A. Kompetensi Inti
KI 4 : Mengolah, menalar, dan menyaji dalam ranah konkrit dan ranah abstrak terkait
dengan pengembangan dari yang dipelajarinya di sekolah secara mandiri, dan mampu
menggunakan metoda sesuai isi keilmuan
C. TujuanPembelajaran
1. Melalui membaca intensif, tanya jawab, dan diskusi tentang teks drama peserta didik
mampu Mengidentifikasi ciri ragam bahasa lisan dalam teks bermain peran dengan tepat.
2. Melalui membaca selektif tanya jawab, dan diskusi tentang teks drama peserta didik
mampu menganalisis karakteristik bahasa lisan dalam bermain peran dengan tepat.
3. Melalui tanya jawab, dan diskusi tentang teks drama, peserta didik mampu Membaca
naskah sesuai dengan peran dalam teks dengan tepat.
1
4. Melalui tanya jawab, dan diskusi tentang teks drama, peserta didik mampu
Memperagakan peran sesuai karakter tokoh dalam teks dengan tepat.
5. Melalui tanya jawab, dan diskusi tentang teks drama, peserta didik mampu menyusun
teks drama sederhana dengan tepat.
D. Materi Pembelajaran
1. Fakta: Teks Drama (materi pokok yang diajarkan sesuai dengan kd)
2. Konsep: (sub tema)
a. Mengidentifikasi ciri ragam bahasa lisan dalam teks bermain peran.
b. Memperagakan peran sesuai karakter tokoh dalam teks.
c. Menyusun teks drama sederhana.
E. Metode Pembelajaran
Pendekatan : Saintifik
Metode : Tanya jawab, diskusi kelompok dan penugasan.
Inti 1.Peserta didik dalam satu kelas dibagi dalam 115 menit
pertemuan kelompok kecil berjumlah 5 peserta untuk tiap
pertama kelompok
a. Penilaian Pembelajaran
Indikator Bentuk
Teknik
Pencapaian Penilaia Instrumen
Penilaian
Kompetensi n
3.3.1 Mengid Identifikasi ragam
entifikasi ciri bahasa yang terdapat
ragam bahasa dalam teks drama!
Tes
lisan dalam teks Tes
tertulis
bermain peran.
Tes
Tes
tertulis
a. Program Remedial
Instrumen penilaian disesuaikan dengan instrumen sebelumnya melalui adaptasi objek.
b. Program Pengayaan
4
Instrumen penilaian ditingkatkan bobotnya dengan menggunakan teks drama yang lebih
kompleks.
1. Media
a. Beberapa teks drama.
b. Power point tentang teks drama.
2. Alat
a. LCD
b. Laptop
c. Papantulis/ white board.
3. Sumber Pembelajaran
a. Buku Siswa Bhasa Jawa Kelas X
b. Beberapa teks drama
c. Materi terangkum dalam powerpoint
5
LAMPIRAN
DRAMA
A. Pengertosan Drama
Istilah drama asale saking basa Yunani ‘dran’ kang artose ginawe. Teng wewengkon Cerbon lan
Indramayu saking jaman sengiyen masyarakate sampun ngenal drama sanajan wangune drama
tradisional nggih niku masres. Sanese masres, drama ugi diseselaken teng tengah-tengah
pagelaran tarling tradisional. Hal kang kados mekaten teng istilah basa Cerbon asring disebat
lakonan. Miturut Suprapto (1993 : 24), drama punika komposisi syair kang diajengaken saged
nggambaraken kegesangan lan perwatekan setunggale tiyang atanapi kelompok liwat akting lan
dialog kang dilampahaken atanapi dipentasaken teng inggile panggung.
Istilah sanes kangge penggantos drama nggih niku tonil, bangsawan, sandiwara, lan masres.
Sengiyen istilah tonil, bangsawan, sandiwara, lan masres angsal kesan kang kirang sae teng
kalangan masyarakat, nanging saniki pandengan-pandengan punika sampun rinobih. Punapa
malih sesampune kaum intelektual kados dene mahasiswa milet nyemplungaken dirie teng
kegiatan drama punika.
Para ahli sastra gadah pendapat nyaniya wayang wong, wayang kulit, wayang klitik, lan wayang
golek saged dilebetaken teng kelompok sandiwara. hal punika dumados keranten teng selebete
wayang wong, wayang kulit, wayang klitik, lan wayang golek punika wonten paguneman lan
gerak-gerik saking tokohe.
Setunggale drama kang diserat nembeke sampurna upami drama punika dimaenaken dening
para pelakue teng inggil panggung (dipentasaken). Para pelaku punika kedah mahami sedanten
isi cerios, sumerep punapa kang dimaksad dening penyerate, lan sanggem meranaken tokoh-
tokoh kang wonten teng selebete drama punika kelawan sae.
Drama kang kaula kenal teng Cerbon saniki asale saking Yunani kuna kang gadah tetenger
kados teng andap puniki.
1. Ceriose dawa-dawa, pramila punika cerios kang dawa punika kedah dibagi-bagi umume dados
gangsal babak, unggal babak mangadeg teng atase adegan-adegan. Teng selebete babak-
babak kawitan ditepangaken watek-watek pelaku liwat paguneman-paguneman sekaligus
setunggale persoalan ditampilaken.
2. Unggal setunggale babak priyad disuguhaken kaliyan tetembangan kang isie kesimpulan
saking cerios kang nembe priyad disuguhaken.
3. Biasae sederenge drama dimilai, langkung rumiyin dimaturaken prolog kangge mbangkitaken
perhatosan penonton dumateng pagelaran lan nalika pagelaran punika priyad diakhiri kaliyan
epilog.
Drama kang basajan saged dados drama kang sae, bader, gesang, lang mikat perhatosan upami
kang meranaken punika sanggem mbakta perane piyambek-piyambek kelawan sae. Kadang-
kadang ngantos semanten kepikate manah penonton dumateng pagelaran drama ngantos
penonton lali nyaniya selerese kang piyambeke tingal punika cumi setunggale pagelaran, sanes
kedadosan kang selerese. Mekaten ugi sewangsule, saged tumimbul raos bosen teng anahe
penonton upami para pelakon punika mboten sanggem meranaken tokoh-tokohe kelawan sae.
Teng drama punika, penonton saged nyumerepi isi cerios lan watek liwat paguneman (dialog) lan
gerak-gerike pelakue. Saking paguneman-paguneman punika penonton saged nyumerepi watek
kang ala lan watek kang becik selebete cerios punika. Paguneman punika mboten kenging lincad
saking inti cerios saking kawitan ngantos priyade cerios. Gerak-gerik para pelakue mboten
kenging kelangkungan lan busana kang diangge ugi kedah disaluyuaken sareng isi cerios, jaman,
lan kelungguhan cerios punika.
Mekaten ugi setting atanapi penataan panggung (dekorasi). Maksade, upami cerios punika
dumados teng Abad XV lan upami latar pengkere punika mendet ruang dayoh mboten mumkin
dekorasi panggunge punika wonten televisi keranten teng jaman punika dereng wonten televisi,
mekaten ugi busana tiyang kang diangge dening istri lan jaler mboten mumkin kados busana
kang wonten teng jaman saniki. Kewontenan iringan musik dahat diperlokaken minangka latar
pengker kangge nggesangaken dalaning cerios, asal musik punika disaluyukaken kaliyan adegan
6
kang siweg dimaenaken.
Selebete drama tradisional atanapi masres punika biasae lakon kang digelar punika nyriosaken
cerios babad atanapi ceriosan sanes kang wonten tetaliane kaliyan setunggale peristiwa atanapi
kedadosan setunggale wewengkon. Teng Cerbon, khususe Kapetakan maksih katah kelompok
masres kados dene Budi Suci, Ramah Tamah, Jayabaya, Ramah Suci, Merah Delima, lan sanes-
sanese. Umume masyarakat (khususe masyarakat Bedulan) langkung asring nyebataken nami
masres punika kaliyan warni kelir ajenge kados masres kuning, masres abang, masres ijo, lan
sapanunggalane.
Saking pentinge kelungguhan dialog teng selebete naskah drama ngantos mboten wontene
dialog teng selebete naskah drama punika, maka rumpaka sastra punika mboten saged
didolongaken teng selebete rumpaka sastra drama. Meh mboten wonten naskah drama kang
7
mboten wonten dialoge. Mekaten ugi kelungguhane pituduh penganggit. Pituduh penganggit
nggih niku bagian naskan drama kang nyukani pituduh dumateng pemaos atanapi awak
pementasan kados dene sutradara, pelaku, lan awak pementasan sanese mangenani hal-hal
kewontenan, suasana, peristiwa, lan panggawe atanapi perwatekan.
Umpamie :
Setunggale bagian drama kang penting lan ageng sanget peranane nggih niku basa. Basa
ngrupiaken bagian kang mboten saged dipisahaken saking setunggale naskah drama. Hal punika
dumados keranten mboten mumkin setunggale drama dipentasaken tanpa wontene drama
minangka alat komunikasi verbal anatawis setunggal tokoh kaliyan tokoh kang sanese. Seliyane
drama kontemporer ugi wonten jinis drama kang sama sekali mboten ngangge basa. Jinis drama
kang dimasad nggih niku pantomim.
Teng hubungane kaliyan plot, basa gadah tetaliyan kang raket sanget keranten basa gadah
peran kangge ngobahosikaken plot atanapi galur. Basa ugi mertelakaken latar pengker lan
suasana cerios keranten liwat basa kang diucapaken dening pelaku, sage disumerepi mangenani
panggenan, laku-lampah, peristiwa, kedadosan, suasana, waktos, mangsa, lan kewontenan
sanes selebete dumadose cerios punika.
Bagian sanese kang biasae wonten teng naskah drama nggih niku prolog. Prolog atanapi
prawacana nggih niku wacana kang diucapaken dening pemingpin sandiwara atanapi pemingpin
acara teng bagian pembikaan setunggale drama tanapi sandiwara kang diserat dening
penganggit lan ditaruh teng bagian ajeng. Dumasare prolog punika ngrupiaken penganter naskah
kang isie setunggal keterangan kang mertelakaken kedadosan atanapai latar pengker peristiwa
atanapi kedadosan dumadose cerios kang bade disajiaken. Hal punika bantos pemireng kangge
nggampilaken mahami dalaning ceriosan. Prolog ugi saged diwuwusaken minangka pendapat
penganggit mangenani cerios kang bade disajiaken.
Umpamie :
Prolog
(diucapaken dening pemingpin acara)
8
panjenengan sedaya
Sanese prolog, wonten ugi istilah epilog, solilokui, aside, lan dramatik. Upami prolog punika
dilampahakene teng ajenge naskah drama, maksade sederenge drama punika dimilai kangge
mertelakaken latar pengkere dumadose cerios, epilog punika dilampahakene sewingkinge drama,
maksade sesampune drama punika priyad. Biasae epilog punika ngrupiaken kesimpulan kang
didamel penganggit mangenani cerios kang sampun disajiaken. Kadang-kadang epilog punika
diseseli kaliyan wejangan atanapi nasehat, saged diwuwusaken nyaniya epilog punika amanat
kang tinulis saking penganggit. Penganggit jaman saniki ketingale sungkan matesi kebebasan
pemaos lan penonton. Hal punikalah kang nyebabaken penganggit mboten merlokaken wontene
epilog teng wusanae pementasan drama.
Dramatik nggih niku samubarang kang ditampilaken lan disaluyukaken kaliyan pagelaran drama.
Dramatik ngrupiaken panyaluyuan cerios kangge pagelaran sandiwara atanapi pendramaan.
Dramatik ugi gadah pengertosan hal kang damel setunggale kedadosan dados langkung
ngesanaken atanapi nyedihaken.
Sanese prolog, epilog, lan dramatik, wonten ugi istilah solilokui lan aside. Solilokui nggih niku
setunggale bagian naskah drama kang isie ungkapan, pikiran, lan peraosan setunggale tokoh
cerios kang diucapaken kangge diri pribadose piyambek. Aside nggih niku bagian naskah drama
kang diucapaken dening tokoh drama lan ditujuaken secara langsung dumateng penonton
kaliyan pengertosan tokoh sanese kang wonten teng pentas mboten mireng punapa kang
diwicarengaken dening piyambeke kaliyan penonton. Aside asring dilampahaken dening pelakon
drama tradisional kados dene lenong atanapi ludruk.
9
1. Citra anggitan Usmar Ismail
2. Sam Pek Eng Tay anggitan Nano Riantiarno
3. Kapai-Kapai anggitan Arifin C. Noer
4. Ken Arok lan Ken Dedes anggitan Moh. Yamin
5. Kertajaya anggitan Sanusi Pane
6. Sandyakala ning Majapahit anggitan Sanusi Pane
7. Nyi Lenggang Kencana anggitan Armijn Pane
E. Jinis-Jinis Drama
Selerese jinis drama punika katah sanget, nanging dumasar jinise, drama punika saged dibagi
dumasar isi lan jamane.
1. Dumasar Isie
Selerese wangun drama punika katah sanget kaliyan istilah kang benten-benten antawis
wewengkon kang setunggal sareng wewengkon kang sanese. Dumasaraken isie, miturut Henry
Guntur Tarigan, drama punika saged dikelompokaken dados sekawan jinis, nggih niku drama
tragedi, drama komedi, melodrama, lan farce.
a. Drama Tragedi
Drama tragedi ngrupiaken sejinis drama kang isie atanapi ceriose serius lan nimbulaken
pemikiran-pemikiran kang awrat selebete batin pemirsa, lumrahe cerios kang dimaenaken punika
sifate kingking. Teng lebete drama tragedi digambaraken pelaku utamie ngalami kegagalan
selebete nglawan nasib lan kerekasan-kerekasan kang pegot nyambung.
Katahe teng drama jinis tragedi punika, para pelakue manggihi pati teng wusanae cerios. Drama
jinis tragedi ngrupiaken drama kang ngisahaken kegesangan atanapi paripolahe tiyang-tiyang
penting kang gadah sifat herois atanapi sifat-sifat kepahlawanan. Contoh drama tragedi punika
umpamie Nyai Dasimah, Ken Arok lan Ken Dedes, lan Baridin.
Jinis alur kang wonten teng selebete drama tragedi ngrupiaken alur kang wajar ngantos saged
nimbulaken emosi, melas, sedih, lan wedos kang wajar teng manahipun pemirsa. Keuntungan
kang ditampi sesampune mirsani drama jinis punika nggih niku saged nimbulaken pengalaman
kang enggal dumateng pemaos atanapi pemirsane.
b. Drama Komedi
Drama komedi punika kewalikan saking drama jinis tragedi. Teng drama komedi punika, cerios
kang disajiaken ngrupiaken cerios kang temae enteng, mboten nimbulaken pemikiran kang awrat
dening pemaos atanapi pemirsane, lan nuwuhaken peraosan lucu lan kegugu dumateng
penonton, keranten pelaku-pelaku nampilaken sikap kebodohane lan sedanten kang
dilampahaken punika sarwa sawon. Kadang-kadang selebete kelucuan punika diseselaken
sindiran kang ditujuaken dumateng setunggale golongan atanapi kelompok kang tinemtos.
Diwuwusaken temae enteng keranten teng drama punika sanajan sifate serius, nanging angger
diselipi kaliyan bobodoran.
Mekaten ugi unsur kedaosan atanapi peristiwa kang wonten teng selebete drama komedi punika
kedadosan kang mumkin atanapi seolah-olah dumados teng lingkungan nyata. Nanging alur kang
diwangun dening drama jinis komedi punika maksih alur kang wajar, inisiden kang wonten teng
selebete cerios ditimbulaken dening tokoh, sanes tumimbul keranten situasi.
c. Melodrama
Sami kaliyan drama jinis tragedi, drama jinis melodrama ugi cerios lan tema kang dimajengaken
punika ngrupiaken tema kang serius, nanging para pelakue mboten seserius kados teng drama
tragedi. Teng jinis drama melodrama punika wonten perobihan nasib kang dialami dening tokohe
lan tokoh punika biasae menang selebete perjuangane, kados dene perjuangan nglawan nasib,
perejuangan nglawan kegesangan piyambek, perjuangan mertahanaken hak, perjuangan
ngadepi tirani, lan sapanunggalane kang nimbulaken peraosan melas teng manah penonton.
Raos melas kang dimajengaken teng melodrama tumujue teng sentimentalis.
d. Farce
Farce nggih niku setunggale jinis drama kang ngajengaken tema kang cerios, tema, lan tokoh-
10
tokohe kangge kemumkinan dumados teng kegesangan sedinten-dinten punika mboten ageng.
Kelucuan-kelucuan kang ditimbulaken dening tokohe punika cumi seecae piyambek mboten
mretangaken punapa kedadosan punika saged ditampi akal atanapi mboten. Malah kesan kang
ditimbulaken punika kesan kang asal-asalan, mbodohi diri piyambek, lan dipaksakaken keranten
disusun kelawan mboten teratur lan sifate episodis. Maksade unggal adegan punika sifate
sewang-sewangan mboten njalin setunggale cerios kang wutuh. Hal punika cumi merlokaken
peyakinan sementawis dumateng cerios.
Kedadosan-kedadosan kang wonten teng selebete farce punika tumimbule saking situasi, sanes
saking pelaku. Senajan mekaten, jinis drama punika ngrupiaken drama kang paling katah
pemirsane. Hal punika dumados keranten pemirsa ngraos kelipur sesampune mirsani drama
punika.
Sanese jinis kang sampun dipertelakaken teng inggil punika, maksih wonten jinis drama sanese,
nggih niku lelucon, pantomim, opera, lan operet. Lelucon nggih niku setunggale drama kang
sifate sami kaliyan komedi, nggih niku nuwuhaken raos kegugu dumateng penonton, nanging
ceriose mboten teratur. Umume ceriosane punika cetek lan ditampilaken cumi seliwatan atanapi
seselan teng antawis cerios utami, contohe kados dene dagelan Semar, Gareng, Petruk, lan
Bangong.
Pantomim nggih niku jinis drama arupi ceriosan kang cara maturakene mboten kelawan
paguneman, nanging kelawan isyarat lan gerak-gerik kang nggambaraken panggawe. Penonton
saged mahami cerios upami pelaku punika saged nglampahaken gerak mimik lan gerak kinesik
kelawan leres. Hal punika dumados keranten teng pantomim punika sama sekali mboten wonten
paguneman. Wuwuh sae pelaku punika selebete nglampahaken panggawe kang nggambaraken
paguneman, wuwuh gampil kangge penonton selebete nafsiraken cerios.
Opera nggih niku drama kang cara maturakene kaliyan paguneman lan tetembangan. Teng
antawis paguneman lan tetembangan punika biasae diseseli kaliyan irama lantunan musik. Teng
opera, peranan musik punika mboten cumi sederma latar pengker, nanging sami pentinge kaliyan
paguneman lan tetembangan punika piyambek.
Teng Cerbon ngantos saniki dereng wonten opera kados wangun kang selerese, mekaten ugi
dereng wonten kelompok-kelompok opera kang mangadeg. Hal punika dumados keranten opera
mbutuhaken penembang kang gadag pendidikan kang ingil lan kalatih, mekaten ugi penabuh alat
musike ugi kedah ahli. Sedeng operet nggih niku drama kang cara maturakene kaliyan
paguneman lan tetembangan nanging langkung cendak tenimbang opera.
2. Miturut Jaman
Dumasaraken jamane, drama saged dibentenaken dados drama teng jaman Hindu, Islam, lan
jaman kesusastraan enggal.
a. Jaman Hindu
Mangenani drama teng jaman Hindu punika mboten katah kang saged diceriosaken, keranten
saking penyelidikan cumi sebagian alit drama teng Cerbon kang disumerepi wangun dramae,
umpamie pagelaran wayang. Pagelaran wayang punika katah ugi jinise, kados dene wayang
wong, wayang golek, wayang klitik, wayang kulit, lan wayang beber. Musik kang ngiringane
punika gamelan. Kang maenaken wayang punika disebate dalang. Umume cerios kang
dimajengaken dipendet saking cerios Mahabharata lan Ramayana. Wonten ugi wayang kang
ceriose dipendet saking cerios-cerios rayat kang kawentar nanging mboten katulis, kados dene
wayang golek papak.
b. Jaman Islam
Drama teng jaman Islam katahe maksih arupi wayang. Wayang teng jaman Islam punika sampun
katah perobihan saking naskah aslie. Hal punika dilampahaken dening Sunan Kalijaga minangka
setunggale sunan kang ahli teng bidang kesenian kangge nyebaraken Agama Islam. Teng
jamane Sunan kalijaga punika, penonton mboten disuwuni bayaran, nanging penonton punika
kedah ngucapaken kalimat syahadat minangka piranti pembayarane. Dados, penonton punika
nembe angsal ningal pakeliran wayang sampune ngucapaken kalimat syahadat.
Teng lebete pakeliran wayang jaman punika katah sempalan kang sumejah diseselaken dening
Sunan Kalijaga secara alon-alon nyewselaken istilah-istilah kang tinalenan kaliyan Agama islam.
11
Umpamie nami ajian kang diagem dening para kesatria. nggih niku jimat layang jamus
kalimasada, agem-ageme Yudistira dipendet saking kalih kalimat syahadat. Mekaten ugi nami-
nami kados Samiaji secara etimologi asale saking tembung sami-sami ngaji, Nakula saking
nakhulu, Sadewa saking saddawa, Bima saking bima kuntum ta’malun, lan sanes-sanese.
Karakter : Lintang (seneng dolanan), Erma (seneng kegawa kanca), Jalu (mempeng), Umi
(bocah tlaten).
12
Dialog bahasa jawa
Lintang : Sesuk dina Minggu kowe arep neng endi Er? mesti ana acara mlaku-mlaku ya?!
Jalu : Yen aku arep neng ngomah wae. Aku mendingan sinau daripada dolan mrana-mrene ra
jelas ngunu.
Umi : Iya, aku uga padha karo Jalu. Daripada keluyuran ra jelas mending sinau wae neng
omah.
(Jalu lan Umi nyat beda karo Lintang lan Erma. Jalu lan Umi yaiku bocah sing sregep sinau lan
mentingake pendidikan tinimbang liyane).
Lintang : Wah kowe ki dina Minggu yo isih sinau?! ta sajrone pitu dina kuwi awake dhewe
mung nduwe siji dina kanggo nyenengna awak, ngapa uga mesti sinau.
Erma : Iya, dekne kabeh sregep banget e. Padahal sinau sajrone nem dina kuwi uga wis luwih
saka cukup.
(Umi banjur njelaske marang dekne kabeh, ebo pamulangan kuwi adoh luwih penting daripada
dolanan utawa keluyuran ra jelas).
Umi : Plesiran lan dolan kuwi emang butuh sih.. awake dhewe mestine kudu rumangsa jenuh
nek saben dina mung sinau lan sinau, Nanging kita kudu eling menawa kanthi akeh anggone
sinau sing bakal ndadekne awake dhewe dadi bocah sing pinter.
Jalu : Iya, aku setuju karo kowe, Umi. Wis lah, aku sih bukane nglarang yen kowe arep pada
dolan, Nanging karepku ki kowe tetap fokus karo pamulangan. Aja kokehan keluyuran,
sementara pamulangan mu tok kalahke.
Erma : Sapa kandha aku ngalahke pamulangan. Aku uga sinau kok.. Nanging ora sesregep
kowe cah loro..
Umi : Nah kuwi dheweke, anyak saiki kowe kudu menehi wayah sing luwih akeh kanggo
sinau mu supaya mengko kowe bisa lulus kanthi biji sing apik.
(Lintang banjur digawe terenung saka celathon kancane kuwi (ebo dekne kabeh iki mentingna
banget pamulangan katimbang dolanan) bathin Lintang jero ati.
Lintang : Ok, aku tampa masukanmu. Kayane apa sing tok omongke kuwi pancene bener.
anyak saiki aku kudu luwih fokus karo pamulangan.
Erma : Iya uga ya.. ngapa aku kudu mbuang akeh wayah kanggo tujuan sing ra jelas ngunu,
sawentara pamulangan sing kudune tak sinau malah tak kalahake.
(Sawise kui bocah 4 mau banjur pada janjian manawa badhe ngemutake yen wayah sianu
supaya pada nduwene biji sing apik lan bisa nerusake ana sekolah sing pada neng SMA).
13
Penilaian Pengetahuan
Soal Esai (Tugas Terstruktur)
NInstrument Rambu-rambu jawaban Pedoman penskoran
o
Identifikasi
1 ragam PERCAKAPAN TENTANG jawaban benar sesuai
bahasa yang CARA MENGHORMATI dengan rambu-rambu
terdapat dalam teks ORANG TUA jawaban = 2
drama! Ibu : “Uhuk... jawaban kurang benar,
uhuk...”. kurang sesuai dengan rambu
Murni : “Ibuk ki jawaban = 1
iso meneng po ra? Aku sek Jawaban salah/tidak ada
sinau ki lo!”. jawaban = 0
Ibu : “Hoalah
nduk, ibuk ki sakit watuk”.
Murni : “Lek
watuk yo neng dokter to!
Mbrebeki uwong ae!”.
Bapak : “Enek opo
to iki kok ramemen teko njobo,
isin karo tonggo”.
Murni : “Bojomu
iki lo pak mbrebeki uwong
ae!”.
Bapak : “Huss!,
Omong karo wong tuek ki gak
oleh mbentak-mbentak ngono
kui!, Ayo nyuwun ngapuro
neng ibuk”.
Murni : “Gah!,
Ibuk sing salah kudune ibuk
sing nyuwun ngapuro karo
aku”. ( mlaku ngaleh)
Bapak :
“Astagfirullah...., anak e sopo
iki”.
Ibu : “Wis pak,
sabar mawon”.
Bapak : “Iyo buk”.
Sesuk esuk e Murni bengak
bengok nggolek i sepatune
sing ora ketemu.
Murni : “Bapak,
ibuk sepatuku nyandi?”.
Ibu : “Lha sing
ndekek dekingi sopo?. Sing
sekolah kan awakmu mur,
duduk ibuk”.
Murni : “Pokoke
ibuk kudu nggoleki sampek
14
ketemu!”.
Dumadakan bapak teko.
Bapak : “Mur!, Siti
karo Karjo wis marani ki lo!”.
Murni : “Buk
sepatune gowonen rene!.
Bapak, endi sangune?”.
Bapak : “Bapak
gak nduwe duwit nduk !”.
Murni : “Bapak ki
kewajibane kudu nggolek
duwit sing akeh kanggo anak
anak e!”.
Ibu : “Iki nduk
sepatumu”.
Murni : “Alah
kesuen!. Jo, ti, ayo budal”.
Murni, Siti lan Karjo mlaku
tumuju neng sekolahan. Neng
ndalan cah telu kuwi guneman.
Siti : “Mur
murni, kowe gak oleh khayal
marang bapak ibumu.”
Murni : “Sak sirku
to urip uripku nyapo kowe
bingung”.
Karjo : “Anak
durhaka kowe mur!, Ayo ti
ditinggal ngaleh ae cah
durhaka iki!”.
Murni : “Yo ra
konco kowe!”.
Karjo lan Siti mlaku
ninggalake Murni. Teko
sekolahan bel muni, kabeh
murid mlebu neng njero kelas.
Bu guru :
“Cah ayo ditakne PR e !, Sing
ora ngerjakne maju”.
Murni langsung maju amarga
ora nggarap PR.
Bu guru :
“Nyapo mur ora ngerjakne
PR?”.
Murni : “Wonten
gangguan bu!”.
Bu guru :
“Alasan ae!, gangguan opo?”.
Murni : “Ibuk niku
watuk watuk mawon bu?”.
Siti : “Murni
15
niku gawene mbentak mbentak
wong tuane lo bu!”.
Bu guru :
“Opo iyo mur?”.
Murni :
“Eeeengih”.
Bu guru :
“Engko bar pelajaran Murni
melu Bu guru nyang kantor”.
Murni : “Nggih
bu!”.
Pelajaran wis sampe Murni
dipanggil guru neng kantor.
Murni : “Wonten
nopo bu?”.
Bu guru :
“Lungguh kene !. Mur, opo
bener kowe mbentaki
ibukmu!”.
Murni :
“Eeeenggih”.
Bu guru :
“Ngono kuwi ki gak oleh lo
mur, marang wong tua ki gak
oleh koyo ngono!”.
Murni : “Inggih
bu”.
Bu guru :
“Sok neh ojo tak baleni neh”.
Telpon ning kantor muni,
kring...kring...kring. Pak guru
ngangkat telpon.
Pak guru :
“Assalamualaikum Wr.Wb”.
Bapak :
“Waalaikumsalam Wr.Wb”.
Pak guru : “Wonten
nopo pak?”.
Bapak : “Murni
dikengken dateng rumah sakit
angsal?”.
Pak guru : “Angsal
mawon, wonten nopo pak?”.
Bapak : “Ibuk e
mlebet rumah sakit”.
Pak guru : “Oooo.
Inggih pak”.
Murni kalian pak guru tindak
dateng rumah sakit
Murni : “Pak ibuk
endi?”.
16
Pak guru : “Husss.
Boso ning wong tua !”.
Murni : “Bapak
ibuk pundi ?”.
Bapak : “Ning
njero”.
GRODOOOOKKK. Dokter
mbukak lawang.
Murni : “Pripun bu
keadaannipun ibuk ?”.
Dokter : “Ibuk
gadah penyakit jantung”.
Bapak :
“Asstagfirullah”.
Ibuk bengak bengok neng jero
kamar.
Ibu : “Bapak
bapak”.
Kabeh mlayu ning njero
kamar.
Ibu : “Pak
jogenen omah karo murni, aku
wis ora kuat”.
Dokter : “Inalillahi
wainnalillahi roji’un”.
Murni : “Ibuk
ibuk”.(karo nangis)
Bapak : “Sabar”.
Ning kuburan
Murni : “Bapak
aku minta maaf”.
Bapak : “Yo
nduk”.
17
peran berikut! 1 jawaban benar = 1
Jawaban salah/tidak ada
jawaban = 0
Penilaian Keterampilan
Tes Tertulis (tugas Tidak Terstruktur )
Instrumen Rambu-rambu jawaban Pedoman
penskoran
Bacalah naskah NASKAH DRAMA BAHASA DAERAH 2 aspek yang
digunakan = 2
sesuai dengan TEMA : “Njaga Kelestarian Lingkungan" 1 aspek yang
peran dalam teks digunakan =1
drama berikut! Tidak
(Ing liburan akhir semester, ana telu menggunakan
aspek dalam
sahabat sing lagi ngomongake rencana merencanakan
liburan) =0
18
Joystika : “Haduh, kesele awakku
dino iki..”
(Ing panggon liyane.)
Christina : (Angop) “Aduh kesele,..”
Martha : “Mending aku turu ae.”
19
lingkungan.., ya masia mbuang sampah
sembarangan.. Mengko lek mbuwang
sampah sembarangan, bisa nyebabake
banjir. Sapa sing salah?”
Joystika, Christina, & Martha : (Mikir) “Iyo
seh.. Betul pisan awakmu!”
( . . . . . .)
Nur Rochma : “Ayo wis.. Awakdewe
mberseni lingkungan iki”
Joystika, Christina, & Martha : “Ayo, ayo !”
20
aspek dalam
merencanakan
=0
21
Zulfah : “Sopo gek pelit? Luwih penting ngeprint mbangane mancing.” bu
Prima : “Dilit wes.!” jaw
Zulfah : “Yo, tapi jam 4 mengko kudu wes bali!” aba
Prima : “Yoh” n=
1
Prima banjur metu saking kamaripun mbakyune, lajeng pamit kaliyan ibuipun. Jaw
aba
Prima : “Bu, mancing” (sinambi lunga) n
Ibu : “Ealah….mbokyo nek pamit ki sek bener.” sala
Lia : “Mas…mas…aku melu.” h/ti
Prima “Rasah, adek neng omah wae.” dak
:
Lia “Aaaa….aku melu.”
ada
: jaw
Prima : “Rasah, neng kono ki eneng raksaksane, mengko ndak
dicaplok.” aba
Lia : “Ibu,,,,”(sinambi ndelik wonten wingkingipun ibu) “Tapi aku n =
mengko digawakke iwakke gek gedheeeeeeeeeee banget. Yo 0
mas yo?”
Prima : “Yo!”
Prima lajeng mancing kaliyan kanca-kancanipun. Saking penakke mancing prima ngantos kesupen wekdal.
Dereng ngantos dijawab, Prima lajeng lunga. Nalikanipun madosi kunci wonten sak, dompetipun kecer. Ananging Prima mboten
mangertos amargi kesesa.
Saksampunipun Prima lunga, onten Nilam ingkang lewat dalan menika saking tumbas bumbu masak.
Nilam : (Mendhet dompetipun Prima) “Dompete sopo yo iki? Ah yo wes go mulih wae.”
Saksampunipun wonten griya, Nilam lajeng nyaoske bumbu masakipun dhumateng ibu Nisah.
Nilam lajeng mlebet kamar. Lan bukak dompet ingkang ditemu wau. Dompet wau onten fotone ananging mboten wonten
identitas sinten ingkang nggadhahi dompet menika.
Nilam : (sinambi ningali foto wonten dompet) “Sopo yo iki? Ganteng tenan.” (mesam-mesem)
Wonten dalemipun Prima, Prima bingung madosi dompetipun. Prima tanglet kaleh keluarganipun.
Ibu : “Sampeyan ki ngopo to Le? Ket mau kok mubeng-mubeng, opo gek ilang?”
Prima : “E…mboh Bu! Dompetku ilang.”
Ibu : “Loh lha adate le deleh neng ngendi?
Prima : “Yo neng sak, tapi mau tak tilekki wes orak eneng.”
Ibu : “Coba takono mbakyumu.”
Prima : “Mbak, ngerti dompetku ora?”
Zulfah : “Dompet opo to? Wong yo duwe dompet dewe-dewe kok yo rebut.”
Ibu : “Oalah….mulakno nek deleh dompet ki ora sak nggon-nggon. Neng omah iki rak eneng gek jupuk dompetmu.”
Mifta : (Liwat sakngarepe Prima)
Prima : “Dek..dek…”
Mifta : “Ono opo Mas?”
22
Prima : “Neng ngendi dompetku?”
Mifta : “Dompet opo to Mas? Au ulak leti.”
Prima : (Bentak Mifta) “Rasah ngapusi! Tok nggo dolanan neng ngendi dompetku, heh?”
Ibu : “Karo adhine ki ora kasar-kasar ngono kuwi. Karo sing luwih tuo ora boso, karo adhine mbentak-mbentak. Gek
lelakon opo iki….” (ngelus dada)
Prima : “Aargh…mboh.” (Mbanting kursi lajeng lunga)
Zulfah : “Sabar nggeh Bu….”
Bapak : (Lenggahan wonten kursi) “Ono opo iki?”
Mifta : “Pak Bapak….mau mas Prima natali atu kalo ibu kalo mbak Zulfah.”
Zulfah : “Dompetipun Prima ilang Pak, lajeng muring-muring.”
Bapak : “Yo wes rak popo. Jenenge we lagi kelangan dompet. Wajar nek muring.”
Zulfah : “Pak, menawi Prima dipunleske matematika wonten nggene Bu Nisah pripun?
Bapak : “Loh loh loh…kok dadi matematika kepriye to?”
Zulfah : “Prima nate ngendika menawi mboten saged pelajaran matematika. Bu Nisah niku tiyang ingkang ndemenakake
Pak, mengke Prima ugi lajeng dipun ajari unggah-ungguh. Pripun Pak?”
Ibu : “Aku setuju kuwi.”
Bapak : “Yo wes nek ngono. Zul, mengko ajaken Prima neng gone Bu Nisah!”
Zulfah : “Nggeh Pak.”
Prima dipun ajak Zulfah wonten gone Bu Nisah. Ananging Prima dereng mangertos badhe dipun ajak mbakyunipun
wonten pundi.
Nilam banjur mlebet nyepakkaken wedhang saha camilan kangge Zulfah lan Prima.
Zulfah : “Sowan kula mriki badhe ndaftaraken Prima les matematika.”
Prima : Kaget, ananging badhe nolak mboten wani amargi sek mertamu.
Ibu : “Ow,,ngono to…yo.”
Nilam lajeng mekdal nyuguhke wedang lan camilan lajeng mlebet malih.
Zulfah : “Dadosipun pripun Bu?”
Ibu : “Yo,sesuk Senin jam 2 lekase.”
Zulfah : “Ow nggeh. Gegandengan sampun cekap, kula lan Prima badhe pamit rumiyin.”
Ibu : “Weh, lah kok kesesa, diombe dikek.”
23
Prima : “Asem!!! Malah do nggeguyu aku.”
Kunto : “Salahmu dewe gelem dileske.”
Prima : “Tak kiro mbakyuku arep ngewangi aku goleki dompet. Eh….jebule kuthuk marani sunduk.”
Rita : “Yo wes brow….aku lan Kunto bakal ngewangi goleki dompetmu kok.”
Prima : “Tenan loh cah… wah sampeyan kabeh pancen sohibku paling josss!”
Dinten Minggu sampun kalampahan, sakniki dinten Senin. Dinten ingkang dipuntunggu Nilam kangge mbalekaken
dompetipun Prima. Prima les matematika wonten dalemipun Bu Nisah.
Nilam : “Prima,,.”
Prima : “Eh, Nilam, ono opo?”
Nilam : “Aku arep takon.”
Prima : “Yo.”
Nilam : (Nduduhaken dompet) “Iki dompetmu duduk Prima?”
Prima : (Gumun) “Iyo bener. Kok iso eneng neng gonmu?”
Nilam : “Aku nemukake neng dalan cedak kali.”
Prima : “Ow iyo..aku lagi kelingan nek aku dek emben mancing.”
Nilam : (Maringke dompetipun marang Prima) “Maaf geh, wingi aku urung sempet menehke dompet kuwi.”
Prima : “Orak popo kok. Nuwun nggeh.”
Nilam : “Nggeh.”
Nilam lan Prima lajeng mantuk. Saksampunipun mangertos menawi Nilam ndemenakaken, Prima dados bocah ingkang
demenakaken ugi. Kanca-kancanipun ingkang badhe ngewangi goleki dompetipun Prima malah mboten ketemu lan Prima
mboten srawung kalih kanca-kancanipun ingkang mboten sae rumiyin
Buatlah
2 7
teks drama (Ing liburan akhir semester, ana telu sahabat sing lagi ngomongake rencana urut
sederhana! liburan) an
jaw
Joystika : “Hei,.. Kepriye preian awakdewe minggu iki ?” aba
Christina : “Aku yo bingung iki, arep preian menyang endi.” n
ben
Martha : “Piye lek awakdewe menyang Selecta?” ar
Joystika : “Wih.. Ide apik iku.” =7
6
Christina : “Iyo. Aku yo setuju.. Kapan awakdewe budal?” urit
Joystika & Martha : “Mene isuk.” an
jaw
Christina : “Oke.” aba
n
ben
ar =
6
5
urut
an
24
jaw
aba
n
ben
ar =
5
4
urut
an
jaw
aba
n
ben
ar =
4
3
urut
an
jaw
aba
n
ben
ar =
3
2
urut
an
jaw
aba
n
ben
ar
=2
1
jaw
aba
n
ben
ar =
1
Jawa
ban
sala
h/ti
dak
ada
jaw
aba
n=
0
25
26
Keterangan
ABCD
Audience (Yellow)
Condition (Turqoise)
Degree (Pink)
PPK Religius, Nasionalis, Mandiri, Integritas, dan Gotong Royong (Penguatan Pendidikan Karakter)
PT
KMTT
Ketrampilan
4c : tebal
1. Comunicative
2. Critical thinking
3. Creative
4. Colaborative
Dengan Mengintegrasikan HOTS (High Order Thinking Skill)
27