Wilujengan Kepejahan
7|
Wilujengan Kepejahan
tradisi wilujengan ingkang terkait kaliyan kedadosan kepejahan tiyang taksih tetep diuri-uri utawi
dipuningah kathah warga masyarakat Jawi, khusus nyaing pandhusunan. Tradisi niki didukung sae
dening masyarakat Jawi pandhusunan ingkang taksih tradisional, Jawi transisi ingkang saweg
datheng arah masyarakat kita, kersanipun dening sakunjukan masyarakat Jawi kithan ingkang
ampun mengenyam pamucalan inggil.
2.2 Prosesi Wilujengan Kepejahan
1.
Mitung dina (wilujengan saksampune pitu dinten kepejahan) Mitung dina utawi wilujengan
saksampune pitu dinten kepejahan, cara nemtokake wanci wilujengan dinten uga pekenan mitung
dina dipunginakaken tusaro, yaiku dinten datheng kepitu uga pekenan kaping kalih.
Pangangkahipun, menawi tiyang pejah donya ing dinten
Jum’
at Kliwon mula wilujengan mitung dina dhawah ing dinten Kemis Legi. 4.
Matang puluh dina (wilujengan saksampune 40 dinten kepejahan) Matang puluh dina utawi
wilujengan saksampune 40 dinten kepejahan, cara nemtokake wanci wilujengan dinten uga
pekenan matang
8|
Wilujengan Kepejahan
puluh dina dipunginakaken rumus masarma, yaiku dinten kegangsal uga pekenan kegangsal.
menawi dinten geblage
Jum’at
Kliwon, mula matang puluh dina dhawah ing dinten Selasa Wage. Pas kaitung yaiku saksampune
kirang langkung selapan (35 dinten) utawi selapan dina dinten
Jum’
at Kliwon mula wilujengan mitung dina dhawah ing dinten Selasa Wage. 5.
Nyatus dina (wilujengan saksampune 100 dinten kepejahan) Nyatus dina utawi wilujengan
saksampune 100 dinten kepejahan, cara nemtokake wanci wilujengan dinten uga pekenan
dipunginakaken rumus perhitungan dinten rosarma, yaiku bari kaping kalih uga pekenan
kegangsal. Menawi enten tiyang pejah donya ing dinten
Jum’
at Kliwon, mula wilujengan nyatus dina dhawah ing dinten Minggu Wage. Cara nentuake yaiku
kaliyan milang utawi madosi Minggu Wage saksampune dinten kepejahan milangan (jangkep) telu
wulan. Saksampune telu wulan nduwe artos sampun entuk udakawis 90 dinten uga mung
nemtokake 10 dinten malih enggal madosi dinten Minggu Wage. 6.
Mendhak sepisan (wilujengan saksampune setunggal taun kepejahan) Mendhak sepisan utawi
wilujengan saksampune setunggal taun kepejahan, cara nemtokake wanci wilujengan dinten uga
pekenan mendhak pisan dipunginakaken rumus patsarpat yaiku dinten kaping sekawan uga
pekenan kaping sekawan. pangangkahipun menawi enten tiyang pejah donya ing dinten
Jum’
at Kliwon mula wilujengan mendhak pisan dhawah ing dintenSenin Pon saksampune dinten
kepejahan jangkep setunggal taun. 7.
Mendhak pindho (wilujengan saksampune kalih taun kepejahan) Mendhak pindho utawi
wilujengan saksampune kalih taun kepejahan, cara nemtokake wanci wilujengan dinten uga
pekenan mendhak pindho dipunginakaken rumus jisarlu, yaiku dinten kesetunggal uga pekenan
ketelu. pamical yaiku saksampune setunggal kalih taun saking dinten kepejahan(geblag) dieari ing
wulan ingkang sami kaliyan ing wanci pejahipun. menawi enten tiyang ingkang pejah ing dinten
9|
Wilujengan Kepejahan
Jum’
at Kliwon nduweni artos mendhak pindho dhawah ing dinten J
um’at
Pahing. 8.
Upacara ngesur tanah (geblag) Upacara ngesur siti ngrupikaken upacara ingkang
dipunwontenaken ing kala dinten pejahipun tiyang. Upacara niki dipun-wontenaken ing sonten
dinten saksampune jisim dipunpetakaken. istilah sur siti utawi ngesur siti nduwe artos menggeser
siti (ndamel lubang konjuk pame-takan jisim). jarwisur siti yaiku mindhahaken alam fana datheng
jaman kaicalan uga wadag semula ingkang asalipun saking siti badhe wangsul datheng siti ugi.
Badhe ingkang dipunginakaken konjuk kenduri kasusun saka:
Krupuk rambak
Dhangsul cemeng
10 |
Wilujengan Kepejahan
Brambang ingkang sampun dikupas cucalipun sekar kenanga sarem ingkang sampun
dipunlembataken
Tumpeng ingkang dipunsigar uga dipundekekake kaliyan pe- pengkeran (tumpeng ungkur-
ungkuran) 2.
Upacara tigang dinten (nelung dina) Upacara nikingrupikaken upacara kepejahan ingkang
dipunwon-tenaken konjuk ngelingi telu dinten pejahipun seseorang. elingan niki dipun-
tumindakake kaliyan kenduri kaliyan nimbal kerabat uga tanggi paling celak. Badhe kanggo
kenduri biyasanipun kasusun saka:
Takir pontang ingkang berisi sekul pethak uga sekul jene, dipun- pepaki kaliyan sudi-sudi ingkang
berisi kecambah, kacang pan- jang ingkang sampun ditugeli, brambang ingkang sampun diiris,
sarem ingkang sampun digerus (dipunlembataken), kue apem pethak, arta, gantal kalih buah.
Sekul asahan telu tampah, daging lembu ingkang sampun digo-reng, lauk-pauk aking, sambal
santan, sayur menir, jenang abrit 3.
Upacara pitung dinten (mitung dina) Upacara niki konjuk ngelingi pitu dinten pejahipun tiyang.
Badhe ingkang digunakna kanggo kenduri biyasanipun kasusun saka:
Kue apem ingkang ing lebetipun dipunsukani arta logam, ketan, kolak (sedayanipun
dipundekekake lebet setunggal takir)
Sekul asahan telu tampah, daging goreng, pindang abrit ingkang dicampur kaliyan kacang panjang
ingkang diikat alit-alit, uga daging jeroan ingkang dipunpanggenaken lebet ajang nduwe bentuk
kerucut (conthong), mawipindang pethak. 4.
11 |
Wilujengan Kepejahan
Upacara niki konjuk ngelingi patang dasa dinten pejahipun tiyang biyasanipun elinganipun
dipuntumindakake kaliyan kenduri. badhe kon- juk kenduri biyasanipun sami kaliyan kenduri ing
kala ngelingi pitu din-ten pejahipun, nanging enten minggahan dados punika:
Sekul wuduk
Ingkung
Dhangsul cemeng
Rambak cucal
Sarem
Sekar kenanga 5.
Upacara nyatus dina Upacara niki konjuk ngelingi setunggal atus dinten pejahipun ti-yang. Tata
cara uga badhe ingkang dipunginakaken konjuk ngelingi se-tunggal atus dinten pejahipun ing
dasarnya sami kaliyan nalika numin-dakake elingan patang dasa dinten. 6.
Upacara mendhak pisan Upacara mendhak pisan ngrupikaken upacara ingkang dipunwon-tenaken
nalika tiyang pejah ing sataun setunggal. Tata cara uga badhe ingkangdiigunakan konjuk ngelingi
setunggal atus dinten pejahipun ing dhasarane sami kaliyan nalika numindakake elingan setunggal
atus dinten. 7.
Upacara mendhak pindho Upacara mendhak pindho ngrupikaken upacara paling akhir konjuk
ngelingi pejahipun seseorang. Tata cara uga badhe ingkang dipungina-kaken konjuk ngelingi
setunggal atus dinten pejahipun ing dhasarane sami kaliyan nalika numindakake elingan mendhak
pisan. 8.
Upacara nyewu dina Ngrupikaken elingan setunggalewu dinten kunjuk tiyang ingkang sampun
pejah. elingan dipuntumindakake kaliyan ngawontenaken ken-duri ingkang dipunwontenaken ing
dalu dinten. badhe ingkang dipungi-
12 |
Wilujengan Kepejahan
nakaken konjukkenduri sami kaliyan badhe ingkang dipunginakaken ing elingan patang dasa
dinten. dipunminggah kaliyan:
Daging menda/domba becek. Sadereng dipunmangsak becek, siji domba disiram kaliyan sekar
setaman, lajeng dipunwisuh wela-jipun, dipunkemuli kaliyan mori sawiyar kacu, dipunsukani ka-
lung sekar ingkang sampun dipunsaperloni, dipunsukani tedha ron sedhah. Keesokandintenipun
domba diikat sukunipun lajeng dipuntilemaken ing siti. badandomba sawetahipun dipungambar
pola kaliyan ngginakaken ujung pisau. Perkara niki dipunpa-ngangkahaken konjuk ngentun
tumpakan kunjuk arwah ingkang pejah supados lekas ngantos swargi. Saksampune punika domba
dipunbeleh uga lajeng dipunmangsak becek.
Sapasang peksi merpati dipunsengker uga dipunsukani rangkaian sekar. Saksampune doa rampung
dipuntumindakake, peksi mer- pati dipunucul uga dipunmaburaken. pangangkah tata cara niki
yaiku ugi konjuk ngentun tumpakan kunjuk arwah kajengipun saged gelis wangsul ing Tuhan
lebet kawontenan suci resik tanpa bebah.
Sacawis, kesusun saka gelaran bangka, benang lawe patang dasa helai, jodhog, clupak berisi lisah
krambil uga uceng-uceng (sum- bu lampu), lisah krambil setunggal botol, serat, serit, cepuk berisi
lisah sepuh, kaca/pangilon,kapuk, sela, pisang ratu setangkep, gendhis krambil setangkep, krambil
wetah setunggal butir, uwos setunggal takir, sedhah kaliyan kepepakan konjuk njambe, sekar
boreh. Sedayanipun dipundekekake ing inggil tampahuga dipun-
13 |
Wilujengan Kepejahan
dekekake ing panggen tiyang berkenduri konjuk numindakake doa. 9.
Kol(kol kolan) Kol ngrupikaken elingan ingkang dipuntumindakake konjuk tiyang ingkang
sampun pejah sak-sampune setunggalewu dinten. Ngekoli dipunwon-tenaken ngle-resi kaliyan
setunggal taun sak-sampune nyewu. Kala elingan niki kedah ngleresi kaliyan dinten uga wulan
pejahipun. Ngekoli dipuntumindakake kaliyan kenduri kaliyan badhe kenduri: kue apem, ketan,
uga kolak. Sedayanipun dipundekekake lebet setunggal takir. Pisang ratu setunggal tangkep,
arta “wajib”, uga
dupa. 10.
Nyadran Nyadran yaiku dinten tuwi datheng makam para leluhur/kerabat ingkang sampun
ngriyeni. Nyadran niki dipuntumindakake ing wulan ruwah utawi ngleresi kaliyan kala menjelang
siyani kunjuk umat Islam.
2.4
Sesajen upacara ngesur siti : nduwe jarwi mindhahaken roh jisim saking alam fana datheng jaman
kaicalan. kepejahan kesebat didoakan dening paraahli waris kaliyan macem-macem sesajen
ingkang tujuanipun ngarepaken wilujengan kunjuk tiyang ingkang pejah uga nyaged apun-tenan
sakingTuhan. 2)
Sesajen upacara telu dinten : kanggo menyempurnakan 4 prakawis ing-kang kanaman anasir yaiku
bumi, latu, angin, uga toya.
14 |
Wilujengan Kepejahan
3)
Sesajen upacara pitu dinten : pangangkahipun nyempurnakno pambek-tan saking bapak uga
ibukang arupa rah, daging, sumsum, jeroan (isi weteng), kuku, rambut, balung, uga otot. 4)
Sesajen upacara patang dasa dinten : pangangkahipun kanggo nyempur-nakno sedaya ingkang
bersifat badan wadag (jasad) . 5)
Upacara Mendhak setunggal : pangangkahipun kanggo nyempurnakno cucal, daging, uga jeroan-
nya. 6)
Upacara Mendhak kaping kalih : pangangkahipun kanggo nyempurnak-no cucal, rah, uga sak-
werninipun ingkang tilar namunga balungipun kamawon. 7)
Upacara Mendhak ketelu : pangangkahipun kanggo nyempurnakno sedaya raos uga ambet ngantos
sedaya raos uga ambet sampun lenyap. 8)
Tumpeng ungkur-ungkuran : nduwe jarwi menawi mayit sampun nyapih antawis jasmani uga
rohnya. 9)
Ron kelor utawi dhadhap srep : nduwe jarwi menawi mayit ingkang dipunadusaken ical saking
dosa-dosanipun (simbol ron kelor), radin tamuju Tuhan badhe gampil uga badhe dados tentrem
(simbol ron dhadhap srep). 10)
Mbeleh menda : nduwe jarwi dados tumpakan jisim kanggo menuju datheng majengan Tuhan. 11)
Peksi merpati sapasang : nduwe jarwi kajengi-pun jisim dikarepake kala sowan Tuhan lebet
15 |
Wilujengan Kepejahan
Sesajen kenduri : nduwe jarwi kajengipun kawilujengan salajeng ngiringi tiyang ingkang pejah
ngantos sowan Tuhan. 13)
Krambil enem : nggadhahi artos toya wening/toya suci (toya ingkang ngelamba-ngaken kehingan
uga kesu-cian). Dados krambil enem ngrupikaken simbol ing-kang ngandung harapan kajengipun
tiyang ingkang nembe mawon pejah dilimpahi kesucian dadosipun saged enggal sowan Tuhan. 14)
Payung : payung ngrupikaken tanda kamirahan tresna sanak keluarga majeng tiyang ingkang
nembe pejah dipunpangangka-haken kajengipun tiyang ingkang nembe pejah punika mboten
kejawahan uga kebenteran salebetipun ing liang petak. 15)
Kembang setaman : nduwe jarwi pambektosan dhateng jisim uga kang-go mengenang kesaen-
kesaen ingkang dipunpajengaken piyambakipun salebetipun ge-sangipun kalih mukawis upaya
keluarga kanggo ndongakake kajengipun arwahipun katampi kalian Tuhan.
16 |
Wilujengan Kepejahan
2.5
17 |
Wilujengan Kepejahan
18 |
Wilujengan Kepejahan
3.2 Pamrayoga
Saksampune nyumerepi adat wilujengan kepejahan niki, diharapakan siswa saged ngertos uga
ngerteni adat niki uga mugi-mugi terus nglestan-tunaken adat budaya ingkang sampun enten
saprika.
19 |
Wilujengan Kepejahan
DAFTAR PUSTAKA
Yuswan, Maret 2013, https://bakorplbbanyumas.wordpress.com/2013/03/15/adat- jawa-
menghitung-hari-untuk-selamatan-orang-meninggal/comment-page-1/ diakses tanggal 05/Oktober
2014 Masraharjo,Oktober 2010, http://masraharjo.wordpress.com/falsafah- jawa/budaya-dan-
sastra/tata-cara-selamatan-kematian/ diakses tanggal 05/Oktober 2014 Anonim, April 2013
http://anas11sururi.blogspot.com/ diakses tanggal 05/Oktober 2014