oleh:
Tien Wartini
Mamat Ruhimat
Ruhaliah
Aditia Gunawan
Sanghyang Swawarcinta: Teks dan Terjemahan/oleh: Tien Wartini [et al].- Jakarta:
Perpustakaan Nasional RI bekerja sama dengan Pusat Studi Sunda, 2011.
viii + 163 hlm. ; 16 x 23 cm
Cetakan pertama: 2011
1. Manuskrip I. Tien Wartini II. Mamat Ruhimat III. Ruhaliah IV. Aditia Gunawan
V. Perpustakaan Nasional.
091
ISBN: 978-979-008-412-4
Diterbitkan oleh
Perpustakaan Nasional RI
Jl. Salemba Raya 28 A, Jakarta 10430
Telp: (021) 3154863/64/70 eks. 264
Fax: 021-3103554
Email: jumantara@pnri.go.id
Hak Cipta dilindungi oleh Undang-undang
- ii -
SAMBUTAN
PERPUSTAKAAN NASIONAL RI
Perpustakaan Nasional Republik Indonesia merupakan
Lembaga Pemerintah Non Kementrian yang menyimpan
berbagai jenis informasi, baik dalam bentuk buku, maupun
non buku. Sebagian besar di antaranya berisi tentang hal ihwal
Indonesia, baik yang ditulis dalam bahasa Indonesia, bahasa
Daerah, maupun bahasa Asing.
- iii -
Ajnyana: teks dan terjemahan. Semoga dengan terbitnya buku
ini, masyarakat akan mengetahui salah satu peninggalan para
leluhur yang sangat tinggi nilainya. Saran dan tanggapan dari
pembaca untuk penyempurnaan buku ini akan kami terima
dengan senang hati.
Jakarta, Oktober 2011
Kepala Pusat Jasa Perpustakaan dan
Informasi
ttd.
Dra. Woro Titi Hariyanti, MA
- iv -
PENGANTAR
YAYASAN PUSAT STUDI SUNDA
Kerjasama Yayasan Pusat Studi Sunda dengan
Perpustakaan Nasional menggarap naskah-naskah Sunda
Kuna tahun 2011 ini, menghasilkan dua buku, yaitu pertama
Sanghyang Swawarcinta: teks dan terjemahan dan Sanghyang
Tatwa Ajnyana: teks dan terjemahan.
Mudah-mudahan kerjasama ini dapat terus berlanjut
sehingga dapat membuka isi naskah-naskah Sunda Kuna yang
tersimpan pada kolksi Perpustakaan Nasional sampai selesai
yang menurut perhitungan kami akan memakan waktu 7-8
tahun.
Untuk itu kami mengharap agar para sarjana ahli naskah
Sunda Kuna akan tetap tekun dan bersemangat untuk
membukakan warisan rohani karuhun Sunda buat masyarakat
Sunda sekarang.
Ajip Rosidi
Ketua Dewan Pembina
-v-
- vi -
Daftar Isi
Bab 1 1
Puisi Sunda Kuna 3
Naskah Sanghyang Swawarcinta 5
Bab 2 - Terbitan diplomatik 9
Bab 3 - Suntingan & Terjemahan Teks 49
Pengantar 49
Penyajian Suntingan Teks 51
Terjemahan 102
Glosarium 148
Bibliografi 162
- vii -
Bab 1
Pendahuluan
Naskah Sunda kuna merupakan salah satu
khazanah kebudayaan Nusantara yang patut mendapat
perhatian. Jika dibandingkan dengan naskah dari daerah
lain di Nusantara, naskah Sunda kuna jumlahnya relatif
lebih sedikit. Keadaan ini rupanya berbanding lurus
dengan upaya untuk mengkaji isinya. Penelitian yang
dihasilkan selama kurun waktu satu abad lebih pun
sangat terbatas.
Naskah Sunda kuna saat ini tersebar di beberapa
tempat penyimpanan, baik di dalam maupun di luar
negeri, baik tersimpan dengan sistem baku dan sistematis
di lembaga penyimpanan naskah maupun yang masih
tersebar di masyarakat umum (lih. Ekadjati, 1988;
Chambert-Loir & Fathurahman, 1999: 181-188).
Berdasarkan penelusuran katalog, baik yang sudah
maupun belum diterbitkan, jumlah naskah Sunda Kuna
4 Tercatat satu buah NSK yang ditulis pada bambu dalam inventarisasi
yang dilakukan oleh Yetti Kusmiati Hadish, dkk. dari daerah Mande,
Cianjur. Isi naskah berupa silsilah Prabu Siliwangi (1985: 96-97).
5 Sekurang-kurangnya ada dua NSK yang ditemukan di Bandung,
yaitu milik H. Sukandi yang bertempat tinggal di Cijenuk,
Sindangkerta (Ekadjati, 1988: 431) dan milik Abah Cahya dari
Antapani Bandung. Naskah Abah Cahya berupa terdiri dari lima
lempir lontar dan telah dialih-mediakan oleh Tedi Permadi (UPI
Bandung).
6 Lihat Aditia Gunawan (2010) Membuka Peti Naskah Sunda Kuna di
Perpustakaan Nasional RI: Upaya Rekatalogisasi dalam Sundalana
IX. Bandung: Pusat Studi Sunda.
7 kbi
Gambaran isi
Lain halnya dengan teks-teks puisi Sunda Kuna
yang telah diumumkan, teks SSC memiliki keunikan
tersendiri. Isi teksnya berupa rajah panjang, meliputi
seluruh bagian teks. Tidak ditemukan adanya dialog
ataupun tokoh cerita. Tokoh dalam teks ini selalu
menyebut dirinya boncah bocah yang, dengan segala
kerendahan hatinya, mencoba mengeluarkan
pengetahuannya kawacanaan. Seringkali ia memohon
maaf kepada pembaca (atau pendengar) yang budiman
agar sudi memaafkan jika disana-sini terdapat kesalahan
dalam tulisannya. Jelaslah bahwa pengarang yang
menyebut dirinya bocah itu pengetahuannya sangat
luas. Dalam baris yang cukup panjang, ia menerangkan
berbagai segi pengetahuan, baik keagamaan maupun
pengetahuan lain yang ia miliki.
Keluasan pengetahuan tersebut dapat terlihat ketika
pengarang melukiskan tentang berbagai jenis penganan
olah-olah (baris 165-193), berbagai kisah dari teks klasik
(baris 475 -520), pengetahuan tentang sesajian, dan lain-
lain.
Sistematika penyajian
Untuk memahami teks Sanghyang Swawarcinta, disajikan
terbitan teks Sanghyang Swawarcinta dari naskah lontar L
626 peti 69. Teks disajikan dalam dua jenis terbitan,
yakni terbitan teks diplomatik dan suntingan teks.
Sebagai pengantar, pada bagian awal buku ini disajikan
gambaran tentang hal-ihwal naskah, yang meliputi asal-
usul, keadaan material, bentuk aksara, dan kandungan
teksnya. Terbitan teks yang disajikan dilengkapi dengan
terjemahan dalam bahasa Indonesia. Bagian akhir dari
buku ini dilengkapi oleh glosari dari teks.
Lp. 1r
Lp. 1v
Lp. 17r
Lp. 17v
1. ///ooo/// ras. hdip. umae aen., di sahyi
swawa cinta di jero tan. hannana, tebey. mijil. ka
sakala, metu ti panwa pa, hwas. ba
2. yu metu ti tutup., pta sabda metu ti rasa, turun.
ti purana widu biji ti pus. taka jati, bna nuras. ti
ajjana, bijil. ti jati
3. nis. kala, sidi sida parama susemba, sede sira
sa amaca maucap. kaaanaan. metu wai
sakan. dadi, aranna ka suda mula, pa
4. sakannan. nika aji, ahu guru dwanan. ta, niti
jati manba sa karo pitu, kapitu sa hya hayu
pukulun. sama sum.
Lp. 16r
1. pamuhunnan. kami au patakallan. kami ada,
asi ka bra ka pti, ka jagat. bwana lamba
mihapkn awak kami, kami d sadu arita,
metu
2. kn. kawacanaan. kca ti ia sakann., batara
wena wissa ma sda, batari wena ma sati,
batara bayu ma, mula mwa swa
Lp.16v
1. batan. ta, pa sagu rupa samapun.,
pamuhunnan. kami au, patakallan. mi
ka(dicort) abda pasaduan. kami ka nusyi sda
parama
[ga/1]
2. sda, nu sati parama sati, ka hyi nalika jan.
tra, aran. ni bra kahya nalika jan. tra aran.
pti kami sadu mm. ku
3. kus. malam lwamala can. dana, ki gugula ay.
batara, dn. kulit. naka brit., disila caka
pisittan., usa kalawa
4. n. jamaka, ju atp. d halihai, dibau d tjo
maya, dim. by. d mean. bm., dipun.
cakkan. mea puti
Lp. 15v
1. mas. urey. lun.aya dimaka rasa, arebu kukus.
ka magu, maka ambu ku ambui gan.
dawai di bwana, lamun. na cwadwa ka
2. ka wtan. asup. kana wana puti gsan. hyi
iswara, lamunna cwadwa ka kal asup. kana
wana hire gsan. na hyi wisnu, lamu
3. n. cwadwa ka kulwan. asup. kana wana kuni
gsan. hyi maha dwa, lamunna cwadwa ka
kidul. asup. kana wana mira, ka swa
Lp. 15r
1. maamba sa maabu, ka sa pati wara
dsa, terus. dwakap. ka tan. hannana, pun. ca
sa hyi akasa, ka tutu ben. ti ni lai
[ro/2]
2. t. pun. ca sa hyi akasa, payu alas. payu dsa
dipaja payu bwana, mayuan. ka wo sajagat.
lamunna data ka ia ku
3. kus. kami jadi sa hub. jadi d hahm. jadi
mga pihujanann. lamun. na niga ka ma jadi
huu ma halaki, jadi
[.]
4. mah kaputihan. jadi mah sahyi lamun. na
niga ka batu jadi piligan. cadi ba cadi puti
jadi na batu sa hyi lamun.
Lp. 18v
1. na niga ka cai jadi cisanta cisanti cikatisan.ia
panti cihaliwu, aranna sahyi talagawana,
diala ku bwaca lana dibawa dis
2. tuban., diais. ku bwa lara, diiri ku
tatabhan. gwao kuni gasa lari, pakn. mwa
bacana dasa mala paruat. dasa ka (panlng),
3. lasa, kitu kawas. tuan. nana, lamun. na niga ka
kayu tara tart, tataneman. sarwwa pala,
makana gamu tulus. ga
4. ppwaswa, gulawi cani lurus. puhun. os.
sl ram. pyi dahan. ruum. kemba ammis.
bua kitu kawas. tua
Lp. 18r
Lp. 19v
1. cip. ta cip. tani lani, as. tura as. turi arawa
oana, sakitu kawas. tuan. nana, maka uni
lamun. na niga ka bwaca
2. opoy. maka naga mu tulus. gapoposo,
glis. pawilis joh [aksara dicort] da
padawala, d muti bun. buu, da pa
3. ja kwan caropwa puhu buluna, hapitan.
karawala, cita wakt. pwa pwa cita nim.
am. al.mi
4. ceta ulag bra bra, mb nua nm.
akuduan. m. pu em. ba gadu, wan
ayen. su(m?)ma ela spa aen.ha
Lp. 19r
1. yam. aran. ct. kan. t pamulu, bt s. ku
sakitu, the plag. ola ola, na paray. dikemba
lwapa, hura ta dikemba dadap.
[ru/4]
Lp. 20r
1. hayam. bika dipapaga, hayam. kuru
dikudupu, hayam. ken. caran. disaratn.,
hayam. kam. bi ri ta dikasikacigey. tua carog,
the
2. na aa alakn. amumujet. arara man. di,
arara gedi, asat raraka hudan., sasat us.
sap.us. sap. l am. b sasat pawa
3. ra lun. ta, sasat uga agi, sakitu guna om.
pway., sakitu kawas. twaan. nana, /o/ makana
parat. ka hadap. kasinugaha ka pwa
4. basuka basuki ka batara nagaraja, ka sa pati
gara, dsa, ka nusyi awa lara nu nagy. sa
hya mma, nusi wena di han. dap.
Lp. 20v
1. ka sa hyi dig. dig. hra, ka lo kidul. kulon.
wttan. sa hyi samaradanna catu al. las. catu
dsa, dipaja catu man. dala ahibaran. bwa na
[ru/5]
2. tuha kalawa amia tutup.rahayu keta glis.,
para bujaga awas. tu dina bulan. kapitu, dina
bulan. rahasy dina ima mani ma
Lp. 21r
1. cark dina sisa kada soha as. ti sakala witi, as.
titi metu ri ajina mas. t na mas. karana,
namas. tu na masi waya, seka tuja seka
2. pawitra, di sahyi pawiduan., di sahyi as. si
kuni, di sahyi assi bwana, di sahyi cin.
tamani, was. tu sakala samak
3. paya mta hapura, kami son. n mudu modana
a modanakn. sika pagaan. kalawan. si
katiwassan. ireg. pi
4. del. jugul. muna, tumatu di kapuguan.
sumasa di katiwassan., ipis. kadwayunian.,
balaka ulasapan. kad
Lp. 21v
1. l. kan. tppan. pidel., katutupan. ku si lupa,
kaparikus. tra, dn makoa, han. t katurunnan.
ku ad.ana wissa, lage meta
[u/6]
2. ka jal. maan. maki swa miasa di, ku kagiyan.
kami bon. ca d diaja metukn. kawacanaan.,
ku tika kami bon. ca
3. haja haja sasa jar, gra garawallan.,
ampag.ampag. gam. gam paan. popogallan.,
sabda an. caran. tika ar, kase
Lp. 22r
1. ampu guru lagu, tida tadu, basa basiki, patitis.
silapa hayap., sandi panali uku paran. ti sipat.
pamene cicik.aka padalisa
2. sauda pudakapa, ku gi kametukn. bayu ti
tup. sabda ti babahan.hidep. sak aen. bayu
sugan. tan.ana kapesa, sa
3. bda nu tan.ana ka, hdip. tan.ana kapiae
aen., maka gd maka was. maka redu
ika bayu, maka lu(?)ca sahyi a
4. jana na sari sip. pe pihideppn., susa
pirasyn., li e pamuaan., agadog. tiha
pagwa san. di tikilab. sam. pagogola, pegat.
Lp. 22v
1. s. karayunnan. kagedag. gedag. tageran., keru
sita kabuyuttan., kco talaga sahyi sarisipn.,
pihdep. pn. maka susa pirasy
[la/7]
2. n., ba bna nu midata kusut. bna nu
mrssan. ti tabu bna mapulukn., iris.
bna nu isibbn. kura b
3. na nu nebey. tan., sorca bna nu elappan.,
hila bna nu namakn., it. bna nu talitip.,
kasamu bna mitutu, ro
4. od. bna nu add mas. pad, ipat.
midana ula l ukuran., ka nu jau ka nu
dkt., kaceray. kapapasa
Lp. 7r
Lp. 7v
1. un. sa mata (? lontar rusak), dk metukn. nia,
na sabda padsa, sabda anu mana pemana sabda
man. tra man. tri maha mulyi sabda tinuda tinudi
ti sa pan.
[ca/8]
2. dita, ka sa swaka dama, dk ia metukn. na
sabda rahayu, sabda mna ula mna, sabda
inadi inuda, sabda pasan.
3. ta nana pasan. ta, ambe pasan. ta, kama pasan.
ta, buda pasan. ta, an. mana mwa kapitukn.,
na sabda
4. s.mes. manis.harum., walat. man.hara, ruum. ti
can. du maha barati can. dana, tiis. diin.
palipuna,
Lp. 6r
1. sab. da hra mana lila, dipulu wuwus.
rahayu dipun. cakan., na abek. ku kagian.,
kami boca t mna nadakn.
Lp. 6v
2. n. swa geni, naja sila isu sor taraban. poyan.
bki hbl. bki g., bki lawas. bki tiwas.,
lawas. lawas. nya
[da/9]
3. tu caca, hbl.hbl. tatu tas., han. t waya di
kabisa, aya bisa lalataan., aya aho bobocokkan.,
bora nu dk si
4. lajarot., sugan. di udyi taa mna petama,
supen. mupulikn. nia, ta, maat. bisa, ja
mj lain. dodonnan., na kajo
5. joan. ku kabogo, kabawa ku bakaba, kalolita
ku wahy, kura taa kura takon., swa geni,
naja sila janari tea wei, isu
Lp. 5r
1. kalawan.rahina, bki katakul. kalaru, kbi ka
s ka gd, nu dituti diwuli bki it., nu
disia bki hila, na dipitu
2. tu kasuma kahalaan. ku peca, soya ku rupa
wana, sarua palalun. knn. kami boca ma
kabian. jero bmla sarira, ka tu
3. tuggan ku(?) si lupa, kapu(?)rikas. tra dnng
makoa pepet. pete akra, gelo gelo i ,
ugul. biu mu na tiwas., kabit.
Lp. 5v
1. bwana lawan. sarira, masinikn. bayu sab. da
hdip., ti pti t humati kabawa ku guna turu,
kuat. malawi-lawi, asup. bijil. data mpa, paja
pete di (panlng)
[ga/1]
2. has. kn., ray. bra t mna inar(?) kabawa
ku guna ganal. T kadadan. t kaboro, t
kapapay. kapiguna, t katuti kawali guna alit.,
ja mj
3. lain. dodonan(?). sabda paaku sagala, t aya
paca ... sorana, ags. katakul. kalaru, kasa
ku gd katu(x)ka ka mpa
[o/0]
4. an., sarua palun. knn. han. t mna,
ipis.rampa raca ruca awas. pada
manarawa, ku gi kura balaa, han. t ili
gadi taliti
Lp. 4r
1. p. di eusi sa hyi rip. ta kabuyuttan., kura
binarum. macana, di jero guha cip. ta
soraan., di sahyi tato ajjana, kna pa
2. lias. ma palias. mjc. ageln. palias. eda
awada, ka para muha para pan. dita, saara ka
nu
3. isa ka nu mi(?)tutu, mauni ka abu aya
paguruan., makin. ka sa jati wara ja ags.
ma ags., kaguri
Lp. 4v
1. pa ge(?)la su... tan.si sahyi pus. taka. lain.
tatu babahayu, lain. gurit. jujutian. gurat. gurit.
nu biha
[]
2. ri, samakala nu ti hla, sisa kan. da sisa kuda
sisa kuru, sisa dapu, kalawan. dama sisa
pawereg.
3. d ciri natu sapti, bujaga mani muku
sakit. d tini cip. ta di mani saws. tra,
kalawan. sa hyi ajana, gas.
[a]
4. ti man. di katanyi kalawan.adi sa... na manoda ri
agu lara, tato di si wano, tari timba d
tin, sorodo di rat. ta s(sebelah)
Lp. 10r
1. ri kidu ma dadi agitta atati di pelabi,
cali buda kas. mala, paca idiya cin. ta sami,
boma dn. ramayana, korawa d adipawa,
adga pa
2. wa dona pawa san. ti pawa, satyi pawa, kana
pawa, soga pawa, kalawan. agas. ti sawatuti,
d cakawati, kalawanna sowra pat. tra salakat.
d
3. sawatuti, kon. tara j rajanata, tan. jali d caka
rohawati pugawa d bima soga, wiwaha d
pan. dawa jaya, kakus. d aci pure
4. sanapala kalawan. rat. tu asihan. pauittan.
parama dem. mit. dannansi ugan. pagoyyan.,
tun. du lawan. pakedut.
Lp. 8r
1. si wanodi ma kusuma si magala maha pad.
ma kalawan. tatwa ajana, budi keli gagaaki
budi cip. ta idanata, kalawan. ku
2. n. jayakana, maun. ni hurip.huripan. kalawan.
si maha guru, sagela sa hya waya, metu ti
bwana tpitu, kalawan. si mag
3. katepi na dama jati ta nu di laraan. kn.,
pageba bet. sa wiku, upakara sa pan. dita,
gsan. nu nuda san. jata, pa
4. madem. man. ahkara, kna in.a tatu sa
sida karuhun., talata sa sida sukma, piikt.
sa sida ep. d sa sida hyi a
Lp. 8v
[ga/1]
Lp. 11v
1. n. na .. parugu, gan. tok rh, caga oegat.
carita maha pan. dita, talata nusyi ti hla, an.
mana mo kapapay. kapiguna,
[ga/1]
2. t katepi t kahusi, t kaboro t kapn. ton.,
kalasanakn. talata nusyi ti hla, sarua palalun.
knn. ku kagiyan. ka boca
3. metukn. kasamodanaan., kahapn. sa padita,
harag. gam. getas.rapu bahu baha ga pugel.
paru, naru ajana cara ka, dau j
[ru/4]
4. lu catc karo laka, han. das. nu kagiwa
ad.ana, mo bisa mitutu sabda rahayu, miajap.
sora keta, miumit. basa basiki, sarua hala
Lp. 2v
1. lunaknn. kitu samapun. /o/----/o/ makin.
sajan. samisa, atn. salara salari sacece aka
pada lisa, sauda pak pa, lita nu
Lp. 2r
2. kktt. uki ukiran., daun. kalapa, dirka
kemba ditiru di j manu dirka tika
maura. kupat. halu
[ga/1]
3. kupat. manu, dn. kupat. parupuyyan.,
kupat. wala kupat iwa, tp. di jukut. palias.,
ririgit.
4. kasa pari, wuku waka, kuru at. ma, kupat.
karas. kemba piccu ruruday., d daun. jah,
terus. was. tu
[rur/5]
5. buju iwu, seka tuju pasi amman., paan. ti
paupatian., parawan. ten. seka puti pan.
jalin.
Lp. 3r
1. sawit. gata sakuli ka genelaran. pataut.
tra(?) sakillan. suguhan. saruru sinahuttan.
cc bulan., sina rapat/tu
2. tan. ku daluwa lalacaran. tinitissan. sahi
dwa tiga annawas. ta, alian. sahi tida
ad.ana, suru apu la
3. wan. jam. b, kalawan. seka satugel. anlum. layu
gs. s. par parp rara gaca, haca
Lp. 3v
1. arupa wah awe awe cici weri, aood
amomor awad awahkn. /o/ maka
anisa measa, ku ka gi ro?an.
[ga/1]
2. kami ahakn. n ia, ka sa pan. dita, sugan. na
songg a gg nuka ahala, hant teteg.
hant bene, hant nia hant
3. nea han. t. katuuan. ni cip. ta, makan. ku
bna kamiahan. ni kusut.ambu ariwutu,
pabali pasula
[u/6]
4. sali (x), pasusa pahala hala paburyi
patulaya, pacoro paago ago mau tutu
sama takal. t luhu t pugu taru, tiha
Lp. 9v
1. n. dap. t pugu takal. di tea t pugu
arokayan. han. t papa sama jaja, hant tp.
pabbrs. hant ma
2. day.abarokayan. ruana ambaran. tilas. babad.
sa pan. dita, tan. segahn. hanu rubu
alulusu sk
3. kapawitraan. agisikn. kamatian. arun. da
kautamaan., ku gi ti bihari waya ayna, ireg. disi
4. p., ma cita di nu utama ahilakn. kasusan.
tra ku gi mo ahi di asi lawan. mulyi sora
nusyi ti hla, saru
Lp. 14v
1. pad, mwa karana kaop rara ika ti kaya man.
dala parisuda, suda paan. suda inum., ku gi
tan paiyat. na hiwa sira
2. sa adadan. kpo sira si mahayu, ireg.ireg.
dinu pigili, malawarikn. na nu pura awata
ajjana, paja gi
3. sl. ma ana lain. ma lain. ku padan. kami
bwaat. asat. padan. t ka ilikkan. kabudyi,
kadayyan. kacuka
4. yyan., pukulun. sama sumaji, sarua palalun.
knn. kitu samapun. //ooo/// ma kin. sajan.
samiasa, kabna api api baba
Lp. 14r
1. hagi, di jeroni wawaunnan. sugan. metu sak
tan. hana, sugan. waya kan. tppan., ku saba
g saba km, ku rica d tahi ca
[ga/1]
Lp.13r
1. timala, ahan. nakn. ana dus. tra, makin.
lamunn. na data ka masa, ukaran. salaka
huripp. mo na alaku nh, paa
[]
2. mo sala dunuan., mati taya wo makana,
tigal.raga di katiga, hila dina hapit. mma,
muku dina hapit.
Lp.12v
1. dai yasa geni muka, assu matidas., gaga
mahela curiga, kapagi sa yamadipati,
dilabukn. kanna kawa, dikm. dimaka
2. hbl. dikasi dimaka tadi, dikila dimaka asa,
lawas. nyi dina kawa, sariwu saratus. tahun.,
sata sala (panlng)
3. wa purana, en. tas. nyi sak kawa, diparab.
kn. ka asu di pacasora, asu matedas. iyasa,
gaga mahela cu
4. riga, tehena muwa ruji bisi, d na gaga san.
tana, asu ta maja mumul. gaga ty han. t
haya, kna gi twana, ba
Lp.12r
1. sadi madyipada, ahan. nakn. ana dus. tra,
mi ambek. mag mitutu hdip. tan. tuhu
mijajap. sapada mahala, twana bogo
[.]
2. cocoloan. ku ia sakana koyo, a mana
dicacag. dica ca, dihirib. dimaka n. ti,
dibau dikemba wura ditabukn. ka
3. madyipada, mirasakn. pagawna, basa di
manusa loka, a man. na patisalisa, pati sabe,
tem. ma sa hya atma, papa jadi otr
[o/0]
Lp. 29r
1. mabat. tan. kinawerahan. diarannan. nyi
paca tia nu kumelip. di piwi, sawo sato
pipilikkan. saba mabekan. si ni alas.
2. asa di mma di cai, am. ba di tea
sagara, kasuru ku alun. n agu kabawa ku ryi
bata, kasili sili ku ain. data a
3. in. barat. daya, jadi di tasi di nusa, mugu di
kayu di batu, mugu di taru di daun. asa di
cata di rara, di tugul. di kai raka, nepi ka
gunu ka
4. bukit., kaduus. kaudu udu, ka tegal. ka
hariwat. ta, w nusa siSIrihan., pajrattan.
pabajaan., w sma, siSIrahan.
Lp. 29v
1. palaruan., wo sajagat. waya ka pakukan.
ku atma papa kalsa, ja ia kahann. nana, ja ta
temahan. nana, /o/ sakila di utamana dina
dsa kabuyu
[ga/1]
2. t. tan., ma cai karetihan. na gunu pu hyiu
nunu maha pawit. tra w knh
kapakukan. ku atma papa kalsa, oo awo ka
nu
3. aho, aban. cana ka nu bsa, bda ka nu ram.
pas. twa, nu ccb. dipw di nu gel.
lan., bki data ka nu cci bki nepi, di kanis.
[ro/2]
Lp. 23r
1. ya d ruat. mmala, yi pidinn. papa, j
j kapraan., lun. ampa pandita tuhu lasana,
mt. imt. raj kn. paka
2. gina ditapa, awakkan. sahya dama, dia
tin na maku d milu sabaluluan., milu
awo d ajjana, haya haya hs. pab
(panlng)
3. bars. aduku sapadukukan., d mpa
duluran. d pan. dita tuhu tapa, ahirasa aho
di jalan. haya cun. du
4. ka puhun., haya data ka takal. huni nepi ka
jati isun. huni mo katepi, isun. haya mo
kasora, jati temu ggina, ja na sabda kala
Lp. 23v
1. n. tara, kasaru kattalajuraran., sarira sala
parannan. masa gsan. na ahannanan.,
sasariwu saratus. tahun. sa
[ro/2]
2. ta salaw purana, mo ora kasora tin, diri
ti sakit. ku jadi minta tibula ku waya, gamanti
kataba ma
3. lapala anda abanadacana maka gd maka
was., maka gil. la jjn., maka jiji
jarijipn. ma
[ro/2]
4. ka giru human. ciru, sarwa apalalun. knn.,
mana tadi dipipatitim., panja gina ditata,
mna mo gela tombada
Lp. 24v
1. ragira, sako saba nis. ti saba tamaha, bijil.
tina pan. ca tiya, nu mo een. na kasari kabuti,
ku nusyi daha pawitra, suga
[ro/2]
2. n. n aya kan. tppan. dina pata dina seka dina
pat. tra, dina suru dina a, dina jam. p,
salubana ku sikn., ja lai ma lain. ku
3. padan. boat. asat. odakn. sa panditta, ku
padan. kami kura wulat. kura tial., sarua
palalun. knn. ku ka
[/3]
4. gian. kami boca mapas. marug. armpannan.
atggan. awuruan., nu ak tata bata, k
lugu ligi siwi samadi ad
Lp. 25r
1. g. kin. cip. ta nimala nu k yoga samadi, ud.
da paan. ud. da inum., nu k aji awigi,
dina sibut. dina cawet. mauni
Lp. 25v
1. igis. wira alaati, dirasa tiga kapala,
umput. ku taan. katuhu tma ku taan. kn.
ca tibakn. ka pwa suci dara ni
[ro/2]
2. jat. ti, d pwa suci lasanna kna ta sedihan.
nnan., saba g saba kmm saba cam. ma
saba cam. pu, ia hala ia hayu,
3. dikiihan. diisian., dijinna picarian. pat.
cayahan. pastraan. pabajaan., pawaran. ja
k dikawasakn.
[ru/4]
4. dikalikali tan. paguna, han. t kaj susut.
pudu run. ti murina, dede lageng hra
tin, awakan. na kajatyian., komo lamun. di
Lp. 26r
1. pahayu, lun. dijin. saSAramman., ku nu waya
paawasan. sa, ia w ia ma dilalaan.
disiaran., ban. ta dilala, mwa
2. to mogo megat. pasi, ba dat. ta disiaran.
dilitaran., diinteyan., momogana tka waya,
nemu imma kabuyutan.
3. mma sakillan. pasagi, titina aliga manni
ram. ps., gurin. da enunana, lamun. na
diutamakn., pin. nahayu dn. Sa
Lp. 26v
1. rana, tuluy. diduru disasap. dimaka lin.i,
disaraan. diradin. nan.ags. ma ta sakitu,
diilikkan. dibudyi disia
[ro/2]
2. ran.halana hayuna, yogyi rampos. dipahayu,
gs. ma ramps. dipahayu, doraka dipicin.ta,
diwin.
3. du diadu adu, dirka diwala saa, ditt
disam.puray.kn., ditan.d dipasigaran.kn.
ditiru
[rur/5]
4. dijy batu, dirka tika man.dala, diririn.ci
diriria diturun.kn. ditakn., dihac.hac.
bna a
Lp. 27r
1. manon.yuyukn. ti pigi ku mat.tu pat. ti,
bna ala tina tas.si was.tu bna nu mahayu,
ban.ta b
2. na adu balay. mma dikakan.can.nakn., was.
papagt. nan. was tu mann.di galagu ruba
3. y. man. nan. di dasin.na, katurut. dijampa
magu, sarwa d cat.ti hyi, kna tuja
mula carut.
4. sugan. sora sagala, batu ta di jambu raya, arann.
pun.ca nis. kala, dibalaya sakulina, diawuran.
ni as.sa, dibau d
Lp. 28r
1. malati kemba dodoman. kemba tuju
buawari, kemba susun. kemba menu,
kemba apaladara, kemba ta han.t nu
ramps. kucawa
2. li han. hiji panugahan. ti nis.kala, sakan.
waya, ka sakala, pawas.tu ka sa pabu, utama
di karajaan., lamun.
3. na dipak awas.tu raga sarira, na ruum.
dipicucudu nu wai dipisuSUmpa, nu
malaha dipiburat. kemba han. nt. dipip
4. nu ramps. dipicacan //o// makin. sajan.
samiasa, liwat. nu disagatakn. ti hulun. taman.
situ, di dora kowari
Lp. 28v
1. , d tocari, kalawan. na kamata, dipaht.
dihgt. hgt. wanana uka ukaran., ti luha
carita pan. du ti ha
Lp. 30r
1. kuni hareca di bat.tu gasa, batu hareca
diwana, ags. ma ditdnnan., pijatinnan.an.
ja miru, patan.na
2. kkan. pakayuan. di lambu pamphan.,
romahya pattwaan. taman. mihapit.kn.
dara, salima d kara
3. jaan., bal pasajn. lami gadi pan.ca tulis. dii
n. bal paykkan. saga papaiyillan., pa
4. hwaman. uru jala[nu/ni], kalawan.
pasamidaan., gsan. ukus. puja apu, di umun.
tan. palagu nu nu semba tanu
Lp. 30v
1. pagira hwi hajin. ti kaj gumi ha
gumihi, malakara di bwana, dd lage
hra tin, awakan. kapetiwian., kila
[ro/2]
2. ranoas. dipahayu dicacaran. dicaaan. diradin.
na disadi galagaran., sapututu ugal.isu
dikukus. san. dipujaan. dise
3. mba dikabatian., didupa ku ruruumman. has
dupa mak irrum. ruum. ii gan. dawai,
Lp. 31r
1. kateras. sawala, milam.baran. kayu laka,
suhunnan. susyi tan.du dilayisan. saryi kuray.
kwakwat na lam.m kwan, dijure
2. kawu cawn dit ruyu si waku
ditarikkan. terus. jati di pasekanan. gal. pe,
dikaci kamuni keli, palupu na awi temen.
3. disela ku awi surat., dibau betu laraan.,
bna alatikan. tnan. paluguhan. jati wulu,
san.
4. daan. surya gadi wana uki ukirannan. tat.tra
lua, pat.tra wida ti luhu pat.tra gumulu, ti han.
da
Lp. 31v
1. p. pat.tra gumula, ti gigi pat.tra kasili, ti to
karapuran. tyan. puna cali, dilan.caan. ku
kanaa, pa
[da]
2. paku na jati rupa, tiha kuwu balan. iju di
galran. jam.b bas.ma, di bukit. ku en.ju sili,
di
3. hatppan. kiray. ora diturub. ku eju silipa
tam. buyu bnana iju kald bna a d
dg. ba
4. n. ta bna ata pina, titip. lii dada lsa,
kadi gunu kapwayannan. katn.jo sak
kadohan. d juru tra
Lp. 32v
1. n., titiron. saba kusuma cariin.uru jalan.
muru yan. cai sahyi, bwagwa ai ku satwaana,
aranna pasa badayyan., hibi
[da/]
2. apu ka magukn., span. seka dwata, ka
puhun. ta ma ramps., ceta sa magaway. pan.
dita maha wis
3. sa, petatu wijasana, ttla maha pia, ti ar
lain. wo ppja, lain . jal. ma tatan. paraca d
halu ku
[o]
4. mba, yi tan. na j dwa, ago nu cali
dipwapwa jaja nu cali di gira, baris. nu cali
dipaga ja mene sa dwa batu
Lp. 33r
Lp. 33v
1. paigit. pahawin. dhs. nu pura ags. kn.
tin, ahalaan. guna gaw hulun. batu, awa
sra ela li
[da]
2. n.iyila ni lala sa awa sakapat.aba na
paca rabakkan., sakwa guna twatwannan.,
bulis. ti bna
3. aligis. burahay. na panataran. nagilis.,
tumpa di pasi, sumaray. tupa di data
samagu aliga payu, si
[]
4. ben. ti a ligamani si cudu naga aloy.,
aap. na abahu min. tra, gawullan.
paawuru batu, paawuru ka
Lp. 34v
1. imaruan. kikila ry nu ca, sumbaga
dayhan. batu, gna nusyi lasana, a
byitakn.hidap. tamba mela,
Lp. 34r
1. l paola han. ca ruat. mala, mwata ti
kahannan. papa, kitu samapun. /o/ maka uni
samyi saluput. liwat., sarik
[da]
2. raka lin. ta nu disagatakn., hbl. gina
ditdn., lawas. gina ditun. da, kakara kare
3. pulikn., disamwadanakn., ku sarini dwa
tiga, sire sataru haru bau lukut., sati(da?)p.
cama
4. (paten)pu, satktk taw, sahla badag.
srahan., gwa sapanten., samaduwigan.,
tas.ra
Lp. 35r
1. hayu hra tin, tinebhunnan. byitana ka sakala,
tudun.ura ry, kawas. twaan. di sakala, na
babu hya petiwi, ywag.ya
2. turut. tann. nana kuna ura wo sajagat., ia
tuha ia larey., ku nu adwa lawan. pare,
mauni nu
3. di man. dalana, pahidin.hya buyut., lain.
basa nu urug. jura tem. bi gawi cadas.eli,
swadwa rahwa batu ba
Lp. 35v
1. ku rahayu, di sakala di nis. kala, w kn
sakila sakitu, sugan.k duum. nyi unyi
ketanyi ngun. ni, tita wates. ni uku ma, dum.
man. nyi, haga
[/3] sann.
2. way., ti nis. kala sakala, dipak kaawuwu
ibu ratu pameget.reuhawa sugi, lamun. na
tiis. pijatin. nana, kitu samapun. /o/ makin.
3. sajan. samyasa gas. gwadwag. kwam, sari sari
tan. pasari, titimu na sari jati, maka n.han.
dl. ta ku aya, n. geruk.
[u/6]
4. taku jadi, guman. ti maka uruy. cidu bay.
ksa, bm. bt. mira dada, ade urat. di
tara, telu niha piakaan., maka susa
barusaha
Lp. 36r
1. n. nana, waya nu disagatakn., mikwanwakn.,
raja bussana panugahan. sa pan. dita, ti pulu
saMPit. bahiri, roroma d buu bada
[/3]
2. g. baju taj, abad. da hire, awala ka sasakali,
sakit. tu disan. tahakn., waya daluwa samba,
ku ti na pwa
3. n. dwa ht., sararaan., ipis.raMPi raca
ruca, sisina gunu gunuan., udu beru ata
cakal., kura (panlng)
[ru/4]
4. tat kura po, kura rasi kura cai,
disamodanakn. ku kagian., kaya budi kami
sakini, dyija metukn. kawacanaan.
Lp. 37v
1. mwadana sabda sakicap., tika paroda paroc.,
na mikonokn. bu ba..iddicikm., tika bun.
tuna gi a
Lp. 37r
1. . na geda rati, d kalapa bna naman. kn.,
ku gi na gge gn. t.. kura sn, di golwa
kura tasi
[/3]
2. hum. bu hum. bu, han. t acan. tulus.hipu, sarwa
palalun. knn., kitu samapun./o/ makin. sajan.
samyi sa nu
3. tari gaal. jual.n. dyija ppi ora, na ireg.
dikd kd, na tiwas. dikaya kaya, ksa bag
ksa
[ru/5]
4. n. ti, bm. bt. ditaan. kn., ku ra mo
kataan. nan. sapupulu kacuwali, asi nu
mitwa ia, palias. ka
Lp. 38v
1. sa pan. dita, aya basa lumagana, medi p.,
diam., daa lamun. di rhna, d nita ka hulu
kumba, maja man han. t
2. bisa, ra guru lag. la, sora pepe sora py,
han. t patut. kana lag. gu, na sora bct. kan.
dr
Lp. 39r
1. pan. suru.. pacan. ten. dua na uli sa anurat.
batu madala sunyi saabuyut. tja sasida
pun. ca cikuray.,hulu kumba ti ba
2. tuwai /o/ malapa ham. pura sa amaca,
kuna sat. tra oc lot kadi tapa yuyu ri tan. ca
ri tasi kura wuhan. wi loan. blota
3. . benekn.ar na luhu mayan. ta banili pun.
---
8 tutup
9 ajjana
10 paramasuksembah
Sumange(r) jatina,
mangka terus /16r/ btan ta.
11 tutap
12 saptaing
13 mi ka(dicort)
14 pacah
15 laning
16 cita
17 hayan
18 hiki
19 aminga
20 dnyana
21 hupri
22 leu
23 adnyana
Sau(n)dak-[p]u(n)da(k) kalepa,
ku geui kami (me)tukeun bayu,
tutup25 sabda ti babahan,
hidep sakng angen-angen.
24 cicik
25 titup
26 piraseun
27 piraseun
sarua palalunkeuneun,
ja hayang maharesa.
Dk diajar kapibangun sangsaya,
dk diajar metukeun ning (aj)nyana,
315 bayu tiis dingin29 palipurna,
ruum seungit30 rumawangi,
dwa ti karayunan,
nitiskeun inya ka sato,
kapadangan mangka heubeul,
320 (heubeul) hirup heubeul nyowana,
hngan kawingahan kami,
boncah sarwa palalu(n)keuneun,
28 sorngcang
29 dingan
30 singit
31 patikilan
32 tatu
33 wah
nu dipitutur kasamur35,
395 kahalangan ku preca(la),
songya ku rupa warna.
34 kbi
35 kasumar
36 bmla
37 ikit
38 iliga
39 ding
40 ajjana
41 bantisti
42 kunjayakarna
43 aheungkara
44 piingkeut
45 anjany
46 disuksuna
47 haraggampung
48 adnyana
49 halalunakeuneun
Waya nu dipialingan,
talubu saur salajur,
605 tapakan sora sakecap,
alingan sekar lpana,
pangdulur saur rahayu,
pangayak sora kreta,
tamba sabda ngajugala,
610 d(k) ngangseukeun pangabakti,
mingpulungkeun tangtarukan,
dangdauna(n) kekembangan,
parp parp rangrang,
ga(n)cang halalang,
615 pangeusi bwana lamba,
pakeun ngahaturkeun sekar,
pupungon suguhan sasurung,
diteu(n)deunan kekembangan, /2v/
keukeureut ukir ukiran,
620 daun kalapa dirka kembang,
ditiru dijieu(n) manuk,
dirka tingkah manyurak,
kupat halu kupat manuk,
deungeun kupat parupuyan,
625 kupat walang kupat [eu] iwak,
eu(n)teup di jukut palias,
riringgit kasang pari,
wuku waka kurung atma,
kupat karas kembang picung,
630 ruru(n)day deung daun jah.
50 bujung
51 genelaran
52 tida
53 adnyana
54 samasa
55 giro?an
Ngagingsirkeun kama(n)trian.
ngarundak kautamaan,
ku geui ti bihari waya,
ayeuna ireug disieup,
685 ma cita di nu utama,
ngahilangkeun kasuksantran,
ku geui mo nyaho57,
di asri lawan muliya,
sora nu siya ti heula.
56 teu
57 nyahi
58 karakna
59 ngawatah
60 ajjana
61 kapitin.ningeun
62 ta
63 nggeus
64 lembur
Pangeusi a(la)s-a(la)san.
Pangeusi bwana lamba.
kna rya temahan,
sanghiyang atma papa kalsa,
755 les65 hilang na drebiya66,
mas kanaka jati rupa,
kacoro(k) ku tambaga lawan timah,
kalemur kasalimur,
lipi lupa di pitutur,
760 mupungkur na siksa guru,
ngaleumpangan siksa kandang,
ngahanteukeun watang ageung,
ngalaloan sipat galeng,
naya-naya wong atuha,
765 sanyarah ka sang pandita,
hanteu siheun ku pameuseuh,
hanteu67 geder ku pamali,
milelek ambek ma geuleuh,
mitutur hidep tan tuhu,
770 mijajap68 sabda mahala,
65 bas
66 dibiya
67 han.ti
68 nijajap
69 ukaran
70 salaka
71 macat
72 matidas
73 t
74 sapada
75 kinawerahan
Sangkilang di utamana,
860 dina dsa kabuyutan,
lemah cai karetihan,
na gunung panghiyangan77,
gunung78 mahapawitra,
(h)euweung knh kapangkukan,
76 sisirahan
77 punghiyangung
78 nungnung
79 beusa
80 ceucing
81 bingki
82 pidingeuneun
83 sakwah ah
84 ingrun
85 daniya
86 mahageula
87 gira
88 ku eusikeun
Sarua palalunkeuneun,
ku kageuian kami bonycah.
Mapas marug ngarmpanan,
nga(n)tgan ngawurungan,
955 nu eukeur89 tapabrata90,
eukeur lungguh linggih siwi
samadi ngade /24v/ gkeun cipta nirmala,
[24]
nu eukeur yoga samadi.
Nyuda pangan nyuda inum,
960 nu eukeur ngaji ngawigih,
dina si(m)but dina cawet,
manguni ning tata karma,
nu eukeur ngangl[l]an ma(n)ten,
tita(h) awak tita(h) raga,
965 nirtre(s)na nirsangsaya.
Sarwa [a]palalunkeuneun.
Ku kageuian kami,
mr bobot mr rpot,
mr susah rurumpaheun,
970 nitah hs sakalih.
Iyatna di katuturan,
milihan inya,
camah campurna,
sucina pawitrana.
975 lamun waya kawulatan,
kawulikan, sui /25r/
inggis wirang alangati,
89 akeur
90 tatabrata
1035 dihaeuc-haeuc.
beunang nga /26v/ manon yuyukeun,
[26]
92 rampos
Batur ta di jamburaya,
1050 ngarann(a) punycak niskala,
dibalay[a] sakuli(li)ngna,
diawuran (ma)nik a[s]sra,
dibaur deung /27r/ adur omas,
diselang diseg sipat,
1055 ditilik ti kajauhan,
car(n)tam heuleut-heuleutna.
93 mattu
94 pattih
95 galanggung
96 kambang
nu wangi dipisusumping98,
nu malahar dipiburat,
kembang haneut dipipeureuh,
nu ramps dipicacan //o//
Liwat nu disanggatakeun
ti hulueun taman situ,
97 waduri
98 dipisusumpang
99 luhar
100 ding
didupa ku ruruuman,
1145 haseu(p) dupa mrebuk [k]arum
ruuming [ing] gandawangi,
Sangkan beunang na mahayu,
pada kaopksa,
wangun tujuh reujeung metu,
1150 dibalay ku batu datar,
dita(n)d ku batu ro(m)p,
ditambak lingga parasi,
101 dingingn
102 heuwing
(ditali)yan purnacali,
dilancangan ku kananga,
papakuna jati rupa,
tihang kuwung balun eu(n)juk,
103 susiya
104 dilayisan
105 siwangkung
106 preeung
107 tattra
108 gumunglar
nu mapag padagwa-dagwa,
nu nyumah pulang kaleumpang,
113 hibi
114 mahaprinya
115 teuhar
116 r
117 r
(n)dah na patanakkan.
Ranggeuik na panangkilan,
1280 burahay na pageurangan,
pinuh na eusi pakayuan,
pangguh lu(n)juk pangdaunan,
ged ba /34v/l pangolahan,
(han)ca (nu dk) ruat mala,
1285 mwakta ti kahanan papa.
Kitu samapun. /o/
Lentang nu disanggatakeun,
1290 heubeul geuina diteu(n)deun,
118 r
Sarwa palalunkeuneun,
119 dingeun
manguni diteuteuhreupkeun,
1350 ka dsa mahapawitra,
ka bwana lawan sarira.
Dipiswt mwa mad,
dipitipuluh mwa [cing] jucung,
dipisamping mwa matep,
1355 dipisimbut mwa harukhuk.
Sarua palalunkeuneun.
Kitu samapun /o/
waya nu dipasantakeun,
1360 waya pangdalu rasa /36v/nana,
waya nu disanggatakeun,
mikwanwakeun raja busana,
sarangrangan.
Tpis ramping racang rucang.
paregat ancal-ancalan.
po(n)dok beunang nganyahwakeun,
sipen beunang humareti,
kurang beunang maritama,
1390 buntu beunang kumaweruh,
Sanyarah [sana] nu mak busa(na).
Mikwanwakeun pangrot cai,
beunang kami ngulub kekeleman,
olah ulih pala bungkah,
120 daak
121 rugan
Mengeluarkan aji,
sedikit sepatah seloka.
Sekarang mengeluarkan kewacanaan,
oleh perasaan tidak ditemukan,
265. pada keampuhan gurulagu,
Tahap-tahapan aturan,
dengan perasaan kami mengeluarkan bayu,
tutup ucapan dari mulut,
pikiran dari angan-angan.
Sama-sama memaklumi.
Dengan perasaan kami, Anakku.
585. Meluapkan kegembiraan,
ke hadapan sang pandita.
pahatan ukir-ukiran,
620. daun kalapa dibentuk bunga,
ditiru seperti burung,
dibentuk seperti merak,
kupat halu kupat manuk,
dengan kupat parupuyupan,
625. kupat walang kupat iwak,
hinggap di rumput palias,
hiasan kain bunga padi,
wuku-waka kurung atma,
Kupat karas bunga picung.
630. Rumbai-rumbai daun jahe.
Memindahkan kebajikan,
merusak keutamaan,
dengan rasa dari dahulu ada.
Sekarang kebodohan diperbaiki,
685. pikiran pada yang utama,
menghilangkan rintangan,
dengan rasa tidak akan tahu,
pada keindahan dan kemuliaan,
suara yang mulia dahulu.
690. Sama-sama memaklumi.
Lebih-lebih perbuatan sang adangdan,
terlampaui terlangkahi,
dengan lengan kiri dan kanan,
yang menempel pada badan,
695. anugerah sang pandita,
kepada sang sewaka darma.
dinamainya pancatriak,
yang hidup di muka bumi,
835. segala macam binatang,
yang menjadi penghuni hutan,
diam di tanah di air,
terapung di tengah laut,
terdorong ombak besar,
840. terbawa oleh riak batang,
tertiup-tiup angin.
Datang angin barat daya,
hidup di danau di pulau,
berdiam di kayu di batu,
845. berdiam di pucuk di daun,
tersangkut di batang di ranting,
Mewaspadai sebab
tempat bekerja keras,
barangkali ada kedekatan,
920. oleh yang berdiri bersinar,
Kemudian dibakar,
diratakan supaya bersih,
1020. disapukan dan dibersihkan.
Setelah selesai itu,
diamati diperhatikan,
dicari buruk dan baiknya.
Pantas, baik, diperindah,
1025. sudah baik tambah diperindah.
Pintunya diperbagus.
Berdampingan diluruskan.
Direka-reka seperti walangsanga.
1035. dipercepat.
Hasil menggubah seperti mata kepiting,
berwarna warni,
perhiasan di dunia,
1135. tetap langgeng bening indah,
mengamalkan kepertiwian.