Anda di halaman 1dari 6

Palajahan 1

Pidarta

Materi Pembelajaran

Wacén tur resepang pidarta ring sor!

Gambar 1. Lomba mapidarta Basa Bali

Panyungkan AIDS

Ida dané sané wangiang titiang. Pamekas para yowana sané dahat tresnasihin titiang. Sadurung
nglanturang pidarta puniki, pinih riin lugrayang titiang ngaturang pangayu bagia majeng Ida Sang
Hyang Widhi Wasa antuk ngojarang pangastungkara “Om Swastyastu”. Duaning malarapan asung
kreta wara nugrahan Ida, titiang taler ida dané prasida ngamangguhang karahajengan ngawinang
sida sadu ajeng ring rahinané sané becik kadi mangkin.
Ida dané sané mustikayang titiang, ring galahé sané becik puniki titiang jagi ngaturang pidarta
ngeninin panyungkan AIDS.
Para atiti sané wangiang titiang. Manawi ida dané sampun uning ring kawéntenan jagat Baliné.
Sampun kasub rauh ka dura negara. Bali kasengguh pulo suargan. Indiké puniki ngawinang para
wisatawané membah ngrauhin jagat Baliné. Pangrauhnyané janten makta adat, sima lan budaya
saking panegarannyané. Adat lan budaya sané kabakta mabinayan ring sima lan budaya iriki.
Pabinayan punika ngicén ius krama Baliné. Pacampuh inucap ngwetuang puara becik miwah kaon.
Silih tunggil kaonnyané indik panglalah pinyungkan Aids.
Panyungkan Aids utawi Acquired immune Deficiency Syndrome inggihan panyungkan sané metu
sangkaning lumahnyané sistim kekebalan tubuh, duaning kalahlah dening virus HIV. Sakadi
wastannyané HIV punika virus sané mawasta Retro virus. Virus, ketah mayanin angga sarirané,
manadosang pramanané udep.
Wénten makudang-kudang virus makadi: TBC utawi Koléra, Folio, Campak miwah sané lianan.
Panglalah virusé taler mategepan. Wénten duluran ajeng-ajengan, angin, palemahan kotor, keni
kosodan miwah sané lianan. Mangda panglalah virusé nénten nglimbak, para angga keséhatan
seringan ngicén panulak antuk vaksin.
Mabinayan ring HIV. Virus inucap nénten prasida ical antuk vaksin. Asing-asing jatma sané
nandang panyungkan Aids kajantenang uripnyané cutet, méh-méhan ngemasin padem. Yadian
wénten tamba, sané kawastanin reverse transcriptase inhibitor lan protease inhibitor. Nanging
tamba inucap wantah prasida ngandeg panglalah virus HIV sajeroning angga sarira. Napi malih
tamba punika arang pisan, duluran pangargannyané mael. Mawinan jatma sané katibénin
panyungkan HIV AIDS, bilih-bilih sané sampun raat kajantenang manemu kaon. Punika duaning ida
dané utamanipun para yowana mangda tatas uning ngeninin pula-pali panyungkan madurgama
inucap.
Ida dané sané wangiang titiang. Mungguhing panglalah virus HIV AIDS boya ja sakadi virus
Koléra, Campak, Folio miwah sané lianan. Nanging panglalahnyané sangkaning ngulurin indria
makadi ngamargiang mitra ngalang, turah kadi mangkin kawastanin hubungan séks bébas. Tios
punika taler nglalah saking rah, majalaran transfusi darah, jarum suntik sané nénten stéril. Yéning
wénten raré keni panyungkan HIV AIDS panglalahé janten sangkaning raréné molih Asi (air susu
ibu) saking ibu sané keni pinungkan HIV.
Cecirén jatmané sané keni panyungkan AIDS, ketah kakawitin antuk panyungkan sekadi: paad,
anggané kebus baang, cekéhan utawi radang tenggorokan, sakit sirah, waduké marasa ngilu turah
kadi mangkiné sering kabaos nyeri perut, mising, bayuné ngenduk, utah-utah, bilang peteng awaké
peluhan , sabilang buku marasa ngilu, tur beseh ring kelenjar betah.
Ida dané, para yowana sané wangiang titiang. Mangda nénten keni panyungkan AIDS patut
plapan makta raga. Sampunang ampah, sakadi pamargin anaké mamitra ngalang, magentos-gentos
pasangan hidup, plapan tatkala nganggé jaum suntik lan prabot-prabot keséhatan, mangda pastika
stéril, setata malaksana mangda angga sarirané majanten seger oger sadia rahayu.
Ida dané sané wangiang titiang, asapunika sané prasida aturang titiang. Nglungsur gung rena
pangampura manawi makéh atur titiang tan menggah ring arsa. Pangaptin titiang lédang ida dané
ngaksamayang. Maka panguntat atur, puputang titiang antuk parama santih “Om santih, santih,
santih Om.
1. Teges Pidarta

Kruna pidarta mawit saking basa Melayu inggihan saking kruna pidato, sané mateges ngwedar
wacana daging pakayunan majeng krama sareng akéh.

2. Pahan Pidarta

2.1 Manut Tetujonnyané :


2.1.1 Pidarta (pidato), ngwedar daging pakayunan majeng krama akéh, matetujon mangda
sané kawedar prasida karesepang, katelebang, tur kamargiang. Unteng bebaosan
pidartané mategepan pisan. Upami: maosang indik keséhatan, sosial politik, pelemahan,
msl.
2.1.2 Sambrama Wacana (kata sambutan). Wacana sané kawedar pinaka panyanggra
sajeroning acara majeng sang rauh makadi tamiu rikala wénten upacara.
Upami:
-Panyanggra atur sang madué karya ring para tamiu sajeroning upacara: mapandes,
pawiwahan, nigang sasihin, nyekah, miwah sané lianan.
-Panyanggra Klian Banjar Dinas ring wali warsa sakaa truna.
2.1.3 Dharma Wacana (siraman rohani). Wacana sané katur majeng krama, matetujon nayuhin
utawi ngetisin kahyun sang miragi utawi mireng. Dagingnyané seringan indik kasusilan,
tatwa miwah upacara. Sekadi: Tri Hita Karana sajeroning Ngepah Ayu Jagat, Tetuek
Upacara Mapandes, Segara Kretih, Tetuwek Mapakelem, miwah sané lianan.
2.1.4 Atur Piuning (Laporan)
Atur piuning, wacana sané katur majeng krama, makadi: krama dadia, krama banjar, krama
subak, matetujon nguningayang indik kawéntenan karya sané kalaksanayang, éédan
pamargin karya, panelas prabéa karya, miwah pula-pali sané lianan. Upami: Atur piuning
manggala karya ngenteg linggih ring Pura Batur Désa Munduk Sari.

2.2. Nganutin tata cara maktayang, pidarta kasorohang dados:


2.2.1 Pidarta Tutur (impromptu/dadakan). Pidarta sané kawedar nénten madasar pangrencana
turmaning nénten nganggé naskah, santukan sang mapidarta nadaksara kasudi ngaturang
pidarta.
Upami: Sambrama wacana Klian Adat ritatkala madelokan pangantén.
2.2.2 Pidarta Sesuratan (manuskrif). Pidarta sané sampun kaparidabdabang. Sang mapidarta
sampun siaga jangkep sareng naskah sané jagi kawacén. Upami: Sambrama wacana
(sambutan) Bapak kepala Dinas Pendidikan Pemuda dan Olah Raga sajeroning lomba
Wyata Mandala SMAN 1 Kuta Utara.
2.2.3 Pidarta Arda Tutur (ekstemporer). Pidarta sané kabaktayang nganggé ringkesan utawi
skéma, sakadi sané lumrah kabaktayang olih pangénter baos utawi ugrawakia.
2.2.4 Pidarta Ngapalang (memoriter). Pidarta sané sampun kaparidabdabang. Sang mapidarta
ngapalang pidarta sané sampun kakaryanin.
Upami: Pidarta sané kabaktayang ritatkala lomba pidarta.

2.3 Manut kawigunannyané, pidarta kasorohang dados:


2.3.1 Pidarta Informatif. Pidarta sané matetujon ngicénin gatra utawi informasi sakwéh-
kwéhnyané. Sakadi: pidarta indik panyungkan AIDS, indik Narkoba, Indik Flu Burung,
miwah sané lianan.
2.3.2 Pidarta Persuasif. Pidarta sané tetujonnyané ngajakin, nglemesin sang sané mirengang
mangda sida ugi ngamargiang napi sané kaincepang sajeroning pidarta olih sang sané
mapidarta (orator).
Sakadi: Pidarta sosialisasi partai sajeroning Pamilihan Kepala Daérah.
2.3.3 Pidarta Rekreatif. Pidarta sané matetujon nylimurang kayun sang mireng. Sakadi: Stand up
komedi, pidarta ring lawak utawi babaudan.

3. Wangun Pidarta
Pidarta, sambrama wacana, dharma wacana, lan atur piuning wangunnyané nénten wénten
pabinayan. Ketahnyané kawangun antuk:
A. Purwaka utawi Pamahbah
Sané lumrah kauningayang ring pamahbah luiré:
- Pangastuti utawi pangastawa
- Nyinggihang sang rauh utawi para tamiu.
- Pangayubagia miwah panyuksma.
- Nyinahang angga(memperkenalkan diri)
B. Daging Pidarta
Daging pidarta ketahnyané kanutang ring:
- Unteng utawi daging bebaosan
- Tetujon bebaosan.
- Pangacep (harapan) sang mabaos.
C. Pamuput
Ring pamuput bebaosan ketah nguningayang indik:
- Nyutetang daging bebaosan (kesimpulan).
- Atur suksma.
- Atur pangaksama utawi pangampura.
- Parama Santih.

4. Panuréksan Mapidarta
Sajeroning ngamiletin lomba mapidarta, wénten makudang-kudang pisarat (krétéria) sané sering
katuréksa minakadinnyané:
4.1 Sané mapaiketan ring naskah pidarta minakadi:
4.1.1 Pascat ngwangun téma (Pengelolahan téma)
Murda lan daging pidarta adung ring bantang ( téma) sané kapicayang olih lembaga sané
ngwéntenang lomba.
4.1.2 Ngunggahang piteket (amanat)
Piteket anut ring bantang pidarta.
4.1.3 Basa (bahasa)
Kruna-kruna sané manggé sajeroning pidarta anut sor singgihnyané.
4.2 Sané mapaiketan ring sang mapidarta (orator)
4.2.1 Suara inggihan wirama, ucapan suara (pelafalan , ucapan vokal) sané sumeken manut kadi
onék-onékan kruna-kruna Basa Bali.
4.2.2 Nyekalaang pidarta (penampilan)
- Panuréksan pidarta iriki ngeninin indik:
- Cager ring angga, nudut kahyun lan épéh(ramah).
- Busana nganutin désa kala patra
- Satata degdeg, tan obah, tan ajerih rikala mapidarta
- Cecingak (pandangan) katuju ring sang mireng.
- Ucapan kruna lan lengkara anut sareng wirama, semita, taler wiragannyané
4.2.3 Cacep indik bantang pidarta (penguasaan materi)
Iriki kaptiang mangdané sang mapidarta caluh tatkala maktayang pidarta. Tepet tur cacep
sajeroning sor singgih basa, bebaosanné anut ring bantang(topik).

5. Tetikes Mapidarta
Mangda napi sané kawedar sajeroning pidarta prasida kauratiang turmaning nudut
pakahyunan sang mireng, sang mapidarta (orator) patut nelebang tetikes mapidarta
minakadinnyané:
1. Wicara : ngragrag, ngayunin, nyurat bantang pidarta (mengolah topik, téma pidato) mangda
prasida nudut pakahyunan sang mireng.
2. Wisata : tetikes misuguhang pidarta, madasar pakahyunan seneng, mangda sang mireng
dangan ngresepang dagingnyané.
3. Wirasa : nelebang (menghayati) daging pidarta rikala kapragayang, nyumekenang daging,
lengkara, sor singgih basa, basa basita, miwah sané tiosan.
4. Wirama : pepatutan ageng alit suara, panees lengkara tur panglengut baos manut kahanan
pidarta, minakadi: panees sedih, liang, gedeg, msl, nganutin anék-onékan Basa Bali.
5. Wiraga : tetikes angga sarira (gerak anggota badan), patanganan, pasemon, miwah semita
rikala mragayang pidarta.

Anda mungkin juga menyukai