LAPORAN BUSANA ADAT JAWA

“KEBAYA”

XI IPS 3

Klompok 3 :

Alya Syaharani (02)

Kanaya Viby Avanza (11)

Rahma Meiza Noorathaya (24)

Zhafira Nurzahra Efendi (32)

SMA NEGERI 1 TEGAL

JL. MENTERI SUPENO NO 16 (0283) 353498

KUTHA TEGAL

1
 Website : http://sman1tegal.sch.id

TEMBUNG PENGANTAR

Sedaya puji syukur kita panjataken kehadirat Allah SWT, ingkang sampun menehake
rahmat lan karunia-ipun, saengga kita oleh ngrampungake jejibahan iki pener ing wektune. Ora
lali, kita uga ngucapke matur nuwun marang Bu Sri Kustanti selaku guru Basa Jawa kag wis
membimbing kita jroning pengerjaan jejibahan iki. Lan kita uga rumangsani wigatine arep
sumber wacan lan referensi inpormasi kang arep dadi bahan laporan. Kita ngaturake matur
nuwun marang kabehing pihak yang melu.

Jejibahan iki kita gawe kanggo ngebaki salah siji jejibahaning mripat wulangan Basa
Jawa ing klas XII IPS 3, SMAN 1 Tegal. Jero jejibahan semester 1 kasebut, ngrembag ngenani
salah siji materi sandhangan tradhisional Jawa, yaiku kebaya. Kita aturake matur nuwun dhuwur
kawigatene karo jejibahan iki. Kita ngarep-arep laporan iki arep menehake manfaat kanggo
awake dhewe kabeh, saorane kanggo mbuka cara mikir awake dhewe ngenani kebaya.

Kit rumangsani menawa kawinatesan kawruh lan pangerten kita ngenani kebaya masihlah
winates kanggo oleh didadekake penjabaran kang luwih jero. Pramila, kritik lan saran saka
kabehing pihak kang asipat mbangun are tansah kita arep-arep demi kasampurnan laporan iki.

Tegal, 10 Agustus 2022

2
 Penyusun

DHAPTAR ISI

HALAMAN IRAH-IRAHAN .............................................................. 1

TEMBUNG PENGANTAR ................................................................. 2

DHAPTAR ISI ..................................................................................... 3

BAB I PENDAHULUAN .................................................................... 4

A. Latar Belakang ............................................................................. 4

B. Tujuwan ....................................................................................... 4

C. Kaedah Panulisan ........................................................................ 4

BAB II ISI ............................................................................................ 5

A. Sejarah ........................................................................................ 5

B. Jinis-jinis ...................................................................................... 6

BAB III PANUTUP ............................................................................. 8

DHAPTAR PUSTAKA ........................................................................ 9

3
 BAB I

PENDAHULUAN

A. Latar Belakang
Indonesia yaiku negara karo berjuta kabudayan kang kasebar ing kabehing
tlatahe. Pulo-pulo Indonesia nglairake maneka-warna adat istiadat becik saka provinsi,
suku, lan sapanunggalane kaya sandhangan, tari, musik, nganti ritual-ritual unik. Iku
kabeh dadi ciri kas lan identitas saka saben laladan. Pulo Jawa dhewe dadi sawijining
pulo karo berjuta tradhisi kabudayan salah sijine jaro bab sandhangan. Sandhangan adat
Jawa kang paling kondhang sinebut karo kebaya.
Kebaya yaiku blus tradhisional kang dikenakake wadon Indonesia kang kagawe
saka bahan tipis kang dikenakake karo sarung, batik, utawa sandhangan rajutan
tradhisional liyane kaya sogket karo motif werni-werni. Wiwitane kebaya mung
didadekake dadi sandhangan tradhisional Indonesia, nanging kairing lumakune wayah
saiki kebaya dadi simbul busana budaya Indonesia.
Kanggo saiki, kita arep wedharake pira-pira inpormasi ngenani kebaya. Muga-
muga karo bab iki oleh nambah wawasan. Bab iki uga diarep-arep mampu menehake
pendhengan liya ngenani kebaya, mligine kebaya Jawa.

B. Tujuwan
1) Kanggo mengerteni pangerten saka kebaya.
2) Kanggo mengerteni sejarah kebaya.
3) Kanggo mengerteni jinis-jinis kebaya.
4) Kanggo mengerteni ciri-ciri kebaya.
5) Kanggo mengerteni makna kebaya.
6) Kanggo mengerteni fungsi kebaya.
7) Kanggo ngebaki jejibahaning mripat wulangan basa Jawa.

C. Paedah Panulisan
1) Paedah kanggo pamaos
Sawise maca laporan busana adat Jawa “Kebaya” iki, pamaos diarep-arep supaya
mampu ngerteni sejarah kebaya, jinis-jinis kebaya, fungsi sarta makna kebaya. Karo
mengerteni pira-pira inpormasi kebaya, pamaos uga bisa luwih nglestarikake kebaya
marang anak putu ing masa kang arep teka.

2) Paedah kanggo penulis

4
 Penulis diarep-arep oleh nambah inpormasi ngenani kebaya, nuwuhake raos
ketarik lan pengen ngerti karo kebaya, sarta ngasilke karya kang diapresiasi amarga
nilai ciptane lan memfasilitasi saben wong ben entuk inpormasi ngenani kebaya.

BAB II

ISI

A. Sejarah
Kebaya yaiku blus tradhisional kang dikenakake wadon Indonesia kang kagawe
saka bahan tipis kang dikenakake karo sarung, batik, utawa sandhangan rajutan
tradhisional liyane kaya sogket karo motif werni-werni.

Kebaya asale saka tembung Arab kaba kang artine “sandhangan” lan dikenalake
menyang Indonesia liwat bahasa Portugis. Akeh sumber sanjang menawa ana
pengaruh Cina karo kebaya, yaiku mbandhingake kebaya karo tunik lengen dawa
karo perangan kabukak kang dikenakake wadon Dinasti Ming. Perkembangan kebaya
ing Indonesia uga kenceng gayutane karo penyebaran agama Islam ing Indonesia
wataraning abad kaping-15.
Dingerteni, kebaya kaping kapisan digunakake ing Indonesia ing pirang-pirang
wayah lawase abad kaping-15 lan kaping-16. Sandhangan iki memper karo apa kang
dideskripsikan dadi blus dawa, trep, berkobar kang ditepang dadi kebaya dawa.
Wadon Portugis kang teka ing abad kaping-16 ing pantai kidul-kulon Malaysia, yaiku
ing sabrang Selat Malaka saka Sumatera utawa ing lor-kulon Indonesia uga katon
nganggo.
Banjur pirang-pirang abad, sawise penjajahan Walanda, kebaya njupuk peran
anyar dadi sandhangan formal kanggo wadon Eropah ing nagara kasebut. Lawase iki,
kebaya saperangan gedhe digawe saka kain mori. Modifikasi kang ditindakake ing
kostum tradhisional iki banjur nepungake penggunaan sutra lan bordir kanggo
nambah desain lan werna.
Kebaya malah wis dadi simbul emansipasi wadon ing Indonesia liwat
representasi kang nggandengake kebaya karo sosok “proto-feminis” abad
kaping-19 yaiku R.A. Kartini. Lawase abad kaping-19, lan sedurunge gerakan

5
 nasionalis ing wiwiting abad kaping-20, kebaya wis dinikmati dening wadon
Indonesia, Eurasia, lan Eropah, karo sathithik variasi gaya.
Ing wayah kasebut, kebaya dadi pembeda klas lan status sosial. Kebaya
bangsawan Jawa kagawe saka sutra, beludru, lan brokat. Dene wadon Jawa kang
klebu klas kulina nganggo katun duwe pola. Saliyane iku, ana kebaya kag dikenakake
dening wadon Eurasia kagawe saka katun pethak kang dipangkas karo renda Eropah
gawean tangan ing awan dina, lan saka dheweke kabeh nganggo kebaya sutra ireng
ing wengi dina. Dene wadon Walanda luwih ndhemeni kebaya pethak kang luwih
cendhak.
Ananging, ing taun 1920-an, kairing karo kemunculan perjuangan nasionalis ing
Indonesia, wadon Eropah mandheg nganggo kebaya, amarga sandhangan iki wiwit
diidentikkan karo sandhangan kas Indonesia. Kanggo penjajah Eropah, kebaya wis
digayutake karo nasionalisme Indonesia.
Lawase masa pendudukan Jepang ing Indonesia (1942-1945), para tawanan
perang wadon Indonesia kang berpendidikan milih kanggo nganggo kain lan kebaya
daripada sandhangan kulon kang dialokasikan kanggo dheweke kabeh dadi
sandhangan kunjara. Seperangkat kahanan pulitik kang seje ngasilke pembalikan
makna. Jero kahanan iki para wadon migunakake kodhe budaya (sandhangan
tradisional) kanggo negasake posisi pulitik dheweke kabeh, kang mbedakake dhiri
dheweke kabeh saka wadon Eropah kang uga tawanan perang.
Sawise proklamasi 17 Agustus 1945, citra kebaya kang waume mung sekedar
sandhangan tradhisional, saiki gumanti status dadi sandhangan nasiyonal wadon
Indonesia.

B. Jinis-jinis
1) Kebaya Kutubaru
Sawijining jinis kebaya klasik Indonesia yaiku kebaya karo bef utawa
kang luwih ditepang karo jeneng kebaya kutubaru.
Kebaya Kutubaru muncul ing akir abad
kaping-18, yaiku secarik kain kang nggandengake
lipatan kebaya sisih kiwa lan tengen ing perangan
dhadha (kutubaru).
Sanadyan panganggone kapetung njlimet, ing
jamane kebaya kasebut digunakake dadi sandhangan
sadina-dina, kanggo nyambut gawe lan beraktivitas,
kang racake digawe karo material tipis lan entheng.
Ing jaman kolonial, beda klas sosial kulina
dituduhake karo panggunaan pola motif lan bahan
kang seje. Mangkono populer wektu digunakake dening mantan ibu nagara, Tien
Soeharto, kebaya kutubaru racake dikombinasikake karo siji batik wiron (dilipat
berlapis-lapis).

6
 a. Ciri-ciri
Kebaya Kutubaru yaiku klambi tradhisional Indonesia kang nduweni ciri
kas arupa wuwuhan kain kang nyambungake sisih tengen lan kiwa kebaya.
Kain kang dijait ing tengah biasane uga diarani bef, mula kebaya Kutubaru
uga diarani kebaya bef. Kebaya sing ana wuwuhan kain bef mung ditemokake
ing kebaya Kutubaru. Ing sisih ngisor nganggo kain bathik sing diwiru
(dilipat) lan nganggo stagen, yaiku sajinis kain dawa sing dibungkus kanggo
nguatake kain. Saliyane stagen, nutupi weteng uga bisa dadi selendang.
b. Makna
Didelok soko bentuke, kebaya iki ora bedha karo modhel kebaya liane.
Ananging, kang nambah kesan saka kebaya iki yaiku campuran rok kang
modhele kaya kathok kang didadekake modhel kebaya iki katon unik.
Kasebab, kesan kalem kebaya iki nduweni nilai kang sejen karo kebaya liane
amarga keunikane.
c. Fungsi
Kebaya kasebut bisa digunakake ing adicara kang resmi utawa ora resmi.
Kayata adicara kendurian perkawinan utawa liyane kang migunakake kebaya.

2) Kebaya Kartini
Dadi identitas Nuswantara, kebaya menehake
siji pandhengan ngenani sipat anggun lan feminine
wadon. Saka samene akeh jinis, salah siji kang paling
ikonik yaiku kebaya kartini utawa kebaya Jawa.
Kebaya Kartini terinspirasi saka model kebaya kang
asring dianggo Raden Ajeng Kartini. Ciri kas kebaya
kartini papan ing lipatan kerah arupa garis vertikal,
saengga nggawe kesan panganggone dhuwur lan
ramping.
a. Ciri-ciri
Kebaya Kartini nduweni ciri-ciri yaiku dawane kebaya sejajar karo
pangkul utawa dawa nganti dhengkul. Biasane ditambahake aksesoris kaya
bros ing ngarep, bisa uga selendang sing diselempang ing pundhak kanggo
nambah kesan elegan saka sing nganggo. Ing ngisore nganggo kain bathik
sing diwiru.
Nanging kairing perkembangan jaman lan pengaruh budaya jaba, wektu
iki akeh para desainer kang nyiptakake kreasi anyar kebaya kartini dadi apa-
apa kang luwih modhern.
b. Makna
Modhele kebaya Kartini kang prasaja bisa nggambarake prasaja saka
masarakat Indonesia. Nilai filosofi saka kebaya iki yaiku kepatuhan, kealusan
lan tindak tanduk wadon kang kudu sarwa alus. Kaya istilah Jawa, kebaya

7
 digambarake “dowo ususe”. Pepatah kasebut makili wadon Jawa kang idnetik
karo kesabaran.
c. Fungsi
Kebaya kartini akeh dianggo ing adicara adat kanggo menambut rawuhe
tamu, pengetan dina gedhe, lan dianggo para pengantin wanita ing adicara
ningkahan. Kebaya kartini uga akeh dianggo ing perayaan dina Kartini.

BAB III

PANUTUP

A. Cekakan
Kebaya yaiku blus tradhisional kang dikenakake wadon Indonesia kang kagawe
saka bahan tipis kang dikenakake karo sarung, batik, utawa sandhangan rajutan
tradhisional liyane kaya sogket karo motif werni-werni. Kebaya dadi simbu emansipasi
wadon Indonesia liwat R.A. Kartini lan wektu iki wis dadi busana nasiyonal wadon
Indonesia. Ana loro jenis kebaya, yaiku kebaya Kutubaru lan kebaya Kartini. Dhewe-
dhewe nduweni ciri-ciri, makna, lan fungsine piyambak-piyambak.
Kebaya mujudake busana tradhisional Indonesia lan kita kudu duwe pangerten
babagan kebaya lan nglestarekake busana adat iki. Amarga yen generasi mudha ora
nglakoni lan ora nglestarekake kebaya, mula kebaya tradhisional bakal punah. Alesan
kita kudu nglestarekake busana kebaya tradhisional yaiku supados saged ngangkat drajad
lan martabat ing ngarsanipun jagad. Amarga kebaya minangka warisan budaya lan dadi
daya tarik kanggo Indonesia ing mata donya.

8
 DHAPTAR PUSTAKA

1. https://amp.suara.com/lifestyle/2022/04/21/124109/identik-dengan-ibu-kartini-ini-asal-
usul-kebaya-pakaian-tradisional-perempuan-indonesia
2. https://www.genpi.co/gaya-hidup/9396/mengenal-identitas-kebaya-kartini
3. https://langitkitasama.com/kebaya-kutu-baru/
4. https://www.gramedia.com/literasi/pakaian-adat-jawa-tengah/amp/
5. https://www.kompas.com/tren/read/2021/04/19/190000265/hari-kartini-mengenal-lebih-
dekat-kebaya-dan-sejarahnya
6. https://www.kompas.com/tren/read/2021/04/19/190000265/hari-kartini-mengenal-lebih-
dekat-kebaya-dan-sejarahnya
7. https://haniwidiatmoko.com/kebaya-kutubaru-model-kebaya-indonesia/