oleh:
Tien Wartini
Mamat Ruhimat
Ruhaliah
Aditia Gunawan
Sanghyang Tatwa Ajnyana: Teks dan Terjemahan/oleh: Tien Wartini [et al].-
Jakarta: Perpustakaan Nasional RI bekerja sama dengan Pusat Studi Sunda, 2011.
viii + 138 hlm. ; 16 x 23 cm
Cetakan pertama: 2011
1. Manuskrip I. Tien Wartini II. Mamat Ruhimat III. Ruhaliah IV. Aditia Gunawan
V. Perpustakaan Nasional.
091
ISBN: 978-979-008-411-7
Diterbitkan oleh
Perpustakaan Nasional RI
Jl. Salemba Raya 28 A, Jakarta 10430
Telp: (021) 3154863/64/70 eks. 264
Fax: 021-3103554
Email: jumantara@pnri.go.id
Hak Cipta dilindungi oleh Undang-undang
- ii -
SAMBUTAN
PERPUSTAKAAN NASIONAL RI
Perpustakaan Nasional Republik Indonesia merupakan
Lembaga Pemerintah Non Kementrian yang menyimpan
berbagai jenis informasi, baik dalam bentuk buku, maupun
non buku. Sebagian besar di antaranya berisi tentang hal ihwal
Indonesia, baik yang ditulis dalam bahasa Indonesia, bahasa
Daerah, maupun bahasa Asing.
- iii -
Ajnyana: teks dan terjemahan’. Semoga dengan terbitnya buku
ini, masyarakat akan mengetahui salah satu peninggalan para
leluhur yang sangat tinggi nilainya. Saran dan tanggapan dari
pembaca untuk penyempurnaan buku ini akan kami terima
dengan senang hati.
ttd.
Dra. Woro Titi Hariyanti, MA
- iv -
PENGANTAR
YAYASAN PUSAT STUDI SUNDA
Alhamdulillah kerjasama Yayasan Pusat Studi Sunda
dengan Perpustakaan Nasional untuk menggarap naskah-
naskah Sunda Kuna yang menjadi koléksi Perpustakaan
Nasional yang dimulai tahun 2010 dan telah berhasil
menerbitkan Tutur Bwana dan Empat Mantra Sunda Kuna,
tahun 2011 ini dapat dilanjutkan, sehingga sekarang dapat
diterbitkan dua judul buku, yaitu Sanghyang Tatwa Ajnyana:
Teks dan terjemahan dan Sanghyang Swawarcinta: Teks dan
terjemahan yang digarap oleh Tien Wartini, Mamat Ruhimat,
Ruhaliah, dan Aditia Gunawan.
Yayasan Pusat Studi Sunda bermaksud agar naskah-
naskah Sunda Kuna peninggalan karuhun Sunda yang sudah
disimpan lebih dari seratus tahun tapi tidak ada yang
menggarap karena tidak adanya perhatian dari orang Sunda
sendiri, begitu juga dari pemerintah, sedikit demi sedikit
dapat dibuka isinya sehingga dapat diketahui bukan saja oléh
anak cucu para pembuatnya, melainkan juga oléh siapa pun
juga yang ingin mengetahuinya. Seperti diketahui naskah
Sunda Kuna yang disimpan dalam koléksi Perpustakaan
Nasional dan Kabuyutan CIburuy, Garut, baru sebagian kecil
yang sudah digarap oléh para ahli. Orang Sunda sendiri
umumnya baru mengetahui tentang adanya warisan
karuhunnya itu baru setelah Drs. Atja yang dibantu oléh Drs.
Saléh Danasasmita, Dr. Ayatrohaédi dan Dr. Edi S. Ekadjati
-v-
dan murid-muridnya menggarap beberapa naskah Sunda
Kuna yang disimpan di Perpustakaan Nasional pada tahun
1980-an yang diterbitkan oléh Proyék Sundanologi yang
dipimpin oléh Prof. Dr. Edi S. Ekadjati. Setelah Proyék
Sundanologi diganti pimpinan sampai dibubarkan, usaha
menggarap dan menerbitkan naskah Sunda Kuna boléh
dikatakan terhenti walaupun Dr. Edi S. Ekadjati dan Dr.
Ayatrohaédi masih berusaha menggarapnya melalui berbagai
kesempatan.
Karena dari naskah-naskah yang sudah digarap diketahui
isinya banyak yang penting, bukan saja untuk mendapat
gambaran tentang masyarakat dan alam pikiran karuhun
Sunda, melainkan juga tentang sejarah Sunda, maka usaha
membuka semua naskah Sunda Kuna merupakan sesuatu yang
perlu dikerjakan. Dan harus segera, karena kondisi naskah-
naskah yang ditulis di atas daun-daunan yang sudah sangat
mengkhawatirkan, sehingga sudah tidak dapat dibaca. Kalau
naskah-naskah itu tidak segera digarap, tak mustahil akan
keburu hancur sebelum isinya diketahui. Artinya kita akan
kehilangan warisan rohani leluhur kita sendiri.
Mudah-mudahan kerjasama antara Yayasan Pusat Studi
Sunda dengan Perpustakaan Nasional akan terus dapat
dilangsungkan sampai semua naskah Sunda Kuna yang
menjadi koléksi Perpustakaan Nasional selesai digarap.
Mudah-mudahan pula para ahli naskah Sunda Kuna yang
selama ini menjadi Tim Peneliti Yayasan Pusat Studi Sunda
tetap bersemangat dan penuh dédikasi dalam menghadapi
naskah-naskah Sunda Kuna yang kondisinya tidak selalu
prima.
Ajip Rosidi
Ketua Déwan Pembina
- vi -
- vii -
Daftar Isi
BAB 1 -Pendahuluan 1
Teks-teks prosa Sunda Kuna 3
Naskah Sanghyang Tatwa Ajnyana 5
BAB 2 - Terbitan diplomatik 9
BAB 3 - Suntingan teks 56
BAB 4 - Terjemahan teks 96
Glosarium 131
Bibliografi 136
- viii -
Bab 1
Pendahuluan
Meskipun naskah Sunda Kuna (NSK) memiliki ciri
khas tersendiri yang dapat dibedakan dengan
naskah-naskah dari daerah lain di Nusantara, tetapi
sampai saat ini upaya-upaya pengidentifikasian NSK
yang tersebar dalam berbagai tempat penyimpanan
koleksi maupun yang tersimpan di masyarakat,
dirasakan sangat kurang.
-1-
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
-2-
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
-3-
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
-4-
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
-5-
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
1 Kaitan antara teks Sunda kuna dan tradisi lisan Sunda carita pantun
-6-
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
-7-
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
-8-
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
Bab 2
Terbitan Diplomatik
Pengantar
Dalam terbitan kali ini disajikan terbitan
diplomatik teks Sanghyang Ajnyana dari naskah
gebang L 1099 koleksi Perpustakaan Nasional RI.
Terbitan diplomatik dimaksudkan agar pembaca
sedekat mungkin dapat mengikuti teks sedekat
mungkin sebagaimana termuat dalam naskah
sumber (Wiryamartana, 1987: 56). Meski demikian,
suatu terbitan tidak mungkin menghilangkan sama
sekali jarak pembaca terbitan dengan naskah itu
sendiri. Dalam terbitan ini pun termuat penafsiran
peneliti atas sistem aksara dan sistem ejaan dalam
naskah gebang 1099. Tentu saja, peneliti lain
mungkin mempunyai tafsiran yang lain.
-9-
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
- 10 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
- 11 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
Terbitan diplomatik
Lp. 1v
1. /o/ ndaḣ waraḣ iyatnakna, ini na pakéeun. nu
liwat. ti raga. nu luputa
2. (pamaéh) ti bayu sabda hidep. liwat. ti …
sarira, ḷwiḣ ti hurip. na minget. tutuṙ,
3. saṅ manon. liwat. ti atma wisésa, ḷwiḣ ti aci
tya niṅ ñana ajñana, li
4. tya niṅ taya /o/ ini ti nu sakini, nu nuduḣan.
na raga, nu ngaranan. bayu sabda hi
Lp. 2r
1. dep. nu ñeueuṅ ŋaṛŋeu, deuṅŋeun. rasa,
sarira, hurip. na atma, miŋet. tutuṙ saṅ ma
2. non. wisésa, nu ŋaranan., sakini, iña alit. bayu
sabda hidep.iña alit. bayu sabda hidep.
3. pun./o/ ini nu diboga raga, nu metukeun. na
bayu sabda hidep. nu tutuṙ
4. ñeueuṅ ŋaṛŋeu, nu maka waya rasa, di sarira,
nu maka hurip.atma, aci alita
Lp. 2v
1. . wisésa na pun./o/ ña ini tugal. na alit. na
raga sarira, nu mitukeun. na ba
2. yu, hamo kabayuan.ña ini nu ñabda hamo
kasabda, ña ini ŋahide
3. p. hamo kahidep.ini nu ŋadéŋé, hamo kadéŋé,
ini nu ñeueuṅ
4. hamo kajeueuṅ, ini nu karasa hamo karasa, ña
ini nuy ŋahuripan. hamo
- 12 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
Lp. 3r
1. dep. tan. katuduḣhan. ku alit. uraṅ sabwana,
iña lita nu maka lita, ŋara
2. nan.alit. uraṅ sabwana, nu ŋaranan. uraṅ
sajagat. tan.köna, diŋaranan. i
3. ña nu wisésa, dina alit. niṅ tan. katon. kaṛŋeu,
tan. kausap. ka
4. hidep. iña nu maka alit. niṅ tan. katuduḣhan.
pun./o/ ini pakéön. nana
Lp. 3v
1. . dina puhun. alit. tugal. bayu sabda
hidep./o/: ini na pakéön. alit. niṅ
2. laṅgeṅ tutuṙ teṅ leṅ niṅ hidep. nis. ku sadi
ñana, paké maṅkat.kön. ajñana.ŋa
[leu/3]
3. ḷpas.kön.ñana alit. saṅ manon. /o/ ini sunyi
alit. niṅ laṅgeṅ sa mano
4. n. terus. na ti akasa, padaṅ caaṅ, liwat. ti
rahina sada, hibaṙ caaṅ saluaṙ bwa
Lp. 4r
1. na, luput. böraṅ caaṅ sadakala, paké alit. niṅ
jööṅ di alit. hidip. saṅ ma
2. non. pakön. ŋahusiṙ na jati, ñöö bwana
nis.kala, /o/ ini pakön. ŋahu
3. siṙ abu ayaḣ ka nis.kala, paké alit. na niṙmala,
di alit. ḷöpasa
4. . niṅ ñana, pakön. makat. moksaḣkön. ajñana,
ja nu maka alit. ŋaḷŋit
- 13 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
Lp. 4v
1. kön. nu alit. hatö nu ḷŋitön. alit. niṅ ajñana,
pulaṅ dii ka nis.kala, a
2. lit. niṅ ñana, dataṅ ka tan. hana, kana désa,
légaṅ héraṅ liṅlaṅ, heniṅ laṅliṅ na
[ru/4]
3. bwana, cuduk. na ñana ka abu ayaḣ pun. /o/
ini pakön.ŋapiḣkön. bumi
4. , niṙ na bumi ti pretiwi, na raga lilaṅ muksaḣ ti
dunia, sunyi lawan. taya, mo
Lp. 5r
1. ksa hilaṅ tapa saṅkan. mesat. muksaḣ hilaṅ ti
akasa, alit. niṅ pretiwi ŋa
2. piḣkön. paŋisi bumi, alit. niṅ bwana,
ŋapiḣkön. raga sarira, alit. niṅ a
3. kasa, ŋapiḣkön. siraḣ tres. sari niṅ bwana,
pada muksaḣkön. pasabuṅ nis. ka
4. la, pakön ŋagös.kön. tapa pun. /o/ ini pakön
beneṙ, paké alit niṅ ñana,
Lp. 5v
1. nu maka waya na rasa, aŋen aŋen. nu
metukeun. bayu sabda hidep. diŋön. nu ñöö
2. ŋaṛŋö, paké alit nu alik. dina ajñana, nu luput.
balik. ti pretiwi
[ruṙ/5]
3. ,liwat. waas. ti dunia, sunyi lawan. taya, nu
liwat. waas. pada, ti bwa
4. na, ḷwiḣ balik. alit. sarira sunya paramarata,
biasara waas. pada, nu liwa
- 14 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
Lp. 6r
1. t. ti akasa, nu ḷöwiḣ ti paṅŋöusi bumi, nu alit.
dina turu taṅhi, di rahina, la
2. wan. wöŋi, alit. ñana, ñumana di ajñana, nu
maka, bönör hidöp. tinöṅ
3. aŋön aŋön. dalit. ka alit. niṅ ñana, nu tinöṅ
alit. dalit. ka ni
4. s. kala, pakön. hamo sasab. ka abu ayaḣ ka
niskala pun. /o/ ini
Lp. 6v
1. lit. na daṙma, alit. sipön. niṅ ajñana, ña mula
niṅ sabda, saṅkan. pröjña, alita [alit]
2. . niṅ hidöp. lawan. aŋön aŋön., iña nu tan.
katon. kaṙŋö, alit. niṅ ta
[é/6]
3. n. katon. kaṙŋö, iña alit. nu ñööṅ hamo kajööṅ,
ku nu ñööṅ, a.
4. lit. niṅ déŋé hamo kadéŋé, ku nu ŋadéŋé, iña
alit. niṅ bayu, hamo
Lp. 7r
1. kabaywan. ku bayu, alit. na sabda hamo
kasabda ku nu ñabda, alit. na hi
2. dep. hamo kahidep. ku hidep., alit. na rasa,
hamo karasa, ku nu –
3. ŋarasa, alit. na tutuṙ mo katu-tuṙ ku nu tutuṙ,
alit. na miŋet. mo
4. kamiŋet. tan. ku miŋet., tugal. alit. niṅ lageṅ
saṅ manon. nuduḣ ta
- 15 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
Lp. 7v
1. n. katuduḣhan, alit. na nuduḣ tan. katuduḣ,
alit. niṅ laṅgeṅ ajñana, nu lu_(dibawah) put. ti
2. tata ajñana, wisésa, di alit. niṅ tan.
pakatuduḣhan. alit. ti nu alita
[la/7]
3. . majaṙ ini, tan. kaduhuṙran. ku duhuṙ, tan.
kasoṙran. dénéṅ soṙ, tan.
4. kna kaloṙran. ku loṙ tan. kna kakidulan. ku
kidul., tan. na kulon.-
Lp. 8r
1. kakulonan., na wétan. kawétan. nan, tan. na
adoḣ tan. na ṛk., i
2. ya nu wönaṅ kagal. wenaṅ ka alit. yata wenaṅ
hana wenaṅ tan. hana, luput. ali
3. t. ti laṅgeṅ ḷŋös ajñana, iña ku alit. jati, padita,
nis.kala, ajñana,
4. pun /0/ ini na pakéön. nu luput. ti na alit.
bayu sabda hidep. ḷwiḣ lu
Lp. 8v
1. put. alit. niṅ atos. ñana, wenaṅ tan. hana,
maṅkat.kön. ajñana, alita
2. . sarira, ŋahilaṅkön. raga, ŋaḷŋit.kön. pretiwi,
ŋahilaṅkön. dunia, suniya
[…]
3. bwana, moksaḣkön. akasa, liwat. ti katara
manusa, malik. sarupa ali
4. t. sarira, na awak. törus. héraṅ na rupa,
mamaya terus. déwata, h…öng na ḷŋiṅ tö
- 16 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
Lp. 9r
1. rus. na ñana, maṅkat. ti bwana laraṅ, liwat. ti
katara, tata, déwata, tina
2. sorga hyiṅ kaḷpasön. dataṅ ka tirus. bwana,
mulia soraṅ, pucak. ni laraṅ
3. , liwat. ti iña, dataṅ ka törus. na laraṅ mayana,
héraṅ bwana, liwat. ti
4. iña dataṅ ka törus. na légaṅ bwana, liwat. ti
iña dayöḣhan, du banua hneṅ mu
Lp. 9v
1. niya kiliṅ, dipukat.kön. ku ti nis.kala, dataṅ ka
pu… ka légaṅ héraṅ na maya,
2. hneṅ bwana, liwat.ḷpas. ti iña, dataṅ ka pucak.
hneṅ terus. na lilaṅ bwana, lupu
[da/9]
3. t. ḷpas. sakaég kana, liwat. ti na soṙga, para
tata niṅ déwata, hiya kaḷ
4. pasön., liwat. taya, saké kana, tke ka katara,
tata banua bwana, nis.kala, pa
Lp. 10r
1. hi turun. ti nis.kala, ñuṅsuṅŋan. lalakon. saṅ
hyaṅ hayu, subaga, ñaga saṅ
2. hyi ajñana, hatö taŋan. lapaḣ masra, niṅ
bwana, aci ti atma wisésa, na lagöṅ
3. na, premana, asra niṅ ñana, atis. ti …ri, na
rupa, mulyi jati, lidaḣ na awak.
4. premana, mulia rupa, tarus. alus. rupa jati,
mulia, sari saṅhyiṅ hayu, li
- 17 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
Lp. 11r
1. , pada wörög. lapaḣhira nis.kala, ŋiriṅŋakön.
nira rasa, agis. ti sari budi jati, su
2. ka lapaḣ /0/ ta budi, lumaku budi rahayu,
pada sapak. suka subaga, mamaṙ sati
3. a jati premana, pada gölis. lapaḣhira, tumut
wastu lituhayu, ḷ
4. gös. hidip. tugal. tinöṅ, sampak, sabda, suka
rasa, satikaḣ, sakaṙma, sagö
Lp. 12r
1. ka saṅ padita, ti puhun. saṅ padita, ñöön.
para, nis. ti déwa, nis. ti déwa
- 18 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
Lp. 13r
1. syi utama, dayöhan. di pucak. nagara,asra na
hneṅ, pahi ŋamuliakön. na ña
2. na, nu pakön. iña waṅsana, waṅsana, sri légaṅ,
maya, terusna héraṅ, asra na bwana, pa
3. laṅkana, asra ni héraṅ, maya na hneṅ bwana,
paluguḣhan. nan. na tupak. di madyi pu
4. cak. asra terus. niṅ héraṅ, lumarap. na awak.
kadi rupa mamaya, niṅ ajñana, misu.
- 19 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
Lp. 14r
1. sésa, syi döna para soṙga, ka paṛkkan. na
déwata, tina soṙga hyiṅ kapö
2. satan. déwata, wisésa, dina soṙga kapösatan.
kapösatan. ti ma
3. nusa, di tapa ŋabiapara, nusyi maŋun. hayu,
ŋahusiṙ soṙga, niṅ daṙma, saṅ
4. hyaṅ atma wisésa, hatö mukuṙ ti widu rahayu,
hatö liwat. ti na kasoṙ
Lp. 15r
1. samilaṅ saṅhyaṅ atma, dipajaṙ wenaṅ, wisésa,
hatö liwat. ti tata, hyiṅ déwa
2. ta, ti na soṙga kahyiṅŋan. //00// hégan.
sauraṅ, liwat. ti na kapösa
- 20 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
- 21 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
Lp. 17r
1. puluṅ, papa, hisyi wisésa, pahi sia, mataṅ
désa, ŋagölaṅŋan. para cita, sahuṙ
2. nu wisésa, mana I dé kupul. mipuluṅ aiṅ dék.
maan. ahuman. ka
3. nusyi agagöṅ, nu wisésa, samodana,
ñagatakön. na ajñana, sugan. maka
4. susaḣ, ti kahan. nan. nu maka kami modana,
ka nusyi aragöṅ, pun. ku sabḍa iṅ
Lp. 18r
1. ka kami, maan. di hööm. katitisan. sowara,
trita, ajñana, ti madyi niṅ ña
2. na, ŋupadésa ñana, sabḍa wisésa, ka nusyi
aragöṅ, papahi wenaṅ wisésa, sugana
3. . kaŋaduluran. na rahayu, ka nusyi premana,
laraṅ niṅ ñana, ŋajajakön. kana ja
4. ti, titis. sowara pata, ti madyi, pahi ŋösian.
kreta, premana, utama, mu
- 22 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
Lp. 19r
1. syi aragöṅ, néma ajñana, ka nusyi wisésa,
naréma sabḍa utama, pupn. lamu
2. n. kitu saṅhyaṅ sahuṙ, titis. sowara pata, kreta
saṅhyaṅ ajñana, ti ma
3. dyi, hayaṅ kawöṛg. tinöṅ tuaṅ hidep. kadulu
kasukuṅ kawaŋun. kreta su
4. baga paramarata, satia, pawitra widu saṅhyaṅ
ajñana, sakitu nu maka mihulu
Lp. 20r
1. kini, mana ai ñalaṙ ka nu réa, pilacan. nön. ai
suka, sam. pak. tugala
2. . kreta, ka nu wisésa, sahuṙ dayöḣhan. di cita,
léṅgaṅ nagara asra bwana, puna
- 23 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
Lp. 21r
1. légaṅ na maya, kadi asra niṅ akasa, nanataṙ
carénaṅ héraṅ, kadi asra homas.
2. miraḣ lumarap. kadi asra niṅ harémas.
buruan. terus. bwana, hibaṙ nataṙ sa
3. luaṙna, maya na hneṅ bwana, héraṅ na palaka,
asra niṅ maya, paluguḣhan. wati hneṅ
4. , na sadaan. asra maya, héraṅ liha, téja bwana,
pucak. na agadéta, saratna
- 24 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
Lp. 22r
1. luṅ, ŋawidukön. saṅhyaṅ hayu, ŋutamakön.
saṅhyaṅ ajñana, ŋan. tu sugan. kalawa
2. san. göiṅ di luaṙ, sugan. hatö katö tinöṅkön. ku
uraṅ pun. göra paṅkat. kö
3. n. iña na ñana, pun. mugaḣkön. iña waṅsa na
pahi töluan. nu nuguan.
4. na kahanan. ti manusa, puji makat.kön.
saṅhyaṅ atma na ñana aci wisésa, paṅka
Lp. 23r
1. terus. rupa, na maya jati premana, na busana,
terus. héraṅ mamaya asra bwana, sabu
2. kna buka han. tara, husian. asra harémas.
dipakanan. pasra cina, di sisi
3. na, pasra keliṅ, di teŋaḣ na réka, asra déwata,
terus. alus. hneṅ tuṅtuṅ, rabu
4. na héraṅ sagala, disilaṅ ku kekembaṅŋan.
carénaṅ höḷt. höḷt. na, siaṅ kembaṅ
- 25 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
Lp. 24r
1. busanaön. /0/ paké tupak. di waṅsana, agös.
luguḣ was. tu widu, saṅhyaṅ ha
2. yu, lidaḣ pawitra premana, mulia saṅhyaṅ
ajñana, na atma aci wisésa, ditu
3. pakön. kana waṅsana, pahi döṅ na rabi
kasiḣhan. paminiḣhan. ti nis. ka
4. la, nu nugaan. na kahanan. masa syi ti
manusa, nu maku saṅhyaṅ hayu, maka
Lp. 25r
1. rap. kadi mamaya ajñana, na sadaan.
asramaya, terusna héraṅ bwana, ti hulu
- 26 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
Lp. 26r
1. ŋarigit. na kembaṅ widu laraŋan. na kembaṅ
carénaṅ héraṅ, kadi mamaya, omas.
2. pidaḣ, na sebawa héraṅ waṙna, bijil hneṅ ti
puhun. na lumalarap. bitan. kela
3. t. bijil. Sebawa tina widu paṅluṅguḣhan. mitu
ti saṅhyaṅ hayu, bijila
4. (pamaéh) na tina ajñana, pahi bjil. na sebawa
sebawa jati sarira, byita alit. niṅ ña
- 27 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
Lp. 27r
1. s. ka saṅkepan. ga sarira héraṅ hneṅ, asra na
os. miraḣ, gooṅ ku, héraṅ hneṅ, a
2. sra na tabaga suk. la, aduan. döṅ omas. pirak.
di papon. galuga haṛta
3. l. asra harémas. siaṅ tupak. na carénaṅ héraṅ,
hilöt. hölöt. na,
4. tataböḣhan. pakön. ŋawereg. saṅkuan. lita
gooṅ gaṅsa, tugal. sarapa
Lp. 28r
1. sapajnaṅ jalan. ḷpaṅna, waṅsana, na pañawéṙ
carénaṅ héraṅ nigaṅna, kaburaan. ŋapaṙ
2. héraṅ carénaṅ hölöt. hölöt. na, buruan. terus.
na hneṅ tatapakan. a
3. sra na miraḣ, héraṅ léṅgaṅ sagala, tugul. bubaṅ
kiri kanan. asra ötöṅ
- 28 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
Lp. 29r
1. ṅkat. ti kadaton. nu wisésa, goñaṅna réma,
sorana gaṅsa, go
2. ñaṅ dipipanöpuḣ, labuṅ baruṅ jöṅ naböḣ
babaanan. babatakan. turut.
3. laun. diridukön. nu nulaṅ nupaṅ soraṅ un.
hateu nu uŋaliŋaṅ liṅŋan.
4. ŋaran. babatakan. nan. na agös. kasiḣ pulaṅ
gölis. haat. kami saja
- 29 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
Lp. 30r
1. laṙ ka dora, laraṅŋan. sana cuduk. ka waṅŋun.
ka widu puhun. rahayu, nu wisésa,
2. tuluy. matuṙ ka haṛpön. ka nusyi maka wenaṅ,
pahi syi nu aragöṅ, papahi
3. syi wisésa, sam. pak. paksa tugal. kreta ka nu
wisésa, ñöbaḣ bak. ti
4. jati ka haṛpön. ñana ñumana, mremanakön.
ajñana, kami hulun. ŋayo
Lp. 31r
1. wekasan. na nis.kala, wataṅ kana taṅkal.
kawekasan. niṅ tan. hana, dataṅ kana taṅ
2. kal. hana, sadataṅ tan. hana, cuduk. kana
puhun. luput. kana wekas. niṅ ta
3. n. katuduḣhan. wuit. niṅ ḷwiḣ saṅkan. dadi, nu
ŋayugakön. ajñana, nu me
4. tukön. hana sadataṅ tan. hana, nu ŋawayakön.
tan. hana, ŋayuga, bwana, jati,
- 30 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
Lp. 32r
1. n. ŋajayak. kana, taṅkal. kana wuit. mula dadi,
agös. cuduk. kana puhu
2. n. agös. dataṅ kana taṅkal. agös. kahusiṙ na
jati, dataṅ kana mula pasra
3. niṅ ajñana, ñahuṙ nu wisésa, pun., kami
hulun. ŋayogiakön. Ajñana
4. , kahaṛpön. sugan. waya ti sakini, pitinöṅŋön.
saṅhyaṅ hidep. lamun. héga
Lp. 33r
1. para wenaṅ, pahi syi tugal. puluḣ titis. kreta
sowarajñana, ti madyi, pa
2. hi syi mataṅ désa, maka tugal. sa…k.
samadaya, lamun. na bécét
- 31 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
Lp. 34r
1. mun. kitu saṅhyaṅ sahuṙ, agös. nuṅtuṅ na
ajñana, dataṅ ka kami hulun. hégan.
2. tu kami ŋaṛŋökön. puguḣ geusan. ŋawidukön.
sahuṙ saṅhyaṅ hidep. anakiṅ
3. nu wisésa, hadé lamun. dék. jibaṙran pada syi
wenaṅ wisésa, hégan. tu
4. ai höla, nitaḣ abuwa, ŋabreséka iña höla, /0/
sahuṙ nu wisésa, liboḣ
- 32 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
Lp. 35r
1. hi sapak. suka kreta uraṅ sajagat. kéna ai
hayaṅ ṛjöṅ, sati niṅ, suba
2. ga ñaṅga, saṅhyaṅ ajñana, kéna aiṅ hayaṅ
kaduluṙ kasukuṅ kawaŋun. manaiṅ
3. ñarék. sakitu, ja hégan. hiji ini, nu paṅkat. ti
manusa, nu mönaṅ
4. , atos. hatosa ñana, ŋawakan. saṅhyaṅ daṙma,
nu ŋadoṅkap. ka na
Lp. 36r
1. sabwana, nu maka ṛtag. sajagat. nu maka ṛduḣ
sabumi, pahi agös. kaga
2. laṙ, salaran. tapa, pakön. ŋawas. tu sahyaṅ
hayu, ka madyi ka widu puhun
3. . rahayu, sahuṙ nu wisésa, agös. saṅkup. pak.
sa tugal. sam. pak.
4. déṅdéṅ paras. padé, kreta uraṅ sajagat. hégan.
tu uraṅ ŋaṛŋökön. agö
- 33 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
Lp. 37r
1. madyi niṅ tan. hana, nu padésa, ajñana, ka
abu iṅ tan. hana wati, wuit. niṅ dadi,
2. jati niṅ pretiwi, mula waya ni bwana, saṅkan.
waya niṅ aksa, abu i tan. hana wa
3. ti, ŋabuk. ti alit. na sari niṅ jati hurip. niṅ
bwana, tugal. pretiwi, lawa
4. n. akasa, di laṅgeṅ ni tugal. di kawekasan. ni
bwana, luput. pretiwi, lu
- 34 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
Lp. 39r
1. sana, mulaḣ dimaka turun. ku manéh, ti
maṅguṅ na waṅsana, mulaṅ dimaka naka na
2. taṙ, nu néma ajñana, abu, iṅ tan. hana wati, ka
haṛpön. saṅ hyaṅ hidep. sa
3. du méré ñaho, sugan. kamö göra gira, haŋö
haŋö sasaḷŋöṙ görö
4. k. ku pitinöŋön. hamo ṛŋö döṅŋön. saṅhyaṅ
hidep. hégan. tu éboḣ
- 35 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
Lp. 40r
1. ajñana, aci wisésa, néma ajñana, ti puhun.
saṅhyaṅ hayu, saṅhyaṅ atma aci
2. wisésa, teheṙ sadu umun. jati bak. ti ñebaḣ ka
haṙpön. hégan. tu
3. kami bocaḣ méta palalun. kami takut. hatö
ñaho dina tutuṙ,
4. guru lagu, hégan. tu padan. kami mo ñaho
dina tikaḣ, tatakaṙma,
Lp. 41r
1. n.köna ku na cakra kala, upadrawa niṅ ajñana,
hégan. tu sakitu nu maka méta
2. , palalun. hégan. tu kami, lamun. kajayak.
lapaḣ di jalan. kami sadu
3. luṙ, nutuṙkön. saṅhyaṅ hayu, /0/ saṅhyaṅ
atma agös. patég. nu sagata,
- 36 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
Lp.42r
1. paṅluguḣhan. turun. ti maguṅ waṅsaṅna, teheṙ
nu méta, palalun. saḣhuṙ abu
2. iṅ sakini, éboḣ onam. aiṅ néma, taŋan. saṅhyaṅ
ajñana, mumul.
3. di nu turun. kawaŋun. abuiṅ miwaṅsana, sari
niṅ rasa, turun. ti cip. ta so
4. raṅŋan. di paṅku dihalipukön. na aisan. asra
maya, sari asri suci jati,
- 37 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
Lp. 43r
1. kal. mala, abuiṅ agös. mulaṅkön. dribyi kala,
paṅkat. ka bwana jati, ka
2. aci niṅ séda kacana, héraṅ na tatapakan.
pacak. miraḣ, paca omas. pa
3. hi abuiṅ cuduka waŋun. nu tuluy. asup. ka
laṙbuṙ, na miru manik.
4. héraṅ cénaṅ, caaṅ siaṅ pucak. na asra harémas.
hibaṙ ṛŋö döṅ sem. bawa, pahi
Lp. 44r
1. paniba, salaka miraḣ sagala, ini rajaḣ na
pakön. moocan. na rajatamaḣ sara
2. tna, sarapakön. ŋaḷbuṙ na musuḣ, pakön.
ŋaḷŋöt.kön. alit. mala jati,
3. petukön. ti sarira jati, luput.kön. ti rasa, bayu
sabḍa hidep. jööṅ
4. déŋé tutuṙ saḣkön. ti bwana, ini pamusaḣkön.
maya, ras. sa tamana, ras.
- 38 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
Lp. 45r
1. han. midaḣkön. döuk. kana patöḷsan. saṅhyaṅ
ajñana, abuiṅ pahi sam. pa
2. k. maribuksaḣ sarira, pahi pahayu, ŋawaŋun.
saṅhyaṅ hayu, sapak. ŋara
3. ratan. na ajñana, agös. déta, pawiŋa pawéla
ñana, héraṅ sarira, agö
4. s. aci rupa jati, légaṅ premana, rupa ni atma,
agös. hneṅ rupa jati, agös.
- 39 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
Lp. 46r
1. na ratna, abuiṅ tan. hana maya, agös. ŋatöḷsan.
ñana, paṅkat. tina mo
2. ksahan. rajatama, disawéṙ ku asra omas.
harémas. na pañawéṙ carénaṅ,
3. héraṅ, ŋapaṙ dina tatapakan. miraḣ, abuiṅ
maku tina panuusan. saasu
4. p. abui ka labuṙ, ŋawidukön. saṅhyaṅ hayu,
abuiṅ ñatön. ñana, saribu sawa
Lp. 47r
1. onam. uraṅ makat. agös. atma rupa jati
palipurna, agös. sari budi jati
2. , agös. rasa budi ñana, agös. was. tu budi
rahayu, agös. ajñana, wa
3. s. tu premana, abuiṅ maṅkat. ti labuṙ maan.
ŋahusiṙ kahanan. pawe
4. kasan. niṅ tan. hana, dataṅ ka madyi niṅ
pawekasan. niṅ ajñana, dina luput. pa
- 40 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
Lp. 48r
1. kéṅ adityi, luput. sakéṅ patapaan. luput. niṅ
luput. luput. böraṅ lu
2. put. peteṅ, luput, caaṅ sadakala, tina taṅkal.
pawekasan. nu ma
3. ka caaṅ na bwana, tina puhun. mula jati niṅ
bwana, saṅkan. waya paweka
4. san. Tina puhun. luput. puhun. tan. katuduḣ,
tu puhun. ha éta nu ñöö
Lp. 49r
1. pawekasan. tan. katuduḣ, ti nis.kala dina
laput. mula jati, tina
- 41 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
Lp. 50r
1. taṅ ka taṅkal., cuduk. ka puhun. saṅhyaṅ
daṙma, dataṅ ka kahanan. abu ayaḣ
2. , ñahuṙ abuiṅ ka haṛpön. pun. kami na
ñana,paritaḣ göi uraṅ ŋajaja
3. dikön. pun. sahuṙ ti puhun. abu göra
luṅguḣkön. ai ŋaduluṙ rahayu,
4. widukön. inam. saṅhyaṅ hayu, susaṅ ku
palipuṙnakön. sarira maka sapak. su
- 42 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
Lp. 51r
1. agös. kapahayu, luput. acu rupa jati, agös.
kapalipuṙnakön. saṅhyaṅ
2. ajñana, agös. jati widu saṅhyaṅ hayu, agös.
disaṅku dihalipukön. saṅ a
3. tma aci wisésa, disalin. busana jati, terusna
hneṅ héraṅ na maya, hégaṅna,
4. asra bwana, agös, disalin. busa saṅhyaṅ
ajñana, diwidukön. didöukön. ṛŋö döṅ
Lp. 52r
1. , premana, cita tan. hana, /0/ héraṅ natna,
premana ḷwiḣ na laraṅ, /0/ aci na sari
2. premana, maya na laraṅ /0/ agös. abu ayaḣ,
ŋawas. tu saṅhyaṅ hayu, na kaha
3. nan. luput. tina huruṅ héraṅ tina léṅgaṅ, liṅgaṅ
tina hneṅ laṅliṅ, luput. ti
- 43 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
Lp. 53r
1. n. agös. sakup. kupul. mipuluṅ, sapak. tugal.
samadaya, patitis
2. . walaṅ wilis. paliḣgi jati, agös. katitis. san.
kreta sowarajñana
3. , uraṅ sajagat. sahuṙ nu wisésa, éboḣ onam.
uraṅ sapak. ŋawayakön. na
4. kanan. pigösan. nön. na paṅŋasiḣ, lain.
kukuryikan. lain. aci
- 44 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
Lp. 54r
1. hanan. na iña cita maya cina /0/ cita hneṅ,
terusna maya kuni /0/ sari ni cina,
2. héraṅ na maya premana, /0/ sakitu nu ajñana,
premana, paṅwatu nu wisésa, /0/
3. dayöḣhan. di cita nagara, asra wisésa,
ŋawayakön. kahanan. di ni
4. s. ni bwana lageṅ, di nis. na ḷŋiṅ ŋawayakön.
kahanan. saṅkan. niṅ asra, taṅ
Lp. 55r
1. di cita nagara, asra wisésa, ka dayöḣhan. nis.
na ḷŋiṅ, ka nu tan. hana, la
2. raṅ ajñana /0/ dayöḣhan. di cita, hégaṅ
nagara, asra bwana, ŋawayakön
3. . kahanan. saṅkan. na léṅgaṅ wit na mula, asra
saṅkan. laṅgeṅ niṅ bwana, lain
4. . kukuryikan. lain. acina, kéna jati, ösina, na
paṅwas. tu sapuluḣ
- 45 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
Lp. 56r
1. na jatina, ösina, na paṅwas. tu sapuluḣ, nu
ajñana, laraṅ sagala, ŋaran. na cita
2. niṅ laraṅ, mayana mulia héraṅ /0/ cita nis. niṅ
laraṅ, héraṅ na maya, laraṅ
3. ŋan. /0/ nis. na laraṅ, héraṅ na premana,
maya niṅ laraṅ /0/ sakitu, ti dayöḣha
4. n. di pucak. nagara asra na hneṅ, pahi waya,
na paṅweṛg. saṙwa waya, tatabi
Lp. 57r
1. böḣhan. suka karaméan. saṅ hya hayu,
paṅwas. tu sapuluḣ sari saṅhyaṅ ha
2. yu, paṅŋawak. laraṅ sagala, ŋaran. na cita na
laraṅ maya na héraṅ /0/ cita na
- 46 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
Lp. 58r
1. raméan. saṅhyaṅ hayu pun. ösina sari
paṅŋasiḣ, ngaran. na sari niṅ cita, mayaa
2. na laraṅ, ḷwiḣ ni héraṅ /0/ sani niṅ héraṅ, ḷwiḣ
niṅ maya na laraṅ na hneṅ /0/ sari niṅ la
3. raṅ, ḷwiḣ mayana niṅ héraṅ pun. sakitu ŋawas.
tuna, ka nu tan. hana, laraṅ
4. ajñana, pun. /0/ dayöḣhan. di pucak. hégaṅ
nagara asra wisésa, ŋawaya
- 47 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
Lp. 59r
1. premana, héraṅ maya niṅ laraṅ /0/ aci ni rasa,
premana, maya niṅ héraṅ /0/ sakitu
2. ŋawas. tuna, kanu tan. hana, wisésa, laraṅ
ajñana, pun. /0/ ini nu ŋawas.
3. tukön. mijel. ti bwana, tan. hana, nu ŋawaŋun.
saṅhyaṅ hayu, pun /0/ i
4. ni saṅkan. hana, wuit. pawekasan. ni ajñana,
byita padésa, wekas. niṅ sabḍa
Lp. 60r
1. mulia premana, laraṅ, sagala, ŋaran. na cita ni
héraṅ maya ni laraṅ /0/ cita
2. laraṅ, mulia, maya niṅ héraṅ /0/ cita héraṅ
mayana, mulia laraḣ /0/ sakitu
3. , ŋawas. tuna, ka nu tan. hana, wisésa, laraṅ
ajñana, pun /0/ ini nu ŋa
4. was. tu na ajñana, pun. /0/ bejel. ti bwana,
nis.kala, nu ŋawaŋun. saṅhyaṅ ha
- 48 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
Lp. 61r
1. ya niṅ héraṅ /0/ aciniṅ héraṅ, maya ni laraṅ,
tiga katuduḣ premana, mulwi na ö
2. si bwana, pahi ḷgep. saṅkep. na paweṛg. suka
mibuḣ, pahi waya, pama
3. s. tu saṅhyaṅ hayu, pun. /0/ sakitu ŋawas.
tuna, ka nu tan. hana, wisé
4. sa, laraṅ ajñana, /0/ ini nu ŋawas. tukön.
mijil. ti bwana nis.kala,
Lp. 62r
1. geṅ, di nis. na ḷŋi, sapuluḣ, was. tu premana
laraṅ sagala, ŋaran.
- 49 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
Lp. 63r
1. n. kukuryikan. lain. acina, kéna jatina, di
nis.kala, ösina, sapuluḣ
2. mulyi, premana, laraṅ sagala, ŋaran. na cita na
mayana, hneṅ, /0/ cita maya
3. na héraṅ /0/ cita maya na kuwiṅ /0/ pahi
ḷgep. sakep. na paṅweṛg. suka
4. subaga, ñaga saṅhyaṅ ajñana, pun. sakitu,
ŋawas. tuna. ka nu tan. hana, wisé
- 50 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
Lp. 64r
1. kön. kahanan. na kahanan. dina saṅkan. héraṅ
mayana, di hneṅ na lageṅ laraṅ niṅ bwa
2. na, pun. lain. kukaryikan. lain. acina, kéna
jatina, ti nis.kala
3. , pun. ösina, sapuluḣ was. tu premana,
mulwia laraṅ sagala, pun. ŋaran. na
4. héraṅ na maya, aci premana, /0/ acina,
premana, maya ni héraṅ /0/ acina, ma
Lp. 65r
1. dayöhan. di terus. bwana, mula, niṅ laraṅ,
pucak. niṅ héraṅ, pun. ŋawayakön.
2. kahanan. na kahanan., di wwit. niṅ bwana, di
terusna légaṅ niṅ laraṅ, di laṅgeṅ pu
3. cak. ni héraṅ pun. lain. kukuryikan. lain.
acina, kéna, jatina,
- 51 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
Lp. 66r
1. rus. bwana, mula niṅ laraṅ pucak. ni héraṅ
pun. ŋawaŋun. saṅhyaṅ hayu, pu
2. n. pahi patitis. ñana, ti nis.kala, pun. ///0///
dayöḣhan. di bwa
3. na laraṅ, maya na pucak. niṅ héraṅ, wuit.
tugal. pawekasan. niṅ
4. ajñana, nis.kala, pun. ŋawayakön. kahanan. na
kahanan. wuit. niṅ saṅka
- 52 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
Lp. 67r
1. ran. na mutyi citana, hneṅ /0/ mutyi cita niṅ
héraṅ /0/ mutyi cita ni laraṅ
2. pun. sakitu, ŋawas. tu na ka nu tan. hana,
wisésa, laraṅ ajñana, pun. i
3. ni ti bwana laraṅ, mayana, pucak. niṅ héraṅ,
ŋawastakön. saṅhyaṅ hayu,
4. ŋawaṅŋun. saṅhyaṅ ajñana, pun. ti nis.kala.,
pahi nis.kön. kahanan.
Lp.67v [u la/67]
1. di nis. niṅ bwana, lageṅ, di nis. na ḷŋiṅ, ka nu
ḷwiḣ ni laraṅ ajñana, pun. pahi
2. pasra ñana, nis.kala, tugal. ajñana, pun. sabḍa
padésa, nu wisésa,
3. agep. tugal. ñana, ti nis.kala, ka madiana, niṅ
ajñana, pun /0/0/
4. sahuṙ nu wisésa, lamun. agös. titi sowara kreta
pasra, tuṅgal. niṅ ajñana
Lp. 68r
1. , hati nu katitigénan. ñana, ti nis.kala, pahi
ŋawayakön. kahanan
2. . di nis. niṅ bwana, lageṅ, di nis. ḷŋiṅ jati, ti
luaṙ, aya ḷwiḣ laraṅ kahana
3. n. ti madyi niṅ tan. hana, dina wekas. niṅ tan.
katuduḣhan. dina wuit
4. . mula pawekasan. niṅ ajñana, di adras. asra
pawekasan. niṅ bwana, dina mu
- 53 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
Lp. 69r
1. kahusiṙ na jati, agös. cuduk. ka na puhun.
dataṅ kana taṅkal. abu ayaḣ a
2. gös. sasra kreta, palipuṙna, niṅ ajñana, ti abu
ayaḣ, mönaṅ wisésa, di nis
3. . kala, agös. kabéréan. jagag. puṙnama ñana,
wenaṅ, satata, wisé
4. sa, niṅ ajñana, agös. di baan. sa kahanan. suka
kreta maṅlaba laba, ligaṙ
Lp. 70r
1. n. hana, pun. //00// ini pus. taka, bijil. ti
wwiit. mula, niṅ ta
2. n. hana, pun. /0/ nu tan. hana, ḷwiḣ lawaṅ
ajñana, pun. dayöḣhan. di
- 54 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
- 55 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
Bab 3
Suntingan Teks
Pada bagian ini disajikan suntingan teks. Dapat
dikatakan bahwa suntingan teks merupakan
pengulangan terbitan diplomatik dengan
menghilangkan sedapat mungkin hambatan untuk
pemahaman teks. Di sini terdapat campur tangan
peneliti sebagai pembaca. Suntingan teks tersebut
dilakukan sebagai berikut:
1. Teks dikembalikan dalam bentuk prosa. Tanda
baca dalam naskah diubah menjadi titik (.), koma
(,) atau paragraf disesuaikan dengan kelancaran
kalimat.
2. Kata-kata distandarisasikan berdasarkan kesak-
sian kamus. Kamus yang digunakan dalam
terbitan ini antara lain: Kamus Umum Basa Sunda
(LBSS, 1978), Kamus Basa Sunda (Danadibrata,
2006), dan Sundanese-Nederlansche Woordenboek
- 56 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
- 57 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
3 mitukeun
4 dep
- 58 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
5 sadinyana
6 hidip
7 dii
8 langling
- 59 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
9 pangisi
10 dingeun
11 alik
12 biasara
13 prejnya
- 60 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
14 tata
15-3 kulon kakulonan
16 -4 wétan kawétanan
17 lenges
- 61 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
18 ma
19 tirus
20 du
21 banua
22 muniya
23 kiling
24 kana
25 tarus
- 62 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
26 tirus
27 salura
28 asraning
29 agis
30 hidip
31 sapateungtiman
32 krita
33 agis
- 63 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
34 nyeueun
35 tu
36 takeun
37 wing
38 agor
39 ma
- 64 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
40 deuna
41 ki
- 65 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
42 gléng
43 asri
44 bwaruan
45 wati
46 ka
47 agageung
- 66 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
48 kapidengngan
49 da
50 trita
51 wiwu
52 kaweureug
53 hulum
- 67 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
54 katitigénan
55 sriaga
56 wati
- 68 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
57 liha
58-5 pucakna agadéta
59 sada
60-7 weduna
61 raasra
62 kateutineungkeun
63 hajing
- 69 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
hérang na64
maya asra bwana, sabuk na buka
hantara, heusian65 asra harémas dipakanan
pacar66 cina, di sisina, pacar67 keling, di tengah na
réka, asra déwata, terus alus h(e)neng tungtung,
rabuna hérang sagala, disilang ku kekembangan
carénang heuleut heuleutna, siang kembang /23r/
masa larang, lita na busana, sapangadeg samataré,
pakeun madegkeun ajnyana.
64 ma
65 husian
66 pasra
67 pasra
- 70 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
68 na
69 kikicap
70 atung
71 kelat
72 mitu
- 71 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
73 wesésa
74 mangkan
75 tatabihhan
76 hileut
77 sanua
78 sapajnang
- 72 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
79 heuteun
80 hila
81 nulang
82 sorangun
83 ungaling
84 sanacuduk
- 73 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
85 ngayogeuakeun
86 lingla
- 74 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
ajnyana.
87 anakeng
88 bijel
89 diwiwukeun
90 paligeuh
- 75 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
91 macak
92 paligeuh
93 kapeus
- 76 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
94 kagalar
95 beuhila
96 wati
97 wati
98 piteung
99 nulantara
100 langling
- 77 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
101 oh hah
102 padiri
103 dingeun
104 mitu
105 wati
106 wati
107 kameu
108 geura-gira
109 sasaleungeur
- 78 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
110 ngahuser
111 tatakarma
112 sasaleungeur
- 79 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
113 uguh
114 pacak
115 pacak
- 80 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
116 ngaleungeutkeun
117 hina
118 pateuleusan
- 81 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
119 witi
120 busawa
- 82 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
121 katudah
122 angen
123 tu
124 nyeueun
125 laput
126 langling
- 83 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
127 paratata
128 inam
129 susangku
130 geunam
131 hégang
- 84 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
132 paluh
133 natna
134 linggang
135 langling
136 palihgi
- 85 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
137 ni
138 hégang
- 86 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
139 pangwereug
140 tatabihhan
141 nang
142 wereug
- 87 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
143 pangwereug
144 sani
145 hégang
- 88 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
146 diyeuhan
147 banua
148 wasta
149 larah
150 tukuriyakan
151 jateuna
- 89 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
152 mulwi
153 mulwi
154 pangwereug
155 langgang
- 90 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
156 kukariyakan
157 mulwia
158 pangwereug
- 91 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
ajnyana, pun.
Ini[ng] nu ngawastukeun ti terus na larang,
maya na hérang bwana, ngawangun sanghyang
hayu, pun. Pahi miji[l]lan nyana ti niskala, pun.
/64v/ Dayeuhan di terus bwana, mula ning
larang, pu(n)cak ning hérang, pun. Ngawayakeun
kahanan na kahanan, di w[w]it ning bwana, di
terus na lé(ng)gang ning larang, di langgeng
pu(n)cak ni(ng) hérang, pun. Lain kukuriyakan
lain acina, kéna, jatina, di niskala. Pahi legep
sangkep na pangwereg159 suka kreta, subaga
nyana, /65r/ mulia premana, nya(ng)ga
sanghyang ajnyana, pun. Eusi[s]na sapuluh,
wastu mulia premana, larang sagala, pun.
Ngaranna aci ri maya h(e)neng, hérang na aci
maya, [nik] aci na hérang, maya na muliya larang,
pun. Sakitu ngawastuna, ka nu tan hana, wisésa,
larang ajnyana, pun.
Ini nu ngawastukeun [te]te/65v/rus bwana,
mula ning larang pu(n)cak ni(ng) hérang, pun.
Ngawangun sanghyang hayu, pun. Pahi patitis
nyana, ti niskala, pun. Dayeuhhan di bwana
larang, maya na pu(n)cak ning hérang, w[u]it
tu(ng)gal pawekasan ning ajnyana, niskala, pun.
Ngawayakeun kahanan na kahanan w[u]it ning
sangka/66r/n larang mula na maya, di tengah
langgeng ning hérang, 2di niskala, pun160.
Lain kukuriyakan lain acina, kéna jatina,
pun. Pahi legep sa(ng)kep na pa(ng)wereg[a] suka
muliya, kreta pawitra utama premana, nyana,
nya(ng)ga sanghyang ajnyana, pun. Eusina,
159 pangwereug
160-2 pun di niskala
- 92 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
161 ngawastakeun
162 hati
163 katitigénan
- 93 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
Sakitu164,
kawekasannanna nu siya tuhu
mangun rahayu, nu laksana mawa darma, nu
satiya di ajnyana, nu meunang hatos sarasa, hamo
tresna di sarira, pun. Dayeuhan di buana165
h(e)neng sunya keleng166, ti manusa.
164 saketu
165 banua
166 keling
167 -4 jagag purnama
168 sa
169 wwiit
170 banua
- 94 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
171 akleng
- 95 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
Bab 4
Terjemahan Teks
Pengantar
Terjemahan dalam terbitan kali ini didasarkan
atas suntingan teks sebagaimana terdapat dalam bab
3. Sedapat mungkin terjemahan diusahakan kata
demi kata. Tetapi mengingat konteks kalimat yang
berbentuk prosa serta demi kelancaran bahasa
Indonesia, tidak selalu mungkin menterjemahkan
suatu kata Sunda Kuna secara konsisten dengan kata
yang sama dalam bahasa Indonesia. Berbagai istilah
keagamaan yang khas dan menyangkut konsep
tertentu seperti bayu, sabda, hidep, nyana, Sanghyang
Hayu, ada kalanya dibiarkan dalam bentuk aslinya
dan tidak diterjemahkan.
- 96 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
- 97 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
- 98 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
- 99 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
- 100 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
- 101 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
- 102 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
- 103 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
- 104 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
- 105 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
- 106 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
- 107 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
- 108 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
- 109 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
- 110 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
- 111 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
- 112 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
- 113 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
- 114 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
- 115 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
- 116 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
- 117 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
- 118 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
- 119 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
- 120 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
- 121 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
- 122 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
- 123 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
- 124 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
- 125 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
- 126 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
- 127 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
- 128 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
- 129 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
- 130 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
Glosarium
- 131 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
- 132 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
- 133 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
- 134 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
- 135 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
Bibliografi
- 136 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
- 137 -
- Sanghyang Tatwa Ajnyana -
- 138 -