D. KompetensiInti (KI)
1. Menghayati dan mengamalkan ajaran agama yang dianutnya.
2. Menghayati dan mengamalkan perilaku jujur, disiplin, tanggungjawab, peduli (gotong
royong, kerjasama, toleran, damai), santun, responsif dan pro-aktif dan menunjukkan sikap
sebagai bagian dari solusi atas berbagai permasalahan dalam berinteraksi secara efektif
dengan lingkungan sosial dan alam serta dalam menempatkan diri sebagai cerminan bangsa
dalam pergaulan dunia.
3. Memahami, menerapkan, menganalisis dan mengevaluasi pengetahuan faktual, konseptual,
prosedural, dan metakognitif berdasarkan rasa ingin tahunya tentang ilmu pengetahuan,
teknologi, seni, budaya, dan humaniora dengan wawasan kemanusiaan, kebangsaan,
kenegaraan, dan peradaban terkait penyebab fenomena dan kejadian, serta menerapkan
pengetahuan prosedural pada bidang kajian yang spesifik sesuai dengan bakat dan minatnya
untuk memecahkan masalah.
4. Mengolah, menalar, menyaji, dan mencipta dalam ranah konkret dan ranah abstrak terkait
dengan pengembangan dari yang dipelajarinya di sekolah secara mandiri serta bertindak
secara efektif dan kreatif, dan mampu menggunakan metoda sesuai kaidah keilmuan.
E. Kompetensi Dasar (KD) dan Indikator Pencapaian Kompetensi (IPK) :
Kompetensi Dasar Indikator Pencapaian Kompetensi
3.5.Menelaah kaidah 3.5.1 Menelaah (C4) struktur dan kaidah penulisan Aksara Rekan
penulisan Aksara dengan baik
Jawa dalam empat
paragraph yang
menggunakan
Aksara Rekan
4.5.Menulis empat 4.5.1 Menyusun (C6) empat paragraf wacana huruf latin yang
paragraf Aksara mengintegrasikan Aksara Rekan dengan cermat dan percaya
Jawa yang diri
mengintegrasikan 4.5.2 Menyunting (C6) kesalahan penulisan Aksara Rekan
Aksara Rekan , Tulisan teman dengan teliti dan tanggung jawab
Menyunting 4.5.3 Menyajikan (C6) secara lisan atau tulisan empat paragraf
kesalahan tulisan berhuruf jawa yang menggunakan Aksara Rekan dengan
teman, dan baik dan percaya diri
menyajikan tulisan
secara lisan atau
tulisan
b. Untuk memberikan contoh praktis implementatif kepada siswa terkait Penulisan Aksara
Jawa Rekan saya menggunakan link https://www.youtube.com/watch?v=tv8R8stBYL0
I. Langkah-langkah Pembelajaran
1. Pendahuluan Alokasi
Waktu
10 Menit
Guru dan siswa memasuki ruang kelas dengan tepat waktu, dilanjutkan
dengan guru memulai pembelajaran dengan mengucapkan salam
dilanjutkan menanyakan kabar, serta mengingatkan untuk selalu
membiasakan hidup bersih dan menjaga prokes.
Peserta didik menjawab salam dan menyampaikan kabarnya masing-
masing secara singkat, dilanjutkan guru memimpin doa secara khusu’.
(Religius,Motivasi, )
Guru mempresensi peserta didik . ( Disiplin)
Guru melakukan apersepsi. (Apersepsi)
Guru menyampaikan KI, KD IPK, tujuan pembelajaran, Materi
Pembelajaran dan langkah-langkah pembelajaran serta penilaian yang
akan dilaksanakan. (Comunication/ Abad 21)
Pengumpulan Data
Setelah tidak ada pertanyaan dari peserta didik, guru melanjutkan
pembelajaran terkait pendalaman materi identifikasi aksara rekan dengan
membagi kelas menjadi 6 kelompok berdasarkan urutan absen
(Kerjasama, Critical Thingking)
Masing masing kelompok diminta untuk menunjuk salah satu anggota
menjadi juru bicara
Pembuktian
Untuk melatih identifikasi aksara rekan melalui model picture and picture
Guru menyiapkan 5 kartu ukuran 10x10 bergambar/bertuliskan aksara
rekan yaitu Dza, Kha, Za, Gha, Fa/va dan 5 Kartu ukuran 10x10
bergambar/bertuliskan
Penarikan Kesimpulan
Guru melakukan review hasil kerja peserta didik secara acak dengan
mengambil sample 3 tulisan
Dibagian akhir pembelajaran inti, guru menugaskan peserta didik untuk
mengerjakan tugas dilembar kerja dan hasil kerjaan siswa dikumpulkan
paling lambat 1 x 24 jam setelah pembelajaran berakhir dan tugas
dikumpulkan melalui WAG kelas. (Jujur dan Tanggung jawab)
Penutup 10 menit
Guru memberikan refleksi dan feedback secara cermat dan
tanggungjawab (Content)
Guru memberikan kesempatan peserta untuk bertanya mengenai hal-hal
yang masih ragu dengan penuh rasa tanggungjawab (Knowledge)
Guru memberikan kesimpulan dari pembelajaran yang telah dilakukan
secara tanggung jawab (Content)
Pembelajaran ditutup dengan Doa sesuai dengan kepercayaan masing-
masing
J. Penilaian
Jenis Penilaian Bentuk Penilaian Keterangan Penilaian
Sikap Observasi Teliti, Jujur, Disiplin, Kerjasama,
Mandiri dan Religius
Pengetahuan Penugasan Mengidentifikasi teks ber-aksara rekan
Keterampilan Produk Paktik Menulis Aksara Rekan
Andharan Materi
ANDHARAN MATERI
Ing trap iki siswa dijaluk nyinau lan mahami ngenani aksara Jawa, saka wujude nganti tekan cara
panulise. Kanggo pengeling-eling coba setitekna andharan ing ngisor iki!
1. Aksara Jawa (Legena)!
ha na ca ra ka
da ta sa wa la
pa dha ja ya nya
ma ga ba tha nga
… … … … …
… … … … …
… … … … …
… … … … …
Tuladha :
basa Waja
lara Kaya
sada padha
kasektene tumindak
pangandikan sliramu
3. SANDHANGAN
Sandhangan swara
Wujude Jenenge Pocapane Tuladha
wulu i
….. kali :
suku u
….. buku :
taling e, è
….. lele :
taling tarung O
….. dodol :
pepet ê
kesel :
…..
Sandhangan panyigeg
layar r
….. Bubar :
wignyan h
….. sawah :
ceceg ng
….. walang :
pangkon paten
….. sebel :
cakra ……ra
….. praja :
cakra wa ……wa
….. swarga :
pengkal …..ya
….. kyai :
4. Aksara Swara
Aksara swara cacahe ana 5, digunakake kanggo nulis jeneng, gelar, jeneng panggonan lan jeneng lembaga.
Carane nulis saben satembung sa-aksara ing wanda ngarep dhewe yen ora ana ngarep dhewe isa ing wanda
candhake
A: I: E: U: O:
0 5
1 6
2 7
3 8
4 9
Na
Nigeria :
Ta
Praja Mataram :
Sa
Sarjana pendidikan :
Ba
Balai Kota :
Pa
Diponegara :
Ga
Gang Gajah Mada :
7. Aksara Mandaswara
Aksara mandaswara uga diarani aksara panyigeg wanda.
8. Aksara Rekan
a. Tegese Aksara Rekan
Ing Baoesastra Jawa, tembung rekan nduweni teges 1) apa-apa sing direka-reka (diakal-akal),
2) tiron, gawean (Purwadarminta, 1939: 523). Saka pangerten mau bisa dimangerteni menawa
aksara rekan pancen gunane kanggo niru tetembungan kang direka dadi basa Jawa.
b. Wujud Aksara Rekan
f/v Favorit
Dz Adzan
Gh Ghoirul
Z Zebra
Sy Syukur
Menawa aksara rekan karaketan sandhangan pepet panulisane cecake telu dumunung ing
sajroning pepet. Menawa karaketan sandhangan wulu, layar, utawa cecak, cecake telu
dumunung ing sisih kiwa. Dene sandhangan wulu, layar utawa cecak ing sisih tengen. Gatekna
tuladha ing ngisor iki!
2. Fardu
3. Fitrah
4. Firman
5. Zakat
Dene panulise aksara rekan nalika aksara ngarepe disigeg, kudu migunakake pangkon, ora
bisa dadi pasangan kajaba fa/va p+ bisa dadi pasangan.
2. Saweg dzikir
3. Sumerep ghaib
4. Surat fatihah
5. Zakat fitrah
Pakaryan 1
Sawise maca materi ana ing dhuwur, setitekna wacana ing ngisor iki kanthi premati! Salah
sawijining siswa bisa macakake lan siswa liyane ngrungokake!
Pakaryan 2
Sawise nyetitekake lan nyinau pakaryan 1, siswa dikarepake bisa prigel nulis lan maca wacana
nggunakake aksara Jawa utamane kang ngemot Aksara Rekan. Pakaryan iki bisa ditindakake kanthi
kelompok.
Saka andharan wacana kasebut tuduhna ukara kang ngemot Aksara Rekan!
Pakaryan 3
Jlentrehna wus surasane wacan aksara ing dhuwur!
Wacana ing ngisor iki tulisen nganggo aksara Jawa!
Budaya kuwi asil karya budine manungsa. Nalika jaman sansaya maju, pamikirane
manungsa ya melu jumangkah maju. Semono uga budaya kang ana ya melu ngrembaka ngetutake
ilining jaman lan ngetutake pamikirane manungsa kang sansaya maju.
Manawa digatekake kemajuan jaman iku bisa paweh pangaruh marang budaya lan
masarakate ing ngendi wae, embuh kuwi pangaruh becik utawa ala.
Pakaryan 4
Saka asil panulise aksara Jawa ing pakaryan 3, tulisen ing papan tulis utawa ijolna marang
kanca/kelompok liyane supaya ditliti mbok menawa ana panulise kang kleru.
Rembugen, banjur gawenen cathetan tulisan kang wis koktliti, kalebu tulisan kang kleru.
Pakaryan 5
Andharna kanthi lesan apa kang kok temokake ing panulise aksara Jawa kang ditulis dening
kanca/kelompok liya!
Diskusekna!
Pakaryan sabacute :
1. Goleka wacana aksara Jawa saka media liyane, kayata ariwarti (koran), kalawarti (majalah),
internet, buku,lan sapiturute kanthi tema tinamtu!
2. Sawise bisa nemokake, banjur oncekana ukara kang ngemot Aksara Rekan! Garapan ditumpuk
ing pasatemon candhake!
3. Pakaryan kasebut wartakna marang kanca-kancamu ing papan liya bisa lumantar sinau
kelompok, madding utawa internet!
Wimbuh kawruh
- Tembung kang ana aksara konsonan/mati tinulis satembung utawa saukara entuk nggunakake
pangkon ing tengahing tembung.
Tuladha: kecemplung
Tumbas spidhol
Pikolehing pasinaon
1. Siswa bisa maca lan nulis wacana aksara Jawa.
2. Siswa bisa nuduhake ukara kang ngemot Aksara Rekan.
3. Aksara Jawa minangka sawijining tilaran budaya kang ora bisa diukur regane.
4. Awake dhewe minangka wong kang duwe aksara Jawa kudu ngaturake syukur marang Gusti kang akarya
jagad wis nyipta sawijining ngelmu ngenani aksara kang bisa gawe bombing bangsa lan Negara
Indonesia.
5. Aksara Jawa diakoni dening UNESCO minangka sawijining simbol bahasa ibu ing donya, ing antarane
yaiku diayomi saka ancaman kepunahan, dirembakake lan dilestarekake, lan ora diakoni dening bangsa
liya.
B. MEDIA PEMBELAJARAN
Lampiran LKPD
Nama :
Kelas :
Materi Pokok : Aksara Jawa Rekan
Kompetensi Dasar :3.5.. Menelaah kaidah penulisan Aksara Jawa dalam empat
paragraph yang menggunakan Aksara Rekan
4.5. Menulis empat paragraf Aksara Jawa yang
mengintegrasikan Aksara Rekan , Menyunting
kesalahan tulisan teman, dan menyajikan tulisan
secara lisan atau tulisan
Tujuan Pembelajaran :
1. Melalui kegiatan mengamati dan mendengar aktif penjelasan guru tentang teks Aksara jawa
yang dikemas dalam bentuk power point dan ditampilkan melalui LCD, peserta didik dapat
menelaah (C4) kaidah penulisan aksara jawa rekan, bentuk-bentuk Aksara Rekan,
Penggunaan Aksara Rekan dengan benar
2. Melalui Kegiatan Mencoba, peserta didik dapat menyusun (C6) tulisan aksara jawa
menggunakan aksara rekan dalam teks yang terdiri dari empat paragraf dengan cermat dan
percaya diri
3. Melalui kegiatan Menalar, Peserta didik dapat menyunting (C6) hasil kerjaan temannya
dengan teliti dan tanggung jawab
4. Melalui Kegiatan mengkomunikasikan, Peserta didik dapat menyajikan (C6) secara lisan
atau tulisan empat paragraf berhuruf jawa yang menggunakan Aksara Rekan dengan baik
dan percaya diri
Langkah-langkah kegiatan :
Pakaryan 1
Sadurunge ngancik ing materi wacana aksara Jawa, wangsulana pitakon-pitakon ing
ngisor iki kang ana sesambungane karo ngudi ngelmu ing bebrayan agung! Pakaryan iki
ditindakake amarga ana sesambungane karo ancas pungkasaning wulangan.
1. Apa para siswa isa menehi tuladha ngudi ngelmu? Andharna!
2. Apa kang bakal dumadi yen para mudha wis ora gelem ngudi ngelmu maneh?
3. Gandheng ing wulangan ngarep wis nyinau bab aksara jawa, tulisen pratelan iki nganggo
aksara jawa!
Tumindak Khilaf aja didadekake alesan nglanggar aturan kang wis ana. Wong kang
nerak aturan ya tetep kudu dipidana manut apa kang ditindakake.
Falsafah urip manungsa iku bias disawang saka lambing-lambang utawa simbul-
simbul budaya kang diwarisake.
Pakaryan 2
Ing trap iki siswa dijaluk nyinau lan mahami ngenani aksara Jawa mligine aksara Rekan,
saka wujude nganti tekan cara panulise!
Menawa aksara rekan karaketan sandhangan pepet panulisane cecake telu
dumunung ing sajroning pepet. Menawa karaketan sandhangan wulu, layar, utawa
cecak, cecake telu dumunung ing sisih kiwa. Dene sandhangan wulu, layar utawa
cecak ing sisih tengen. Gatekna tuladha ing ngisor iki!
2. Fardu
3. Fitrah
4. Firman
5. Zakat
Dene panulise aksara rekan nalika aksara ngarepe disigeg, kudu migunakake pangkon, ora
bisa dadi pasangan kajaba fa/va p+ bisa dadi pasangan.
2. Saweg dzikir
3. Sumerep ghaib
4. Surat fatihah
5. Zakat fitrah
Pakaryan 3
Sawise mangsuli pitakon pakaryan 1 lan nyinau pakaryan 2, setitekna wacana ing ngisor iki kanthi
premati! Salah sawijining siswa bisa macakake lan siswa liyane ngrungokake.
a. Gladhen 1
b. Gladhen 2
” ”
c. Gladhen 3
Pakaryan 4
Sawise nyetitekake lan nyinau pakaryan 3, siswa dikarepake bisa prigel nulis lan maca wacana
nggunakake aksara Jawa utamane kang ngemot aksara Rekan. Pakaryan iki bisa ditindakake
kanthi klompok.
Gaweya limang ukara nganggo aksara Jawa kang ngemot aksara rekan!
Tulisan iku mengkone kanggo dhiskusi karo klompok liya.
Pakaryan 5
Tulisen nganggo aksara Jawa!
Tahun 2020 – 2021 wong-wong padha ngarani tahun pageblug virus corona. Kuwi mratandhakake
yen zaman wis akhir. Akeh Negara-negara sing padha nglokro mrantasi pageblug kasebut.
Negara-negara ing benua Afrika kayata Zimbabwe, Zambia, Ethiopia lan sakpanunggalane padha
ancur perekonomiane.
Asil panaliten saka para ahli virus, nudhuhake yen corona pancen mutawatiri. Ancure
perekonomian ing bebrayan agung bias diendhani yen fungsi zakat ing agama islam bias dikelola
kanthi becik. Para fakir miskin bias nampa manfaat saka zakat kasebut.
Pakaryan 6
Saka asil panulise aksara Jawa ing pakaryan 5, tulisen ing papan tulis utawa ijolna marang
kanca/klompok liyane supaya ditliti mbok menawa ana panulise kang kleru.
Rembugen, banjur gawenen cathetan tulisan kang wis koktliti, kalebu tulisan kang kleru.
Pakaryan 7
Andharna kanthi lesan apa kang koktemokake ing panulise aksara Jawa kang ditulis dening
kanca/klompok liya!
Dhiskusekna!
Pakaryan sabacute :
4. Goleka wacana aksara Jawa saka media liyane, kayata ariwarti (koran), kalawarti (majalah),
internet, buku,lan sapiturute kanthi tema tinamtu!
5. Sawise bisa nemokake, banjur oncekana ukara kang ngemot aksara rekan! Garapan ditumpuk ing
pasatemon candhake!
6. Pakaryan kasebut wartakna marang kanca-kancamu ing papan liya bisa lumantar sinau klompok,
madding utawa internet!
LEMBAR PENILAIAN
1. Penilaian spiritual
Berdo’a Memberi pada Mengucap
Sebelum Saat Awal Syukur ketika Total
Predik
No Nama Siswa dan Pembelajaran Berhasil Skor at
Sesudah dan Akhir Mengerjakan
Belaja Pembelajar Tugas
r an
4 3 2 1 4 3 2 1 4 3 2 1
1
5
6
7
8
9
Keterangan:
4 : selalu, apabila selalu melakukan pernyataan
3 : sering, apabila sering melakukan pernyataan dan kadang-kadang tidak melakukan
2 : kadang-kadang, apabila kadang-kadang melakukan dan sering melakukan
1 : tidak pernah, apabila tidak pernah melakukan
2. Penilaian sosial
Perubahan Tingkah Laku
No Nama Siswa Disiplin Kerjasama Sportivitas
BT MT MB SM BT MT MB SM BT MT MB SM
1
7
Keterangan:
BT : Belum Terlihat
MT : Mulai Terlihat
MB : Mulai Berkembang
SM : Sudah Membudaya
3. Penilaian Pengetahuan
Jumlah soal ada 5
Setiap soal yang benar bernilai 20
Skor maksimal 100
Nilai Akhir = Jumlah Soal Betul x 20
4. Penilaian Keterampilan
a. Teknik Penilaian : Produk/Praktik/Proyek/Portofolio
b. Bentuk Instrumen : Tugas
LAMPIRAN EVALUASI
1. Instrumen Penilaian
a. Instrumen Penilaian Sikap
1.
2.
3.
dst
Keterangan:
4 = Jika siswa memenuhi keempat kriteria indikator
3 = Jika siswa memenuhi ketiga kriteria indikator
2 = Jika siswa memenuhi kedua kriteria indikator
1 = Jika siswa hanya memenuhi satu kriteria indikator
b. Penilaian Pengetahuan
NO KD Indikator Pencapaian Indikator soal No Soal
1 Menelaah kaidah penulisan Menelaah (C4) Disajikan kata 1-10
Aksara Jawa dalam empat struktur dan kaidah beraksara latin dan
paragraph yang penulisan Aksara aksara jawa yang
menggunakan Aksara Rekan Rekan dengan baik menggunakan aksara
rekan
Peserta didik dapat
menelaah tulisan
aksara rekan
Teknik : Tes
Tertulis Bentuk :
Pilihan Ganda
Instrumen :
Wangsulana pitakonan ing ngisor iki kanthi bener!
1. Ing ngisor kiye basa kramane klambi yen ditulis nganggo aksara jawa....
A.
B.
C.
D.
E.
2. Ing ngisor kiye basa kramane bathuk yen ditulis aksara jawa....
A.
B.
C.
D.
E.
3. Basa kramane tulis yen tinulis aksara jawa
A.
B.
C.
D.
E.
B.
C.
D.
E.
B.
C.
D.
E.
A.
B.
C.
D.
E.
8. Muga-muga besuk aku bisa dadi sarjana, yen ditulis nganggo aksara jawa yaiku.....
A.
C.
D.
E.
9.
Yen ditulis dadi aksara latin unine......
B.
C.
D.
E.
Kunci Jawaban
1. A
2. A
3. C
4. A
5. A
6. B
7. A
8. B
9. A
10. C
37
38