BUSANA JAWA
(https://www.selasar.com/pakaian-adat/yogyakarta/)
Dening:
Yufita Lia Andari, S.Pd
GAGRAG YOGYAKARTA
A. Identitas
Kelas : XI/ Gasal
Mata Pelajaran : Bahasa Jawa
Materi : Busana Jawa
B. Kompetensi Dasar
3.1 Memahami pemakaian dan penggunaan serta pemaknaan busana Jawa gagrag
Ngayogyakarta.
4.1 Praktik pemakaian dan penggunaan busana Jawa gagrag Ngayogyakarta
C. Indikator
3.1.3 Menyimpulkan makna filosofi ajaran moral pada busana adat Jawa gagrag
Yogyakarta dengan merelevansikan pada kehidupan jaman sekarang (C5)
4.1.2 Mempraktekkan penggunaan busana Jawa gagrag Yogyakarta (P4)
D. Tujuan Pembelajaran
1. Melalui kegiatan pembelajaran dengan pendekatan scientifik, model
pembelajaran problem based learning, diskusi, tanya jawab, dan presentasi
peserta didik dapat menyimpulkan makna filosofi ajaran moral pada busana adat
Jawa gagrag Yogyakarta dengan merelevansikan pada kehidupan jaman
sekarang dengan penuh tanggung jawab (C5, HOTS)
2. Melalui kegiatan pembelajaran dengan pendekatan scientifik, model
pembelajaran problem based learning, diskusi, tanya jawab, dan presentasi
peserta didik dapat mempraktekkan penggunaan busana Jawa gagrag
Yogyakarta dengan percaya diri (P4, HOTS)
E. Dimensi Pengetahuan
a. Faktual : Gambar atau video contoh pemakaian busana adat Jawa gagrag
Yogyakarta pada acara Kamis Pahingan
b. Konseptual : Pengertian busana Jawa, bagian-bagian busana Jawa putra dan
putri gagrag Yogyakarta dan Surakarta
c. Prosedural : Tata cara pemakaian Busana Jawa Gagrag Ngayogyakarta
d. Metakognitif : Menyimpulkan makna filosofi ajaran moral pada busana adat Jawa
gagrag Yogyakarta dengan merelevansikan pada kehidupan jaman
sekarang
FASE 1 : IDENTIFIKASI MASALAH
Materi Faktual
Mangga para siswa dipuntiti gambar tiyang ngagem busana Jawa tumraping kakung
gagrag Ngayogyakarta jangkep saha busana Jawa tumraping putri jangkep gagrag
Ngayogyakarta kangge damel pitakenan amrih paham bab busana Jawa Ngayogyakarta.
Tata cara pangageming busana Jawa saged dipuntingali ing video link
https://youtu.be/Uo-6Pa8WhGk
Materi Konseptual
b. Rasukan, minangka titahing Gusti Ingkang Akarya Jagad manungsa kedah ngrasuk
utawi ngracut kapitadosan agami.
1) Rasukan Kakung Gagrag Ngayogyakarta.
Surjan
Tembung surjan menika sejatinipun karakit saking tembung garba suraksa lan
janma. Tembung suraksa gadhah teges “ngreksa/njaga” tembung janma gadhah
teges “manungsa” saengga menawi dipungandheng tembung surjan menika
sejatinnipun gadhah teges ingkang njagi manungsa. Sunan Kalijaga minangka
panyebar agama islam damel busana surjan kanthi teges filosofis ingkang
wonten gandheng cenenge karo agama islam. Busana surjan pundamel kanthi
nggatosaken cacahipun benik lan wujudipun busana. Ing sisih ngajeng busana
surjan katon wonten benik cacahipun kalih. Benik menika nuduhaken kalih
kalimat syahadat wontening agama islam. Benik ing sisih ngajeng ugi wonten
ingkang mapan ing gulu cacahipun tigang pasang (enam wiji) ingkang
nggambaraken rukun iman. Surjan dipunperang dados kalih, inggih menika:
a) Surjan Sembagi, utawi ugi asring winastan surjan kembangan, punika
sejatosipun busana ingkang mligi dipunagem déning Sampéyan dalem
Ingkang Sinuwun Sri Sultan Hamengku Buwana ingkang jumeneng nata, lan
ugi Sri Paduka Kangjeng Gusti Adipati Pakualam ingkang jumeneng nata.
Ananging adatipun ugi kaginakaken ing upacara pawiwahan.
Gambar 2: Surjan sembagi (https://kratonjogja.id/)
Pranakan biru lurik telu papat, busana punika minangka busana dhines
tumraping abdidalem Karaton Ngayogyakarta Hadiningrat. Pranakan biru
wonten benik ing ngajeng gulu ingkang jumlahipun 6 ingkang nggambaraken 6
rukun iman. Benik ing lengen nggambaraken rukun islam. Pranakan nggadhahi
teges “rahim” utawi”kandungan”. Panganggenipun pranakan ngaadhahi makna
bilih abdi dalem sampun dipunanggep sedherek wonten ing kluarga ageng
Keraton Ngayogyakarta.
f. Bebed / jarik/ sinjang/ nyamping, menawi cara Ngayogya bebed menika lataripun
pethak, pojokan batikkan ingkang awarni pethak (sèrèt) wonten njawi. Wiron
kakung kadamel ageng, lan dhawahing sèrèt sinjang wonten ing siring tengen. Wiron
kakung wonten kalih jinis inggih menika:
1) Wiron limrah, wiron limrah inggih punika wiron ingkang kadamel lajeran
seretipun jarit limrah.
a. Sanggul lan Kerudung (hijab), tumraping busanaputri ingkang tanpa hijab, sanggul
ingkang kaginakaken ing gagrag Ngayogyakarta inggih punika sanggul tekuk,
wondéné tumrap putri ingkang sampun krama saged ngginakaken paes kembang.
b. Rasukan kebaya, rasukan kebaya ingkang limrah kaginakaken ing busana gagrag
Ngayogyakarta inggih punika kebaya tangkepan (kartinian), sanès kuthu baru,
sinaosa ingkang ngagem punika mawi hijab. Wondéné kebaya kuthu baru punika
adatipun mawi tambahan sléndhang.
1) Kebaya tangkepan (kartinian)
d. Bebed / sinjang, sami kaliyan busana kakung, namung bèntenipun wiron putri
kadamel langkung alit, lan dhawahing sèrèt sinjang wonten ing siring kiwa.
e. Cenéla
Materi Prosedural
Sasampunipun maos materi ing nginggil, gayut kaliyan ancasipun pasinaon sumangga
para siswa samenika madosi nilai filosofi saking perangan busana Jawa lajeng dipunpadosi
relevansi tuladha ajaran moral menika wonten ing pagesangan jaman samenika.
Salajengipun para siswa praktek ngagem busana Jawa wiwit saking wiru jarik lajeng
dipunangge.
3.4. Tata
Tata cara
carapangageming busana
panganggenipun Jawa
busana Jawa
Ngangge jarik menika wonten paugeran ingkang kedah dipunugemi. Saderengipun
dipunangge, jarik menika kedahipun dipunwiru rumiyin. Wiru menika tekukan-tekukan ing
pucukanipun jarik ingkang cacahipun kedah ganjil. Agengipun wiron menika inggih wonten
paugerannipun. Wiron tumraping kakung langkung wiyar tinimbang wiron putri. Wiru
ingkang kangge putri agengipun kalih driji, wiron kakung agengipun tigang driji. Menawi ing
Ngayogyakarta garis putih ing pucuking jarik (sered) kedah dipunketingalaken.
Motif jarik ingkang dipunagem kakung lan putri menika dipunbedakaken wonten
ing arah. Menawi kakung jarik dipunangge saking tengen muter dhateng kiwa, ananging
menawi putri sawalikipun. Supados kenceng jarik ingkang sampun dipunangge
dipunblebet ngangge stagen wonten ing bangkekan. Sasampunipun dipunstageni,
dipuntutup ngangge lonthong, lajeng pungkasan dipunparingi kamus ingkang wujude
meh kados setut. Supados langkung cetha kados pundi caranipun ngangge busana Jawa,
saged dipunpirsani wonten ing link menika https://youtu.be/Uo-6Pa8WhGk
FASE 4 : MENGEMBANGKAN DAN MENYAJIKAN HASIL KARYA
Materi Metakognitif
Makna filosofis wonten ing perangan-perangan busana Jawa menika ngemot ajaran
moral/piwulang kangge lampah gesang manungsa ing alam donya supados saged gayuh
gesang ingkang sae. Jinisipun nilai moral/budi pakarti:
Budi pekerti dhumateng Gusti Allah
Inggih menika gegayutan kaliyan makhluk dhateng gustinipun. Manungsa menika
minangka saderma titah, pramila sampun jejibahanipun kedah iman saha netepi
menapa ingkang dados kodratipun.
Budi pekerti dhateng tiyang sanes
Inggih menika ngengingi sikap utawi norma dhateng tiyang sanes ning
pasrawungan. Tuladhanipun adil, sopan, tepa salira, demokrasi, lan sanes-
sanesipun.
Budi pekerti dhateng dhiri pribadi
Inggih menika sikap utawi norma ingkang gayutanipun kaliyan awakipun piyambak.
Tuladhanipun: jujur, tanggel jawab, optimis, lan sanes sanesipun
No Perangan busana Jawa Makna Filosofis
DUDUTAN :
1. Busana adat Jawa menika salah satunggaling budaya ingkang kedah
dipunlestantunaken, ampun ngantos kawon kaliyan busana modern
2. Busana adat Jawa gagrag Ngayogyakarta jangkep tumraping tiyang kakung inggih
menika wiwit sapangandhap wonten cenela, sinjang, kamus, timang, dhuwung, surjan
lan blangkon, dene beskap menika busana adat Jawa gagrag Surakarta
3. Busana adat Jawa gagrag Ngayogyakarta jangkep tumraping tiyang estri inggih
menika wiwit sapangandhap wonten cenela, sinjang, kamus, kebaya tangkepan,
sanggul tekuk, dene busana kebaya kuthu baru menika kalebu busana adat gagrag
Surakarta
4. Busana Jawa menika ngamot makna filosofis luhur ingkang sae saged dipuntrepaken
saha dados pandom wonten ing pagesangan jaman samenika.
5. Tata cara pangageming busana Jawa menika kedah jumbuh manut gagragipun,
menawi Yogyakarta awit saking jarik saha rasukan (surjan, blangkon) ugi kedah
trep.
RELEVANSI :
1. Kanthi dipunadani ngagem busana adat Jawa gagrag Ngayogyakarta ing sedaya
instansi mliginipun kutha Yogyakarta nalika kamis pahing menika saged ndadosaken
para generasi mudha langkung remen nglestantunaken budaya busana adat Jawa
2. Tiyang gesang menika boten angsal ngalelaken asal usul ipun, kedah mongkog kaliyan
asal usulipun yaiku busana adat Jawa trep kaliyan Ajining Raga Saka Busana.
3. Tiyang gesang menika kedah migunanaken paugeran supados saged empan papan lan
trep kaliyan kasunyatan
4. Kathah piwulang luhur ingkang saged dipunpendhet saking makna filosofis busana
Jawa.
KAPUSTAKAN