LAPORAN RESMI

PRAKTIKUM DASAR-DASAR ILMU TANAH DAN KESUBURAN

Disusun Oleh :
SUKMA RUCI ATMOJO ( 134190099 )
IKHSAN LAZUARDI R. ( 134190100 )
DILLA ISLAMI SALSABILA ( 134190102 )
FADHILA ARKANA A. ( 134190103 )
MOHAMMAD DAFFA HENDRA P. ( 134190104 )
MUHAMMAD YUSUF E. ( 134190105 )
NADIA WAFA OKTAFIANI ( 134190106 )
MAHARANI NURUL ARIFAH ( 134190107 )
KARENZKY YEHEZKIEL P. ( 134190108 )
PUTERA SETYA DARMA ( 134190109 )
DHARA KUSPITASARI ( 134190110 )
FAREL ERDA PRADIPTA ( 134190111 )

LABORATORIUM SUMBERDAYA LAHAN

PROGRAM STUDI AGROTEKNOLOGI
FAKULTAS PERTANIAN
UNIVERSITAS PEMBANGUNAN NASIONAL “VETERAN”
YOGYAKARTA
2020

i
 LEMBAR PENGESAHAN

LAPORAN RESMI
PRAKTIKUM DASAR – DASAR ILMU TANAH DAN KESUBURAN

Laporan ini disusun sebagai syarat untuk melengkapi mata kuliah Praktikum
Dasar-Dasar Ilmu Tanah dan Kesuburan pada Program Studi Agroteknologi
Fakultas Pertanian Universitas Pembangunan Nasional “Veteran” Yogyakarta.

Yogyakarta, Mei 2020

Mengetahui,

Koordinator Asisten Asisten Praktikum

Dasar-Dasar Ilmu Tanah dan Dasar-Dasar Ilmu Tanah dan
Kesuburan Kesuburan

Al Fatah Erlangga Alma Una Yuditia

NIM.134160175 NIM.133170032

Kepala Laboratorium
Sumberdaya Lahan

Ir. Dyah Arbiwati, M.P.

NIP. 19640415 198903 2 001

KATA PENGANTAR

ii
 Puji syukur penulis panjatkan kehadirat Tuhan Yang Maha Esa yang telah
memberikan rahmat dan karunianNya sehingga penulis dapat menyelesaikan
laporan resmi Praktikum Dasar-Dasar Ilmu Tanah dan Kesuburan tepat pada
waktunya.
Laporan ini disusun sebagai salah satu syarat dalam memenuhi mata
kuliah Dasar-Dasar Ilmu Tanah dan Kesuburan. Selain itu juga bertujuan untuk
menambah wawasan khususnya pada penulis dan umumnya pada pembaca.
Penulis ingin mengucapkan terima kasih kepada pihak-pihak yang telah
membantu daam penyelesaian pnyusunan laporan ini, khususnya kepada:
1. Ir. Dyah Arbiwati, M.P. selaku kepala laboratorium sumberdaya lahan
Fakultas Pertanian Universitas Pembangunan Nasional “Veteran”
Yogyakarta.
2. Alfatah Erlangga selaku koordinasi asisten Dasar-Dasar Ilmu Tanah dan
Kesuburan.
3. Alma Una Yuditia selaku asisten praktikum Dasar-Dasar Ilmu Tanah dan
Kesuburan.
4. Bapak dan Ibu yang selalu mendoakan, member motivasi, dan semangat.
5. Rekan-rekan kelompok dan sesame praktikan yang telah member bantuan,
baik secara langsung maupun tidak langsung.
6. Serta seua pihak yang telah membantu dalam penyelesaian penyusunan
laporan.
Penulis menyadari bahwa laporan praktikum ini masih banyak terdapat
kekurangan, baik pada teknis penulisan maupun materi, mengingat akan
kemampuan yang dimiliki penulis. Untuk itu kritik dan saran yang membangun
dari semua pihak penulis harapkan demi penyempurnaan laporan praktikum ini.

Yogyakarta, Maret 2020

Penulis

iii
 DAFTAR ISI

HALAMAN JUDUL..................................................................................i
LEMBAR PENGESAHAN.......................................................................ii
KATA PENGANTAR................................................................................iii
DAFTAR ISI...............................................................................................iv
DAFTAR TABEL......................................................................................viii
BAB I PENDAHULUAN...........................................................................1
A. Latar Belakang..................................................................................1
B. Pengertian Tanah...............................................................................2
C. Faktor Pembentuk Tanah...................................................................4
D. Jenis – Jenis Tanah ...........................................................................9
BAB II KADAR LENGAS TANAH KERING UDARA........................12
A. Tujuan...............................................................................................12
B. Tinjauan Pustaka...............................................................................12
C. Prinsip Kerja......................................................................................15
D. Hasil Pengamatan..............................................................................17
E. Pembahasn.........................................................................................17
F. Kesimpulan .......................................................................................19
BAB III KERAPATAN MASSA TANAH (BV)......................................20
A. Tujuan Praktikum..............................................................................20
B. Tinjauan Pustaka...............................................................................20
C. Prinsip Kerja......................................................................................23
D. Hasil Pengamatan..............................................................................24
E. Pembahasan.......................................................................................24
F. Kesimpulan........................................................................................26
BAB IV KERAPATAN BUTIR TANAH (BJ)........................................27
A. Tujuan Praktikum..............................................................................27
B. Tinjauan Pustaka...............................................................................27
C. Prinsip Kerja......................................................................................30
D. Hasil Pengamatan..............................................................................32

iv
 E. Pembahasan.......................................................................................32
F. Kesimpulan........................................................................................33
BAB V TEKSTUR TANAH......................................................................34
A. Tujuan Praktikum..............................................................................34
B. Tinjauan Pustaka...............................................................................34
C. Prinsip Kerja......................................................................................37
D. Hasil Pengamatan..............................................................................39
E. Pembahasan.......................................................................................39
F. Kesimpulan........................................................................................41
BAB VI REAKSI TANAH (PH)...............................................................42
A. Tujuan Praktikum..............................................................................42
B. Tinjauan Pustaka...............................................................................42
C. Prinsip Kerja......................................................................................45
D. Hasil Pengamatan..............................................................................46
E. Pembahasan.......................................................................................46
F. Kesimpulan........................................................................................47
BAB VII KADAR BAHAN ORGANIK TANAH...................................48
A. Tujuan Praktikum..............................................................................48
B. Tinjauan Pustaka...............................................................................48
C. Prinsip Kerja......................................................................................52
D. Hasil Pengamatan..............................................................................53
E. Pembahasan.......................................................................................53
F. Kesimpulan........................................................................................55
BAB VIII INTERPRETASI KPK SECARA KUALITATIF................57
A. Tujuan Praktikum..............................................................................57
B. Tinjauan Pustaka...............................................................................57
C. Prinsip Kerja......................................................................................60
D. Hasil Pengamatan..............................................................................61
E. Pembahasan.......................................................................................61
F. Kesimpulan........................................................................................63
BAB IX KONSISTENSI TANAH............................................................64

v
 A. Tujuan Praktikum..............................................................................64
B. Tinjauan Pustaka...............................................................................64
C. Prinsip Kerja......................................................................................66
D. Hasil Pengamatan..............................................................................70
E. Pembahasan.......................................................................................70
F. Kesimpulan........................................................................................72
BAB X N - TOTAL TANAH.....................................................................73
A. Tujuan Praktikum..............................................................................73
B. Tinjauan Pustaka...............................................................................73
C. Prinsip Kerja......................................................................................76
D. Hasil Pengamatan..............................................................................78
E. Pembahasan.......................................................................................78
F. Kesimpulan........................................................................................80
BAB XI PENGENALAN JENIS PUPUK................................................81
A. Tujuan Praktikum..............................................................................81
B. Tinjauan Pustaka...............................................................................81
C. Prinsip Kerja......................................................................................83
D. Hasil Pengamatan..............................................................................86
E. Pembahasan.......................................................................................86
F. Kesimpulan........................................................................................89
BAB XII PEMBUATAN PUPUK CAMPUR..........................................90
A. Tujuan Praktikum..............................................................................90
B. Tinjauan Pustaka...............................................................................90
C. Prinsip Kerja......................................................................................92
D. Hasil Pengamatan..............................................................................93
E. Pembahasan.......................................................................................94
F. Kesimpulan........................................................................................95
BAB XIII DESKRIPSI PROFIL TANAH...............................................96
A. Tujuan...............................................................................................96
B. Tinjauan Pustaka ..............................................................................96
C. Foto Penampang ...............................................................................101

vi
 D. Lokasi Pengambilan..........................................................................101
E. Titik Koordinat..................................................................................101
F. Deskripsi Profil Tanah.......................................................................102
DAFTAR PUSTAKA.................................................................................104
LAMPIRAN

vii
 DAFTAR TABEL

Tabel 1. Hasil Pengamatan Kadar Lengas Kering Udara......................................16

Tabel 2. Hasil Pengamatan Kerapatan Masssa Tanah (BV)..................................24
Tabel 3. Hasil Pengamatan Kerapatan Butir Tanah (BJ)......................................32
Tabel 4. Hasil Pengamatan Tekstur Tanah............................................................39
Tabel 5. Hasil Pengamatan Reaksi Tanah (pH).....................................................46
Tabel 6. Hasil Pengamatan Kadar Bahan Organik Tanah.....................................54
Tabel 7. Hasil Pengamatan Interpretasi KPK Secara Kualitatif............................61
Tabel 8. Hasil Pengamatan Konsistensi Tanah.....................................................70
Tabel 9. Hasil Pengamatan N-total tanah..............................................................78
Tabel 10. Hasil Pengamatan Pengenalan Jenis Pupuk..........................................86
Tabel 13. Hasil Pengamatan Profil Tanah...........................................................102

viii