Abstrak
Pada lapoaran ini akan membahas hasil praktikum dari hukum ohm pada rangkaian seri yang
merupakan dan rangkaian paralel. Pada praktikum ini kita dituntut untuk mempelajari
karakteristik rangkaian seri dan rangkaian paralel, serta mempelajari proses sebuah
voltameter dan amperemeter. Pada rangkaian seri yang merupakan pembagi tegangan dan
rangkaian paralel sebagai pembagi arus. Tujuan dari praktikum ini adalah agar praktikan
memahami hukum ohm pada rangkaian seri maupun paralel.
Arus Listrik
2. AC Voltmeter 11,55+11,56
Rv =
2
3. Tahanan Geser (Variac)
= 11,555 k ... (1) 1 V
1
¿ | RV
∆V +||
RV
∆ RV
2 |
∆ Rv = n ( ∑ Rv 2 )−¿¿ ¿
√
n ¿ |11,156 2,5|+|11,56
60
0,05
| 2
1 ¿ 0,216+¿ 0,022
=
2
√ 2 ( 267 , )−¿ ¿ ¿ = 0,23 mA …(5)
( I V ± ∆ I V ) =( 5,21 ±0,23 ) mA …(6)
1 534−534
=
2 √1 Tahanan Lampu
1 V
0,1 R L=
= (I A −I v )
2
No V A Nyala ∂ RL ∂ RL ∂ RL
. Lampu |∆ R L|= | ∂V
∆V +
∂IA ||
∆IA +
∂ IV
∆ IV || |
1 (10,0 (100 ± 10) Sangat
± 2,5 ¿V mA redup
¿¿
1
I V Secara Eksperimen ¿ |
(140−5,21)
2,5 +¿ |
V ¿ 0,0185+0,0 317+ 0,0196
I V=
Rv
¿ 0,07 k …(8)
60
I V=
11,56 ( R L ± ∆ R L )= ( 0,44 ± 0,07 ) k ... (9)
∂ IV ∂ IV
|∆ I V|= | ∂V
∆V +
∂ RV ||
∆ RV | I V=
RL
I
(R v + R L ) A
V V
¿ | ∂(
RV
∂V
)
∆V +||
∂( )
RV
∂ RV
∆ RV | I V=
0,44
(11,56 +0,44)
140
0,44
I V= 1 40 Rangkaian 1
12
160 140
I V =5 , 13 mA 140
... (10)
| || || |
60
∂( I A) ∂( I A) ∂( I A)
RV + R L RV +RL RV + R L Voltameter (V)
¿ ∆ RL + ∆ RV + ∆IA
∂ RL ∂ RV ∂ IA
IA RL . I A RL = 1
¿
|
(RV + RL )
∆ RL +
||
(R V 2+ RL . RV )
∆ R V +
||
M gradien ∆I
(R v + RL ) R A |
1 40 0,44.1 40 0,44
¿
|
(11,56 +0,44)
0,07 + 2 || M
(11,56 +0,44.11,56)
0,05=+y 2− y 1
gradien (11,56+
x 2−x 1 0,44)
10
|| |
¿ 0 , 817+¿ 0,022 + 0,37
= 1,20 mA …(10)
140−100
( I V ± ∆ I V ) =( 5,13 ±1,20 ) mA …(11) M gradien = =1 ... (15)
6 0−10
Arus Pada Lampu ( I L)
140,5−99,5
V M gradien 1= =1,2 ... (16)
I L= 40
RL
60 139,5−1 00,5
¿ M gradien 2= =1,1 ...
0,44 40
¿ 136,4 mA …(12) (17)
∂I ∂I
|
|∆ I L|= ∂ VV ∆ V + ∂ RV ∆ R L
L
|| | ∆ M gradien=
(|1,2−1|+|1,1−1|)
V V 2
¿ | ∂(
RL
∂V
)
∆V + ||
∂( )
RL
∂ RL
∆ RL | ∆ M gradien=
0,3
2
1 V
¿ | RL
∆V +
RL||
∆ RL
2 | ∆ M gradien=0,15 ... (18)
¿ |0,441 2,5|+|0,44
60
0,07
| 2 ( M gradien ± ∆ M gradien ) =(1 ±0,1)... (19)
¿ 5,68+¿21,69 Rangkaian Seri
= 27,37mA …(13)
( I L ± ∆ I L )=( 136,4 ± 21,3 ) mA …(14)
No. V A Nyala
Lampu
I V Secara Eksperimen
1 (65,0 (140 ± 10) Wolfram =
± 2,5 ¿V mA redup
V
I V=
Rv Putih =
sangat
65 redup
I V=
11,56
V V V
I V = 5,62 mA
∂ IV ∂ IV
... (20)
¿ |( ∂
I A −I V
∂V
)
∆V +
∂
|| (
I A−I V
∂IA
∆ IA +
∂
)
I A−I V
∂ IV || (
∆I
)
|∆ I V|= | ∂V
∆V +
∂ RV ||
∆ RV | ¿¿
V V
¿ | ∂(
RV
∂V
)
∆V + ||
∂( )
RV
∂ RV
∆ RV | ¿ | 1
(140−5,62)
2,5 +¿ |
1 V
¿ | RV
∆V +
RV||
∆ RV
2 | ¿ 0,0 19+0,0 35+0,0 21
|∆ R L|= | ∂ RL
∂V
∆V +
∂ RL
∂IA ||
∆IA +
∂ RL
∂ IV
∆ IV|| | |
¿
∂(
IA
RV + R L
∂ RL
I A)
∆ RL +||
∂(
RL. IA
∂ RV
I )
RV +RL A
∆ RV +
∂
RL
||
|
¿
(RV + RL )
∆ RL +
|| 2
( R V + RL . RV )
∆ RV +
||
(R v + R
14 0 0,48.14 0
|
¿
(11,56 +0,48)
0,075 +
||
(11,562 +0,48.11,5 6)
0
¿ 0 , 872+¿0,024 + 0,399 139 ,5−0,5
M gradien 2= =2 , 14 ... (34)
= 1,30 mA ... (27) 65
( I V ± ∆ I V ) =( 5,58 ±1,3 0 ) mA ... (28)
(|2,16−2,15|+|2,14−2,15|)
∆ M gradien=
Arus Pada Lampu ( I L) 2
V
I L=
RL 0
∆ M gradien=
65 2
¿
0,48
¿ 135,41 mA ... (29) ∆ M gradien=0 ... (35)
∂ IV ∂ IV
|
|∆ I L|= ∂ V ∆ V + ∂ R ∆ R L
L
|| | ( M gradien ± ∆ M gradien ) =(2,15 ± 0) ...(36)
Rangkaian Paralel
V V
¿ | ∂(
RL
∂V
)
∆V +
∂( )
||
RL
∂ RL
∆ RL | No.
1
V
(40,0
A
(360,0
Nyala
Lampu
Wolfram =
1 V
¿ | RL
∆V +
RL ||
∆ RL
2 | ± 2,5 ¿V ± 10)
mA
sangat
redup
¿ |0,481 2,5|+|0,48
65
0,070
| 2 Putih =
redup
¿ 5 , 20+¿19,75
= 25mA ... (30)
I
( L ± ∆ I L)= ( 135,41 ±25 ) mA ... (31) Secara Eksperimen
Rangkaian Seri V
I V=
160 140 Rv
140
120 40
Kuat arus (mA)
100 I V=
11,56
80
60
I V = 3,46 mA ... (37)
40
20 0
∂ IV ∂ IV
0
0 65
Voltameter (V)
|∆ I V|= | ∂V
∆V +
∂ RV ||
∆ RV |
1 V V
M gradien =
M gradien =
y 2− y 1
R
¿ | ∂(
RV
∂V
)
∆V +
∂( )
||
RV
∂ RV
∆ RV |
1 V
x 2−x 1 ¿ | RV
∆V +
RV||
∆ RV
2 |
1 40
M gradien =
14 0−0
65−0
=2,15 ... (32)
¿ |11,56 2,5|+
|11,56 0,05
| 2
¿ 0,216+¿ 0,0150
14 0,5−(−0,5) = 0,23mA ... (38)
M gradien 1= =2 , 16 ... ( I V ± ∆ I V ) =( 3,46 ± 0,23 ) mA... (39)
65
(33)
Tahanan Lampu
V RL RL
R L=
R L=
(I A −I v )
40
¿ | ∂(
IA
RV + R L
∂ RL
I A)
∆ RL +
RL. IA
||
∂(
∂ RV
I )
RV +RL A
||
∆ RV +
RL
∂
(360−3,46) ¿
|
(RV + RL )
∆ RL + 2||
( R V + RL . RV )
∆ RV +
||
(R v + R
40 360 0,11.36 0
R L=
356,54 (11,56 +0,11)
¿
|
0,007 + 2
(11,56 + 0,11.11,56)
0,
||
R L=0,11 k ¿ 0,21 5+¿0,0146 + 0,0942
... (40)
= 0,32mA ... (44)
( I V ± ∆ I V ) =( 3,39 ±0,32 ) mA ... (45)
∂ RL ∂ RL ∂ RL
|∆ R L|= | ∂V ||
∆V +
∂IA
∆IA +||
∂ IV
∆ IV | Arus Pada Lampu ( I L)
V
V V VI L = R
¿ |(
∂
I A −I V
∂V
)
∆V +|| (
∂
I A−I V
∂IA
)
∆ IA +
∂
|| (
I A−I V 4 0
L
∆I
∂ I V ¿ 0,11V
)
¿ 363,64 mA
| ... (46)
∂I ∂I
¿¿
|
|∆ I L|= ∂ VV ∆ V + ∂ RV ∆ R L
L
|| |
1
¿ | |
2,5 +¿ V V
(360−3,46)
∂V
RV
∆V +
∂( )
RV
∂ RL |
∆ RL || |
1 V
¿ 0,0072k ... (41)
¿
RL
∆V +
RL
∆ RL | || 2 |
( R L ± ∆ R L )= ( 0,11 ±0,0072 ) k ... (42) ¿ |0,111 2,5 + 0,11
40
|| 0,007
|2
∂ IV ∂ IV ∂I 1
|∆ I V|= | ∂ RL ||
∆ RL +
∂ RV ||
∆ RV + V ∆ I A
∂IA | M gradien =
R
y 2− y 1
M gradien =
x 2−x 1
36 0−0 1 V
M gradien =
4 0−0
=9 ... (49) ¿ | RV
∆V +||
RV
∆ RV
2 |
1 105
M gradien 1=
360 , 5−(−0,5)
40
=9 , 05 ... (50)
¿ |11,56 2,5|+
|11,56 0,05
| 2
¿ 0,216+¿ 0,03928
359 , 5−0,5 = 0,25 ... (55)
M gradien 2= =8 , 95 ... (51) ( I V ± ∆ I V ) =( 9,03 ± 0,25 ) mA ... (56)
40
(|9,05−9|+|8,95−9|)
∆ M gradien=
2 Tahanan Lampu
0 V
∆ M gradien= R L=
2 (I A −I v )
∆ M gradien=0 ... (52) 105
R L=
(275−9,03)
( M gradien ± ∆ M gradien ) =(9 ± 0)... (53)
10 5
Metode 2 R L=
265,97
Rangkaian 1
No. V A Nyala R L=0,39 k ... (57)
Lampu
1 (112,0 (280± 10) Sangat ∂ RL ∂ RL ∂ RL
± 2,5 ¿V mA terang |∆ R L|= | ∂V
∆V +
∂IA ||
∆IA +
∂ IV
∆ IV || |
2 (105,0 (275 ± 10) terang
± 2,5 ¿V mA
¿| ∂
( I V−I ) ∆ V + ∂( I −IV ) ∆ I + ∂( I −IV ) ∆ I
A V
|| A V
A || A V
∂V ∂IA ∂ IV
I V Secara Eksperimen
¿¿
V
I V= 1
Rv ¿| (275−9,03)
2,5 +¿ |
105
I V= ¿ 0,0 093+0,0143+ 0,0110
11,56
¿ | ∂(
RV
∂V
)
∆V +||
∂( )
RV
∂ RV
∆ RV | I V=
RL
I
(R v + R L ) A
0,39
I V= 275 Rangkaian 1
(11,56 +0,39)
282280
280
0,39
∂I ∂ IV ∂I
|
|∆ I V|= ∂ RV
L
||
∆ RL +
∂ RV ||
∆ RV + V ∆ I A
∂IA | 1
Voltameter (V)
RL RL M gradien = R L
¿ | ∂(
RV + R L
∂ RL
IA
I A)
∆ RL +
∂(
||
RV +RL
∂ RV
RL . I A
I A)
∆ RV + ||
∂( R
y∂ 2−
M gradien = A
R L x 2−x 1
I y1
I )
RV + R L A
∆IA |
¿
|
(RV + RL )
∆ RL +
||
(R V 2+ RL . RV )
∆ R V +
|| ∆I
(R v + RL ) A
280−27 5
|
275 0,39.275 M gradien = 0,39
10 ... (66)
=0,7
¿
|
(11,56 +0,39)
0,034 + 2||
(11,56 + 0,39.11,56)
0,05 112−105
+
(11,56+ 0,39) || |
¿ 0,78+¿ 0,009 + 0,326 280,5−27 4,5
= 1,12mA ... (61) M gradien 1= =0,8 ...
7
(67)
( I V ± ∆ I V ) =( 9 ± 1,12 ) mA ... (62)
27 9,5−27 5,5
M gradien 2= =0,6 ... (68)
Arus Pada Lampu ( I L) 7
V
I L=
RL (|0,8−0,7|+|0,6−0,7|)
∆ M gradien=
105 2
¿
275
¿ 0 , 38 ... (63) 0
∆ M gradien=
∂I ∂I 2
| ||
|∆ I L|= ∂ VV ∆ V + ∂ RV ∆ R L
L
| ∆ M gradien=0 ... (69)
V V
|
¿
∂( )
RL
∂V
∆V +
∂( )
RL
∂ RL ||
∆ RL | ( M gradien ± ∆ M gradien ) =(0,7 ± 0)
Rangkaian Seri
... (70)
1 V
|
¿
RL
∆V +
RL ||
∆ RL
2 | No. V A Nyala
Lampu
|0,391 2,5|+|0,39
¿
105
0,034
| 2 1 (120,0
± 2,5 ¿V
(200 ± 10
) mA
Wolfram
=lumayan
¿ 6,4+ ¿23,5 terang
= 29,9 ... (64)
( I L ± ∆ I L )=( 0,38± 29,9 ) mA ... (65) Putih =
redup
V V V
¿ |( ∂
I A −I V
∂V
)
∆V +
∂
|| (
I A−I V
∂IA
∆ IA +
∂
) || (
I A−I V
∂ IV
∆I
)
I V Secara Eksperimen ¿¿
1
I V=
V
Rv
¿ | (200−10,38)
2,5 +¿ |
120 ¿ 0,0131+0,0 0316+ 0,0158
I V=
11,56
¿ 0,032 k ... (75)
I V = 10,38 mA ... (71)
( R L ± ∆ R L )= ( 0,63± 0,03 ) k ... (76)
∂ IV ∂ IV
|∆ I V|= | ∂V
∆V +
∂ RV ||
∆ RV | I V Secara Teori
V V RL
¿ | ∂(
RV
∂V
)
∆V + ||
∂( )
RV
∂ RV
∆ RV | I V= I
(R v + R L ) A
0,63
1 V
¿ | RV
∆V +
RV||
∆ RV
2 | I V=
(11,56 +0,63)
200
1 12 0
¿ |11,56 2,5|+
|11,56 0,05
| 2 I V=
0,63
12,19
200
¿ 0,216+¿ 0,0449
= 0,26 mA ... (72) I V =10,41 mA ... (77)
IA
RV + R L
∂ RL
I A)
||
∆ RL +
∂(
RL. IA
∂ RV
I )
RV +RL A
∆ RV +
∂
||
RL
R L=
120
(200−10,38)
|
¿
(RV + RL )
∆ RL +
|| 2
( R V + RL . RV )
∆ RV +
||
(R v + R
200 0,63 .200
R L=
12 0
189,62
|
¿
(11,56 +0,63)
0,032 +
||
(11,56 2 +0 , 6 3.11,56)
0
¿ 0 , 5250+¿0,0447+ 0,5168
= 1,08 mA ... (78)
R L=0,63 k ... (74)
( I V ± ∆ I V ) =( 10,41 ±1,08 ) mA... (79)
∂R ∂R ∂R
| ||
|∆ R L|= ∂VL ∆V + ∂ I L ∆ I A + ∂ I L ∆ I V
A V
|| | Arus Pada Lampu ( I L)
V
I L=
RL
120 ∆ M gradien=0 ... (86)
¿
0,63
¿ 190,5 mA ... (80) ( M gradien ± ∆ M gradien ) =(1,6 ± 0,05)... (87)
∂I ∂I
|
|∆ I L|= ∂ VV ∆ V + ∂ RV ∆ R L
L
|| | Rangkaian Paralel
V V
¿ | ∂(
RV
∂V
)
∆V +
∂( )
||
RV
∂ RL
∆ RL | No. V A Nyala
Lampu
1 V
¿ | RL
∆V +
RL ||
∆ RL
2 | 1 (65,0
± 2,5 ¿V
(480
± 10)
Wolfram =
redup
1 12 0 mA
¿
0,63
2,5 + |
0,632
0,032 || | Putih =
redup
¿ 3,97+¿ 9,675
= 13,64mA ... (81)
( I L ± ∆ I L )=( 190,5 ± 13,64 ) mA ... (82)
Rangkaian Seri I V Secara Eksperimen
250 200
V
Kuat arus (mA)
200 I V=
150 Rv
100
50 0 65
I V=
0 11,56
0 120
Voltameter (V)
I V = 5,6 mA ... (88)
1 ∂ IV ∂ IV
M gradien =
R |∆ I V|= | ∂V
∆V +
∂ RV ||
∆ RV |
y 2− y 1 V V
M gradien =
x 2−x 1 ¿ | ∂(
RV
∂V
)
∆V +
∂( )
||
RV
∂ RV
∆ RV |
200−0 1 V
M gradien =
12 0−0
=1,66 ... (83) ¿ | RV
∆V +
RV||
∆ RV
2 |
1 45
M gradien 1=
200,5−(−0,5)
12 0
=1,67 ... (84)
¿ |11,56 2,5|+
|11,56 0,05
| 2
¿ 0,216+¿ 0,0017
= 0,21 mA ... (89)
199,5−0,5
M gradien 2= =1,65 ... (85) ( I V ± ∆ I V ) =( 5,6 ± 0,21 ) mA ... (90)
12 0
Tahanan Lampu
(|1,67−1,6|+|1,65−1,6|)
∆ M gradien=
2 V
R L=
(I A −I v )
0
∆ M gradien=
2
65 IA RL. IA RL
R L=
(480−5,6) ¿
|
(RV + RL )
∆ RL +
||
2
( R V + RL . RV )
∆ RV +
||
(R v + R
480 0,14 .480
R L=
65
474,4
¿
|
(11,56 +0,14)
0,01 + 2 ||
(11,56 +0,14.11,56 )
0,0
¿ 0 , 4102+¿0,0248+ 0,120
R L=0,14 k ... (91) = 0,55mA ... (94)
|(
¿
∂
)
I A −I V
∂V
|| (
∆V +
∂
I A−I V
∂IA
) || (
∆ IA +
∂
I A−I V 6 5 )
¿ ∆I
∂ I V 0,14V
L
¿ 464,28 mA
| ... (96)
∂I ∂I
¿¿
|
|∆ I L|= ∂ VV ∆ V + ∂ RV ∆ R L
L
|| |
1
| |
2,5 +¿ V V
| || |
¿ ∂( ) ∂( )
(480−5,6) RV RV
¿ ∆V + ∆ RL
∂V ∂ RL
¿ 0,0052+0,00285+0,00513
1 V
¿ 0,013k
¿
RL
∆V +
RL |∆ RL || 2 |
1 65
( R L ± ∆ R L)= ( 0,14 ± 0,013 ) k ... (92) ¿
0,14
2,5 + |
0,142
0,01 || |
¿ 17,85+¿33,16
I V Secara Teori =51mA ... (97)
( I L ± ∆ I L )=( 464,28 ±51 ) mA ... (98)
RL
I V= I
( R v+ R L) A Rangkaian Paralel
600 480
0,14 500
Kuat arus (mA)
I V= 480 400
(11,56 +0,14)
300
200
0,14 100 0
I V= 480
11,56 0
0 65
Voltameter (V)
I V =5,8 mA ... (93)
1
∂I ∂I ∂I M gradien =
| || ||
|∆ I V|= ∂ RV ∆ R L + ∂ RV ∆ RV + ∂ I V ∆ I A
L V A
| y 2− y 1
R
RL RL M gradien = R L
¿|∂( I )
RV + R L A
∂ RL
∆ RL +||
∂( I )
RV +RL A
∂ RV
∆ RV + ||
∂( x 2−xI1A )
RV + R L
∂ IA
∆IA |
480−0
M gradien = =7,38 ... (99)
6 5−0
480,5−(−0,5)
M gradien 1= =7,4 ... (100)
65
479,5−0,5
M gradien 2= =7,36 ... (101)
65
(|7,4−7,38|+|7,36−7,38|)
∆ M gradien=
2
0
∆ M gradien=
2
KESIMPULAN
Dari hasil percobaan di atas, diperoleh hasil sebagai berikut :
Metode 1
Rangkaian 1 I V Teori ( I V ± ∆ I V ) =( 5,13 ±1,20 ) mA
I V Eksperimen ( I V ± ∆ I V ) =( 5,25 ±0,23 ) mA
Tahanan Lampu ( R L) ( R L ± ∆ R L)= ( 0,44 ± 0,77 ) k
Arus Pada Lampu ( I L) ( I L ± ∆ I L )=( 136,4 ± 21,3 ) mA
Rangkaian Seri I V Teori ( I V ± ∆ I V ) =( 5,58 ±1,30 ) mA
I V Eksperimen ( I V ± ∆ I V ) =( 5,62 ±0 , 24 ) mA
Tahanan Lampu ( R L) ( R L ± ∆ R L )= ( 0,48± 0,07 ) k
Arus Pada Lampu ( I L) ( I L ± ∆ I L )=( 135,41 ±25 ) mA
Rangkaian Paralel I V Teori ( I V ± ∆ I V ) =( 3,39 ±0,3 2 ) mA
I V Eksperimen ( I V ± ∆ I V ) =( 3,46 ± 0,23 ) mA
Tahanan Lampu ( R L) ( R L ± ∆ R L )= ( 0,11 ±0,007 2 ) k
Arus Pada Lampu ( I L) ( I L ± ∆ I L )=( 363,64 ± 4 5 , 87 ) mA
Metode 2
Rangkaian 1 I V Teori ( I V ± ∆ I V ) =( 9 ± 1,12 ) mA
I V Eksperimen ( I V ± ∆ I V ) =( 9,03 ± 0,25 ) mA
Tahanan Lampu ( R L) ( R L ± ∆ R L)= ( 0,39± 0,03 ) k
Arus Pada Lampu ( I L) ( I L ± ∆ I L )=( 0,38± 29,9 ) mA
Rangkaian Seri I V Teori ( I V ± ∆ I V ) =( 10,41 ±1,08 ) mA
I V Eksperimen ( I V ± ∆ I V ) =( 10,38 ± 0,26 ) mA
Tahanan Lampu ( R L) ( R L ± ∆ R L )= ( 0,63± 0,03 ) k
Arus Pada Lampu ( I L) ( I L ± ∆ I L )=( 190,5 ± 13,64 ) mA
Rangkaian Paralel I V Teori ( I V ± ∆ I V ) =( 5,8 ± 0,55 ) mA
I V Eksperimen ( I V ± ∆ I V ) =( 5,6 ± 0,21 ) mA
Tahanan Lampu ( R L) ( R L ± ∆ R L )= ( 0,14 ± 0,013 ) k
Arus Pada Lampu ( I L) ( I L ± ∆ I L )=( 464,20 ±51 ) mA
Dari percobaan diatas dapat disimpulkan bahwa hubungan antara tegangan dan kuat arus lisrik adalah
sebanding dan hubungan tegangan dengan hambatan adalah berbanding terbalik. Pada percobaan
hukum Ohm ini pun dapat kita ketahui bahwa semakin besar tegangan (V) maka semakin besar pula
arusnya (I). Lampu pada rangkaian berfungsi sebagai hambatan atau tahanan, yang mana lampu ini
berpengaruh pada besar kecilnya tegangan yang dibutuhkan.
SARAN
Sebelum menyalakan alat, pastikan terlebih dahulu rangkaian nya benar atau tidak agar mencegah
terjadinya konslet atau rusak pada alat. Dan saat menuliskan data praktikum praktikan diharuskan
lebih teliti sehingga mendapatkan hasil akhir yang lebih bagus.
DAFTAR PUSTAKA
1. https://id.wikipedia.org/wiki/Hukum_Ohm
2. http://www.academia.edu/8053995/LAPORAN_HUKUM_OHM
3. https://www.hajarfisika.com/2017/09/laporan-praktikum-hukum-ohm.html