ASAL USUL KOTA TRENGGALEK

Trenggalek iku sawijining distrik ing sisih kidul-kulon propinsi Jawa Wétan lan jejer

langsung karo Samodra India. Watesane wilayah kalebu: ing sisih lor karo Gunung Wilis, ing

sisih wetan karo kabupaten Tulungagung, ing sisih kidul karo Samodra India lan ing sisih

kulon karo kabupaten Pacitan lan Ponorogo.

Kahanan alam yaiku mayoritas wilayah pegunungan lan mayoritas alas sing wis

dikelola dening Perhutani. Kahanan alami iki nyebabake penghasilan per kapita saka populasi

sithik saengga akeh warga sing wis migrasi. Kondisi alam sing dikurangi iki dadi sebab

Pamrentah Walanda bola-bali misahake lan nggabungake wilayah Trenggalek karo kabupaten

sekitare. Trenggalek kaperang dadi 14 kabupaten kalebu Trenggalek, Bendungan, Karangan,

Suruh, Tugu, Pule, Panggul, Dongko, Munjungan, Kampak, Watulimo, Gandusari, Pogalan,

Kabupaten Durenan. Ibukutha Pemerintah Kabupaten Trenggalek ana ing Kecamatan

Trenggalek.

A. Sejarah Kota Trenggalek

Saka sejarah Pamrentahan Kabupaten Trenggalek, kabupaten iki wis dadi wilayah

otonom wiwit pamrentahan Pakubuwono II sajrone Kerajaan Mataram Islam sadurunge

dipecah dadi 2 kerajaan, yaiku Surakarta lan Ngayogyakarta. Bupati Kapisan yaiku putrane

Pakubuwono II sing jenenge Mertodiningrat. Minangka asil kerusuhan ing tengah Kerajaan,

adhedhasar Persetujuan Gianti (1755) Trenggalek uga dipisahake ing ngendi Trenggalek lan

wilayah saiki kajaba Panggul lan Munjungan mlebu Ponorogo minangka bagean saka wilayah

Surakarta lan Panggul lan Munjungan mlebu ing Pacitan minangka bagean saka wilayah

Ngayogyakarta.

Ing taun 1812, nalika pamrentah Inggris ing Pulo Jawa (Periode Raffles 1812-1816)

Pacitan (kalebu Panggul lan Munjungan) dikuasai Inggris lan ing taun 1916 kanthi pamrentah

Walanda maneh ing Pulo Jawa, Pacitan dipasrahake dening Inggris nganti Walanda uga

Panggul lan Munjungan.

 Ing taun 1830 sawise rampung perang Diponegoro, wilayah Kabupaten Trenggalek, ora

kalebu Panggul lan Munjungan, sing asale ana ing bawah wilayah Bupati Ponorogo lan Surate

Sunanate dikuasai Walanda. Lan, nalika semana Kabupaten Trenggalek kalebu Panggul lan

Munjungan entuk wujud asline minangka wilayah administratif pamrentah Kabupaten Hindia

Walanda pamrentah Kabupaten nganti rampung ing taun 1923.

Alasan utawa pertimbangan sing tepat kanggo ngilangi Kabupaten Trenggalek saka

pamrentahan Pamrentah Hindia Walanda nalika semana durung dingerteni. Nanging, kira-kira

Trenggalek bisa uga ora duwe bathi ekonomi kanggo kepentingan pamrentah kolonial

Walanda. Wilayah kasebut dipérang dadi rong bagéan, yaiku wilayah kerja Asisten Bupati ing

Panggul menyang Kabupatèn Pacitan lan sisan Asistén Bupati Trenggalek, Karangan lan

Kampak mlebu Kabupaten Tulungagung nganti pertengahan 1950.

Kanthi nerbitake UU Nomer 12 taun 1950, Trenggalek nemokake maneh wujud dadi

kabupaten ing Pemerintahan Pemerintahan Republik Indonesia.

B. Asal Usul Nama Trenggalek

Ing Babad, Legenda, Folklor utawa Sejarah, ora ana sing nyebutake asale jeneng

Trenggalek. Cerita rakyat sing wis berkembang saiki mung crita babagan pahlawan Bupati

Trenggalek Menaksopal lan rupane putra saka Bupati Trenggalek saengga Suminten, putrane

Warok Surogentho, dadi edan. Ana salah sawijining panemu sing nggambarake makna

Trenggalek minangka Terang Ing Galih, nanging miturut panulis panemu kasebut ora duwe

sisi sejarah sing dideleng saka perspektif Tatabahasa, Sosiologi lan Geografi wilayah

Trenggalek dhewe. Nganti saiki, mung ana siji pedoman kanggo mbukak asale jeneng

Trenggalek, yaiku makam tilas Bupati / tokoh sing jenenge Setono Galek. Nanging, ora ana

cathetan utawa crita sing asale tokoh iki lan sebabe diarani Setono Galek, malah masarakat
Trenggalek dhewe kayane ora ana sing ngerti tegese jeneng kasebut. Kanthi ilmu sing

winates, panulis nyoba nemokake kaya ing artikel Sejarah Kampak sing wis dak tulis.

Kapisan yaiku saka sudut pandang tata basa sing digoleki panulis, tembung Trenggalek

yaiku gabungan saka 2 (loro) tembung. Kaping pisanan yaiku Trengga / Treng minangka

singkatan saka tembung Trenggana saka basa Sansekerta / Jawa Kuna sing tegese Bintang /

Cahya lan Galek / Lek saka tembung Galekan / Galek uga saka basa Sansekerta / Jawa Kuna

sing tegese Lost / Vanished. Kanggo tembung Galek / Galekan dhewe, ora akeh wong sing

ngerti amarga tembung iki wis suwe ora digunakake ing tata basa Jawa, mula yen sepisanan

katon kaya tembung asing. Makna saka tembung iki, panulis entuk saka wong sing ngerti

budaya Jawa kuno amarga ing kamus basa Sansekerta sing ditulis Pak Purwadi, panulis ora

nemokake. Makna tembung gabungan saka 2 (loro) tembung kasebut dadi Bintang / Cahya

sing Ilang / Ilang. Utawa mung ateges lintang / Padhang ilang / Ilang.

Saka teges tembung iki panulis mbalekake sejarah utawa sejarah pambentukan

Kabupaten Trenggalek. Sejarah wis ditulis, wiwitane pamisahan Kerajaan Mataram Islam

yaiku nalika ana Pemberontakan saengga Ibukota Kerajaan ing Kartasura dirusak saengga

Pakubuwono II mlayu menyang wilayah Ponorogo lan sekitare, kalebu Trenggalek. Banjur

kanthi pitulung Ulama Agung Ponorogo bebarengan karo siswa lan warga Ponorogo, Kraton

Trenggalek lan Tulungagung bisa direklamasi. Amarga ibukota wis rusak, ibukutha dipindhah

menyang Surakarta utawa Solo. Thanks kanggo warga Trenggalek, sawijining pamrentah

kapisah ing Trenggalek karo Putra saka Pakubuwono II dhewe dadi Bupati Pertama.

Iki minangka wiwitan kerusakan Kerajaan Mataram amarga sedulur Pakubuwono II,

kalebu pamane dhewe, nuduhake rasa ora seneng amarga jebule Pakubuwono II nyedhak karo

Pamrentah Hindia Walanda, minangka partai sing dadi mungsuh wiwit jamane Sultan Agung.

Pungkasan, Kerajaan Mataram pecah dadi 4 (papat) kerajaan cilik, yaiku Surakarta,

Ngayogyakarta, Pakualaman lan Mangkunegaran.

 Yen katrangan sejarah gegandhengan, tembung Trenggalek lan tekane Raja Jawa

menyang tlatah Trenggalek gegandhengan banget. Tembung Trenggalek utawa wilayah

Trenggalek minangka papan cahya sing ilang utawa ngilang bintang raja Jawa minangka

wiwitan pambentukan Trenggalek Kadipaten. Katrangan sing luwih gampang babagan makna

Trenggalek yaiku Wahyu Kraton / Wahyu saka Raja-raja Jawa sing Ilang / Ilang. Dadi ing

Trenggalek, Wahyu Kraton Tanah Jawa ilang. Lan nalika ngilangane Kraton Wahyu iku kaya

Siklus Sejarah, uga katon / Asal-Usul Wahyu Kraton para Raja-raja ing Tanah Jawa.

Saiki kita menyang Zaman Awal Kemerdekaan Indonesia ing ngendi Presiden Sukarno

nunjuk Pahlawan Peta Supriyadi dadi Panglima Angkatan Bersenjata Indonesia Pertama.

Kabeh wong ngerti Supriyadi wis ilang antarane urip lan pati. Nanging kenapa Sukarno tetep

milih Supriyadi dadi Panglima sanajan pria kasebut ora katon. Mesthine Sukarno duwe sebab

sing kuat lan bisa uga Sukarno ngerti sebabe. Amarga sejatine ana akeh pejuang / tentara sing

wis dilatih Walanda sing luwih pengalaman uga didhidhikan Jepang sing luwih trampil.

Ternyata miturut panganggit, sebabe Sukarno yaiku Supriyadi lair ing Trenggalek, amarga

tulisan ing ndhuwur bisa uga miturut Sukarno, Supriyadi nalika semana duwe Wahyu

Keprabon / Kraton Tanah Jawa. Amarga iku rasane ora rasional, nanging miturut pamanggih

masarakat Jawa, mung masarakat sing duwe utawa nampa Keprabon Wahyu sing bisa nuntun

Indonesia amarga Jawa minangka Setral. Iki tegese mung wong sing entuk Wahyu Keprabon

Tanah Jawa sing kuwat kanggo memimpin Indonesia. Amarga dadi Pimpinan Dunia ing

pandangan Jawa, sampeyan uga kudu bisa nguwasani alam ghaib sing wis ditemtokake karo

Penguasa Laut Kidul. Lan kebeneran, miturut wong sing ngerti Ilmu Ghaib Pusat, Kerajaan

Laut Kidul ana ing Gunung Kumbokarno, Pantai Prigi, Kabupaten Watulimo Trenggalek.

Amarga Supriyadi ora katon, Sukarno pungkasane ngunjungi Trenggalek ing taun 1950-

an minangka seri tugas layanan negara. Pitakonane yaiku, kanggo bisnis apa Presiden

Sukarno dadi Presiden Agung ing Indonesia arep ngunjungi Trenggalek. Sanajan wilayah
kasebut minangka wilayah minus lan ora duwe kepentingan strategis kanggo urusan negara.

Napa Tulungagung ora dadi papan nalika isih bocah utawa Blitar omah saka wong tuwa?

Saka ndhuwur, bisa didadekake utas umum yen tujuwane Sukarno yaiku njaluk Keprabon

Wahyu kanggo ngiyatake jabatane amarga masarakat ngerti yen Sukarno minangka wong sing

seneng prekara sing ana gandhengane karo budaya sing ora katon lan budaya Jawa. Ana siji

perkara sing lucu, apa bener utawa ora. Nalika panganggit isih sekolah dhasar, dheweke maca

tulisane Sukarno sing lair ing Trenggalek. Miturut simbah penulis sing nekani pidato Bung

Karno ing alun-alun Trenggalek, Sukarno dhewe ngakoni yen dheweke lair ing Trenggalek,

persis ing mburine Teater Trenggalek sing saiki wis ditutup. Iki sing njlentrehake tegese

tembung Trenggalek sing tegese Lost Light utawa Vanishing Star utawa Lost Revelation

Sing nomer loro arti saka tembung Trenggalek miturut Socio lan Geografi, Trenggalek

minangka spesies tanduran lawas sing saiki wis arang ditemokake. Karakteristik batang

kasebut rada abrit lan godhong lan gagange cilik. Tembung lan jeneng Trenggalek minangka

basa Jawa kuna lan ora ana nomer loro ing jagad iki sing ngarani tanduran iki lan sejatine ing

jaman kuna tuwuh saya akeh ing wilayah Trenggalek. Jeneng liya kanggo tanduran iki yaiku

Telaga Sari utawa Telaga Warna. Tanduran iki digunakake minangka netralisasi kanggo zat

radioaktif. Banjur apa hubungane karo tuwuh ing wilayah Trenggalek? Trenggalek minangka

daerah perbukitan lan akeh gunung cilik sing terus ngubengi wilayah Trenggalek. Secara

geologis, pegunungan Trenggalek minangka garis saka Pagunungan Kreta Kidul lan

disambungake menyang lereng Gunung Wilis. Ora kabeh bukit kasebut minangka gunung

kapur sing nuduhake wilayah Trenggalek minangka bekas samodra. Akeh watu sing munggah

lan nggawe bukit. Ing Geologi diarani rock introsive utawa rock enom lan amarga proses

geologis mula dibentuk dadi unsur logam kayata emas lan liya-liyane. Mula wilayah

Trenggalek iku akeh bahan pertambangan nanging intensitas cilik lan kadang isih enom. Asil

Proses Bahan Kimia Alami sing isih ditindakake yaiku nyebabake Bahan-bahan Radioaktif

metu saka usus ing bumi supaya bisa ngrusak lan ngrusak makhluk urip ing kana. Bahan
radioaktif iki kanggo wong sing nyinaoni Ilmu Ghaib biasane diarani Destroyer. Iki dadi saya

kuat kenapa Trenggalek dadi pusat kekuwatan ngrusak ing jaman mbiyen. Contone, miturut

wong sing ngerti Ilmu Ghaib, Dewata Cengkar sing dikalahake karo Prabu Aji Saka tapa lan

urip ing wilayah Kamulan, Kabupaten Durenan. Nyai Roro Kidul sing duwe unsur perusak

uga ana ing Pantai Prigi dadi Dayang Ratu Kidul. Lan sebab kenapa Syech Subakir ndharat

kaping pisanan ing tanah Jawa ing Pantai Prigi. Amarga wilayah Trenggalek isih ditutupi

unsur radioaktif minangka bahan kanggo ngrusak makhluk urip, nanging bisa uga bahan sing

bisa digunakake kanggo keluwen makhluk urip. Pangertene yen tetanduran Trenggalek /

Telaga Sari / Telaga Warna tuwuh akeh ing wilayah Trenggalek minangka netralitas utawa

netralake radioaktif. Saka jeneng tanduran iki, wis dadi jeneng daerah Trenggalek, utamane

wilayah Kabupaten Trenggalek. Masarakat ing jaman biyen ngarani wilayah umum kanthi

nggunakake jeneng tanduran, kewan, keahliane masarakat, ciri khas daerah lan liya-liyane.

Saka andharan ing ndhuwur, ana 2 (loro) tampilan kanggo nemtokake asale jeneng

Trenggalek. Lan kabeh penulis menehi kesimpulan saka pamaca. Nanging, pendapat kasebut

isih durung dingerteni lan butuh perbaikan amarga panganggit uga ora duwe sumber sejarah

sing bisa dipercaya lan bisa nangani sapa lan wiwit kapan jeneng Trenggalek digunakake

kanggo dadi jeneng, utamane Kabupaten Trenggalek. Miturut cathetan sejarah, jeneng

Trenggalek resmi digunakake wiwit didegake Trenggalek Kadipaten sajrone pamrentahan

Pakubuwobo II. Apa sing wis digunakake sadurunge, panganggit ora nemokake ing cathetan

kuna. Yen tembung Trenggalek minangka siji tembung lan dudu gabungan saka 2 (loro)

tembung, mesthine basa Trenggalek wis ana wiwit jaman Majapahit, sing isih nggunakake

basa Jawa Kuna. Amarga sajrone periode Islam, basa sing digunakake cenderung nggunakake

basa Jawa Anyar. Banjur sapa sing pertama jenenge Trenggalek? Miturut prasasti utawa relik

makam kuno sing ana, kemungkinane Setono Galek utawa bisa uga dheweke minangka

Penguasa Galek sing pertama.

 Mula, makalah iki ditulis mung kanggo nambah wawasan lan bukti tresnane penulis

marang tanah kelairan. Ana luwih kurang panulis minangka masarakat biasa sing njaluk

ngapura lan yen ana panemu tambahan kanggo nguatake pendapat penulis utawa sing ora

setuju, dheweke bisa menehi komentar amarga kabeh iki minangka arena pembelajaran

kanggo kita kabeh. Bisa uga migunani kanggo kita kabeh.