PENDAHULUAN
1.2.2 Apa saja unsur intrinsik yang terkandung dalam satua Barong Landung?
1.2.3 Apa saja nilai filosopis yang terkandung dalam satua Barong Landung?
BAB II
ISI
SATUA BARONG LANDUNG
2.1 Sinopsis Cerita
Sang Hyang Dapur Tiga sané marupa putran-putran sang Hyang Pasupati ngawit
saking Jawi puncak semeru. Nah, rikala warsa 9 saka utawi tahun 87 M, ida rauh ka Bali, rikala
warsa 11 M mabalik malih saking Bali ka Jawi, kaping kalih duaning durung wénten nak
mabakti, rikala warsa 89 M, ida kasarengin olih sametone bin 4. Sang Hyang Manik Gumawang
di puncak Beratan, Sang Hyang Manik Galang di Penataran Sasih Péjéng, Sang Hyang Manik
Tugu di Andakasa, Sang Hyang Manik Tumuwuh wénten ring Batu Karu Tabanan. Dadiné papitu
800M, ada jani Dalem Jaya Pangus. Nah sakondén ida ngambil Déwi Danu, ngambel jagat di
Singa Duala (sekarang di sebut Dalem Puri). Nah, di Singa Duala ida malinggih. Rikala drika
Dalem Jayapangus ampun madué rabi, sakéwanten malih makayunan pacang ngambil rabi,
panak Cocomanira, Cocomanira inggih punika silih tunggil pedagang Cina sané tuwun di Sanur,
punika mawinan wénten prasasti Belanjong (belahan jukung). Nah duk punika kampih
Cocomanira ring Batu Klotok, katulungin olih sang maraga Kakua Blimbing, miwah kuma raja.
Kakua Blimbing punika penyu Blimbing ancangan ida batara Klotok, nika sané nulungin.
“Cening lakar anggon nyama gedénan di Bali, jadma Cina puniki majanji pacing
ngaturang pengobatan Cina nganggén taru pramana pengobatan tradisional Cina, sané mawit
saking entik-entikan. Sadurung ipun prasida nebus janjiné, ipun sampun mati. Nah, rikala punika
ida ngarangsuk ring awak manusia sané mawasta Arya. Arya puniki sané karangsukin antuk
rohnyané Cocomanira, nah ngantos mangkin kantun wénten ring Negara Cocomanira, yadiastun
Nah rikala punika Cocomanira dados saudagar, tangkil ring ida sang prabu, ngajak
“Peh encik..! encik mai ka Bali ngaba pis bolong dagangan kené-kené! Tiang demen
tekén pis bolongé né!. Nah panak enciké kal juang gelah, né madaan Kangcingwi”. Rikala
punika sang prabu sampun kapatiunguin olih bagawanta puri.” Ratu duagung sampunang ratu
ngambil wong Cina, duaning wong Cina saking duranegara ten dados!, duaning manur ring
pitaem-taem Ida Batara Klotok nak wong Cina punika kanggén sameton paling lingsir olih
sameton Bali. Sampunang I ratu pacang purun ngambil anak Cina!”. Keto bhagawantané matur.
Nah, ditu mamedih ida sang prabu menggah piduka, “Péh peranda sakti mula saja.
Peranda dadi bagawanta puri sakéwantén yen amoné kita tuek baos piungun peranda sinah
sampun tiang nénten satuju, titiang puniki pacang ngambil rabi, yén peranda dong sapunika nak
ngelarang kesucian, sulinggih. Yén titiang sang naga sinatria sayan liu rabin tiangé, sayan
mawibawa. Sawireh liu nglah panjak. Yén peranda tan satuju jeg, makaon sampun tu peranda!
“Nah cening, cening Dalem Jayapangus, bapa sing je kal kén-kén. Kéwala ulian cening
bakal megatang baktin bapané, buin mani puan wug jagat Baliné, de bapa sesela. Duaning bapa
nak ngisi di cangkem, mangan cangkem ajiné apé jek orang aji, wug pulau Baliné, jagat Baliné
wug! Duaning awig-awigé langgar I dewa, duaning I dewa bani mamurug nak sing dadi nganten
ajak nak Cina, I dewa nganten, né kal ngranayang bakal uwug jagat Baline. Bin pidan santanan I
dewa kal nguwugang Baliné!”. Punika bawos ida paranda majarang parindikané, sambil ida
mapamit.
Nah, gelisang carita ngantén ngajak Kangcingwi, péh ramé ditu anaké ngayah, lakar
mapawiwahan. Péh, makacakan panjaké ditu ngayah, ada né satuju ada né nénten satuju. Né
setuju ditu ngayah, ané ten satuju makejang mapamit. Pisah lantas panjak jagat Bali maileh-
ilehan, ada Ketampak Siring, Tabanan. Nah ditu Sang Prabu Jayapangus mérabian. Wusan
punika matataban. Jek banjir gedé, ujan bales kayang puriné anyud. Nah, ditu mara Ida rumasa
salah manut tekén pemanstun ida peranda, nah disubané uwug jagat Bali muah puri Baliné telah,
ditu di Siwaduara tanah longsor telah masih anyut, sampun kéntén Ida sang Dalem Jayapangus
inget téké daging pabesen ida peranda, nah ditu ida nitah patihnyané.
“Paman, paman, kemu tanggkilin Ida Peranda, dije je ditu gumi alin-alin”, malih
katanggkilin peranda nunasang indik dije minab iwang sang prabu. “Mangkin dije titiang ngrereh
Ditu Ida Pedanda mekejang mawali buin ka Puri ngiringang Ida Dalem Jayapangus,
Akhirné ngaé Siwa Duara di Balingkang pilih Ida. “Di Penelokan di Kintamani tuun kangin ditu
tongosné datar. Nah, ditu I dewa ngaryanin puri baru (anyar), ditu mewinan Balingkang kabaos
desa jagaté di Penelokan. Né mangkin wusan maparab Dalem Jayapangus, magentos antuk
Dalem Balingkang”.
Yén mekudang tahun kadén sampun drika di Balingkang masih kondén madué oka.
Ngrengeng indik-indik kén laguné Kangcingwi. “Nah diapin beli, napi I Dewa mekelo-kelo ajak
beli matemu adi sing ada sentana, bin mani puan nak beli perlu ngelah sentana pang ada
ngentosin linggih beliné. Kénkén je ben I Dewa, nah yén dadi, beli lakar metapa di niskala, kel
matur-matur piuning sagét nyén ada sueca Ida Bhatara Gunung Batur ditu beli lakar nunas
“Ah… Ratu Bhatara Dewa Agung kalau begitu we tidak akan menghalangi, kalau koé
gunung Batur. Duaning tumben teked ida ditu di gunung Batur panggihina mén anak jegeg
nyelonés ten wenten sios wantah Ida Dewi Danu putran Sang Hyang Pasupati ané nguasang
“Jero…jero anak istri amonto ba tiang dadi raja ditu di jagat Bali sing taén tiang
nepukin anak jegég buka I dewa. Dadi jé arepang I dewa jeg belog titiang prajani, bayun titiangé
lemet, asané sing keni idup”. Keto rayuané Dalem Jayapangus, “yén kadi rasa I dewa dogén kal
ngidang ngobatin lemet bayun tiangé né sing ada buin lakar nyidang ngisinin keneh tiangé,
kénkén I Dewa nyak ngisinin keneh tiangé? Tiang nak demen ngajak I Dewa”.
Tolih né, cening…cening Dalem Jayapangus né be madan Dalem Balingkang jani yén
nira dadi sang mraga bhatari, stata mirib kel nglugrahin. Kewala kéné, duaning yén sing sang
mraga utama sing ngdang kal menék ka puncak gunung Batur, yén sing I dewa nak mula mraga
utama sing mungkin metemu jak tiang, nah yén apé yé pengacep I Dewane titiang dadi mraga
Bhatara, kal isinin tiang. Kewala kéné, bin mani puan yén ada lekad panak tiangé dadi raja”.
Nah kasuen-suen sampun raris matemu Dalem Balingkang sareng Dewi Danu, sampun
madué oka lanang sakewala putrané aéng. Mara lekad suba macaling madan Mayadanawa,
marupa raksasa. Nah makin critayang malih Kangcingwi, bisa mekelo Kangcingwi suba
“Kalau orang bertapa tidak mungkin sampai 2 tahun lebih”, bingung ia Kangcingwi.
Raris Kangcingwi mebakti di mukak kemulané, sing masih jengah ye bayuné I Kangcingwi.
“Supaya tidak rugi saya maén konghucu, saya mau ke sana, mau cari sira Sang Prabu. Pokokné
engkén je ia pang bakat Sang Prabu, pang tawang éngkén naké matapa, mekelo sing ada berita”.
Sayan-sayan mekelo menek pangkung tuun jurang, nah bakatangé ba ditu. Disubané
teked di Gunung Batur, béh Kangcingwi alah késkes tangkahné, duaning diarepané ia nepukin
nak cerik kaabin olih prabu Jayapangus Balingkang, dampinginé olih rabiné sira Dewi Danu ané
jegeg sajan. Ditu ngomel Kangcingwi, batbata Ida Bhatara Déwi Danu oranga anak luh jalir.
“Dong beli Sang Prabu Dalem Jayapangus, Dalem Balingkang, dong nyén nak sing
demen matapa, yén matapa man nyangkutin nak luh, bin kanti ngelah panak dini, ngorang
matapa bin aget ngorahin, Bih.. adi…adi Kangcingwi melang I Déwa ngoyong di puri, pang sing
I Déwa mabatis patpat jeg meduapara, to tau-tau I beli dini mabatis patpat kanti ngelah panak
besik, né keto-keto jani dadi sang Prabu. Né kéné-kéné conto Sang Prabu ané melah?”. Babata
langsung Dalem Balingkang sareng Dewi Danu. Déwi Danu ten seneng mirengang, kabaosin né
kasar-kasar apan rumasa krina (éjékan). Mamedih Déwi Danu, apan mraga Bhatari mamédih,
Nah rikala aéng punika mrasidayang morbor lan ngeseng sakancaning kacingaksané
kawastanin andrang jana. Kadilah-kadilah Kangcingwi uli genin ida sang mraga Déwi Danu,
uling pangaksiané, socan idané “byor….” Mati Kangcingwi, puun. Nah ditu Dalem Balingkang
nyesel.
“ Péh…adi…adi Kangcingwi, ulian I déwa jani ngetohang urip kanti nindihin tresnan I
déwa marep tekén beli. Beli ané madan dalem nista, dong suba yé kéné nyén tresnan I déwa,
satyan I dewané ngalih beli, jani beli nitya wacana. Nah kuala yé idéwa olas, alih beli pang
Nah irika Dewi Danu kantun mamedih, “Ih Dalem Balingkang sing madaya kai, iba
ngaku truna pidan sekat dini dong ngelah kurenan Cina, bin pidan jé asal nénénan panak nirané
ngisi gumi mabalik tekén ané nuega. Duaning iba bani ngugag ngagig suacana ngajak bhatari, né
Nah irika kapastu, ané kageseng raris ida sang prabu Dalem Balingkang, kageseng
maka dadua dadi abu, séda. Masyarakat di Bali bingung, “Yéh…ida sang prabu matapa, jani
duagung istri Kangcingwi masih kemu ka gunung Batur, adi sing ada mabalik?. Nah to
pendakina men ngaba joli makejang. Rauh drika dapetina ampun ada layon, matur para panjak
Baliné.
“Ratu-ratu Bathari Danu titiang puniki tambet saking Nusa Penida, titiang saking sué
sampun ring Balingkang dados parekan, mangkin ratu punapi suécan ratu icén titiang pang nyak
malih ida nyeneng men katunas titiang”. Béh panjak uling Buléléng bareng dugasé ento, “men
nak ratu Dewi Danu nyajang gati ngudiang men sedaang nake, padalem tiang nyanan sira nitah
Baliné, sira tunasin tiang punika pasuécan?, yen dados tiang ngalungsur idupang Dalem Jaya
Pangus niki, Dalem Balingkang sesuhunan tiangé. Kewala ampurayang gati tiang nak ten bisa
“Aruh, Ratu Dalem puniki Dalem Balingkang sampun seda mangkin ida punapi jek
mangkin ratu Déwi Danu Batur pang icén titiang niki, titiang nak panjak sorot Tabanan né satya
bakti masih ring ida mangda sida jé ngamel jagat Baliné. Nak titiang sada seduk sastra agama
kéwéh sida jagi ngitungang, nak niki Tabanan lumbung pulau Bali kocap, nak driki kenten sira
mén ten kel nglugrahin, de je ngawag nyén padi ditu enyag latig. I ratu gén icén mangkin pang
sueca”.
“Nah panjak Bali, nyén buka kéto nyén tindih panjak Bali jak makejang kén raga
Balingkang, nira lakar ngidupang,kuala kéné, kel pastu nira né abuné makejang dini uling
niskala. Ida Tangis gumi pastuné, nah di togog ané marupa togog bekung Kangcingwi togog
Nah barong landung puniki ampun kasungsung olih panjak Bali abana ka Balingkang.
Kasungsung, nah nika ngranayang sida masih jagat Bali rahayu. Nah rikala ipun duur mangkin
Mayadanawa. Mayadanawa nguwugang jagat Baliné mimpin jagat Baliné, matungkas tekén
ajaran agama. Nak maturan ka Besakih tolaka ten dadi maturan. Punika sang Mayadanawa
ngengkangang jagaté kantos wénten Sang Hyang Indra nyedayang Sang Mayadanawa sampun
adharma). Ring irika raris ngawentenang hari raya Galungan, mawinan selikur Galungan menang
ngadegang lawang Bhatara Landung ngelingang pidabdab Ida Dalem Jayapangus sané kapastu
sareng rabiné dados Barong. Punika mawinan né mangkin nglawangang pang nyidayang
Desa Paksebali
Anggapati, di alam semesta menempati arah timur, dan di badan manusia berbentuk
nafsu atau kala, yang merupakan musuh manusia yang paling berbahaya;
Mrajapati, di alam semesta menempati arah selatan, dan sebagai penguasa Pempatan
Agung (perempatan jalan) dan kuburan (Setra Gandamayu) berbentuk Durga, yang
memiliki wewenang untuk mengganggu orang yang melanggar aturan atiwa-
tiwa (pengabenan);
Banaspati, di alam semesta menempati arah barat, mengambil wujud Jin, Setan, Tonya
(Barong Landung), penjaga sungai/jurang, dan tempat-tempat keramat;
Banaspati Raja, di alam semesta menempati arah utara, mengambil wujud sebagai
Barong (Barong Ketket), serta mempunyai tugas sebagai penjaga pohon kayu-kayu besar
seperti Kepuh (Rangdu), Pole (Pulasari), Bunut Besar, Beringin, dan lain-lain.
Cerita ini juga mengajarkan bagaimana cara kita menahan musuh yang ada di dalam diri
manusia berupa sad ripu yaitu: Keinginan(nafsu), Ketamakan, Kemarahan, Kemabukan,
Iri Hati, Kebingungan. Selain itu kita juga diajarkan untuk selalu menuruti kata orang tua
agar menjadi anak yang suputra.
BAB III
PENUTUP
3.1 Simpulan :
Dari sinopsis cerita diatas dapat ditarik kesimpulan bahwa, dalam setiap tindakan
harus didasarkan dengan akal dan pikiran yang tenang bukan berdasarkan nafsu belaka.
Restu orang tua adalah yang paling utama karena tanpa restu orang tua apapun itu tidak
akan berjalan dengan baik.Selain itu perkataan merupakan hal yang mudah diucapkan
namun, jika tidak bisa dikendalikan maka akan berbalik membawa petaka.
3.2 Saran-saran :
Bagi seluruh lapisan masyarakat, khususnya masyarakat Bali agar mulai
menganalisis satua Bali karna meskipun dengan menganalisis tanpa sengaja kita juga ikut
mengeksiskan sebuah karya sastra khusunya satua Bali. Karna dengan dibandingkan
dengan film atau yang lainnya satua bali juga tidak kalah menariknya dengan cerita-cerita
modern yang berkembang sekarang. Karna dalam satua bali banyak terkandung amanat
yang menjadi pedoman dalam kehidupan sehari-hari.