ANTIBIOTIK BIJAK
KENDALIKAN
RESITENSI
ELVIA A.Y. ALHUSNI
FARMASI KLINIK RS UNIVERSITAS
TADULAKO
RIWAYAT HIDUP Nama :
Elvia A.Y Alhusni
Toli2, 31 Mei 1980
Menikah dan memiliki 2 orang putra
Pendidikan :
S1 : UNPACTI
Apoteker : UI
S2 Farmasi Klinik : UGM
Pekerjaan :
1. Kepala RSU Tadulako 2022-Sekarang
2. Ketua Pokja KKS RSU Tadulako 2021-Sekarang
3. Sekertaris KFT RSU Tadulako 2019-Sekarang
4. Tim Vaksinasi RSU Tadulako 2020-Sekarang
5. Dosen Jurusan Farmasi UNTAD 2019-Sekarang
6. Praktek profesi pada Apotek EVI 2008-Sekarang
Organisasi :
1. Ketua PC IAI Kota Palu 2018-2022
2. Edukator Diabetes Mellitus 2014-Sekarang
3. PMO Penyakit TB dan HIV AIDS 2015-Sekarang
4. Master AOC 2018-Sekarang
5. Relawan Nagasi Kota Palu 2021-Sekarang
Alamat :
elviahasni@yahoo.com
Hp : 08114512555
PEDOMAN
PANDUAN
8. Etambutol 7. Aztreonam
9. Nitrofurantoin 8. Metronidazol
9. Kotrimoksazol
LATAR BELAKANG
TERAPEUTIK
penggunaan antibiotik pada PROFILAKSIS
keadaan adanya manifestasi infeksi
Diberikan
pada Mencegah infeksi
Terapi Terapi keadaan pada pasien
tidak/belum Risiko
Empiris Definitif tinggi/ Infeksi
terdapat
gejala pasca operasi
infeksi
Identifikasi
Konfirmasi Infeksi Patogen : Biakan Monitoring Respon
:Demam dan sensitifitas Seleksi Terapi Terapi :
serologi Awal :
Gejala dan Tanda Penilaian klinik
Pengecatan gram Terapi pasien dan
Faktor Tes Laboratorium
Obat
Predisposisi Material infeksi Kegagalan Terapi
KONFIRMASI ADANYA INFEKSI
HEMATOLOGI
LEUKOSIT normal< 10.000
ANGKA HITUNG JENIS (TURUNAN dr leukosit)
Netrofil(bakteri), eusinofil(parasit/cacing tp jg alergi)
TEMPERATUR basofil, limfosit(Virus)
DEMAM ( > 37.8 C) LED (Laju Endap Darah)
sbg indikator bkn penyebab – tinggi tp blm tentu, Inflamsi jg bs
INVESTIGASI
KLINIK
RADIOGRAFI
HASIL RONTGEN BIOKIMIA
(Infeksi ISPA—pneumonia) C-REACTIVE PROTEIN
Bercak pertumbuhan bakteri
KESALAHAN PENGGUNAAN ANTIMIKROBA BERUPA:
• A. TIDAK ADA INDIKASI (MENGGUNAKAN ANTIBIOTIK • F. RUTE PEMBERIAN TIDAK TEPAT (PASIEN DAPAT
TANPA ADA BUKTI TERJADINYA INFEKSI KARENA MENGGUNAKAN ANTIMIKROBA SECARA ORAL, TETAPI
BAKTERI, MISALNYA TERAPI ANTIBIOTIK UNTUK DIBERIKAN SECARA SUNTIKAN);
MENGATASI INFEKSI VIRUS DAN MALARIA; PEMBERIAN • G. SAAT PEMBERIAN TIDAK TEPAT, BAIK UNTUK TUJUAN
ANTIBIOTIK PROFILAKSIS PADA OPERASI BERSIH YANG PROFILAKSIS BEDAH MAUPUN UNTUK TUJUAN TERAPI (TIDAK
TIDAK MEMBUTUHKAN ANTIBIOTIK PROFILAKSIS); SESUAI DENGAN PANDUAN PENGGUNAAN ANTIBIOTIK, ATAU
ATURAN PAKAI, MISALNYA SETIAP 8 JAM, ATAU 12 JAM, ATAU
• B. INDIKASI TIDAK TEPAT (PEMBERIAN ANTIMIKROBA 24 JAM);
TIDAK DIDUKUNG DATA KLINIS DAN LABORATORIUM
• H. LAMA PEMBERIAN TIDAK TEPAT (TERLALU LAMA ATAU TERLALU
YANG AKURAT); SINGKAT);
• C. PEMILIHAN ANTIMIKROBA YANG TIDAK TEPAT BAIK • I. TIDAK MELAKUKAN TINDAKAN DE-ESKALASI ATAU ALIH TERAPI
UNTUK TUJUAN TERAPI MAUPUN PROFILAKSIS; SESUAI KEBUTUHAN;
ANTIMIKROBA YANG DIBERIKAN TIDAK AMAN UNTUK
• J. BEBERAPA HAL LAIN YANG BERHUBUNGAN DENGAN
KONDISI PASIEN, MISALNYA PASIEN GAGAL GINJAL PENGGUNAAN ANTIMIKROBA, YAITU TIMBULNYA REAKSI OBAT
DIBERI ANTIMIKROBA YANG BERPOTENSI MERACUNI YANG TIDAK DIINGINKAN (ROTD) ATAU ADVERSE DRUG
GINJAL (NEPHROTOXIC ANTIBIOTIC), PADAHAL MASIH REACTIONS (ADRS), INTERAKSI ANTARA ANTIMIKROBA DENGAN
ADA ANTIMIKROBA LAIN YANG NON-NEFROTOKSIK; OBAT LAIN(DRUG-DRUG INTERACTIONS), ATAU DENGAN
MAKANAN (DRUG-FOOD INTERACTIONS), ATAU DENGAN
• D. DOSIS TIDAK TEPAT (TERLALU RENDAH ATAU TERLALU REAGEN PEMERIKSAAN LABORATORIUM (DRUG-LABORATORY
TINGGI); TEST REAGENT INTERACTIONS), DAN REAKSI ALERGI (ALLERGIC
REACTIONS).
• E. TIDAK MEMPERTIMBANGKAN PARAMETER PK/PD
ANTIMIKROBA;
PERESEPAN ANTIBIOTIK
Faktor Organisme
Faktor Pasien
Faktor Obat
FAKTOR PEMILIHAN ANTIBIOTIK
Faktor Organisme
1. Terapi Empirik Sebelum Hasil (Tes Mikrobiologi,
Kultur Dan Sensivitas)
2. Tempat Infeksi Ditemukan
3. Efek Obat Pada Organisme
4. Mic, Mbc
5. Resistensi Antibiotik
FAKTOR PEMILIHAN ANTIBIOTIK
Faktor Obat
1. KEMAMPUAN ANTIBIOTIK MENCAPAI TEMPAT INFEKSI;
2. KEAMANAN ANTIBIOTIK;
3. DAMPAK RISIKO RESISTENSI;
4. HASIL PEMERIKSAAN MIKROBIOLOGI;
5. PANDUAN PENGGUNAAN ANTIBIOTIK;
6. TERCANTUM DALAM FORMULARIUM;
7. KAJIAN COST-EFFECTIVE
PERESEPAN
Antimikroba
kelompok watch
• Digunakan untuk indikasi Antimikroba
Antimikroba khusus atau ketika kelompok reserve
antimikroba kelompok
kelompok access access tidak efektif. Dicadangkan untuk
Kelompok ini memiliki mengatasi infeksi bakteri
• Digunakan untuk yang disebabkan oleh
pengobatan infeksi kemampuan
MDRO, serta merupakan
mikroba yang umum lebih tinggi untuk pilihan terakhir pada
terjadi. menimbulkan resistensi infeksi berat yang
sehingga diprioritaskan
sebagai target utama mengancam jiwa.
program pengawasan
dan pemantauan.
Pengelompokan Antibiotic Kategori ACCESS, WATCH, DAN
RESERVE (AWaRe)
Fenoksimetil Streptomos Ofloksasin Polimiksin B**
Kategori “ACCESS” Kategori Kategori
Penisilin on
“WATCH” “RESERVE”
Gentamisin Sulfadiazin Sefiksim Polimiksin E**
Amoksisilin Pirimetamin Amikasin Aztreonam
Kanamisin Tetrasiklin Sefaperazon- Sefepim
Ampisilin Prokain Azitromisin Daptomisin
sulbaktam
Penisilin **
Klindamisin Tiamfenikol Sefotaksim Sefpirom
Amoksisilin- Sefadroksil Fosfomisin Golongan
(oral)
asam karbapene
Klavulanat n Kloksasilin Ko- Sefpodoksimprok Seftarolin
trimoksazol setil
Ampisilin- Sefaleksin Klaritromisin Kotrimoksa
oral
sulbactam zol (inj)**
Kloramfenikol Seftazidim Teikoplanin
Benzatin Sefazolin* Levofloksasin Linezolid
Metronidazol Seftriakson Tigesiklin
Penisilin
Oksitetrasiklin Sefuroksim Vankomisin
Doksisiklin Siprofloksasi Moksiflosaksin Nitrofurant
injeksi
n (oral) oin**
Siprofloksasin Seftolozane-
Eritromisin Spiramisin Netilmisin Piperesilin-
(inj) Tazobaktam
tazobakta
m Seftazidime-
avibaktam
TINDAKAN BEDAH DI FASILITAS KESEHATAN TINGKAT
PERTAMA (FKTP)
PERHATIAN/
NO JENIS OPERATOR REKOMENDASI
KETERANGAN
Lanjutkan antimikroba
Indikasi IV IV
Ganti ke antimikroba • Sepsis
oral • Febris neutropenia
Kaji ulang dalam 24
• Deep- seated infection
jam
KRITERIA PELAKSANAAN DE-ESKALASI
A. KRITERIA DE-ESKALASI UNTUK MENGGANTI TERAPI EMPIRIK DENGAN ANTIMIKROBA BERSPEKTRUM LEBIH SEMPIT:
1. TEMPERATUR <38°C SELAMA 24 JAM
2. TIDAK MENGGUNAKAN OBAT INOTROPIC
3. TEKANAN DARAH SISTOLIK NORMAL ATAU ≥100 MMHG
4. TIDAK MEMAKAI VENTILASI MEKANIS ATAU FRAKSI OKSIGEN INSPIRASI ≤ 40%
5. LAJU PERNAPASAN <25X NAPAS PER MENIT, DAN SATURASI OKSIGEN ≥92% PADA SUHU KAMAR
B. KRITERIA DE-ESKALASI UNTUK MENGGANTI TERAPI EMPIRIK MENJADI TERAPI DEFINITIF DENGAN ANTIMIKROBA
BERSPEKTRUM LEBIH SEMPIT:
1. BERDASARKAN HASIL KULTUR DAN KEPEKAAN
2. TIDAK ADA KONTRAINDIKASI
C. KRITERIA DE-ESKALASI UNTUK MENGHENTIKAN PEMBERIAN ANTIMIKROBA:
1. TERAPI SUDAH LENGKAP
2. TIDAK DITEMUKAN INDIKASI ATAU PENYEBAB INFEKSI
PENGGOLONGAN ANTIBIOTIK
Penisilin
Lain-lain Sefalosporin
(Generasi 1,2,3,4)
Fluoroquinolon
(Sipro-, levo-, Tetrasiklin
oflok-, Makrolida
moxifloxacin) (Eritromisin, Aminoglikosida
azitromisin, (Genta-,
klaritromisin) Amikasin,
Streptomisin)
PENGGOLONGAN ANTIBIOTIK BERDASARKAN KEMAMPUAN
ANTIBAKTERI TERHADAP BAKTERI GRAM-POSITIF DAN GRAM-NEGATIF
1. Gram-positif Daptomisin; Klindamisin;
Linkomisin; Linezolid; Makrolid (azitromisin, eritromisin, dan klaritromisin);
Penisilin (benzatin benzil penisilin, dikloksasilin, fenoksimetil penisilin, kloksasilin,
prokain benzil penisilin, nafsilin, oksasilin); Sefalosporin generasi pertama
(sefadroksil, sefaleksin, sefalotin, sefazolin); Tetrasiklin dan doksisiklin;
Teikoplanin; Vankomisin.
TEPAT
ANTIBIOTIK BIJAK MENCEGAH RESISTENSI
PPRA di
Faskes
APA YANG BISA DILAKUKAN NAKES ???
Menggunakan Antibiotik Sesuai Indikasi
- Terapeutik : Hanya Untuk Infeksi Bakteri
- Profilaksis : Pada Pasien Resiko Tinggi Infeksi Pasca Op
Memperbaiki Dan Mempercepat Diagnostik Infeksi
- Pemeriksaan Laboratorium (Leukosit, Kultur)
- Pengambilan Sampel Lab Secara Benar / Tepat
Melakukan Pemantauan Dan Evaluasi Penggunaan Antibiotik
Penanganan Limbah Obat/Medis Secara Tepat
Memberikan Pemahaman Dan Mempromosikan Penggunaan Antimikroba Secara Bijak Pada
Masyarakat
MASALAH PENGGUNAAN ANTIBIOTIK
PADA MASYARAKAT
Tetrasiklin Kurang dari 4 tahun atau pada dosis tinggi Diskolorisasi gigi Gangguan
pertumbuhan tulang
Kotrimoksazzol Kurang dari 2 bulan Tidak ada data efektivitas dan
keamanan
Kloramfenikol Neonatus Menyebabkan Grey baby syndrome
Tiamfenikol Neonatus Menyebabkan Grey baby syndrome