Jawapan

10. (a) Kaedah bertulis

Bab 1 Mengenali Sejarah (b) Kaedah lisan
(c) Kaedah arkeologi
1. (a) Syajaratun ; salasilah
(b) lampau ; kajian 11. (a) Merupakan proses mendapatkan maklumat melalui
temu bual. Tokoh yang ditemu bual digelar orang
(c) history ; pemyelidikan
sumber.
2. (a) Bahasa Inggeris (b) Merupakan kajian terhadap sesuatu peristiwa daripada
(b) Bahasa Yunani maklumat pada sumber yang ditulis, dipahat, dan dilakar.
(c) Bahasa Arab (c) Merupakan kajian secara saintifik untuk mencari
makklumat daripada bahan tinggalan sejarah
3. (a) penceritaan tentang tindakan manusia yang penting menggunakan kaedah gali cari atau ekskavasi.
dan mengagumkan serta sebab berlakunya sesuatu
peristiwa. 12. (a) sumber ; tokoh
(b) tindak balas pembaca terhadap penulisan sejarah, iaitu (b) mengesahkan
fakta-fakta yang ditulis oleh sejarawan. (c) menyimpan ; rujukan
(c) membicarakan perkara tentang masyarakat manusia, (d) komputer ; menyunting
peradaban dunia dan perubahan-perubahan yang
berlaku pada sifat-sifat masyarakat itu. 13. (a) Kaedah lisan
(d) kita lebih memahami apa-apa yang berlaku pada masa (b) Kaedah arkeologi bawah air
kini, di samping menjamin kesilapan yang sama tidak (c) Kaedah arkeologi
berulang. (d) Kaedah bertulis
(e) masa lalu itu sendiri. Sejarah merupakan catatan atau
14. (a) Sumber primer
rekod tentang sesuatu peristiwa yang berlaku pada
suatu masa yang lalu. (b) Kaedah arkeologi
(c) Melibatkan kaedah gali cari atau ekskavasi terhadap
4. (a) Dekad bahan tinggalan sejarah seperti fosil dan artifak.
(b) Abad (d) Mewartakannya sebagai lokasi bersejarah, membaik
(c) Alaf pulih tanpa menjejaskan keasliannya, dan mengenakan
(d) Kronologi denda berat kepada mereka yang merosakkan tapak
warisan sejarah negara.
5. (a) 1
(b) 4 15. (a) Menjadikan peristiwa sejarah bermakna dan memperoleh
kebenaran.
(c) 6
(b) Perbezaan wujud disebabkan pemilihan sumber yang
(d) 1
pelbagai, perbezaan pandangan, perbezaan ideologi,
(e) 5 dan tujuan penulisan.
(f ) 3 (c) (i) Tafsiran sejarawan Barat
6. (a) primer ; diterbitkan ; asli – Faktor kemanusiaan, iaitu membantu Raja-raja
Melayu menamatkan huru-hara.
(b) sekunder ; diolah ; umum
Tafsiran sejarawan tempatan
7. (a) Sumber primer – Faktor ekonomi, iaitu membolot kekayaan
(b) Sumber sekunder sumber alam seperti bijih timah.
(c) Sumber primer Tafsiran sejarawan Barat
(d) Sumber sekunder – Pemberontak kerana menentang British.
(e) Sumber primer Tafsiran sejarawan tempatan
(f ) Sumber primer – Pejuang kerana mempertahankan hak dan
maruah bangsa.
8. (a) Sumber pertama (d) Sejarawan hendaklah menjalankan kajian
(b) Dokumen tersebut merupakan bukti negara kita secara menyeluruh. Sejarawan perlu jujur dan
mencapai kemerdekaan. bertanggungjawab dalam membuat penyelidikan
(c) Mengukuhkan perpaduan / Menguatkan jati diri / gar masyarakat mendapat gambaran yang jelas dan
Meningkatkan ilmu pengetahuan dan kemahiran tepat.
(Mana-mana jawapan munasabah) (e) Masyarakat akan mempercayai maklumat yang salah
dan menjejaskan hubungan antara kaum atau sesebuah
9. Aktiviti PAK-21 berdasarkan pemerhatian guru. negara dengan negara lain.

J1 © Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd.

 16. (a) asal usul 2. (a) Sumber kajian yang menunjukkan wujud pengaruh
(b) iktibar Hindu dan Buddha serta hubungan dagang antara India
(c) patriotisme dengan Kedah.
(d) perpaduan (b) Wujud hubungan perdagangan dengan kerajaan Funan.
(e) negara dan bangsa 3. (a) Persediaan
(f ) pemikiran sejarah (b) Rakaman temu bual
17. (a) pengajaran (c) Memproses rakaman
(b) asal usul 4. Arkeologi bawah air ialah kajian saintifik tentang sejarah
(c) harmoni peninggalan manusia yang terdampar di dasar laut, sungai,
(d) patriotisme dan tasik.
(e) kegemilangan
(f ) kritis dan analitis 5. Menghasilkan kajian dengan bukti yang kukuh, menilai
sesuatu peristiwa dari sudut yang berbeza, serta mendorong
18. Menguatkan jati diri kita berfikiran terbuka dan kritis.
Mengukuhkan perpaduan
6. (a) Kita tidak tahu asal usul, adat, tradisi, dan budaya
Berbangga dengan negara sendiri keluarga sendiri.
Menanamkan semangat cinta akan negara (b) Kita tidak dapat mengambil iktibar daripada peristiwa
Berusaha meningkatkan ilmu dan kemahiran masa lalu dan mungkin akan mengulangi semula
Berdikari dan tidak bergantung kepada pihak lain kesilapan yang sama.
Mengambil iktibar daripada kesilapan masa lalu
Mengelak daripada melakukan kesilapan yang sama Cabaran KBAT
(Mana-mana jawapan munasabah)
1. Menyimpan dan mempamerkan tinggalan sejarah,
19. Berdasarkan skema pemarkahan guru. mengumpul, merekod, dan menerbitkan segala khazanah
warisan sejarah, dan menjalankan penyelidikan terhadap
20. Aktiviti PAK-21 berdasarkan pemerhatian guru. tinggalan sejarah.

2. Manuskrip lama, surat perjanjian, batu bersurat, fosil, senjata

Praktis Pengukuhan lama, dan pakaian tradisional.
Soalan Objektif 3. Menguatkuasakan Akta Warisan Kebangsaan, mewartakan
1. A 2. A 3. B 4. C 5. B tempat bersejarah, mempromosikan kebudayaan tradisional,
mengadakan program citra warna, dan menubuhkan Kelab
6. B 7. D 8. A 9. B 10. B
Warisan di sekolah.
Soalan Subjektif
4. Mengadakan pameran yang menarik, tidak mengenakan
1. Sejarah ialah peristiwa yang berlaku pada masa lalu dalam bayaran, menjalankan promosi di media massa,
kehidupan sesebuah masyarakat atau negara yang akan menganjurkan cabutan bertuah, dan mengedarkan risalah.
dikaji oleh sejarawan.

© Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd. J2

 Jawapan
10. (a) Suhu dunia terlalu sejuk. Dunia dilitupi salji terutama di
Bab 2 Zaman Air Batu kawasan kutub dan benua Eropah.
(b) Permukaan air laut membeku. Paras air laut rendah. Pulau-
1. (a) ✓ pulau bersambung dengan tanah besar. Memudahkan
(b) ✗ manusia dan binatang bermigrasi.
(c) ✓ (c) Binatang seperti mamot berbulu, badak, kuda, dan singa
tinggal di kawasan tanah pamah yang sejuk.
(d) ✗
(d) Tumbuhan utama ialah rumput dan tumbuhan renek
(e) ✓
yang menjalar.
2. (a) Wolly mammoth (e) Terdapat manusia yang tinggal di kawasan tanah pamah
(b) Sloth yang sejuk dan hidup secara nomad dan memburu
(c) Bison occidentalis binatang.
(d) Harimau bertaring panjang (f ) Permukaan air laut membeku menyebabkan sebahagian
besar bumi dilitupi salji.
3. (a) hidupan
11. (a) Batu ; Tanah
(b) tawar ; ikan
(b) Perubahan rupa bentuk fizikal bumi ; Perubahan paras
(c) Jurasik ; dinosaur
air laut dengan kedalaman 100 meter
(d) pupus ; bentuk
(c) Great Lakes, Kanada ; Tasik Dayang Bunting, Malaysia
(e) air laut ; kucing
(d) Sloth ; Mamot
(f ) daratan ; lautan
12. (a) Holosen
4. A – Benua Amerika Utara
(b) Iklim
B – Benua Amerika Selatan
(c) sungai
C – Benua Afrika
(d) Pleistosen
D – Benua Eropah
(e) Afrika
E – Benua Asia
(f ) suhu
F – Lautan Atlantik
(g) sejuk
G – Lautan Hindi
(h) radiasi
H – Lautan Pasifik Utara
13. (a) daratan
5. (a) A
(b) Pentas Sunda
(b) B
(c) fizikal
(c) B
(d) budaya
(d) A
(e) Melayu
6. (a) Milutin Milankovitch (f ) sungai dan tasik
(b) Menyebabkan berlakunya pelbagai perkembangan dan (g) Selat Melaka
perubahan pada Zaman Air Batu. (h) Zaman Holosen
(c) Apabila bumi menghampiri matahari, suhu bumi menjadi
panas dan menyebabkan berlakunya kecairan air batu. 14. Aktiviti PAK-21 berdasarkan pemerhatian guru.

7. (a) 23 juta – 5 juta ; fizikal ; mamalia ; panas

Praktis Pengukuhan
(b) 5.3 juta – 2.6 juta ; Miosen ; savana ; Panama ; dataran tinggi
(c) 2.5 juta – 10 000 ; glasier ; api ; binatang ; Australia Soalan Objektif
(d) 10 000 ; kemajuan ; pertanian ; kunieform ; pentadbiran 1. D 2. C 3. C 4. C 5. D
8. Zaman Miosen → Zaman Pliosen → Zaman Pleistosen → 6. D 7. A 8. A 9. D 10. C
Zaman Holosen
Soalan Subjektif
9. (a) Deinotherium
1. Bidang kimia, arkeologi, geologi, fizik, dan paleontologi
(b) Dipterus membantu manusia membuat penyelidikan tentang
(c) Trilobite perubahan yang berlaku kepada bumi.
(d) Eurypterids
(e) Hyracotherium 2. (a) Benua Amerika Utara, Benua Amerika Selatan, Benua
(f ) Stegosaurus Afrika, Benua Asia, Benua Eropah, Benua Antartika, dan
Benua Oceania.
(g) Diatryma
(b) Lautan Pasifik, Lautan Atlantik, Lautan Hindi, Lautan
(h) Coiled Cephalopod
Selatan, dan Lautan Artik.

J1 © Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd.

 3. Berlaku 23 juta – 5 juta tahun dahulu. Gunung-ganang Cabaran KBAT
terbentuk secara fizikal. Wujud mamalia, hidupan di laut, dan
1. Kepupusan hutan, pencemaran udara, dan pencemaran
di air. Suhu dunia panas dan kering.
air.
4. (a) Perubahan paras air laut dengan kedalaman 100 meter
2. Merupakan habitat bagi haiwan dan menjadi kawasan
(b) Membentuk tasik-tasik air tawar tadahan hujan.
(c) Kepupusan binatang yang hidup pada Zaman Pleistosen
(d) Manusia perlu menyesuaikan aktiviti harian dengan 3. Tidak membuang sampah merata-rata, mengamalkan kitar
perubahan iklim semula, mengurangkan penggunaan elektrik, menanam
pokok, dan membuat aduan jika ada pihak yang melanggar
5. (a) Pembakaran terbuka undang-undang alam sekitar.
(b) Kegiatan perindustrian (Mana-mana jawapan munasabah)
(c) Penebangan pokok
4. Bumi akan ditimpa bencana dan manusia tidak dapat hidup
(d) Pembakaran minyak daripada enjin kenderaan
dengan selamat dan selesa.
6. (a) Mengamalkan kitar semula
(b) Mengurangkan penggunaan beg plastik
(c) Menggunakan air dan elektrik dengan berhemah

© Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd. J2

 Jawapan

(c) Gua Tabon
Bab 3 Zaman Prasejarah
rangka ; Prasejarah

(d) Ban Chiang
1. (a) sebelum
Logam ; pertanian
(b) Logam
12. Zaman Paleolitik
(c) Neolitik
(a) Di dalam gua, lubang bawah tanah, dan di bawah pokok.
(d) ringkas
(b) Peralatan daripada batu, kayu dan tulang haiwan. Dalam
(e) Neolitik bentuk sedia ada, ringkas dan kasar pembuatannya.
(f ) besi (c) Aktiviti paling penting untuk mendapatkan makanan
selain memburu binatang. Mengumpul buah-buahan,
2. (a) mencabar ; batu ; peralatan
cendawan, bijiran, dan pucuk tumbuhan yang tumbuh
(b) berkembang ; sejuk ; binatang liar di dalam hutan.
(c) baik ; teknologi ; tembikar Zaman Neolitik
3. (a) ✗ (a) Tinggal secara menetap di lembah sungai dan di pesisiran
(b) ✓ pantai.
(c) ✗ (b) Peralatan lebih kemas dan halus. Mencipta pelbagai
peralatan seperti alat menggali dan roda.
(d) ✓
(c) Perkembangan aktiviti pertanian dan penternakan
(e) ✓
menyebabkan aktiviti mengumpulkan makanan semakin
4. (a) Zaman Paleolitik berkurangan disebabkan bekalan makanan dipenuhi
dan mencukupi.
(b) Zaman Mesolitik
Zaman Paleolitik
(c) Zaman Neolitik
(a) Memburu, hidup secara nomad, bersifat sara diri dan
(d) Zaman Logam
bergantung penuh kepada sumber alam semula jadi.
5. (a) Wujud kawasan petempatan yang mengamalkan aktiviti (b) Menghasilkan lukisan gua yang bersifat realisme.
bercucuk tanam, membuat tembikar, dan menternak (c) Animisme dan kepercayaan alam semula jadi.
binatang. Zaman Logam
(b) Membolehkan kita mengetahui sejarah dan (a) Menjalankan pertanian, penternakan, perdagangan
perkembangan tamadun manusia dan mencontohi nilai secara tukar barang, pertukangan dan pembuatan.
kreatif dan inovatif manusia Zaman Prasejarah. (b) Mementingkan nilai estetika seperti gendang gangsa
yang mempunyai pola hiasan menarik.
6. (a) Stonehenge
(c) Penyembahan terhadap kuasa alam dan binaan khusus
(b) Bhimbetka
untuk menjalankan upacara ritual.
(c) Zhoukoudian
(d) Gobekli Tepe 12. (a) Zaman Neolitik
(e) Altamira (b) Zaman Paleolitik
(f ) Gua Chauvet (c) Zaman Neolitik
(d) Zaman Mesolitik
7. (a) Gobekli Tepe
(e) Zaman Logam
(b) Altamira
(f ) Zaman Paleolitik
(c) Gua Chauvet
(g) Zaman Logam
(d) Bhimbetka
(h) aman Paleolitik
(e) Zhoukoudian
(i) Zaman Neolitik
(f ) Stonehenge
(j) Zaman Logam
8. (a) Gua Tabon
(b) Gua Padah-lin 13. (a) Alam sekeliling membekalkan sumber makanan untuk
(c) Lenggong mereka meneruskan kehidupan mereka.
(d) Ban Chiang (b) Mereka tinggal di dalam gua dan lubang bawah tanah
(e) Sa Hyun yang selamat daripada ancaman binatang liar dan cuaca
(f ) Gua Liang Bua buruk. Mereka hidup berpindah-randah untuk mencari
makanan dan mengumpul hasil hutan selain berburu.
9. (a) Lenggong (c) Menggambarkan kehidupan harian mereka seperti
Hoabinhian ; Perak Man aktiviti berburu dan amalan ritual.
(b) Sa Hyun
tembikar ; besi

J1 © Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd.

 14. (a) Pertanian komersial
(b) Secara komersial untuk memenuhi keperluan daging
dan tenusu
(c) Menggunakan mesin dan jentera
(d) Menjadi perhiasan dan kraf tangan
(e) Mercu tanda dan menara telekomunikasi
15. (a) Tingkayu ; Gua Niah
(b) Gua Madai ; Jenderam Hilir
(c) Gua Kecil ; Gua Tapadong
(d) Sungai Tembeling ; Lembah Bernam
3. (a) Masih menetap di dalam gua, lubang bawah tanah,
dan di bawah pokok. Bagi mendapatkan air dan
makanan, mereka membina petempatan di pinggir
sungai dan laut.
(b) Mengutip hasil hutan, memburu binatang, dan
menangkap ikan. Masih mengamalkan perkongsian
makanan.
(c) Masih dalam kelompok kecil. Hidup dalam keadaan
nomad. Belum mempunyai organisasi sosial yang
tersusun.
(d) Mengamalkan animisme.

16. (a) Kota Tampan 4. Pada peringkat awal teknologi batu digunakan oleh
(b) Gua Niah masyarakat Zaman Paleolitik dan Zaman Mesolitik. Zaman
(c) Muar, Johor Neolitik pula menunjukkan zaman perkembangan teknologi
daripada batu kepada tembikar. Selepas itu, teknologi
(d) Gua Gunung Runtuh
manusia Zaman Prasejarah berkembang ke arah teknologi
(e) Lembah Bernam
logam. Pada zaman ini, manusia mula mencipta alat gangsa
(f ) Pengkalan Kempas dan besi.

17. Aktiviti PAK-21 berdasarkan pemerhatian guru.

Cabaran KBAT
18. (a) batu
(b) gua 1. (a) Mengadakan lawatan ke lokasi bersejarah.
(c) megalit (b) Mematuhi undang-undang warisan benda purba.
(d) ekofak (c) Menjadikan artifak tersebut sebagai sumber sejarah
(e) padi negara.
(d) Mewartakan kawasan bersejarah sebagai kawasan
warisan negara.
Praktis Pengukuhan (e) Membina lebih banyak muzium dan menarik orang ramai
Soalan Objektif datang ke muzium tersebut.
(f ) Menubuhkan Kelab Arkeologi untuk menanam minat
1. D 2. C 3. B 4. B 5. D tentang warisan sejarah negara.
6. D 7. C 8. B 9. D 10. D
2. (a) Menganjurkan bengkel reka cipta.
Soalan Subjektif (b) Mengadakan pertandingan reka cipta.
1. (a) Zaman sebelum manusia mengetahui dan mengenal (c) Memperkenalkan subjek reka cipta di sekolah.
tulisan. (d) Mengiktiraf hasil reka cipta pereka tempatan.
(b) Penggunaan teknologi batu dalam kehidupan harian (e) Menggalakkan pembangunan dan penyelidikan (R&D).
manusia pada zaman tersebut. (f ) Memberi galakan dan menawarkan sumber kewangan
(c) Penggunaan teknologi gangsa dan besi. bagi projek reka cipta.
2. Merupakan tapak Zaman Prasejarah yang penting di rantau
Asia Tenggara. Membuktikan kehidupan manusia merentas
Zaman Paleolitik, Hoabinhian, dan Neolitik. Rangka manusia
Perak Man yang berusia 11 000 – 10 000 SM menjadi bukti
kehidupan manusia Zaman Prasejarah di Malaysia.

© Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd. J2

 Jawapan

(b) Memiliki akhlak yang buruk.
Bab 4 Mengenali Tamadun
Mengamalkan perbuatan tidak bermoral.

Kes jenayah dan gejala sosial berleluasa.
1. (a) Arab
Melahirkan masyarakat yang mementingkan diri sendiri.
(b) Yunani
Menjejaskan kestabilan politik, ekonomi, dan sosial
(c) Arab negara.
(d) Inggeris
Menghadapi zaman kege lapan kerana tiada petunjuk
(e) Melayu dalam kehidupan.

(Mana-mana jawapan munasabah)
2. (a) Bandar atau kota.
(b) Tanah atau rumah yang didiami oleh masyarakat, tahap 9. Aktiviti PAK-21 berdasarkan pemerhatian guru.
kemajuan, dan memperoleh kekayaan. 10. (a) Pertanian dan perdagangan
(c) Tahap pembangunan manusia dan organisasi yang (b) Sistem pemerintahan
dianggap paling maju.
(c) Pembentukan bandar
(d) Kawasan, daerah, bandar, kota, kampung, dan kawasan (d) Pengkhususan pekerjaan
yang digunakan untuk bercucuk tanam.
(e) Tulisan dan penyimpanan rekod
3. (a) civitas ; kebudayaan (f ) Teknologi
(b) maju ; kesenian (g) Organisasi sosial
(c) madana ; bercucuk tanam ; kemajuan (h) Agama dan kepercayaan
(i) Kesenian dan kesusasteraan
4. (a) pencapaian
11. (a) Pembentukan bandar
(b) kebendaan
(b) Tulisan dan penyimpanan rekod
(c) seni bina
(c) Organisasi sosial
(d) percukaian
(d) Sistem pemerintahan
(e) hasil cipta
(e) Agama dan kepercayaan
(f ) kehidupan
(f ) Teknologi
5. (a) ✓ (g) Pertanian dan perdagangan
(b) ✗ (h) Pengkhususan pekerjaan
(c) ✓ (i) Kesenian dan kesusasteraan
(d) ✗ 12. (a) tersusun
(e) ✗ (b) pasar
(f ) ✗ (c) kota
(g) ✓ (d) perparitan
13. (a) Mengurus pemerintahan
6. (a) Tamadun ialah keadaan kehidupan insan bermasyarakat
(b) Pendeta
yang mencapai taraf kehalusan tatasusila dan
kebudayaan yang luhur bagi seluruh masyarakatnya. (c) Bangsawan dan pendeta
(d) Undang-undang
(b) Tamadun merujuk kepada suatu sistem masyarakat
yang memperkasakan sistem politik, ekonomi, sosial, (e) Menjejaskan sistem ekonomi dan sosial
kesenian, dan kebudayaan. 14. (a) Sistem beraja
7. (a) masyarakat ; budaya (b) Bijaksana, cinta akan keamanan, bersikap adil,
bertanggungjawab.
(b) teknologi ; ekonomi
(c) Menjamin kestabilan politik, ekonomi, dan sosial
(c) lahiriah ; kebudayaan
masyarakat.
(d) Keruntuhan tamadun dan masyarakatnya hidup dalam
8. (a) Pada pendapat saya, konsep tamadun tidak hanya kemunduran.
mementingkan pencapaian dalam bentuk pembandaran
(d) Pemimpin berwibawa, keamanan, kemakmuran
atau pembinaan kota tetapi mestilah diiringi dengan ekonomi, dan hubungan baik dengan kuasa luar.
pencapaian dalam aspek rohaniah, tatasusila, dan moral.
(Mana-mana jawapan munasabah)
Sekiranya manusia hanya mementingkan pencapaian
lahiriah, maka akan lahirlah manusia yang memiliki akhlak 15. A – Firaun
yang buruk dan membentuk masyarakat yang tidak B – Wazir, pegawai kanan, golongan agama, dan bangsawan
bermoral. Kita hendaklah mementingkan pencapaian C – Golongan penyalin / penulis
lahiriah dan rohaniah supaya menjadi manusia yang
D – Artisan dan karyawan
berjaya dan memiliki akhlak yang mulia.
E – Petani dan buruh
(Mana-mana jawapan munasabah)
F – Pembantu rumah dan hamba

J1 © Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd.

Praktis Pengukuhan 4. Perkembangan pesat bandar telah meningkatkan jumlah
Soalan Objektif penduduk. Hal ini secara tidak langsung mewujudkan
pengkhususan dalam bidang pekerjaan. Terdapat lebih
1. C 2. D 3. D 4. A 5. C banyak peluang pekerjaan baharu seperti pengutip cukai,
6. A 7. B 8. B 9. D 10. A jurutera, tentera, petani, dan mereka yang bekerja dalam
bidang pentadbiran.
Soalan Subjektif
5. Jika sistem tulisan tidak wujud, masyarakat tidak dapat
1. (a) Berasal daripda perkataan civitas yang bermaksud mencatat peristiwa penting dan tidak dapat menyimpan
bandar atau kota. Tahap kemajuan dalam kehidupan rekod. Manusia akan menjadi buta huruf dan tidak dapat
masyarakat dicapai dalam bidang kebudayaan, sistem menyampaikan dan menyebarkan ilmu. Penulisan undang-
kerajaan, sains, dan industri. undang tidak dapat dilakukan dan urusan pentadbiran tidak
(b) Disebut civilisation, iaitu tahap pembangunan manusia dapat berjalan lancar.
dan organisasi yang dianggap paling maju. Tahap
pembangunan tersebut merangkumi pengetahuan, Cabaran KBAT
kesenian, kepercayaan, undang-undang, moral, adat,
dan kebolehan manusia atau organisasi. 1. Bandar menjadi pusat pertemuan masyarakat, pusat kegiatan
ekonomi, pusat pentadbiran, dan pusat ibadat.
2. (a) Tanah atau rumah yang didiami oleh masyarakat, tahap
kemajuan, dan memperoleh kekayaan. 2. Bandar yang penuh kehijauan, tenang, tidak sesak, bebas
(b) Kawasan, daerah, kota, bandar, kampung, dan kawasan daripada pencemaran, bebas daripada jenayah, penduduknya
yang digunakan untuk bercucuk tanam. hidup aman damai, dan dilengkapi pelbagai kemudahan.
(c) Aspek kebendaan dalam kehidupan dan bersifat umum 3. Kos sara hidup yang tinggi, kadar jenayah yang
kepada semua manusia. membimbangkan, gejala vandalisme, kegiatan gangster,
kesesakan lalu lintas, sikap mementingkan diri, gejala sosial,
3. (a) Perdagangan tempatan
dan dibanjiri warga asing.
(b) Perdagangan jarak jauh
4. Menanam pokok, menjaga kebersihan, menjalin hubungan
baik antara penduduk, dilengkapi kemudahan moden, dan
diawasi oleh pihak polis.

© Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd. J2

 Jawapan
9 . (a) D
Bab 5 Tamadun Awal Dunia (b) E
(c) C
1. A – Tamadun Mesir Purba (d) A
B – Tamadun Mesopotamia (e) B
C – Tamadun Indus
D – Tamadun Huang He 10. • •
• •
2. • • • •
• •
• • 11. (a) negara kota ; empayar ; Kod Hammurabi
• • (b) mutlak ; keamanan ; kehidupan
(c) pendeta ; keagamaan ; arkeologi
3. (a) Tanah di antara dua sungai, iaitu Sungai Tigris dan Sungai (d) politik ; ekonomi ; syurga
Euphrates yang mengalir dari kawasan pergunungan
Turki sehingga tanah pamah di Iraq. 12. Tamadun Mesir Purba – Merupakan kegiatan utama. Majoriti
(b) Berkembang sejak Zaman Neolitik (5 000 SM – 700 SM) penduduk ialah petani. Petani membayar sewa tanah kepada
dan menjadi pusat tamadun awal sekitar tahun 3 500 SM. raja.
(c) Kawasan yang terletak di antara Laut Mediterranean dan Tamadun Indus – Menanam gandum dan barli. Menternak
Teluk Parsi dan berkembang menjadi sebuah bandar lembu dan kambing.
yang besar. Tamadun Huang He – Menanam sekoi, padi, gandum, dan
(d) (i) Kerajaan Sumeria barli. Menternak lembu, kambing, ayam, dan babi.
(ii) Kerajaan Chaldea
13. (a) Mesopotamia
4. (a) ✓ (b) Huang He
(b) ✗ (c) Mesir Purba / Indus
(c) ✗ (d) Huang He
(d) ✓ (e) Mesopotamia
(e) ✓ (f ) Mesopotamia
(f ) ✓ (g) Indus
(h) Mesir Purba
5. (a) lumpur ; pertanian (i) Mesopotamia
(b) makanan ; pengangkutan (j) Mesir Purba
(c) petempatan ; negara-kota (k) Huang He
(l) Indus
6. (a) kerajaan Baharu
(m) Mesir Purba
(b) Kerajaan Purba
(c) Kerajaan Pertengahan 14. (a) Sfinks
(b) Taman Tergantung Babylon
7. (a) Sungai Indus
(c) Piramid
(b) Punjab
(d) Zigurat
(c) nomad
(d) kekal 15. (a) Pendeta
(e) banjir (b) Sungai Nil
(f ) barli (c) Mengukir pada batu
(g) kapas (d) Kawasan perkuburan firaun
(h) Mesir Purba (e) Mementingkan keamanan
(i) bandar
16. Aktiviti PAK-21 berdasarkan pemerhatian guru.
8. (a) Mohenjor Daro ; Harappa
(b) (i) Sistem paip dan pembentungan yang canggih.
Praktis Pengukuhan
(ii) Dikelilingi dinding bata tebal sepanjang 4.8
kilometer. Soalan Objektif
(c) Kreatif ; Inovatif 1. B 2. D 3. D 4. C 5. A
6. B 7. D 8. C 9. D 10. D

J1 © Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd.

Soalan Subjektif
1. Kepentingan sungai kepada tamadun awal dunia ialah
menjadi lokasi petempatan penduduk yang akhirnya
berkembang menjadi negara-kota. Sungai juga
membekalkan air bagi tanaman, menjadi alat perhubungan,
dan memenuhi keperluan manusia.
2. (a) Kerajaan Purba
(b) Kerajaan Pertengahan
(c) Kerajaan Baharu
3. (a) Membuka bandar Memphis yang kemudiannya menjadi
ibu kota kerajaan.
(b) Membina banyak monumen terkenal berupa berhala.
(c) Memperkenalkan Kod Undang-undang Hammurabi
yang mengandungi kira-kira 282 perkara merangkumi
hal perdagangan, kecurian, denda, dan hukuman.
4. Peranan kesenian dan kesusasteraan kepada masyarakat
masa kini ialah mewujudkan satu identiti kebangsaan,
menyalurkan fikiran dan idea budaya bangsa,
menyebarkan  semangat nasionalisme, menjadi iktibar dan
pengajaran, serta menjadi sumber hiburan yang berfaedah.
© Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd. J2
5. Faktor kemajuan dan kegemilangan sesebuah tamadun ialah
kebijaksanaan pemerintah, dasar kerajaan, sokongan padu
rakyat, kemakmuran ekonomi, kekayaan sumber alam, dan
hubungan baik dengan kuasa luar.
Cabaran KBAT
1. (a) Diketuai oleh Firaun
(b) Hieroglif
(c) Pertanian dan perdagangan
(d) Piramid, sfinks, dan tempat ibadat
2. Buta huruf, suka berperang, bersikap ganas, tidak bermoral,
terlibat dengan jenayah, tidak berperikemanusiaan, mundur,
dan ketinggalan dalam teknologi.
3. Meningkatkan pengetahuan dan kemahiran, berdaya
saing, mengukuhkan perpaduan, menguasai teknologi
terkini, cinta akan keamanan, patriotik, berusaha memajukan
diri, bangsa, agama, dan negara.
 Jawapan
10. (a) terhad
Bab 6 Peningkatan Tamadun Yunani dan Rom (b) Dua
(c) Majlis
1. (a) Laut Aegean (d) Ephors
(b) sukan (e) 60
(c) pelayar (f ) wanita
(d) kampung
(e) Sparta 11. (a) (i)
Kanak-kanak seawal umur 7 tahun dan kaum wanita
dilatih menjadi anggota tentera
(f ) penduduk

(ii) Kaum wanita menjalani latihan fizikal seperti berlari,
(g) acropolis
bertinju, menari, dan menyanyi di khalayak ramai.
(h) pertanian

(b) Disiplin ; Taat setia
•
2. •
(c) Tidak sesuai. Malaysia mengamalkan amalan demokrasi

• • yang memberi hak bersuara, kebebasan berpolitik, dan

menyokong hak asasi manusia. Sistem ketenteraan
• • mementingkan aspek pertahanan, menggunakan
kekuatan senjata, dan melancarkan peperangan yang
3. (a) Oligarki boleh mengancam nyawa dan keselamatan rakyat.
(b) Aristokrasi
(Mana-mana jawapan munasabah)
(c) Demokrasi
12. (a) Macedonia
4. (a) Monarki (b) empayar
(b) Aristokrasi (c) Latium
(c) Oligarki (d) pertanian
(d) Demokrasi (e) kapal
(e) Tirani (f ) Republik
(g) Pax Romana
5. (a) ✓
(h) keamanan
(b) ✗
(i) Afrika
(c) ✓
(j) ekonomi
(d) ✓
(e) ✗ 13. (a) Hamba
(f ) ✓ (b) Plebian
(c) Patrician
6. (a) keadilan
(b) peperangan 14. (a) Dasar pemerintah
(c) percukaian (b) Sumber alam dan buruh
(d) duta (c) Kepakaran
(e) antarabangsa (d) Pendidikan
(f ) lelaki (e) Kewangan
(f ) Teknologi
7. (a) Majistret
(b) Majlis 15. (a) bulat
(c) Juri (b) melengkung
(c) simen
8. (a) Melaksanakan keputusan Dewan Perhimpunan.
(d) dalaman
Bertanggungjawab mengendalikan jabatan-jabatan
(e) Yunani
kerajaan. Kuasa Majlis tidak mengatasi kuasa Dewan
Perhimpunan. (f ) besar
(b) Merupakan kakitangan kerajaan. Melaksanakan dasar-
dasar yang diputuskan oleh Majlis. Mengurus hal
•
16. •
pendidikan, percukaian, dan sebagainya. • •
(c) Menjadi pemutus kepada sesuatu kes. Pesalah akan
merayu terus kepada warganegara. Kuasa pengadilan
• •
terletak pada warganegara Athens. 17. (a) Berbentuk lingkaran ; Mempunyai pelbagai saiz dan
kapasiti penonton yang berbeza.
9. Aktiviti PAK-21 berdasarkan pemerhatian guru.

J1 © Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd.


(b) Terbuka kepada semua orang, dikenakan bayaran
tertentu, dan boleh memuatkan sehingga 1 500 orang
; Dilengkapi tandas, ruang mandi, ruang mengurut,
perpustakaan, bilik berehat, dan bilik bersenam.
(c) Menggunakan batu yang disusun secara memanjang
dan ketinggiannya sehingga lima meter ; Terdapat kubu
kecil dalam jarak sebatu (1.6 kilometer) setiap satu yang
dikenali sebagai milecastel untuk menempatkan tentera
yang mengawal tembok tersebut.
18. (a) (i) Tempat duduk penonton bertingkat-tingkat.
(ii) Tempat untuk mengadakan persembahan dan
pertandingan bersaiz besar.
(b) Muzium Negara / Istana Negara / Bangunan Putra Perdana
/ Istana Budaya
(c) Mempunyai ilmu pengetahuan / Membuktikan
kemakmuran / Memiliki kemahiran / Cekal, sabar, kreatif,
inovatif, rajin / Ingin menunjukkan keagungan tamadun
dan bangsa / Mempunyai pemimpin yang berwibawa /
Berpandangan jauh
(Mana-mana jawapan munasabah)
(d) Menawarkan lebih banyak kursus seni bina di institusi
pengajian tinggi / Menjalinkan kerjasama dengan pakar
luar negara / Membina bangunan bercirikan pengaruh
tempatan / Mengadakan pertandingan/ Menawarkan
pinjaman kepada syarikat pembinaan tempatan
(Mana-mana jawapan munasabah)
19. Aktiviti PAK-21 berdasarkan pemerhatian guru.
Praktis Pengukuhan
Soalan Objektif
1. D 2. A 3. C 4. A 5. A
6. A 7. A 8. A 9. D 10. C
Soalan Subjektif
1. (a) Berkembang di Semenanjung Greece dan di pulau-
pulau sekitarnya yang dikelilingi Laut Aegean dan Laut
Mediterranean.
(b) Terletak di Lembah Latium berhampiran Sungai Tiber.
© Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd. J2
2. (a) Menjadi ibu kota dan pusat tumpuan masyarakat.
(b) Dianggap sebagai tanah suci kurniaan Dewa dan
setiap warganegara bertanggungjawab untuk
mempertahankan kedaulatannya.
3. (a) Monarki
(b) Oligarki
(c) Aristokrasi
(d) Tirani
4. Kelebihan sistem demokrasi berbanding sistem
pemerintahan yang lain ialah penglibatan rakyat dalam hal
ehwal negara. Sistem demokrasi mengamalkan kebebasan
bersuara dan berpolitik. Hal ini menjamin rasa kebersamaan
dan mengelakkan perasaan tidak puas hati rakyat.
5. (a) Mengasaskan sistem demokrasi di Athens.
(b) Membina Colosseum.
(c) Membina tembok pertahanan.
(d) Membina tempat mandi awam.
(d) Membina Pantheon dan Akueduk.
Cabaran KBAT
1. Menghubungkan bandar-bandar utama, memudahkan
pergerakan tentera, dan menjadi sistem pengangkutan
utama.
2. Dibina secara berlapis-lapis menggunakan batu besar, batu
kecil, dan batu kerikil. Tahan kuat untuk menahan beban dan
pergerakan pasukan tentera. Luasnya kira-kira empat kaki
(1.3 meter) tebal dan 20 kaki (6.7 meter) lebar. Terdapat batu
tanda bagi menunjukkan jarak satu kawasan dengan kawasan
lain. Di tepi jalan raya, terdapat longkang untuk mengalirkan
air agar tidak bertakung di atas jalan raya.
3. Kecuaian memandu, memandu secara terburu-buru, buli
jalan raya, melanggar undang-undang jalan raya, dan
memandu melebihi had laju
4. Mematuhi peraturan jalan raya, memandu dengan
berhati-hati, bertolak ansur, tidak memandu melebihi had
laju, memastikan kenderaan dalam keadaan baik, serta
mengamalkan nilai sabar, bertanggungjawab, dan prihatin.
 Jawapan
(f ) Gupta
Bab 7 Peningkatan Tamadun India dan China
(g) Kaviraja
(h) keemasan
1. (a) tamadun Indus
(b) Lembah Ganges 7. (a) Memberi penekanan kepada aspek keagamaan dengan
(c) janapada mengembangkan agama Buddha.
(d) mahajanapada (b) Menyedari kesan peperangan yang mengorbankan
banyak nyawa dan kehilangan harta benda.
(e) Magadha
(c) Mengukuhkan pembinaan negara dan memberitahu
(f ) rakyat tentang undang-undang yang ditetapkan dalam
Maurya pemerintahan Asoka.
(d) Toleran, bertanggungjawab, mementingkan keamanan
2. (a) Perluasan kuasa memerlukan pembiayaan yang negara, dan kesejahteraan rakyat.
secukupnya daripada perbendaharaan kerajaan.
(b) Sumber manusia yang cukup menjamin kerajaan dapat 8. (a) Kautilya ; ketenteraan
ditadbir dengan baik dan berkesan. (b) perdagangan ; emas
(c) Pemerintahan yang diketuai oleh raja menentukan dasar (c) Ellora ; kesenian
perluasan kuasa sesuatu kerajaan.
9. Aktiviti PAK-21 berdasarkan pemerhatian guru.
(d) Pasukan tentera yang kuat diperlukan untuk
mempertahankan negara daripada serangan musuh. 10. (a) pusat kerajaan
(e) Pemerintah yang bijaksana tidak hanya menggunakan (b) Shi Huangdi
kekuatan tentera sebaliknya turut mementingkan aspek (c) ekonomi dan sosial
keagamaan dan kemanusiaan.
(d) Gaozu
3. (a) Perluasan kuasa yang dilakukan oleh sesebuah kerajaan (e) Laluan Sutera
dengan menguasai wilayah lain menggunakan kekuatan
11. Dinasti Qin
ketenteraan.
(a) 221 SM – 206 SM
(b) Dasar pemerintah, kekuatan ketenteraan, dan disiplin
pasukan tentera. (b) Raja Zheng / Maharaja Shi Huangdi
(c) Dinasti Nanda, Dinasti Maurya, dan Dinasti Gupta. (c) Xianyang
(d) Berlaku kematian, kecederaan, dan kemusnahan harta (d) Meliputi bahagian utara sehingga Gurun Gobi dan
benda. selatan China bersempadan dengan Vietnam.
(e) Pasukan tentera digunakan untuk mempertahankan Dinasti Han
negara daripada serangan musuh dan menjaga (a) 206 SM- 220 M
kedaulatan kerajaan. (b) Liu Bang / Maharaja Gaozu
(c) Han awal – Chang’an ; Han Akhir - Loyang
4. Dinasti Nanda
(d) Meliputi utara China, sempadan Vietnam di selatan dan
(a) 20 000 orang bahagian utara Korea di sebelah timur serta Turkestan di
(b) 3 000 orang bahagian barat.
(c) 200 000 orang
Dinasti Maurya •
12. •
(a) 30 000 orang • •


(b) 9 000 orang
(c) 600 000 orang
• •
13. (a) perkhidmatan awam
5. (a) ✓
(b) Konfusianisme
(b) ✗
(c) rakyat
(c) ✗
(d) pegawai kerajaan
(d) ✓
(e) etika
(e) ✓
(f ) ✗ 14. Aktiviti PAK-21 berdasarkan pemerhatian guru.

6. (a) ketenteraan 15. (a) Menghafal tulisan dan buku suci tanpa memahami
(b) Kalinga maknanya.
(c) Buddha (b) Menulis karangan dan sajak.
(d) Tibet (c) Menterjemah dan mengintepretasikan buku suci
(e) Sri Lanka serta mempelajari etika, upacara, adat istiadat, dan
tanggungjawab rakyat kepada raja dan negara.

J1 © Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd.

 16. (a) Menaikkan nama keluarga, kaum, dan kampung. 4. Pataliputra dipilih sebagai pusat pemerintahan pada zaman
Membolehkan seseorang menerima penghormatan. pemerintahan Dinasti Nanda, Maurya, dan Gupta disebabkan
Meningkatkan taraf sosial ke arah kehidupan yang kedudukannya yang strategik, menjadi tumpuan penduduk,
lebih baik. Melahirkan pelajar dan sarjana yang dan selamat daripada ancaman musuh.
bertanggungjawab menjadi pentadbir dalam kerajaan.
(b) Semasa pemerintahan Maharaja Wu dalam Dinasti Han 5. Penubuhan sekolah tinggi di Chang’an. Penekanan kepada
pada tahun 29 SM. ajaran Konfusianisme. Penubuhan sekolah di daerah dan
wilayah. Pengenalan teknologi pembuatan kertas oleh Cai
(c) Menilai pencapaian pelajar, menggalakkan persaingan,
Lun daripada campuran kulit pokok, serpihan rami kain, dan
menjadi motivasi untuk mencapai kejayaan, dan
jaring.
memperbaiki kelemahan.
6. (a) Nilai kepimpinan yang boleh dicontohi daripada
17. (a) perubahan
Asoka ialah menekankan sifat belas kasihan,
(b) lelaki berperikemanusiaan, menghargai nyawa, dan
(c) Konfusianisme mementingkan keamanan.
(d) kompetitif (b) Nilai kepimpinan yang boleh dicontohi daripada
pemerintah China ialah mementingkan pendidikan dan
18. (a) Xiucai
berusaha melahirkan rakyat yang berilmu demi membina
(b) Juren sebuah negara bangsa yang cemerlang.
(c) Jinshi
(d) Juren
(e) Juren Cabaran KBAT
(f ) Xiucai
(g) Xiucai 1. Menyatukan kerajaan-kerajaan kecil, membentuk
(h) Jinshi empayar, meluaskan kawasan takluk, mendapatkan
bahan mentah, menguasai perdagangan, dan menyebarkan
budaya.
Praktis Pengukuhan
Soalan Objektif 2. Mencetuskan peperangan, membawa kematian,
mendatangkan kecederaan, memusnahkan harta benda,
1. B 2. A 3. D 4. B 5. A
menjejaskan keamanan, dan menghapuskan budaya
6. D 7. B 8. A 9. D 10. D tempatan.
Soalan Subjektif
3. Menghormati kedaulatan negara lain, melanggar hak asasi
manusia, mematuhi piagam PBB, mengelakkan kematian,
1. Chandragupta Maurya berjaya membentuk sebuah empayar
mengelakkan kemusnahan alam, dan mengekalkan
yang luas meliputi wilayah Bengal di timur hingga Hindu
keamanan sejagat.
Kush di Barat.

2. Kekuatan ketenteraan yang dimiliki oleh pemerintah 4. Adil, tegas, bijaksana, amanah, berwibawa, berwawasan,
tamadun India untuk meluaskan kuasa ialah mempunyai cinta akan negara, tidak mengutamakan kepentingan
infantri (tentera berjalan kaki), kavalri (tentera berkuda) , dan peribadi, dan mementingkan kesejahteraan rakyat.
tentera bergajah.

3. Menguatkan pasukan tentera darat, laut, dan udara, membina

markas dan kubu tentera, memiliki teknologi pensenjataan
moden, dan mengadakan latihan ketenteraan dengan
pasukan tentera dari negara maju.

© Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd. J2

 Jawapan
8. (a) Damsyik ; India ; Andalusia
Bab 8 Tamadun Islam dan Sumbangannya (b) Baghdad ; kegemilangan ; Samaniyah
(c) Anatolia ; Balkan ; Alam Melayu
1. (a) ✓
(b) ✗ 9. (a) Pendekatan berdakwah secara diplomasi dan bijaksana
telah menarik minat masyarakat lain untuk memeluk
(c) ✗
Islam.
(d) ✓
(b) Hubungan baik antara pedagang Arab dengan pedagang
(e) ✗ asing di Asia dan Afrika menyebabkan Islam mudah
diterima di negara tersebut.
2. (a) Hadhari
(c) Keseimbangan rohani dan jasmani menjadikan tamadun
(b) perniagaan
Islam berjaya melahirkan masyarakat yang maju.
(c) nomad
(d) Hubungan diplomatik terjalin antara kerajaan Islam
(d) syeikh dengan negara lain seperti di Eropah telah menarik minat
(e) berani orang Eropah untuk mengikuti perkembangan Islam.
(f ) assabiyah (e) Amalan toleransi, keterbukaan, dan tolak ansur
(g) pengaruh membolehkan tamadun Islam diterima umum.
(f ) Tamadun Islam berdasarkan prinsip kesaksamaan dan
3. Badwi – Menternak binatang seperti unta, biri-biri, dan
keadilan. Kewujudan pelbagai bangsa dan bahasa di
kambing secara nomad untuk mendapatkan rumput dan
dunia berjaya membentuk ummah bersaudara.
air. Mereka mengamalkan sistem tukar barang dengan
menukarkan binatang dan hasil ternakan dengan barangan (g) Pembukaan wilayah baharu berlaku sejak zaman Khulafa
keperluan seperti kurma dan pakaian. al-Rasyidin telah membolehkan Islam tersebar luas.
Contohnya Iraq, Mesir, dan Syam (Syria).
Hadhari – Berdagang secara kafilah, iaitu membawa barang
dagangan merentasi padang pasir. Perniagaan yang 10. Aktiviti PAK-21 berdasarkan pemerhatian guru.
dijalankan hanya mementingkan keuntungan, mengamalkan
riba, dan menipu timbangan. 11. (a) Pemimpin masyarakat
(b) Pembangun ekonomi
4. (a) Yahudi
(c) Pemimpin tentera
(b) Hunafa’
(d) Pemimpin negara
(c) Majusi
(d) Wathani 12. (a) A
(e) Nasrani (b) B
(f ) Animisme (c) A
(d) A
5. (a) F
(b) C 13. Politik
(c) D (a) syura
(d) B (b) ummah
(e) A (c) keadilan
(f ) E Ekonomi
(a) riba
6. Secara rahsia – Selama tiga tahun. Siti Khadijah, Ali bin Abi
Talib, Zaid bin Harithah, dan Abu Bakar al-Siddiq memeluk (b) Baitulmal
Islam. Dakwah Islam dijalankan melalui sahabat baginda dan (c) pertanian
di rumah al-Arqam bin Abi al-Arqam. Sosial
Secara terang-terangan – Dakwah kepada kaum keluarga (a) intelektual
baginda melalui pertemuan di Bukit Safa. Mendapat (b) wanita
tentangan bapa saudara baginda, iaitu Abu Lahab. Baginda (c) sains
tabah menghadapi tentangan daripada orang Arab Quraisy 14. (a) Harta umat Islam yang tidak jelas penggunaannya seperti
yang enggan menerima Islam pada awalnya. sedekah dan wakaf ; Harta melalui zakat masyarakat
•
7. •
seperti zakat fitrah dan zakat harta.
(b) Melarang amalan riba ; Mengurangkan timbangan
• • (c) Siti ‘Aisyah binti Abu Bakar as-Siddiq ; Shafiah binti Abdul
• • Muthalib

• • (d) Teknik cantuman untuk menghasilkan pelbagai bunga

dan buah ; Teknik membuat kertas menggunakan
campuran kain linen, pisang tali (hem), dan kapas.

J1 © Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd.

 15. (a) B 2. Berlaku pergaduhan kaum, menjejaskan keharmonian,
(b) A mengancam kestabilan ekonomi dan politik, melahirkan
(c) D semangat perkauman, dan prasangka antara kaum.
(d) C 3. (a) Perang Badar, Perang Uhud, dan Perang Khandak.
16. Al-Biruni – Kajian utama beliau dalam bidang kartografi (b) Dalam Perang Khandak, strategi bertahan dengan
(peta) dan geografi. menggali parit digunakan. Tentera Islam hanya 3 000
Ibn Battuta – Pernah belayar sampai ke India dan Alam orang dan tentera musuh seramai 10 000 orang dari
Melayu. Makkah. Sebuah parit digali bagi menghalang tentera
memasuki Madinah dan tentera Islam hanya bertahan
Al-Kindi – Pengkaji Eropah seperti Roger Bacon dan Descrates
di dalam kota. Oleh kerana pihak musuh tidak pernah
terpengaruh dengan idea beliau.
menghadapi taktik seperti itu menyebabkan keadaan
17. (a) kukuh pertahanan musuh menjadi huru-hara.
(b) perasaan (c) Nabi Muhammad SAW membahagikan pasukannya
kepada lima pasukan yang diketuai oleh beberapa
(c) cahaya
pemimpin tentera. Pasukan tentera tersebut diketuai
(d) lelaki
oleh Nabi Muhammad SAW, Khalid al Walid, Qais bin Saad
(e) ruang bin Ubaidah, Zubair bin Awwam, dan Abu Ubaidah bin
Jarrah. Pasukan tersebut bergerak masuk ke kota Makkah
18. (a) Pembinaan menara, mihrab, dan mimbar
dari arah yang berlainan menyebabkan orang Arab
(b) Menyesuaikan reka bentuk dengan iklim setempat Quraisy dikepung dengan rapi dan kota Makkah berjaya
(c) Menggalakkan perhiasan yang indah dikuasai oleh tentera Islam.
(d) Menghasilkan keunikan reka bentuk
4. Nilai yang boleh dicontohi daripada ilmuan Islam ialah
19. (a) Penggunaan kubah sebagai struktur utama bumbung cinta akan ilmu pengetahuan, menjalankan kajian dan
; Mempunyai banyak menara di sisi masjid untuk penyelidikan, memelihara warisan ilmu, menghasilkan karya
memperkukuh sistem struktur ilmiah, kreatif dan inovatif, serta berani meneroka bidang
(b) Pintu gerbang yang besar sebagai pintu masuk utama baharu.
; Bumbung berbentung bawang dan lengkung yang
menirus Cabaran KBAT
(c) Mengikut kesesuaian budaya dan seni bina tempatan ;
Mengambil inspirasi rumah tradisional, kuil, dan istana 1. Mereka tidak menyembah Allah Yang Maha Esa, kehidupan
mereka kucar-kacir kerana tiada nabi atau rasul dan kitab suci
20. Aktiviti PAK-21 berdasarkan pemerhatian guru. sebagai petunjuk, dan akhlak mereka rendah kerana bersikap
kejam, angkuh, dan degil.
Praktis Pengukuhan 2. Ya, amalan jahiliah masih wujud pada masa kini. Terdapat
Soalan Objektif masyarakat yang melakukan perbuatan tidak bermoral
seperti berzina, minum arak, dan berjudi serta mempercayai
1. C 2. A 3. A 4. D 5. A khurafat dan animisme.
6. A 7. C 8. D 9. D 10. D
3. Memberi didikan agama yang sempurna, memupuk nilai
Soalan Subjektif murni dalam kehidupan, mengadakan kempen kesedaran,
menghapuskan tempat-tempat pemujaan haram, dan
1. Mengamalkan tilik nasib untuk meramal masa depan. mengenakan hukuman berat ke atas mereka yang
Contohnya, sebelum memulakan perjalanan atau pekerjaan, mengamalkan khurafat.
mereka akan memerhati keadaan sekeliling bagi menentukan
nasib baik atau buruk. Mempercayai ahli sihir dan kuasa 4. Penekanan kepada ilmu agama, penerapan nilai murni sejak
azimat. Memandang rendah kepada kaum wanita dan di bangku sekolah, penguatkuasaan undang-undang yang
memberi penghormatan lebih kepada anak lelaki. Melakukan tegas, kepimpinan melalui teladan, dan peranan media
maksiat seperti berjudi, berzina, minum arak, dan bersifat massa.
angkuh. Golongan hamba dipandang hina dan mempunyai
status yang rendah dalam masyarakat.

© Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd. J2

 Jawapan
Tugasan Sejarah 1
Tajuk: Kepentingan Mempelajari Sejarah
Nama Murid
Isi kandungan:
(i) • Secara umumnya, sejarah ialah peristiwa yang berlaku
pada masa lalu.
• Sejarawan akan mengkaji peristiwa masa lalu yang berlaku
dalam kehidupan masyarakat atau negara.
• Ahli sejarah atau sejarawan menyelidiki rekod-rekod
masa lalu dan menghasilkan kajian dalam bentuk buku,
monograf (rencana), makalah, filem, dan sebagainya.
• Dalam bahasa Melayu, sejarah berasal daripada perkataan
Arab, iaitu syajaratun bermaksud pokok, salasilah, riwayat,
keturunan, dan asal usul.
• Menurut Kamus Dewan, sejarah ialah asal usul (keturunan),
salasilah. Peristiwa yang benar-benar berlaku pada waktu
yang lampau, kisah, dan tambo (riwayat dahulu kala).
Sejarah merupakan kajian atau pengetahuan tentang
peristiwa yang telah lalu.
• Dalam bahasa Inggeris, sejarah ialah history yang
bermaksud cerita tentang seseorang. Perkataan ini berasal
daripada perkataan Yunani, iaitu historia yang bermaksud
penyelidikan.
(ii) • Mengenal asal usul. Kita dapat mengenal asal usul keluarga
dan negara kita apabila mempelajari sejarah. Kita juga
dapat memahami adat istiadat, tradisi, dan budaya bangsa
negara kita.
• Mengambil iktibar. Sejarah memberi iktibar dan pengajaran
daripada peristiwa masa lalu. Mereka yang tidak belajar
sejarah mungkin akan mengulangi kesilapan masa lalu.
• Memupuk patriotisme. Sejarah mengajar kita menghargai
warisan negara supaya terus kekal dan dapat diwarisi
oleh generasi akan datang. Dengan mempelajari sejarah,
generasi muda dapat memupuk rasa cinta akan negara
dan berbangga menjadi rakyat Malaysia.
• Mengukuhkan perpaduan. Sejarah menjadi sumber
kesedaran kepada masyarakat dalam mengekalkan
dan meneruskan adat resam dan tradisi kita. Apabila
mempelajari sejarah, generasi masa kini akan meneruskan
kesinambungan hubungan harmoni antara kaum yang
sudah terjalin.
• Membangunkan negara dan bangsa. Kita dapat belajar
daripada kejayaan bangsa dan negara serta menjadi
perangsang untuk mencapai kemajuan. Kita dapat
membandingkan budaya dahulu dan budaya ini bagi
membangunkan negara dan bangsa pada masa akan
datang.
• Mengaplikasikan Kemahiran Pemikiran Sejarah. Kita dapat
membuat tafsiran terhadap sesuatu peristiwa sejarah
secara kritis dan analitis. Sejarah mendorong generasi
masa kini memahami peristiwa sejarah secara lebih empati
(memahami perasaan orang lain).
(iii) • Kita tidak akan mengulangi kesilapan masa lampau.
• Kita juga akan berhati-hati dengan muslihat kuasa asing.
J1 © Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd.
• Kita akan berusaha mempertahankan kemerdekaan
negara agar penjajahan tidak berulang kembali.
• Kegemilangan Kerajaan Melaka menjadi perangsang
mengembalikan semula kegemilangan masa lampau.
• Kita akan menghargai jasa dan sumbangan pemimpin
negara yang berusaha menuntut kemerdekaan.
• Peristiwa sejarah dapat memupuk semangat patriotik dan
bangga akan negara sendiri.
• Di samping itu, generasi muda akan menghargai dan
memelihara keharmonian yang dikecapi masa kini hasil
susah payah generasi dahulu.
(v) • Pelajar tidak berminat mata pelajaran sejarah.
• Mata pelajaran sejarah hanya berkisar perkara yang telah
berlalu.
• Mata pelajaran sejarah dianggap memerlukan hafalan
yang membebankan.
• Metodologi pengajaran mata pelajaran yang lemah.
• Kekurangan masa untuk melaksanakan PdP seperti
lakonan yang memerlukan persediaan.
(vi) • Menggunakan pelbagai metodologi bagi menarik minat
murid.
• Berpusatkan kepada pelajar dan mempelbagaikan kaedah
pengajaran.
• Penggunaan carta minda dalam mencatat nota mata
pelajaran sejarah.
• Hanya guru opsyen dalam mata pelajaran sejarah yang
mengajar mata pelajaran sejarah.
• Memperbanyak bahan sumber sejarah yang berasaskan
multimedia.
Rumusan:
(i) Mengetahui wajib mempelajari mata pelajaran sejarah di
sekolah.
(ii) Mengambil iktibar daripada peristiwa sejarah adalah tujuan
utama pengajaran sejarah.
Menghayati sejarah negara akan memudahkan pelaksanaan
perpaduan kaum.
(iii) Semua warganegara hendaklah memahami sejarah negara
sendiri.
Semua pihak mempunyai peranan dalam meningkatkan
mutu pembelajaran–pengajaran sejarah di sekolah.
Sumber rujukan:
• Buku
• Akhbar
• Laman sesawang
• Majalah
Pembentangan hasil kajian:
• Pembentangan sangat jelas, terperinci, dan lengkap.
• Pemahaman yang sangat mendalam terhadap tugasan.
• Menggunakan pelbagai bahan media yang amat sesuai dan
kreatif.
• Berupaya menarik perhatian audien.

Tugasan Sejarah 2
Tajuk: Kajian Seni Bina Islam Masjid Al-Azim
Nama Murid
Isi kandungan:
(i) • Seni bina merujuk kepada bidang seni untuk mendirikan
bangunan, reka bentuk, dan reka letak yang dibina oleh
manusia.
• Seni bina bangunan Islam boleh dilihat pada masjid dan
beberapa bangunan bercorak Islam dengan mempunyai
ciri-ciri tertentu.
• Dari sudut sejarah, seni bina Islam bermula dengan
pembinaan Masjid Quba’ pada zaman Nabi Muhammad
SAW.
• Masjid tertua ini menjadi model pembinaan masjid pada
masa kini.
• Masjid berfungsi sebagai tempat beribadat dan
menyampaikan segala maklumat.
(ii) • Seni bina Islam di tempat tinggal saya ialah Masjid Al-Azim.
• Masjid Al-Azim terletak kira-kira tiga kilometer dari bandar
Melaka dalam daerah Melaka Tengah, Melaka.
• Masjid Negeri Al-Azim mula dibina pada 14 Mac,1984.
• Batu asas dan arah kiblat diletakkan oleh Y.A.B. Ketua
Menteri Melaka pada ketika itu, iaitu Datuk Seri Mohd.
Adib bin Haji Adam.
• Seterusnya disempurnakan oleh Y.A.B. Datuk Seri Abd.
Rahim bin Datuk Thamby Chik hinggalah masjid ini siap.
• Masjid Al-Azim terletak di atas tapak seluas 25 ekar (10.15
hektar) dimulakan dengan pembinaan fasa pertama yang
terdiri dari dewan sembahyang utama, bilik mesyuarat,
bilik imam, bilik VIP, bilik wuduk, bilik air, bilik persalinan
pakaian, rumah pegawai masjid, tempat letak kenderaan,
dan landskap taman.
• Fasa kedua pula mengandungi dewan kuliah, bilik
syarahan, balai pameran Islam, auditorium, kafeteria, bilik
santapan diraja, dan perpustakaan.
• Masjid Al-Azim dirasmikan pada hari Jumaat, 20 Zulhijjah
1410 (H) bersamaan 13 Julai 1990 dalam suatu upacara
bersejarah oleh Seri Paduka Baginda Yang di-Pertuan
Agong Sultan Azlan Shah.
(iii) • Reka bentuk bumbung Masjid Al-Azim dibina bertingkat-
tingkat sebanyak tiga lapisan.
• Puncak bumbung mengetengahkan konsep berkubah
yang berlainan daripada bentuk puncak di kebanyakan
bumbung masjid-masjid lain di Melaka.
• Gaya seni bina Masjid Al-Azim ini disediakan oleh sebuah
Jawatankuasa Reka Bentuk yang mengambil kira aspek
keunikan seni bina tradisi Melayu dan seni ukir Islam.
• Sesuai dengan keunikannya itu, Masjid Al-Azim dapat
dilihat dari dua sudut luaran dan dalaman.
• Masjid ini mampu menampung jemaah seramai 10 400
orang.
• Tingkat atas dikhaskan untuk wanita seramai 700 orang
manakala tingkat bawah boleh menampung seramai 9 700
orang jemaah lelaki.
• Masjid ini berbentuk segi empat yang disesuaikan
dengan bumbung tiga tingkat yang juga sama bentuknya.
• Ilham ini berdasarkan bentuk masjid pertama yang dibina
oleh  Nabi Muhammad SAW  dan selaras dengan hakikat
Islam itu sendiri yang terdiri daripada empat unsur utama,
iaitu:
© Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd. J2
– Tapaknya melambangkan syariat (perundangan Islam).
– Tingkat pertama melambangkan  tariqat  (jalan
mendekati Allah).
– Tingkat kedua melambangkan  haqiqat  (mencari
kebenaran Allah).
– Tingkat ketiga melambangkan  makrifat  (mengenal
Allah).
• Beberapa potong ayat  al-Quran  telah dipilih dan diukir
dengan tulisan khat.
• Pemilihan ayat tersebut pula disesuaikan dengan konsep
dan falsafah pembinaan masjid ini.
• Setiap hujung tulang bumbung masjid ini terdapat sulur
bayung yang melambangkan ciri istimewa terhadap
keindahan seni bina Melayu.
• Ilham sulur bayung ini diambil daripada sejenis
tumbuhan liar di tepi  sungai yang menggambarkan
genggaman tangan semasa bertahiyat.
• Menara masjid ini dibina berbentuk segi lima
melambangkan rukun Islam yang berketinggian 57.3
meter atau 188 kaki.
• Pada puncak menara terdapat sebuah kubah yang
menyamai bentuk dan warna kubah utama masjid.
• Selain menjadi tempat pancaran suara, menara ini menjadi
mercu tanda kepada Masjid Al-Azim. 
(iv) • Menarik kedatangan pelancong dari dalam dan luar
negara.
• Membantu negara menambahkan pendapatan.
• Mempamerkan estika dan keunikan seni binanya  yang
tersendiri sama ada menerima pengaruh luar atau
pengaruh tempatan.
• Mengimbas kembali sejarah negara.
• Menonjolkan identiti sesuatu masyarakat.
• Membutikan kecanggihan dan kemajuan teknologi seni
bina.
• Menunjukkan ketinggian kemahiran masyarakat Islam
dalam seni bina.
(v) • Membaik pulih kerosakan bangunan bercirikan seni bina
Islam tanpa menjejaskan keasliannya.
• Mewartakan bangunan bercirikan seni bina Islam sebagai
warisan negara yang harus dipulihara.
• Membina bangunan bercirikan seni bina Islam dengan
adunan pengaruh tempatan.
• Mendapatkan kepakaran tokoh seni bina seperti arkitek
dan jurutera dari negara Islam yang maju.
• Mencontohi bangunan bercirikan seni bina Islam dari
negara-negara Islam yang lain.
• Menawarkan kursus seni bina Islam di universiti tempatan
dan swasta.
• Melahirkan pakar seni bina Islam tempatan yang mahir
dan profesional.
• Mengadakan kerjasama dengan negara-negara Islam yang
lain.
Rumusan:
(i) Mengetahui ciri-ciri unik dalam seni bina Islam.
Mengetahui fungsi dan kepentingan reka bentuk masjid.
(ii) Menghargai sumbangan tamadun Islam dalam seni bina.
Mengembalikan semula kegemilangan tamadun Islam.
(iii) Mengekalkan keaslian seni bina Islam walaupun dipengaruhi
seni bina asing dan tempatan.
Berusaha membina bangunan bercirikan seni bina Islam yang
mampu menjadi mercu tanda dan dikagumi.
Sumber rujukan: Pembentangan hasil kajian:
• Azizul Azli Ahmad, 2011. Masjid Budaya & Seni Bina. Selangor: • Pembentangan sangat jelas, terperinci, dan lengkap.
Penerbit Uitm. • Pemahaman yang sangat mendalam terhadap tugasan.
• Maruwiah Ahmat, 2012. Seni Bina Warisan. Negeri Sembilan: • Menggunakan pelbagai bahan media yang amat sesuai dan
Get Smart Publications. kreatif.
• Mohamad Tajuddin Mohamad Rasdi & Nangkula Utaberta,
2013. Pemikiran Seni Bina Islam Model di Dunia. • Berupaya menarik perhatian audien.z
Johor: Penerbit UTM Press.
Laman Web
• http://ii.islam.gov.my/mosque/detailed.php?id=10
• http://melakacool.com/masjid-alazim-alazim-mosque/
• https://ms.wikipedia.org/wiki/Masjid_Al-Azim,_Bukit_Palah

J3 © Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd.

 Jawapan
11. (a) berbeza
Ujian Akhir Tahun (b) padang pasir
(c) Makkah
Bahagian A 12. (a) Masjid Sultan Ahmet
1. A 2. C 3. B 4. C 5. D (b) Masjid Moti
(c) Masjid Tengkera
6. B 7. A 8. D 9. D 10. C
11. D 12. A 13. B 14. A 15. A
Bahagian C
16. A 17. B 18. D 19. B 20. D
1. (a) Sumber yang ditemui merupakan sumber primer.
Bahagian B Sumber tersebut bersifat asli dan belum ditafsir.
(b) Kaedah arkeologi
•
1. • (c) Perancangan grid, iaitu penandaan kawasan di tapak
• • arkeologi dilakukan. Setiap petak grid akan diberikan
nombor rujukan. Menandakan kawasan berdasarkan
• • pelan. Melakukan ekskavasi, iaitu proses mengumpulkan
data dengan mencatatkan semua penemuan.
2. (a) Sumber primer (d) Mewartakannya sebagai tempat bersejarah untuk
(b) Sumber sekunder tatapan generasi akan datang dan menjadi kawasan
(c) Sumber primer penyelidikan sejarawan tempatan dan luar negara.
Mengelakkan pencerobohan di tapak warisan sejarah
3. (a) menutupi permukaan bumi dan memperkenalkan tapak warisan sejarah kepada
(b) pergerakan glasier pelancong tempatan dan luar negara.
(c) Zaman Holosen
2. (a) Bergantung kepada sumber alam, mengutip hasil hutan,
4. (a) Zaman Paleolitik memburu binatang, menangkap ikan, menjalankan
(b) Zaman Mesolitik pertanian dan penternakan yang bersifat sara diri untuk
memenuhi keperluan sendiri.
(c) Zaman Neolitik
(b) Penyembahan terhadap kuasa alam. Binaan khusus
(d) Zaman Logam diwujudkan bagi upacara ritual dan menyempurnakan
5. (a) Bahasa Arab kepercayaan mereka.
(c) Manusia Zaman Prasejarah mengumpul dan berkongsi
(b) Bahasa Yunani
makanan demi meneruskan kelangsungan hidup. Oleh
(c) Bahasa Inggeris sebab mereka hidup dalam kelompok kecil dan secara
6. (a) Tamadun Mesir Purba nomad, maka makanan yang diperoleh akan dikumpul
dan dikongsi bersama.
(b) Tamadun Huang He
(d) Manusia mula tinggal secara menetap di kawasan
(c) Tamadun Mesopotamia lembah sungai yang subur, tinggal di kediaman yang
(d) Tamadun Indus lebih baik, membina rumah yang diperbuat daripada
batu, tanah liat, dan kayu, aktiviti mengumpul makanan
7. (a) ✓
berkurangan, sumber makanan berterusan, lebihan
(b) ✗ hasil akan dijual, pertukaran barangan dilakukan, dan
(c) ✓ pengkhususan kerja bermula.
(d) ✗
(e) ✓ 3. (a) (i) Tamadun ialah keadaan kehidupan insan
bermasyarakat yang mencapai taraf kehalusan
(f ) ✓
tatasusila dan kebudayaan yang luhur bagi seluruh
•
8. •
masyarakatnya.
(ii) Tamadun merujuk kepada suatu sistem masyarakat
• • yang memperkasakan sistem politik, ekonomi,
• • (b) (i)
sosial, kesenian, dan kebudayaan.
Kerajaan dibentuk untuk menguruskan
9. (a) Pantheon pemerintahan di kota yang berkembang hasil
(b) Colosseum daripada pembentukan bandar. Pada peringkat
(c) Akueduk awal, pendeta mengetuai pemerintahan dan
(d) Amfiteater kemudiannya diganti oleh raja. Raja yang
memerintah negara-kota akan dibantu oleh
10. (a) Lembah Ganges golongan bangsawan dan pendeta. Sistem
(b) ketenteraan undang-undang dibentuk untuk melicinkan dan
(c) Mahendra melancarkan pentadbiran negara.

J1 © Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd.


(ii) Sistem tulisan wujud kira-kira 5 000 tahun lalu.
Pengenalan tulisan membezakan kehidupan Zaman
Prasejarah dan sejarah. Manusia mencipta tulisan
menggunakan simbol abstrak untuk melahirkan
pelbagai idea. Tulisan pertama menggunakan
simbol gambar atau piktograf. Fungsi tulisan adalah
untuk menyimpan rekod penting tentang diri dan
masyarakat.
(c) (i) Kekayaan sumber alam
(ii) Kebijaksanaan pemerintah
4. (a) Diasaskan oleh Solon pada tahun 594 SM. Merupakan
demokrasi langsung, iaitu setiap warganegara Athens
terlibat secara langsung dalam perbincangan dan
perdebatan bagi menentukan dasar dan peraturan di
Athens termasuk soal ekonomi, politik, dan sosial. Pada
zaman pemerintahan Pericles (495 – 429 SM), penekanan
diberi kepada kuasa rakyat bagi memantapkan sistem
demokrasi.
© Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd. J2
(b) (i) Rakyat mempunyai hak bersuara.
(ii) Rakyat terlibat dalam membuat keputusan politik
negara.
(iii) Mengelakkan pemerintah berkuasa mutlak dan
menyalahguna kuasa serta menindas rakyat.
(c) (i) Amalan pilihan raya.
(ii) Rakyat Malaysia bebas bersuara, beragama,
berpersatuan, dan memiliki harta.
(d) Menjamin kestabilan politik, mengukuhkan ekonomi,
mengeratkan perpaduan kaum, dan mengekalkan
keamanan negara.
(Mana-mana jawapan munasabah)
 Jawapan Aktiviti Kertas minit

(c) A
Aktiviti 1

(d) B
1. (a) B
(e) B
(b) A
2. Vietnam, Thailand, Myanmar, Filipina
(c) C

2. (a) Alaf Aktiviti 5

(b) Abad
(c) Dekad 1. (a) Zaman Batu
(d) Masihi (b) Zaman Logam

•
3. • •
2. •
• • • •
• • • •
• •
Aktiviti 2
3. (a) ✗
(b) ✓
1. ✓ ✓ (c) ✓
✓ ✓ (d) ✗
(e) ✗
2. (a) 2 (f ) ✓
(b) 3
(c) 1
(d) 5 Aktiviti 6
(e) 4
1. Tingkayu, Sabah ; Kota Tampan, Perak ; Lembah Mansuli,
•
3. • Sabah
• • 2. (a) Sungai Tembeling
• • (b) Kuala Selinsing
• • (c) Kota Tampan

3. (a) C
(b) A
Aktiviti 3
(c) B
1. (a) habitat
(b) fizikal Aktiviti 7
(c) geologi
1. (a) civitas
2. (a) Zaman Miosen (b) madana
(b) Zaman Pliosen (c) Ibn Khaldun
(c) Zaman Pleistosen (d) lahiriah
(d) Zaman Holosen
2. (a) E
2. (a) B (b) D
(b) C (c ) F
(c) A (d) B
(e) A
(f ) C
Aktiviti 4

1. (a) A
(b) B

J1 © Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd.

 Aktiviti 8 Aktiviti 12

•
1. • 1. (a) Dinasti Nanda
(b) Dinasti Maurya
• • (c) Dinasti Gupta
• • 2. (a) B
• • (b) A
2. (a) Sumer (c) B
(b) pertanian (d) A
(c) pengairan
(d) Sumeria Aktiviti 13
3 . (a) ✓
1. Dinasti Zhou – 3
(b) ✗
Dinasti Han – 2
(c) ✓
Dinasti Qin – 1
(d) ✗
(e) ✓ 2. (a) Dinasti Qin
(b) Dinasti Zhou
Aktiviti 9 (c) Dinasti Han

3. (a) ✓
1. (a) Lautan Pasifik
(b) ✗
(b) pertanian
(c) ✓
(c) Anyang
(d) ✓
2. (a) C (e) ✗
(b) B (f ) ✗
(c ) C
(d ) A Aktiviti 14
(e) D
(f ) B 1. (a) B
(b) A
(c) B
Aktiviti 10 (d) B
(e) A
1. (a) polis
(b) rumah ibadat •
2. •


(c) Corinth
(d) pelayar handal
• •
(e) kurniaan Dewa • •
•
2. • • •
• • 3. (a) Kerajaan Bani Umaiyah
• •

(b) Kerajaan Bani Abbasiyah
(c) Kerajaan Turki Uthmaniyah
• •
Aktiviti 15
Aktiviti 11

1. (a) Kubah
•
1. •
(b) Tiang • •
(c) Bumbung • •
(d) Saiz 2. (a) B
(b) C
2. (a) F
(c) A
(b) B
(c) D
4. (a) Masjid Sultan Ahmet
(d) A
(b) Masjid Moti
(e) E
(c) Masjid Zhen-Jiao Si
(f ) C
(d) Masjid Cordoba

© Penerbitan Pelangi Sdn. Bhd. J2