Anda di halaman 1dari 11

BAB I

PENDAHULUAN

1.1 Latar Belakang


Satua Bali merupakan salah satu kesusastraan bali tradisional yang termasuk dalam kesusastraan
Bali Purwa. Semakin lama satua Bali semakin punah dan kurang diminati lagi akibat dari
perkembangan zaman yang semakin maju. Satua Bali yang mengandung berbagai nilai-nilai yang
luhur sekarang sudah digeser keberadaannya oleh tayangan-tayangan televisi seperti yang isinya
kurang mendidik.Selain satua Bali mengandung nilai-nilai yang agama, masyarakat dulu pada
umumnya banyak yang mengetahui cerita atau satua yang menjadi hiburan menjelang tidur. Satua
juga merupakan sarana pendidikan moral dan budi pekerti pada anak yang harus ditanamkan sejak
dini utuk membentuk karakter anak, satua secara tidak langsung menjadi alat komunikasi antara
anak dan orangtua pada masa dulu.
Dari sekian banyak satua Bali yang ada, kami tertarik untuk meneliti Satua Barong Landung.
Pendidikan Karakter yang terkandung dalam cerita dapat memberikan dampak yang sangat baik bagi
pembacanya yang dipetik dari segi positifnya. Segi positif yang dimaksud adalah bagaimana pembaca
mampu memilah karakter tokoh yang bisa dijadikan tauladan dan mana yang tidak perlu ditiru dalam
kehidupan sehari-hari. Dan dapat mengetahui bagaimana isi dalam cerita tersebut, karena pada
masa ini jarang masyarakat yang mengajarkan satua atau cerita tradisional kepada anak-anaknya.
Padahal cerita tersebut dapat memberikan dampak positif bagi perkembangan anak pada masa ini.

1.2 Rumusan Masalah :


1.2.1 Bagaimana sinopsis satua Barong Landung?

1.2.2 Apa saja unsur intrinsik yang terkandung dalam satua Barong Landung?
1.2.3 Apa saja nilai filosopis yang terkandung dalam satua Barong Landung?

1.3 Tujuan Penelitian :


1.3.3 Untuk mengetahui sinopsis satua Barong Landung
1.3.4 Untuk mengetahui unsur intrinsik yang terkandung dalam satua Barong Landung
1.3.5 Untuk mengetahui nilai filosopis yang terkandung dalam satua Barong Landung

1.4 Manfaat Penelitian :


Dapat mengetahui isi atau pendidikan karakter yang ada pada satua bali yang dapat
memberikan wawasan untuk berbuat kearah yang lebih baik. Menyebarluaskan dan
memperkenalkan satua bali di kalangan masyarakat untuk melestarikan kesusastraan bali
khususnya satua bali. Sehingga tidak ada istilah anak bali tidak tahu dan tidak kenal dengan
satua bali.
1.5 Metode Penelitian
1. Perpustakaan
Dalam menganalisis satua ini digunakan metode pustaka yaitu dengan mencari sumber-
sumber pustaka yang terdapat di internet.

BAB II
ISI
SATUA BARONG LANDUNG
2.1 Sinopsis Cerita
Sang Hyang Dapur Tiga sané marupa putran-putran sang Hyang Pasupati ngawit

saking Jawi puncak semeru. Nah, rikala warsa 9 saka utawi tahun 87 M, ida rauh ka Bali, rikala

warsa 11 M mabalik malih saking Bali ka Jawi, kaping kalih duaning durung wénten nak

mabakti, rikala warsa 89 M, ida kasarengin olih sametone bin 4. Sang Hyang Manik Gumawang

di puncak Beratan, Sang Hyang Manik Galang di Penataran Sasih Péjéng, Sang Hyang Manik

Tugu di Andakasa, Sang Hyang Manik Tumuwuh wénten ring Batu Karu Tabanan. Dadiné papitu

putran pasupatiné ngabih jagat Baliné.


Nah, né ngabih jagat Bali puniki mawinan, raris Ida Hyang Dewi Danu rikala warsa

800M, ada jani Dalem Jaya Pangus. Nah sakondén ida ngambil Déwi Danu, ngambel jagat di

Singa Duala (sekarang di sebut Dalem Puri). Nah, di Singa Duala ida malinggih. Rikala drika

Dalem Jayapangus ampun madué rabi, sakéwanten malih makayunan pacang ngambil rabi,

panak Cocomanira, Cocomanira inggih punika silih tunggil pedagang Cina sané tuwun di Sanur,

punika mawinan wénten prasasti Belanjong (belahan jukung). Nah duk punika kampih

Cocomanira ring Batu Klotok, katulungin olih sang maraga Kakua Blimbing, miwah kuma raja.

Kakua Blimbing punika penyu Blimbing ancangan ida batara Klotok, nika sané nulungin.

Nah..rikala punika ida majanji ajak Batara Klotok.

“Cening lakar anggon nyama gedénan di Bali, jadma Cina puniki majanji pacing

ngaturang pengobatan Cina nganggén taru pramana pengobatan tradisional Cina, sané mawit

saking entik-entikan. Sadurung ipun prasida nebus janjiné, ipun sampun mati. Nah, rikala punika

ida ngarangsuk ring awak manusia sané mawasta Arya. Arya puniki sané karangsukin antuk

rohnyané Cocomanira, nah ngantos mangkin kantun wénten ring Negara Cocomanira, yadiastun

ipun jadma Bali, sakewala rohnyane Cocomanira masuk ka jadma punika.

Nah rikala punika Cocomanira dados saudagar, tangkil ring ida sang prabu, ngajak

panak ngajak kurenan, ditu sang prabu kalulutan asmara.

“Peh encik..! encik mai ka Bali ngaba pis bolong dagangan kené-kené! Tiang demen

tekén pis bolongé né!. Nah panak enciké kal juang gelah, né madaan Kangcingwi”. Rikala

punika sang prabu sampun kapatiunguin olih bagawanta puri.” Ratu duagung sampunang ratu

ngambil wong Cina, duaning wong Cina saking duranegara ten dados!, duaning manur ring

pitaem-taem Ida Batara Klotok nak wong Cina punika kanggén sameton paling lingsir olih

sameton Bali. Sampunang I ratu pacang purun ngambil anak Cina!”. Keto bhagawantané matur.
Nah, ditu mamedih ida sang prabu menggah piduka, “Péh peranda sakti mula saja.

Peranda dadi bagawanta puri sakéwantén yen amoné kita tuek baos piungun peranda sinah

sampun tiang nénten satuju, titiang puniki pacang ngambil rabi, yén peranda dong sapunika nak

ngelarang kesucian, sulinggih. Yén titiang sang naga sinatria sayan liu rabin tiangé, sayan

mawibawa. Sawireh liu nglah panjak. Yén peranda tan satuju jeg, makaon sampun tu peranda!

Wusan sampun dados bagawanta puri!”. Nah kausir ida peranda!

“Nah cening, cening Dalem Jayapangus, bapa sing je kal kén-kén. Kéwala ulian cening

bakal megatang baktin bapané, buin mani puan wug jagat Baliné, de bapa sesela. Duaning bapa

nak ngisi di cangkem, mangan cangkem ajiné apé jek orang aji, wug pulau Baliné, jagat Baliné

wug! Duaning awig-awigé langgar I dewa, duaning I dewa bani mamurug nak sing dadi nganten

ajak nak Cina, I dewa nganten, né kal ngranayang bakal uwug jagat Baline. Bin pidan santanan I

dewa kal nguwugang Baliné!”. Punika bawos ida paranda majarang parindikané, sambil ida

mapamit.

Nah, gelisang carita ngantén ngajak Kangcingwi, péh ramé ditu anaké ngayah, lakar

mapawiwahan. Péh, makacakan panjaké ditu ngayah, ada né satuju ada né nénten satuju. Né

setuju ditu ngayah, ané ten satuju makejang mapamit. Pisah lantas panjak jagat Bali maileh-

ilehan, ada Ketampak Siring, Tabanan. Nah ditu Sang Prabu Jayapangus mérabian. Wusan

punika matataban. Jek banjir gedé, ujan bales kayang puriné anyud. Nah, ditu mara Ida rumasa

salah manut tekén pemanstun ida peranda, nah disubané uwug jagat Bali muah puri Baliné telah,

ditu di Siwaduara tanah longsor telah masih anyut, sampun kéntén Ida sang Dalem Jayapangus

inget téké daging pabesen ida peranda, nah ditu ida nitah patihnyané.
“Paman, paman, kemu tanggkilin Ida Peranda, dije je ditu gumi alin-alin”, malih

katanggkilin peranda nunasang indik dije minab iwang sang prabu. “Mangkin dije titiang ngrereh

genah pang becik?”

Ditu Ida Pedanda mekejang mawali buin ka Puri ngiringang Ida Dalem Jayapangus,

Akhirné ngaé Siwa Duara di Balingkang pilih Ida. “Di Penelokan di Kintamani tuun kangin ditu

tongosné datar. Nah, ditu I dewa ngaryanin puri baru (anyar), ditu mewinan Balingkang kabaos

desa jagaté di Penelokan. Né mangkin wusan maparab Dalem Jayapangus, magentos antuk

Dalem Balingkang”.

Yén mekudang tahun kadén sampun drika di Balingkang masih kondén madué oka.

Ngrengeng indik-indik kén laguné Kangcingwi. “Nah diapin beli, napi I Dewa mekelo-kelo ajak

beli matemu adi sing ada sentana, bin mani puan nak beli perlu ngelah sentana pang ada

ngentosin linggih beliné. Kénkén je ben I Dewa, nah yén dadi, beli lakar metapa di niskala, kel

matur-matur piuning sagét nyén ada sueca Ida Bhatara Gunung Batur ditu beli lakar nunas

ngalarang pasupada”. Masaut kangcingwi.

“Ah… Ratu Bhatara Dewa Agung kalau begitu we tidak akan menghalangi, kalau koé

mau mencari putra sentana”.

Disubané mamargi, Ida Sang Prabu Jayapangus ninggalin Balingkang. Ka puncak

gunung Batur. Duaning tumben teked ida ditu di gunung Batur panggihina mén anak jegeg

nyelonés ten wenten sios wantah Ida Dewi Danu putran Sang Hyang Pasupati ané nguasang

Gunung Baturé. Beh prajani ngékanaya Dalem Jayapangus,

“Jero…jero anak istri amonto ba tiang dadi raja ditu di jagat Bali sing taén tiang

nepukin anak jegég buka I dewa. Dadi jé arepang I dewa jeg belog titiang prajani, bayun titiangé

lemet, asané sing keni idup”. Keto rayuané Dalem Jayapangus, “yén kadi rasa I dewa dogén kal
ngidang ngobatin lemet bayun tiangé né sing ada buin lakar nyidang ngisinin keneh tiangé,

kénkén I Dewa nyak ngisinin keneh tiangé? Tiang nak demen ngajak I Dewa”.

Tolih né, cening…cening Dalem Jayapangus né be madan Dalem Balingkang jani yén

nira dadi sang mraga bhatari, stata mirib kel nglugrahin. Kewala kéné, duaning yén sing sang

mraga utama sing ngdang kal menék ka puncak gunung Batur, yén sing I dewa nak mula mraga

utama sing mungkin metemu jak tiang, nah yén apé yé pengacep I Dewane titiang dadi mraga

Bhatara, kal isinin tiang. Kewala kéné, bin mani puan yén ada lekad panak tiangé dadi raja”.

Nah kasuen-suen sampun raris matemu Dalem Balingkang sareng Dewi Danu, sampun

madué oka lanang sakewala putrané aéng. Mara lekad suba macaling madan Mayadanawa,

marupa raksasa. Nah makin critayang malih Kangcingwi, bisa mekelo Kangcingwi suba

ngantiang kudang tahun kadén, bengong ia ditu di Puri Balingkang.

“Kalau orang bertapa tidak mungkin sampai 2 tahun lebih”, bingung ia Kangcingwi.

Raris Kangcingwi mebakti di mukak kemulané, sing masih jengah ye bayuné I Kangcingwi.

“Supaya tidak rugi saya maén konghucu, saya mau ke sana, mau cari sira Sang Prabu. Pokokné

engkén je ia pang bakat Sang Prabu, pang tawang éngkén naké matapa, mekelo sing ada berita”.

Sayan-sayan mekelo menek pangkung tuun jurang, nah bakatangé ba ditu. Disubané

teked di Gunung Batur, béh Kangcingwi alah késkes tangkahné, duaning diarepané ia nepukin

nak cerik kaabin olih prabu Jayapangus Balingkang, dampinginé olih rabiné sira Dewi Danu ané

jegeg sajan. Ditu ngomel Kangcingwi, batbata Ida Bhatara Déwi Danu oranga anak luh jalir.

“Dong beli Sang Prabu Dalem Jayapangus, Dalem Balingkang, dong nyén nak sing

demen matapa, yén matapa man nyangkutin nak luh, bin kanti ngelah panak dini, ngorang

matapa bin aget ngorahin, Bih.. adi…adi Kangcingwi melang I Déwa ngoyong di puri, pang sing

I Déwa mabatis patpat jeg meduapara, to tau-tau I beli dini mabatis patpat kanti ngelah panak
besik, né keto-keto jani dadi sang Prabu. Né kéné-kéné conto Sang Prabu ané melah?”. Babata

langsung Dalem Balingkang sareng Dewi Danu. Déwi Danu ten seneng mirengang, kabaosin né

kasar-kasar apan rumasa krina (éjékan). Mamedih Déwi Danu, apan mraga Bhatari mamédih,

asal mamedih pasti berubah. Nah ngalekas dados durga aéng.

Nah rikala aéng punika mrasidayang morbor lan ngeseng sakancaning kacingaksané

kawastanin andrang jana. Kadilah-kadilah Kangcingwi uli genin ida sang mraga Déwi Danu,

uling pangaksiané, socan idané “byor….” Mati Kangcingwi, puun. Nah ditu Dalem Balingkang

nyesel.

“ Péh…adi…adi Kangcingwi, ulian I déwa jani ngetohang urip kanti nindihin tresnan I

déwa marep tekén beli. Beli ané madan dalem nista, dong suba yé kéné nyén tresnan I déwa,

satyan I dewané ngalih beli, jani beli nitya wacana. Nah kuala yé idéwa olas, alih beli pang

enggal-engal beli mati”.

Nah irika Dewi Danu kantun mamedih, “Ih Dalem Balingkang sing madaya kai, iba

ngaku truna pidan sekat dini dong ngelah kurenan Cina, bin pidan jé asal nénénan panak nirané

ngisi gumi mabalik tekén ané nuega. Duaning iba bani ngugag ngagig suacana ngajak bhatari, né

panak ibané kal nguug Baliné”.

Nah irika kapastu, ané kageseng raris ida sang prabu Dalem Balingkang, kageseng

maka dadua dadi abu, séda. Masyarakat di Bali bingung, “Yéh…ida sang prabu matapa, jani

duagung istri Kangcingwi masih kemu ka gunung Batur, adi sing ada mabalik?. Nah to

pendakina men ngaba joli makejang. Rauh drika dapetina ampun ada layon, matur para panjak

Baliné.

“Ratu-ratu Bathari Danu titiang puniki tambet saking Nusa Penida, titiang saking sué

sampun ring Balingkang dados parekan, mangkin ratu punapi suécan ratu icén titiang pang nyak
malih ida nyeneng men katunas titiang”. Béh panjak uling Buléléng bareng dugasé ento, “men

nak ratu Dewi Danu nyajang gati ngudiang men sedaang nake, padalem tiang nyanan sira nitah

Baliné, sira tunasin tiang punika pasuécan?, yen dados tiang ngalungsur idupang Dalem Jaya

Pangus niki, Dalem Balingkang sesuhunan tiangé. Kewala ampurayang gati tiang nak ten bisa

munyi alus”. Be keto makejang naké matur, kayang panjak Tabanan,

“Aruh, Ratu Dalem puniki Dalem Balingkang sampun seda mangkin ida punapi jek

mangkin ratu Déwi Danu Batur pang icén titiang niki, titiang nak panjak sorot Tabanan né satya

bakti masih ring ida mangda sida jé ngamel jagat Baliné. Nak titiang sada seduk sastra agama

kéwéh sida jagi ngitungang, nak niki Tabanan lumbung pulau Bali kocap, nak driki kenten sira

mén ten kel nglugrahin, de je ngawag nyén padi ditu enyag latig. I ratu gén icén mangkin pang

sueca”.

“Nah panjak Bali, nyén buka kéto nyén tindih panjak Bali jak makejang kén raga

Balingkang, nira lakar ngidupang,kuala kéné, kel pastu nira né abuné makejang dini uling

niskala. Ida Tangis gumi pastuné, nah di togog ané marupa togog bekung Kangcingwi togog

panyeneng Dalem Balingkang ané marupa Barong Landung, sané macaling”.

Nah barong landung puniki ampun kasungsung olih panjak Bali abana ka Balingkang.

Kasungsung, nah nika ngranayang sida masih jagat Bali rahayu. Nah rikala ipun duur mangkin

Mayadanawa. Mayadanawa nguwugang jagat Baliné mimpin jagat Baliné, matungkas tekén

ajaran agama. Nak maturan ka Besakih tolaka ten dadi maturan. Punika sang Mayadanawa

ngengkangang jagaté kantos wénten Sang Hyang Indra nyedayang Sang Mayadanawa sampun

kapastikayang anggéna lambang hari kebenaran melawan ketidakbenaran (dharma kalawan

adharma). Ring irika raris ngawentenang hari raya Galungan, mawinan selikur Galungan menang

ngadegang lawang Bhatara Landung ngelingang pidabdab Ida Dalem Jayapangus sané kapastu
sareng rabiné dados Barong. Punika mawinan né mangkin nglawangang pang nyidayang

ngelingang kebenaran itu selalu benar.

Informan : Sang Ketut Darmayasa (Ki Dalang Sadar)

Desa Paksebali

2.2 Unsur Intrinsik :

 Tema : Alpaka guru serta ketidaksetiaan yang menyebabkan malapetaka


 Tokoh :
1. Dalem Jaya Pangus/ Dalem Balingkang
2. Ida Peranda Bagawanta
3. Cocomanira
4. Kangcingwe
5. Dewi Danu
6. Maya Denawa
7. Panjak-panjak
 Watak :
1. Dalem Jaya Pangus : Serakah, Tidak setia, Keras Kepala
2. Peranda Begawanta : Baik dan Bijaksana
3. Cocomanira : Baik, Tepat Janji
4. Kangcingwe :Baik dan Setia
5. Dewi Danu : Baik,dan Tegas
6. Maya Denawa : Jahat
7. Panjak-Panjak : Setia
 Alur : Alur Maju
 Latar : Latar Tempat : - Batu Klotok
- Puri Bali Tabanan
- Puri Dalem Balingkang (Kintamani)
- Puncak Gunung Batur

2.3 Nilai Filosopis

kisah keberadaan Barong Landung berkaitan erat dengan peranan Sang


Catur Sanak (empat saudara yang selalu merupakan satu kesatuan)
dalam Bhuana Agung (alam semesta) maupun Bhuana Alit (tubuh manusia), dan
berkaitan erat dengan keberadaan perwujudan barong.
Keempat Catur Sanak (saudara empat) itu, terdiri atas:

 Anggapati, di alam semesta menempati arah timur, dan di badan manusia berbentuk
nafsu atau kala, yang merupakan musuh manusia yang paling berbahaya;
 Mrajapati, di alam semesta menempati arah selatan, dan sebagai penguasa Pempatan
Agung (perempatan jalan) dan kuburan (Setra Gandamayu) berbentuk Durga, yang
memiliki wewenang untuk mengganggu orang yang melanggar aturan atiwa-
tiwa (pengabenan);
 Banaspati, di alam semesta menempati arah barat, mengambil wujud Jin, Setan, Tonya
(Barong Landung), penjaga sungai/jurang, dan tempat-tempat keramat;
 Banaspati Raja, di alam semesta menempati arah utara, mengambil wujud sebagai
Barong (Barong Ketket), serta mempunyai tugas sebagai penjaga pohon kayu-kayu besar
seperti Kepuh (Rangdu), Pole (Pulasari), Bunut Besar, Beringin, dan lain-lain.

Cerita ini juga mengajarkan bagaimana cara kita menahan musuh yang ada di dalam diri
manusia berupa sad ripu yaitu: Keinginan(nafsu), Ketamakan, Kemarahan, Kemabukan,
Iri Hati, Kebingungan. Selain itu kita juga diajarkan untuk selalu menuruti kata orang tua
agar menjadi anak yang suputra.
BAB III
PENUTUP

3.1 Simpulan :
Dari sinopsis cerita diatas dapat ditarik kesimpulan bahwa, dalam setiap tindakan
harus didasarkan dengan akal dan pikiran yang tenang bukan berdasarkan nafsu belaka.
Restu orang tua adalah yang paling utama karena tanpa restu orang tua apapun itu tidak
akan berjalan dengan baik.Selain itu perkataan merupakan hal yang mudah diucapkan
namun, jika tidak bisa dikendalikan maka akan berbalik membawa petaka.
3.2 Saran-saran :
Bagi seluruh lapisan masyarakat, khususnya masyarakat Bali agar mulai
menganalisis satua Bali karna meskipun dengan menganalisis tanpa sengaja kita juga ikut
mengeksiskan sebuah karya sastra khusunya satua Bali. Karna dengan dibandingkan
dengan film atau yang lainnya satua bali juga tidak kalah menariknya dengan cerita-cerita
modern yang berkembang sekarang. Karna dalam satua bali banyak terkandung amanat
yang menjadi pedoman dalam kehidupan sehari-hari.

Anda mungkin juga menyukai