malaysia.
Muhammad Bukhari Lubis et al. (pnyt). 2006. Tulisan Jawi. Shimpunan kajian. Shah Alam:
UPENA, UiTM.
Noriah Mohamed. 1999. Sejarah sosial linguistik bahasa Melayu lama. Pulau Pinang: Penerbit
Universiti Sains Malaysia.

KAEDAH PENGAJARAN

Kuliah, perbincangan dan ujian.

KAEDAH PENERAPAN KI

AKTIVITI / KI
1. Ujian
2. Kertas Kerja Berkumpulan

KOM

PSK

PBPM

ETIK

3. Tugasan Individu

Petunjuk :
KOM Kemahiran Berkomunikasi
KBPM Kemahiran Berfikir dan Penyelesaian Masalah
PBPM Kemahiran Pembelajaran Berterusan dan Pengurusan Maklumat
PSK Kemahiran Kerja Berpasukan
PIM Kemahiran Kepimpinan
ETIK Etika Profesional
KU Kemahiran Keusahawanan

PENILAIAN PRESTASI PELAJAR:

Tugasan I : Esei
Tugasan II : Tugasan Berkumpulan
Tugasan III : Tugasan Individu
Peperiksaan Akhir
JUMLAH

20
30
10
40
100

PENILAIAN GRED KURSUS UPSI

Gred

Julat Markah

Nilai Gred

80 100

4.00

A-

75 79

3.75

B+

70 74

3.50

65 69

3.00

B-

60 64

2.75

C+

55 59

2.50

50 54

2.00

C-

45 49

1.75

D+

40 44

1.50

35 39

1.00

0 34

PENGGREDAN KI :
SKALA

KRITERIA

Menguasai ciri-ciri KI berkenaan pada tahap cemerlang

Menguasai ciri-ciri KI berkenaan pada tahap baik

Menguasai ciri-ciri KI berkenaan pada tahap memuaskan

Menguasai ciri-ciri KI berkenaan pada tahap minimum

Lemah dan perlu diperbaiki

JADUAL PENGAJARAN 14 MINGGU :

Mingg
u
1

Tajuk
Menerangkan
rancangan
instruksional.

Pengenalan tentang
kursus

Penerangan
tentang definisi
tulisan Jawi.,
kepelbagaian
maksud Jawi,
pertumbuhan
skrip Jawi,
aksara Jawi,
bentuk tulisan,
sistem ejaan
klasik, ejaan
pengaruh Arab,
sistem ejaan
pengaruh Melayu

Tulisan Jawi tertua

Tumpuan
Kepulauan
Melayu, prasasti
Terengganu,
batu hidup, batu
nisan, mata
wang, manuskrip
Jawi, surat

Karya-karya Agung
Melayu.

Penggunaan
huruf dan sistem
ejaan dalam
Hikayat Raja
Pasai, Kitab
Bahr al-Lahut,
Hukum Kanun
Melaka, Undang-

Hasil
Pembelajaran KI
Memahami kursus
ini secara
keseluruhannya.

Aktiviti P & P
Kuliah dan
Perbincangan

Pelajar mengetahui
maksud-maksud
istilah Jawi, ksara
Jawi, sistem ejaan
klasik baik
pengaruh Arab atau
Melayu tulen

Pelajar mengenal
kesan atau bahan
yang menerima
penggunaan tulisan
Jawi

Pelajar mengetahui
perbezaan cara
menulis dan
mengjea huruf Jawi
berdasarkan teksteks klasik terpilih

Kuliah dan
Perbincangan

Kuliah dan
Perbincangan

Rujukan
Epigrafi Melayu:
Sejarah sistem
tulisan dalam
bahasa Melayu
Sejarah
pertumbuhan
bahasa Melayu.
Perancangan
bahasa: Sejarah
aksara Jawi.
Tulisan Jawi:
Sejarah, seni dan
warisan

Epigrafi Melayu:
Sejarah sistem
tulisan dalam
bahasa Melayu
Sejarah
pertumbuhan
bahasa Melayu.
Perancangan
bahasa: Sejarah
aksara Jawi.
Tulisan Jawi:
Sejarah, seni dan
warisan
.
. Epigrafi Melayu:
Sejarah sistem
tulisan dalam
bahasa Melayu
Teks-teks sastera
klasik yang
berkaitan

undang Laut
Melaka, Hikayat
Amir Hamzah,
dan Sulalatus
Salatin

Surat kiriman antara

raja:
Raja
raja
Melayu,
Raja
Melayu - Raja
Portugas/Ingge
ris dll , wakil
raja / pembesar
asing
yang
ada/datang
ke
negeri Melayu

Pelajar mengetahui
perbezaan dan
persamaan sistem
ejaan dalam suratsurat yang
termaksud

Tulisan Jawi dalam

pelbagai tulisan

Pelajar dapat
mengetahui
keragaman ejaan
dan cara menulis
tulisan Jawi dalam
bahan-bahan
terpilih

Surat janji antara

raja dan negara
di Alam Melayu,
catatan
pemilikan
/
perdagangan,
akhbar, majalah,
piagam,
teks
pemasyhuran

Kuliah dan
Perbincangan

Epigrafi Melayu:
Sejarah sistem
tulisan dalam
bahasa Melayu
Perancangan
bahasa: Sejarah
aksara Jawi.
Perkembangan
tulisan Jawi dalam
masyarakat
Melayu

Kuliah dan
Perbincangan

Epigrafi Melayu:
Sejarah sistem
tulisan dalam
bahasa Melayu
Perancangan
bahasa: Sejarah
aksara Jawi.
Perkembangan
tulisan Jawi dalam
masyarakat
Melayu

Tulisan
Jawi
kalangan penganut
Kristian
Sistem ejaan
Jawi,
penggunaan,
tujuan
Tokoh dan
penanya
Hasil tulisan

Konteks lebih luas,

pelajar mengenal
penggunaan Jawi
dalam kalangan
bukan Muslim

Penggunaan tulisan
Jawi di Nusantara
Daerah induk
penutur,natif BM

Pelajar mengetahui
penggunaan Jawi di
tempat-tempat
khusus

Kuliah dan
Perbincangan

Epigrafi Melayu:
Sejarah sistem
tulisan dalam
bahasa Melayu
Perancangan
bahasa: Sejarah
aksara Jawi
Perkembangan
tulisan Jawi dalam
masyarakat
Melayu

Kuliah dan
Perbincangan

Epigrafi Melayu:
Sejarah sistem
tulisan dalam
bahasa Melayu

10

Penggunaan
Jawi di
Indonesia,
selatan Filipina,
Singapura,
Brunei, selatan
Thailand,
Kemboja
Hasil tulisan Jawi
setempat
berkenaan

Perancangan
bahasa: Sejarah
aksara Jawi
Perkembangan
tulisan Jawi dalam
masyarakat
Melayu

Tulisan Jawi abad

XIX
Keadaan dan
kedudukan tulisan
Jawi
Tokoh pejuang
Jawi dan karya
Persatuan
Bahasa Melayu
Percetakan

Pelajar dapat
mengetahui senario
penggunaan abad
ini, tokoh pejuang
jawi dan karyanya,
kegiatan persatuan
bahasa Melayu dan
sumbangan
percetakan

Kuliah dan
Perbincangan

Tulisan Jawi abad

XX
Keadaan dan
kedudukan tulisan
Jawi
Tokoh pejuang
Jawi dan karya
Penerbitan
akhbar / majalah
Pembelajaran di
maktab perguruan,
sekolah, pondok

Pelajar dapat
mengetahui senario
penggunaan abad
ini, tokoh pejuang
jawi dan karyanya,
penerbitan
majalah/akhbar,
pengajaran /
pembelajaran di
pelbagai tahap
pengajian /
persekolahan

Kuliah dan
Perbincangan

Ejaan Jawi era SITC

Sumbangan
karya Pej.
KarangMengarang SITC

Pelajar menilai
sumbangan PKM
SITC, misalnya
Canai Bacaan dan
Hikayat Hang Tuah

Kuliah dan
Perbincangan

Epigrafi Melayu:
Sejarah sistem
tulisan dalam
bahasa Melayu
Perancangan
bahasa: Sejarah
aksara Jawi
Perkembangan
tulisan Jawi dalam
masyarakat
Melayu
Epigrafi Melayu:
Sejarah sistem
tulisan dalam
bahasa Melayu
Perancangan
bahasa: Sejarah
aksara Jawi
Perkembangan
tulisan Jawi dalam
masyarakat
Melayu
Epigrafi Melayu:
Sejarah sistem
tulisan dalam
bahasa Melayu
Perancangan
bahasa: Sejarah
aksara Jawi
Perkembangan
tulisan Jawi dalam
masyarakat
Melayu

11

Perjuangan
setempat

tokoh
demi

Pelajar mengenal
barisan pejuang

Kuliah dan
Perbincangan

Epigrafi Melayu:

12

13

tulisan Jawi
Raja Ali Haji,
Zaba, Raja Haji
Muhammad Tahir
bin Al-Marhum
Murshid Riau,
Mejar Datuk Haji
Muhammad Said
Sulaiman, Raja
Mukhtaruddin
Dain

yang berjasa dalam

mempertahankan
kelangsungan
tulisan Jawi

Sumbangan
tokoh
luar demi kemajuan
(atau
keruntuhan)
Jawi.
Mereka yang
menyelidik di
Alam Melayu:
Van Ronkel, Van
Elbink,
Robinson,
Marsden, Kang
Kyoung Seok

Pelajar dapat
menilai sejauh
mana peranan yang
dimainkan atau
dipermainkan oleh
tokoh luar
berkenaan

Kuliah dan
Perbincangan

Epigrafi Melayu:
Sejarah sistem
tulisan dalam
bahasa Melayu
Perancangan
bahasa: Sejarah
aksara Jawi
Perkembangan
tulisan Jawi dalam
masyarakat
Melayu

Kepentingan kajian
pelestarian
tulisan
Jawi

Pelajar diminta
menghayati warisan
warga Alam Melayu
ini

Latihan dan
Perbincangan

Epigrafi Melayu:
Sejarah sistem
tulisan dalam
bahasa Melayu
Perancangan
bahasa: Sejarah
aksara Jawi
Tulisan Jawi:
Sejarah, seni dan
warisan
Perkembangan
tulisan Jawi dalam
masyarakat
Melayu

Latihan dan
Perbincangan

Epigrafi Melayu:
Sejarah sistem
tulisan dalam
bahasa Melayu
Perancangan
bahasa: Sejarah
aksara Jawi
Tulisan Jawi:
Sejarah, seni dan
warisan
Perkembangan
tulisan Jawi dalam

Punca kemerosotan
penggunaan tulisan
Jawi dan langkah
mengatasinya

14

Kesimpulan
Rumusan kursus
yang diperoleh

Sejarah sistem
tulisan dalam
bahasa Melayu
Perancangan
bahasa: Sejarah
aksara Jawi
Perkembangan
tulisan Jawi dalam
masyarakat
Melayu

Ulang kaji sejarah

aksara Jawi
berkembang dan
merosot

masyarakat
Melayu