Anda di halaman 1dari 43

ْ‫َ ر‬

‫شحَْْْمرْتْـ ْن‬
‫ر‬ ‫أ‬ ‫ر‬
ْ ‫ْتْـ رْحَْف ْةْ ْال ْطْف‬
‫ال‬ َ
penjelasan MATAN
TUHFATUL _ATHFAL
PENJELASAN QOIDAH-QOIDAH PENTING

TENTANG ILMU TAJWID

PENYUSUN
ABU AHMAD AL-MAIDANIY

DAFTAR ISI
0
DAFTAR ISI ……….…………………………………....……….….........……… 1
KATA PENGANTAR ……….…………………………………....…………..........……… 3
Matan Tuhfatul-Athfal ……….…………………………………....………....…......……… 4
Lafazh-Lafazh Ikhtilaf Pada Matan Tuhfatul-Athfal ……….……...……….…......……… 9
Biografi Singkat Penyusun Matan Tuhfatul-Athfal ……….……………………......…… 10
Terjemahan dan Penjelasan Matan Tuhfatul-Athfal ……….……………………......…… 11
Terjemahan Bait Ke 1 Sampai 5 ……….……………………………………………......…… 11
Penjelasan Bait Ke 1 Sampai 5 ……………………………….……………………......…… 11
Muqoddimah (Pendahuluan) ……….……………………………………………......…… 11
Terjemahan Bait Ke 6 Sampai 16 ……….……………………………………………......…… 12
Penjelasan Bait Ke 6 Sampai 16 ……………………………….……………………......…… 14
Pembahasan Tentang Hukum-Hukum Nun Sukun dan Tanwin ……………..….…………… 14
1. Izhar ……………………………….……………………………………......…… 14
2. Idghom ……….……………………………………………………………......…… 15
3. Iqlab ……….……………………………………………………………......…… 16
4. Ikhfa ……….……………………………………………………………......…… 16
Terjemahan Bait Bait Ke 17 ……….……………………………………………......…… 18
Penjelasan Bait Bait Ke 17 ……………………………….……………………......…… 18
Hukum-Hukum Nun dan Mim Bertasydid ……………………….……………………......…… 18
1. Hukum-Hukum Mim Bertasydid ……………….……………………………......…… 18
2. Hukum-Hukum Nun Bertasydid ……………….……………………………......…… 19
Terjemahan Bait Ke 18 Sampai 23 ……….……………………………………………......…… 19
Penjelasan Bait Ke 18 Sampai 23 ……………………………….……………………......…… 20
Hukum-Hukum Mim Sukun ……………………….……………………………......…… 20
1. Ikhfa Syafawiy ……………………….……………………………………......…… 20
2. Idghom Syafawiy ……….……………………………………………………......…… 21
4. Izhar Syafawiy ……….……………………………………………………......…… 22
Terjemahan Bait Ke 24 Sampai 29 ……….……………………………………………......…… 24
Penjelasan Bait Ke 24 Sampai 29 ……………………………….……………………......…… 25
Hukum Alif Lam ……………………………….……………………......…… 25
1. Alif Lam Qomariyyah (Izhar Qomariy) …….………………………………………......…… 25
2. Alif Lam Syamsiyyah (Idghom Syamsiy) ……….……………………………………......…… 26

1
Hukum Lam Fi’il ……………………………………………….……………………......…… 27
Terjemahan Bait Ke 30 Sampai 34 ……….……………………………………………......…… 28
Penjelasan Bait Ke 30 Sampai 34 ……………………………….……………………......…… 28
Hukum-Hukum Mitslain, Mutaqoribain dan Mutajanisain ………………….…………......…… 28
1. Al-Mitslani ……………………………….……………………………………......…… 28
2. Al-Mutaqoribani ……….……………………………………………………………......…… 29
2. Al-Mutajanisani ……….……………………………………………………………......…… 31
Terjemahan Bait Ke 35 Sampai 41 ……….……………………………………………......…… 31
Penjelasan Bait Ke 35 Sampai 41 ……………………………….……………………......…… 32
Jenis-Jenis Mad ……………………………………………….……………………......…… 32
1. Mad Asliy ……………………………….……………………………………......…… 32
2. Mad Far’iy ……….……………………………………………………………......…… 33
Terjemahan Bait Ke 42 Sampai 47 ……….……………………………………………......…… 33
Penjelasan Bait Ke 42 Sampai 47 ……………………………….……………………......…… 34
Hukum-Hukum Mad ……………………………………….……………………......…… 34
1. Mad Wajib (Mad Wajib Muttashil) ……………………………………….……......…… 34
2. Mad Jaiz (Mad Jaiz Munfashil) ……….…………………………………………..… 34
Mad Yang Masuk Kedalam Kelompok Mad Far’iy ….………………………………………..… 35
A. Mad Aridh Lisukun ……………………….……………………………………......…… 35
B. Mad Lin (Mad Layyin) ……….……………………………………………………......…… 35
C. Mad Badal ……….……………………………………………………......…… 36
3. Mad Lazim ……….…………………………………………………………..… 36
Terjemahan Bait Ke 48 Sampai 57 ……….……………………………………………......…… 36
Penjelasan Bait Ke 48 Sampai 57 ……………………………….……………………......…… 38
Macam-Macam Mad Lazim ……………………………….……………………......…… 38
Huruf-Huruf Pada Pembuka Surah-Surah ……….……………………………......…… 39
Hukum Huruf-Huruf Pada Pembuka Surah-Surah ……….……………………………......…… 39
Terjemahan Bait Ke 58 Sampai 61 ……….……………………………………………......…… 40
Penjelasan Bait Ke 58 Sampai 61 ……………………………….……………………......…… 40
Penutup ……………………………………………………….……………………......…… 40
Maraji ……………………………….……………………………………………......…… 42

2
KATA PENGANTAR

ِ ِ ِ ِ ِ ِِ ِ ِ ِ ِِ
ُ‫ب إِلَيه َونَـعُوذُ ِبهلل من ُش ُروِر أَنـ ُفسنَا َومن َسيِ ـئَات أَع َـمالنَا َمن يَـهد للا‬ ُ ‫إِ َّن الـ َحم َد َّّلِل نَـح َم ُدهُ َونَستَعيـنُهُ َونَستَـغفْيُهُ َونَـتُـو‬
َّ ‫أَش َه ُد أَن الَ إِلَهَ إِالَّ للاُ َو أَش َه ُد أ‬,ُ‫ي لَه‬
.ُ‫َن ُُمَ َّم ًدا َعب ُدهُ َوَر ُسولُه‬ ِ ِ ِ
َ ‫فَلَ ُمض َّل لَهُ َوَمن يُضلـل فَلَ َهاد‬
Alhamdulillah tak henti-hentinya saya panjatkan puji dan syukur ke hadirat Allah Ta’aala karena

berkat rahmat dan hidayahNya saya memperoleh kesempatan untuk menyusun penjelasan matan tajwid

“tuhfatul_athfal”. Sholawat beriring salam semoga senantiasa di limpahkan kepada junjungan kita

Rasulullah Muhammad SAW, keluarganya, Para Sahabatnya dan orang-orang yang mengikuti mereka

dengan baik sampai hari kiamat kelak.

Penjelasan matan “tuhfatul_athfal” ini disusun bertujuan untuk mempermudah para penuntut

ilmu memahami ilmu tajwid yang terdapat pada matan “tuhfatul_athfal”. Syarah atau penjelasan ini

disusun sedemikian rupa dengan metode terjemahan dan menjelaskan setiap ilmu tajwidnya serta

mengambil contoh-contoh penerapannya dari Al-Qur’an untuk memudahkan para penuntut ilmu pemula

dalam mempelajari matan “tuhfatul athfal” yang merupakan salah satu matan ilmu tajwid yang sangat

mudah, tetapi sangat bermanfaat dalam memperbaiki bacaan Al-Qur’an.

Akhirnya hanya kepada Allah SWT saya memohon hidayah dan ampunan serta limpahan

Rahmat dan KaruniaNya. Saya juga berharap semoga kitab ini bisa bermanfaat bagi para penuntut ilmu

yang ingin memperbaiki bacaan Al-Qur’an. Bagi para pembaca saya harap tegur sapanya jika

mendapatkan kesalahan ataupun kekhilafan dalam penyusunan kitab ini agar mengirimkan ralatnya via

e-mail Muhammad.Azhar0224@gmail.com semoga kedepannya kitab ini bisa menjadi lebih baik lagi

dari yang sekarang.

Wabillahi Taufiq wal Hidayah

ِ
ُ‫السلَ ُم َعلَي ُكم َوَرحـ َمةُ للا َوبَـ َرَكاتُه‬
َّ ‫َو‬
Deli Serdang, 11 Dzulqaidah 1443
PENYUSUN
Abu Ahmad Al-Maidaniy

3
‫ال‬
‫طفَـ َ‬
‫نَتَـحَفَ َةَََا َل َ‬
‫َمتَـ َ‬

‫د َم َة‬
‫َاَلمَ َق َ‬
‫اجـي َرحـ َم ِـة الغَـ ُفـوِر ‪َ #‬دوًمـا ُسلَي َمـا ُن ُه َـو الـ َجم ُـزوِري‬
‫‪ )١‬يـ ُقـو ُل ر ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬

‫صلِـيًـا َعـلَـى ‪ُ #‬مـ َح َّـمـد َوآل ِـه َوَمــن تَـلَ‬ ‫ِ‬


‫‪ )٢‬اَلـ َحمـ ُد َّّلِل ُم َ‬

‫‪َ )٣‬وبَـعـ ُد َهـ َذا النَّـظـ ُم لِل ُم ِري ِـد ‪ #‬فِـي النُّـو ِن والتـَّن ِويـ ِن َوال ُمـ ُدو ِد‬

‫ـال" ‪َ #‬عن َشي ِخنَـا ال ِمي ِهـ ِى ِذي ال َكم ِ‬


‫ال‬ ‫ب "تُـحـ َف ِـة الَطـ َف ِ‬
‫‪َ )٤‬سـ َّميـتُـهُ ِ‬
‫َ‬

‫‪ )٥‬أَر ُجـو بِ ِـه أَن يَـنـ َف َـع الطُّـلَّبَـا ‪َ #‬والَجـ َـر َوال َقـبُـو َل َوالثَّ َـوابَـا‬

‫ن‬
‫التَن َوَي َ‬
‫كنَ َةََو َ‬
‫السَا َ‬
‫نََ َ‬
‫الن َو َ‬
‫كامَََ َ‬
‫َأ َح َ‬

‫‪ )٦‬لِلـنُّـو ِن إِن تَسـ ُكـن َولِلتـَّنـ ِويـ ِن‪ #‬أَربَ ُـع أَحـ َكـام فَـ ُخـذ تَـبيِيـنِـي‬

‫ِ (‪)٢‬‬
‫ف ‪ #‬لِل َحل ِـق ِسـت(‪ُ )١‬رتِبَـت فَـلتَـعـ ِرف‬
‫‪ )٧‬فَـالَ َّو ُل الظهـار قَـبـل أَحـر ِ‬
‫َ ُ َ ُ‬

‫ِ‬
‫‪َ )٨‬هـم ٌـز فَـ َهـاءٌ ثُـ َّم َعـي ٌـن َحــاءُ ‪ُ #‬مه َملَـتَـان ثُـ َّـم غَـي ٌـن َخ ـاءُ‬

‫ـام بِ ِسـتَّـة أَتَــت ‪ #‬فِـي يَـرُملُو َن (‪ِ )٣‬عن َد ُهـم قَـد ثَـبَـتَـت‬ ‫‪ )٩‬والثَّ ِ‬
‫ـان إِدغَـ ٌ‬ ‫َ‬

‫ـان قِـس ٌـم يُدغَ َـمـا ‪ #‬فِـي ِـه بِغُـنَّـة بِيَـن ُمـو ُعلِ َـمـا‬
‫َّهـا قِسم ِ‬
‫َ‬
‫ِ‬
‫‪ )١٠‬لَكنـ َ‬

‫ـاَن بِكِلـمـة فَـ ـلَ ‪ #‬تُد ِغـم َك ُدنـيـا ثُ َّـم ِ‬


‫صن َـوان تَـلَ‬ ‫َ‬ ‫‪ )١١‬إِالَّ إِذَا َكـ َ َ‬

‫‪4‬‬
‫(‪)٤‬‬
‫ـام بِغَـيـ ِر غُـنَّـه ‪ #‬فِـي الـلَِّم َوال َّـرا ثُ َّـم َك ِرَرنَّـه‬ ‫‪ )١٢‬والثَّ ِ‬
‫ـان إِدغَـ ٌ‬ ‫َ‬

‫الخـ َف ِ‬ ‫القـلَب ِعنـ َد الـب ِ‬


‫ـاء ‪ِ #‬مي ًمـا بِغُـنَّـة َمـ َـع ِ‬ ‫‪َ )١٣‬والثَّالـِ ُ‬
‫ـاء‬ ‫َ‬ ‫ث ِ ُ‬

‫اجـب لِل َف ِ‬
‫اضـ ِل‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫الرابِ ُـع ِ‬
‫الخ َفـاءُ عنـ َد ال َفاض ِـل ‪ #‬م َـن الـ ُح ُـروف َو ٌ‬ ‫‪َ )١٤‬و َّ‬

‫َّمنـتُـ َهـا‬ ‫‪ )١٥‬فِـي َخـمسة ِمن بـع ِد َعشـر رم ُزَهـا ‪ #‬فِـي كِل ِم(‪َ )٥‬ه َذا البـي ِ‬
‫ـت قَـد ض َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬

‫ضـع ظَالِ َمـا‬


‫ص قَد َسـ َما ‪ُ #‬دم طَيِبًا ِزد فِـي تُـ ًقى َ‬
‫(‪)٧‬‬
‫اد َشخ ٌ‬
‫‪ِ )١٦‬‬
‫صف ذَا ثَـنَا َكم َج َ‬
‫(‪)٦‬‬

‫ن‬
‫دَتَي َ‬
‫دَ‬‫نََو َال َميَ َمََ َالمَ َش َ‬
‫الن َو َ‬
‫َحكَ َمََ َ‬

‫يمـا ثُـ َّم نُونًـا ُشـ ِـد َدا ‪َ #‬و َس ِـم ُكـلً َحـر َ‬
‫ف غُنَّـة بَـ َدا‬ ‫ِ‬
‫‪َ )١٧‬وغُ َّـن م ً‬

‫اكَنةَ‬
‫كامَََ َال َميَ َمََالسَ َ‬
‫َأ َح َ‬

‫ـل الـ ِه َجـا ‪ #‬الَ أَلِـف لَيِنَـة لِـ ِـذي الـ ِحـ َجـا‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫‪َ )١٨‬والـمي ُم إن تَس ُكن تَـجي قَـب َ‬

‫ـام َوإِظ َه ٌ‬
‫ـار فَـ َقـط‬ ‫‪ )١٩‬أَح َك ُام َهـا ثَلَثَـةٌ لِ َـمـن َ‬
‫ضـبَـط ‪ #‬إِخ َفـاءٌ ِ(ن) ادغَ ٌ‬

‫ي لِـلـ ُق َّـر ِاء‬ ‫‪ )٢٠‬فَـال ََّو ُل ا ِلخ َفـاءُ ِعـنـ َد الـبَـ ِاء ‪َ #‬و َس ِـم ِـه َّ‬
‫الشـفـ ِو َّ‬

‫صغِي ًـرا يَـا فَـتَـى‬ ‫ِ‬ ‫‪ )٢١‬والثَّ ِ‬


‫ـام بِ ِـمثل َـهـا أَتَــى ‪َ #‬و َس ِم إدغَ ًامـا َ‬
‫ـان إِدغَ ٌ‬
‫(‪)٨‬‬
‫َ‬

‫ـار فِـي البَ ِقـيَّـه ‪ِ #‬مـن أَح ُـرف َو َسـ ِم َهـا َشفـ ِويَّـه‬ ‫‪َ )٢٢‬والثَّالِ ُ‬
‫ـث ا ِلظ َه ُ‬

‫ـاد(‪ )٩‬فَـاعـ ِر ِ‬
‫االتِـح ِ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ف‬ ‫‪َ )٢٣‬واح َذر لَ َدى َواو َوفَـا أَن تَـختَفـي ‪ #‬ل ُقربِ َـهـا َو َ‬

‫‪5‬‬
‫َحكَ َمَ َل َمََأَ َلَ َو َل َمََ َال َف َع َل‬

‫ِ (‪)١٠‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬


‫ـل الَح ُـرف ‪ #‬أُوالَ ُه َـمـا إِظ َه ُ‬
‫ـارَهـا فَـلتَـعـ ِرف‬ ‫‪ )٢٤‬لـلَم أَل َحـاالَن قَـب َ‬

‫‪ )٢٥‬قَـب َل اربَع َمع َعش َـرة ُخـذ ِعل َمـهُ ‪ِ #‬م ِن ابـ ِغ َح َّجـ َ‬
‫ك َو َخـف َع ِقي َمهُ‬

‫‪َ )٢٦‬ثنِي ِه َمـا إِدغَ ُام َهـا فِــي أَربَـ ِع ‪َ #‬و َعش َـرة أَي ً‬
‫ضـا َوَرم َزَهـا فَ ـ ِع‬

‫ضف ذَا نِ َعم ‪َ #‬دع ُسوءَ ظَـن ُزر َش ِري ًفـا لِل َك َـرم‬ ‫‪ِ )٢٧‬طب ثُ َّـم ِ‬
‫صل رحـما(‪ )١١‬تَـ ُفز ِ‬
‫ُ ً‬

‫‪َ )٢٨‬والـلَّ َم االُولَـى َسـ ِم َهـا قَمـ ِريَّـه ‪َ #‬واللَّ َم(‪ )١٢‬االُخ َـرى َسـ ِم َهـا َشـم ِسيَّـه‬

‫‪َ )٢٩‬وأَظـ ِه َـر َّن الَ َم فِـعـل ُمطلَـ َقـا ‪ #‬فِـي نَـح ِو قُل نَـ َعـم َوقُـلنَـا َوالتَـ َقـى‬

‫ن‬
‫نََوالَـمََت َج َان َسيَ َ‬
‫نََوالَـ َمتَقَـ َارَبيَ َ‬
‫يََ َالـ َمثَـَليَ َ‬
‫فـَ َ‬

‫ان فَال ِمثـلَ ِن فِي ِه َمـا أَ َحـق‬


‫ِج اتَّـ َفـق ‪ #‬حرفَـ ِ‬
‫َ‬
‫‪ )٣٠‬إِن فِـي ِ‬
‫الص َف ِ‬
‫ات َوالـ َم َخـار ِ‬

‫‪ )٣١‬وإِن يَّ ُكـونَـا مـخـرجـا تَـ َقـاربـا ‪ #‬وفِـي ِ‬


‫الص َف ِ‬
‫ـات اختَـلَ َفـا يُـلَ َّقـبَـا‬ ‫ََ َ‬ ‫َ ًَ‬ ‫َ‬

‫ـات ُح ِق َقـا‬ ‫‪ )٣٢‬متـ َقا ِربـيـ ِن(‪ )١٣‬أَو ي ُكـونَـا اتَّـ َفـ َقـا ‪ #‬فِـي مـخـرج ُدو َن ِ‬
‫الص َف ِ‬
‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫ُ َ‬

‫الصغِـيـ َر َسـ ِمـيَـن‬


‫سـيـ ِن ثُـ َّـم إِن َسـ َكـن ‪ #‬أ ََّو ُل ُكــل فَ َّ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫‪ )٣٣‬بل ُمتَ َجان َ‬

‫ان فِـي ُكـل فَـ ُقـل ‪ُ #‬كـلٌّ َكبِي ٌـر َوافـ َه َمـنـهُ ِبل ُمـثُـل‬
‫‪ )٣٤‬أَو ح ِر َك الـحرفَ ِ‬
‫َ‬ ‫ُ‬

‫‪6‬‬
‫د‬
‫امََ َالـ َم َ‬
‫َأ َقسَ َ‬

‫‪َ )٣٥‬وال َم ُّـد أَصلِ ٌّـي َو فَـر ِع ٌّـي لَــهُ ‪َ #‬و َسـ ِـم أ ََّوالً طَبِيعِـيـا َو ُهـ ـو‬

‫ـف لَـهُ َعلَـى َسبَـب ‪َ #‬والَ بِ ُدونِ ِـه الـ ُح ُـرو ُ‬


‫ف تُـجتَـلَـب‬ ‫‪َ )٣٦‬مـا الَ تَـ َوقُّ ٌ‬

‫يَ ُكـون‬
‫(‪)١٧‬‬ ‫(‪)١٦‬‬
‫َي َحرف غَيـ َر(‪َ )١٤‬هـمز أَو ُس ُكـون (‪َ # )١٥‬جـا بَـعـ َد َمـد فَالطَّبِيعِ َّـي‬
‫‪ )٣٧‬بل أ ُّ‬

‫‪َ )٣٨‬واآل َخ ُر ال َفر ِع ُّـي َموقُـو ٌ‬


‫ف َعلَـى ‪َ #‬سبَب َك َهمـز أَو ُس ُكـون ُمس َجـلَ‬

‫‪ )٣٩‬حـروفُــه ثَـلَثَـةٌ فَعِـيـهـا ‪ِ #‬من(‪ )١٨‬لَف ِظ "واي" وهـي فِـي نُ ِ‬


‫وحيـ َهـا‬ ‫َ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ُُ ُ‬

‫ـل أَلـف يُـلتَ َـزم‬


‫ـح قَـب َ‬
‫ط َوفَـت ٌ‬ ‫‪َ )٤٠‬وال َكس ُر قَـب َل اليَا َوقَـب َل ال َـوا ِو َ‬
‫ضـم ‪َ #‬شـر ٌ‬

‫ـل ُكــل أُعلِـنَـا‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ (‪ِ )١٩‬‬


‫‪َ )٤١‬والليـ ُن منـ َهـا اليَـا َوَو ٌاو َس َكـنَـا ‪ #‬إِن انفتَـا ٌ‬
‫ح قَـب َ‬
‫(‪)٢٠‬‬

‫د‬
‫كامَََالَـ َم َ‬
‫َأ َح َ‬
‫(‪)٢‬‬
‫ـج َـو ُاز َواللُّ ُـزوم‬ ‫ِ ِ‬
‫وب َوال َ‬
‫ام ثَـلَثَـةٌ تَ ـ ُدوم ‪َ #‬وه َي ال ُو ُج ُ‬
‫(‪)٢١‬‬
‫‪ )٤٢‬لل َمـد أَحـ َكـ ٌ‬

‫اجب إِن جـاء َهـم ٌـز بـعـ َد مـد ‪ #‬فِـي كِلمـة وذَا بِـمت ِ‬
‫َّصـل يُ َـعـد‬ ‫ِ‬
‫َ َ ُ‬ ‫َ َ‬ ‫‪ )٤٣‬فَـ َو ٌ َ َ‬

‫صـل ‪ُ #‬كـلٌّ بِكِلمـة و َه ـ َذا الـمنـ َف ِ‬


‫ـصـل‬ ‫‪ )٤٤‬وجائِـ ٌز م ٌّـد وقَصـر إِن فُ ِ‬
‫ُ‬ ‫َ َ‬ ‫ََ َ َ ٌ‬

‫السـ ُكـو ُن ‪َ #‬وقـ ًفـا َكتَـعلَ ُـمـو َن نَستَـعِـي ُـن‬ ‫ِ‬


‫ض ُّ‬‫ـل ذَا إِن َع َـر َ‬
‫‪َ )٤٥‬ومث ُ‬

‫آمـنُـوا(‪َ )٢٣‬وإِيـ َمـانًـا ُخ ـ َذا‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬


‫‪ )٤٦‬أَو قُـد َم الـ َهم ُـز َعلَـى الـ َمـد َوذَا ‪ #‬بَـ َدل َك َ‬

‫ـسـ ُكـو ُن أُ ِ‬
‫صـ ـلَ ‪َ #‬وصـلً َوَوقـ ًفـا بَـعـ َد َمـد طُ ِـوالَ‬ ‫‪َ )٤٧‬والَ ِزٌم إِ ِن ال ُّ‬

‫‪7‬‬
‫اللَزَم‬
‫دََ َ‬
‫امََ َالـ َم َ‬
‫َأ َقسَ َ‬
‫ـك كِل ِم ٌّـي(‪َ )٢٤‬و َحرفِ ٌّـي َم َـعـه‬
‫ام الَ ِزم لَ َديـ ِهـم أَربَ َـعـه ‪َ #‬وتِل َ‬
‫ـسـ ُ‬
‫‪ )٤٨‬أَق َ‬

‫ـل‬ ‫ـل ‪ #‬فَ َـه ـ ِذهِ أَربَ َـع ـةٌ تُـ َف َّ‬
‫ـص ُ‬ ‫‪ )٤٩‬كِلَ ُه َـمـا ُمـ َخـ َّف ٌ‬
‫ـف ُمـثَ َّـق ُ‬
‫‪ )٥٠‬فَـِإن بِكِلمـة سـ ُكـو ٌن ِ(ن) اجتـمـع ‪ #‬مع حر ِ‬
‫ف َمد فَـه َـو كِل ِمـ ٌّي َوقَـع‬ ‫َ َ‬ ‫ََ‬ ‫َ ُ‬

‫‪ )٥١‬أَو فِـي ثُلَثِ ِـي الـحـر ِ‬


‫وف ُو ِجـ َدا ‪َ #‬والـ َم ُّـد َوسطُـهُ (‪ )٢٥‬فَ َحـرفِ ٌّـي بَـ َدا‬‫ُُ‬

‫ـل إِن أُد ِغ َـمــا ‪َ #‬مـ َخ َّف ٌ‬


‫ـف ُكـلٌّ إِذَا لَــم يُدغَـ َمـا‬ ‫ِ‬
‫‪ )٥٢‬كلَ ُه َـمـا ُمثَ َّـق ٌ‬

‫ِ‬ ‫ـحرفِ ُّـي أ ََّو َل ال ُّ‬


‫ـصـر‬
‫ـسـ َور ‪ُ #‬و ُجـو ُدهُ َوفـي ثَ َـمـان ِ(ن) انـ َح َ‬ ‫‪َ )٥٣‬والـلَّ ِز ُم ال َ‬

‫ْي والطُّو ُل أَ َخـص‬


‫سل نَـ َقـص ‪َ #‬و َعي ُـن ذُو َوج َه ِ‬
‫ف َكم َع َ‬
‫‪ )٥٤‬يَـج َمعُ َها ُح ُرو ُ‬

‫ف الثُّلَثِي الَ أَلِـف ‪ #‬فَ َـمـدُّهُ َمــدا(‪ )٢٦‬طَبِيعِـيـا أُلِ ـف‬


‫‪ )٥٥‬وما ِسوى الـحر ِ‬
‫َ‬ ‫ََ َ‬

‫صـر‬ ‫ِ (‪ِ )٢٧‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ضا فِـي فَـ َواتِ ِـح ُّ‬
‫ـح َ‬
‫الس َـور ‪ #‬فـي لَفظ َحي طَاهر قَـد ان َ‬ ‫اك أَي ً‬
‫‪َ )٥٦‬وذَ َ‬

‫ك ذَا اشتَـ َهر‬ ‫شـر ‪ِ #‬‬


‫صلهُ ُس َحيـ ًرا َمن قَطَع َ‬ ‫ـح الَربَـع َع َ‬‫ِ‬
‫‪َ )٥٧‬ويَـج َم ُـع ال َف َوات َ‬

‫َالَـخََاتَـمَ َة‬
‫‪ )٥٨‬وتَ َّـم ذَا النَّـظـم بِـحـم ِـد الـلَّ ِـه ‪ #‬علَـى تَـم ِ‬
‫ـام ِـه بِـلَ تَـنَ ِ‬
‫ـاهـي‬ ‫َ َ‬ ‫ُ َ‬ ‫َ‬

‫‪ )٥٩‬أَبـيَاتُـهُ نَ ٌّـد بَـ َدا لِ ـ ِذي النُّ َـهـى ‪ََ #‬ت ِريـ ُخ َهـا(‪ )٢٨‬بُش َـرى لِ َمـن يُـت ِقنُ َـهـا‬

‫ـسـلَم أَب ـ َدا ‪ #‬علَـى ِخت ِـام الَنبِـي ِ‬


‫ـاء أَح َـمـ َدا‬‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫لصـلَةُ َوال َّ ُ َ‬
‫‪ )٦٠‬ثُ َّـم ا َّ‬

‫ـب وُكـ ِـل تَـابِـ ِع ‪ #‬وُكـ ِل قَــا ِرئ وُكـ ِـل س ِ‬ ‫‪َ )٦١‬واآل ِل َو َّ‬
‫ـامـ ِع‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫الصح ِ َ‬

‫‪8‬‬
CATATAN TERKAIT KHILAFIAH PADA MATAN TUHFATUL_ ATHFAL
1. Pada Sebagian Nash Yang Lain Tertulis “ ٌّ ‫ ” ِس‬Dengan Mendhommahkan Huruf (‫)ت‬
‫ـت‬
2. Pada Sebagian Nash Yang Lain Tertulis “ ‫ف‬ ِ ‫ ”فَـلتـعـر‬Menggunakan Fi’il Mabniy Lil Majhul
َ ُ
3. Pada Sebagian Nash Yang Lain Tertulis “ ‫ن‬َ ‫ ”يَـرَملُو‬Dengan Memfathahkan Huruf (‫)م‬
4. Pada Sebagian Nash Yang Lain Tertulis “ ‫ك َّرَرنَّه‬
َ ” Dengan Memfathahkan Huruf (‫)ر‬
5. Pada Sebagian Nash Yang Lain Tertulis “ ‫كل ِم‬ َ ” Dengan Memfathahkan Huruf (‫)ل‬
6. Pada Sebagian Nash Yang Lain Tertulis “ ‫ ” ثَـنًا‬Dengan Tanwin Pada Huruf (‫)ن‬
7. Pada Sebagian Nash Yang Lain Tertulis “ ‫ ” تُـ َقى‬Dengan Tanpa Tanwin Pada Huruf (‫)ق‬

8. Pada Sebagian Nash Yang Lain Tertulis “ ‫س ٌم‬َ ‫ ” َو‬Dengan Memakai Isim Bukan Fi’il Amar
9. Pada Sebagian Nash Yang Lain Tertulis “ ‫حاد‬ ِِ
َ ‫ ” اتـ‬Tanpa memakai Alif Lam
10. Pada Sebagian Nash Yang Lain Tertulis “ ‫ف‬ ِ ‫ ”فَـليـعـر‬Menggunakan Fi’il Mabniy Lil_Majhul
َ ُ
11. Pada Sebagian Nash Yang Lain Tertulis “ ‫ ” َرحـ ًما‬Dengan Memfathahkan Huruf (‫)ر‬

12. Pada Sebagian Nash Yang Lain Tertulis “ ‫ ” َواللَّ ُم‬Dengan Mendhommahkan Huruf (‫)م‬

13. Pada Sebagian Nash Yang Lain Tertulis “ ‫ْي‬ ِ َ‫ ” ُم َقا ِرب‬Tanpa memakai Huruf (‫)ت‬
14. Pada Sebagian Nash Yang Lain Tertulis “ ‫ ”غَ ِْي‬Dengan Mengkasrohkan Huruf (‫)ر‬
15. Pada Sebagian Nash Yang Lain Tertulis “ ‫ن‬
ُ ‫ ” ُس ُكو‬Dengan Mendhommahkan Huruf (‫)ن‬
16. Pada Sebagian Nash Yang Lain Tertulis “ْْ‫ ”فَالطَّبِيْعِـي‬Dengan Mendhommahkan Huruf (‫)ي‬

17. Pada Sebagian Nash Yang Lain Tertulis “ ‫ ” ُس ُكو ُن‬Dengan Mendhommahkan Huruf (‫)ن‬
18. Pada Sebagian Nash Yang Lain Tertulis “ ‫ ”فِـي‬Sebagai Ganti Kata (‫) ِمن‬

19. Pada Sebagian Nash Yang Lain Tertulis “ ‫ْي‬ُ َّ‫ ” َوالل‬Dengan Memfathahkan Huruf (‫)ل‬
20. Pada Sebagian Nash Yang Lain Tertulis “‫سكِنَا‬ ُ ” Sebagai Ganti Kata (‫) َس َكنَا‬
21. Pada Sebagian Nash Yang Lain Tertulis “ ‫ ”تَ ُدو ُم‬Dengan Mendhommahkan Huruf (‫)م‬

22. Pada Sebagian Nash Yang Lain Tertulis “ ‫ ”اَللُّ ُزو ُم‬Dengan Mendhommahkan Huruf

23. Pada Sebagian Nash Yang Lain Tertulis “ ‫آمنُـوا‬ ِ ” Dengan Mengkasrohkan Huruf (‫)م‬
24. Pada Sebagian Nash Yang Lain Tertulis “ ‫ي‬ ٌّ ‫ ” َكل ِم‬Dengan Memfathahkan Huruf (‫)ك‬
25. Pada Sebagian Nash Yang Lain Tertulis “ ُ‫ ” َوسطَه‬Dengan Memfathahkan Huruf (‫)ط‬

26. Pada Sebagian Nash Yang Lain Tertulis “‫ ” َمــدا‬Dengan Memfathatainkan Huruf (‫)د‬
ِ َ‫ط‬
27. Pada sebagian nash yang lain tertulis“‫اه ٌر‬
‫حي‬
ٌّ ” Mendhommatainkan Huruf (‫ )ي‬dan (‫)ط‬
28. Pada Sebagian Nash Yang Lain Tertulis “ ُ‫خه‬ُ ‫ ” ََت ِريـ‬Dengan Memakai Dhomir (‫)ه‬

9
BIOGRAFI SINGKAT
PENGARANG MATAN TUHFATUL ATHFAL

A. Biografi Singkat Syaikh Sulaiman Al-Jamzuriy


Nama lengkap pengarang matan “tuhfatul athfal” adalah Sulaiman Bin Husain Bin
Muhammad Bin Syalabiy Al-Jamzuriy yang dikenal dengan “Al-Afnadiy”. Dinamakan dengan Al-
Jamzuriy karena dinisbatkan kepada daerah Jamzur yaitu daerah yang dekat dengan Thondata dan saat
ini dinamakan dengan Thonto yang masih masuk wilayah distrik Manufiyah di negara Mesir. Syaikh
Sulaiman Al-Jamzuriy adalah seorang ulama bermazhab Syafi’iy. Syaikh Sulaiman Al-Jamzuriy
termasuk seorang ulama yang hidup sekitar abad ke 12 Hijriyyah dan beliau dilahirkan pada bulan
Rabiul Awwal sekitar tahun 1163 Hijriyyah.
B. Guru-Guru Syaikh Sulaiman Al-Jamzuriy
Diantara guru-guru Syaikh Sulaiman Al-Jamzuriy yang terkenal antara lain :
1. Syaikh Nuruddin Aliy Bin Umar Bin Hamad Bin Umar Bin Naji Bin Fanisy yang terkenal dengan
nama Al-Mihiy. Syaikh Nuruddin dinisbatkan kepada daerah Mihiy yang wilayah ini masih masuk
dalam wilayah negara Mesir. Syaikh Nuruddin Al-Mihiy dilahirkan sekitar tahun 1139 Hijriyyah dan
wafat pada tahun 1204 Hijriyyah.
2. Syaikh Mujahid Al-Ahmadi yang dikenal dengan panggilan “Sayyidi Mujahid”. Syaikh Mujahid Al-
Ahmadiy termasuk seorang ulama pada kurun abad ke 12 Hijriyyah. Syaikh Mujahid Al-Ahmadiy
beliaulah yang memberikan gelar Syaikh Sulaiman Al-Jamzuriy dengan gelar “Al-Afnadiy” yang
berasal dari bahasa Turki untuk menunjukkan penghormatan kepada Syaikh Sulaiman Al-Jamzuriy.
C. Karangan-Karangan Syaikh Sulaiman Al-Jamzuriy
Karangan Syaikh Sulaiman Al-Jamzuriy yang terkenal diantaranya :
1. Nazhom (syair) Matan Tuhfatul_Athfal yang merupakan syair yang berkaitan dengan ilmu Tajwid
2. Fathul_Aqfal Bisyarhi_Tuhfatul_Athfal
3. Manzumah Fi Riwayah Imam Warsiy
4. Fathu_Rahman Bisyarhi Kanzul Ma’aniy fi Qiraatiy _Sab’iy
5. Jami’ul Musarroh Fi Syawahid Asy_Syatibiyyah wa Durroh
D. Wafatnya Syaikh Sulaiman Al-Jamzuriy
Tidak diketahui secara pasti kapan wafatnya Syaikh Sulaiman Al-Jamzuriy, tetapi disebutkan
bahwa kitab yang beliau susun terakhir kali yaitu kitab Fathu_Rahman Bisyarhi Kanzul Ma’aniy fi
Qiraatiy _Sab’iy yaitu pada tahun 1208 H. Semoga Allah Ta’ala merahmati, dan mengampuni beliau
dan menempatkannya di surgaNya.

10
TERJEMAHAN DAN PENJELASAN
MATAN TUHFATUL ATHFAL

TERJEMAHAN BAIT KE 1 SAMPAI 5

‫د َم َة‬
َ ‫َاَلمَ َق‬
PENDAHULUAN
‫ َدوًمـا ُسلَي َمـا ُن ُه َـو الـ َجم ُـزوِري‬# ‫اجـي َرحـ َم ِـة الغَـ ُفـوِر‬
ِ ‫) يـ ُقـو ُل ر‬١
َ َ
1. Berkata Sulaiman Al-Jamzuriy orang yang selalu mengharapkan Rahmat dari Al-Ghofur (Yang
Maha Pengampun)

َ‫ ُمـ َح َّـمـد َوآل ِـه َوَمــن تَـل‬# ‫صلِـيًـا َعـلَـى‬ ِ


َ ‫) اَلـ َحمـ ُد َّّلِل ُم‬٢
2. Segala puji bagi Allah, Sholawat atas nabi Muhammad dan keluarganya dan siapa yang
mengikutinya

‫ فِـي النُّـو ِن والتـَّن ِويـ ِن َوال ُمـ ُدو ِد‬# ‫) َوبَـعـ ُد َهـ َذا النَّـظـ ُم لِل ُم ِري ِـد‬٣
3. Dan selanjutnya, untaian syair ini untuk yang ingin mengetahui pembahasan hukum nun, tanwin
dan mad

ِ ‫ َعن َشي ِخنَـا ال ِمي ِهـ ِى ِذي ال َكم‬# "‫ـال‬


‫ال‬ ِ ‫ب "تُـحـ َف ِـة الَطـ َف‬
ِ ُ‫) َسـ َّميـتُـه‬٤
َ
4. Saya memberinya nama “tuhfatul athfal” dari riwayat syaikh kami Al-Mihiy yang memiliki
kesempurnaan (dalam ilmu tajwid).

‫ َوالَجـ َـر َوال َقـبُـو َل َوالثَّ َـوابَـا‬# ‫) أَر ُجـو بِ ِـه أَن يَـنـ َف َـع الطُّـلَّبَـا‬٥
5. Saya berharap dengan bait syair ini, bisa memberikan manfaat kepada para penuntut ilmu dan
mendapat ganjaran, penerimaan dan juga pahala.

PENJELASAN BAIT KE 1 SAMPAI 5


MUQODDIMAH (PENDAHULUAN)
Berkata Syaikh Sulaiman Al-Jamzuriy orang yang selalu mengharapkan Rahmat dari Al-Ghofur
yaitu Allah yang Maha Pengampun lagi Maha Penyayang yang senantiasa mengampuni dan menerima
taubat para hambaNya. Semoga Sholawat dan salam selalu tercurahkan atas nabi Muhammad dan
keluarganya dan siapa yang mengikutinya. Maka untaian syair yang tersusun ini dibuat untuk siapa saja
yang ingin mengetahui pembahasan ilmu tajwid yang berkaitan hukum nun (sukun), tanwin dan mad-
mad serta beberapa hukum-hukum tajwid penting lainnya.

11
Syaikh Sulaiman Al-Jamzuriy menamakan untaian bait syair ini dengan nama “tuhfatul athfal”.
Kata tuhfah sendiri artinya adalah “hadiah” atau “sesuatu yang berharga” dan yang dimaksud dengan
“athfal” adalah bentuk jamak dari kata “tiflun” yaitu anak-anak yang belum baligh ataupun orang-
orang yang masih pemula dalam mempelajari ilmu tajwid walau berapapun usia mereka. Syaikh
Sulaiman Al-Jamzuriy memperdalam ilmu tajwid dari guru beliau yaitu Syaikh Nuruddin Al-Mihiy
yang nama guru beliau juga disebutkan pada matan “tuhfatul athfal” yang menurut Syaikh Sulaiman
Al-Jamzuriy guru beliau Syaikh Nuruddin Al-Mihiy memiliki keutamaan dan keluasan ilmu dalam
bidang ilmu tajwid. Adapun Sebagian ulama mengartikan kata “dzilkamal” yaitu seseorang yang
memiliki keindahan dalam kepribadian dan akhlak yang baik.

Pada bait ke 5 Syaikh Sulaiman Al-Jamzuriy berharap untaian syair matan “tuhfatul athfal” ini
bisa memberikan manfaat terhadap para penuntut ilmu baik itu yang masih pemula maupun yang sudah
menguasai ilmu tajwid. Sebagaimana Syaikh Sulaiman Al-Jamzuriy juga berharap dengan untaian syair
matan “tuhfatul athfal” ini beliau juga mendapatkan ganjaran pahala dan usaha beliau diterima sebagai
bentuk amal sholih yang diterima disisi Allah Subhanahu wa Ta’ala.

TERJEMAHAN BAIT KE 6 SAMPAI 16

‫ن‬
َ ‫التَن َوَي‬
َ ‫كنَ َةََو‬
َ ‫السَا‬
َ ََ‫ن‬
َ ‫الن َو‬
َ َََ‫كام‬
َ ‫َأ َح‬
HUKUM-HUKUM NUN SUKUN DAN TANWIN

‫ أَربَ ُـع أَحـ َكـام فَـ ُخـذ تَـبيِيـنِـي‬#‫) لِلـنُّـو ِن إِن تَسـ ُكـن َولِلتـَّنـ ِويـ ِن‬٦

6. Huruf nun jika disukunkan dan begitu juga tanwin memiliki empat hukum, maka ambillah
penjelasanku

ِ ‫ لِلحل ِـق ِسـت رتِبـت فَـلتـعـ ِر‬# ‫ف‬


‫ف‬ ِ ‫) فَـالَ َّو ُل الظهـار قَـبـل أَحـر‬٧
َ َُ َ ُ َ ُ َ
7. Yang pertama Izhar (yaitu apabila nun sukun atau tanwin berada) sebelum huruf-huruf
tenggorokan yang jumlahnya enam yang tersusun, maka hendaknya engkau mengetahuinya

ِ
ُ‫ ُمه َملَـتَـان ثُـ َّـم غَـي ٌـن َخ ـاء‬# ُ‫) َهـم ٌـز فَـ َهـاءٌ ثُـ َّم َعـي ٌـن َحــاء‬٨
8. Huruf (‫ )أ‬lalu huruf (ْ‫ )هـ‬kemudian huruf (‫)ع‬, (‫ )ح‬kedua huruf ini yaitu (‫ع‬, ‫ )ح‬tidak memiliki titik

diatasnya, kemudian huruf ( ‫) غ‬, ( ‫) خ‬.

12
‫ فِـي يَـرُملُو َن ِعن َد ُهـم قَـد ثَـبَـتَـت‬# ‫ـام بِ ِسـتَّـة أَتَــت‬ ِ َّ‫) والث‬٩
ٌ ‫ـان إِدغَـ‬ َ
9. Dan yang kedua yaitu idghom dengan datangnya enam huruf hijaiyah yang terhimpun dalam kata
“‫ ” يَْـرمْل ْو َْن‬menurut para ulama Qiraat telah ditetapkan.

‫ فِـي ِـه بِغُـنَّـة بِيَـن ُمـو ُعلِ َـمـا‬# ‫ـان قِـس ٌـم يُدغَ َـمـا‬
ِ ‫َّهـا قِسم‬
َ
ِ
َ ‫) لَكنـ‬١٠
10. Akan tetapi huruf-huruf idghom terbagi dua, satu bagian di idghomkan dengan dengung yang
telah diketahui terkumpul pada kata “‫”يَـنمـو‬

ِ ‫ تُد ِغـم َك ُدنـيـا ثُـ َّم‬# َ‫ـاَن بِكِلـمـة فَـ ـل‬


َ‫صن َـوان تَـل‬ َ َ َ ‫) إِالَّ إِذَا َكـ‬١١
11. Kecuali apabila keduanya (yaitu nun sukun atau tanwin) berada dalam satu kata, maka tidak di
ِ di baca (tanpa dengung).
idgomkan seperti kata ‫ دنـيَـا‬kemudian kata ‫صن َْـوان‬

‫ فِـي الـلَِّم َوال َّـرا ثُ َّـم َك ِرَرنَّـه‬# ‫ـام بِغَـيـ ِر غُـنَّـه‬ ِ َّ‫) والث‬١٢
ٌ ‫ـان إِدغَـ‬ َ
12. Dan yang kedua yaitu idghom tanpa dengung terdapat pada huruf (‫ )ل‬dan (‫ )ر‬kemudian bacalah
huruf (‫ْ)ر‬dengan taqrir (bergetar).

ِ ‫ ِميمـا بِغُـنَّـة مــع ا ِلخـ َف‬# ‫ـاء‬


ِ ‫القـلَب ِعنـ َد الـب‬ ُ ِ‫) َوالثَّالـ‬١٣
‫ـاء‬ ََ ً َ ُ ِ ‫ث‬
13. Dan yang ketiga yaitu iqlab ketika bertemu huruf (‫ )ب‬dibaca menjadi huruf (ْ‫ )م‬yang disertai
bacaan samar.

ِ ‫اجـب لِل َف‬


‫اضـ ِل‬ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ‫الرابِ ُـع‬
ٌ ‫ م َـن الـ ُح ُـروف َو‬# ‫الخ َفـاءُ عنـ َد ال َفاض ِـل‬ َّ ‫) َو‬١٤
14. Dan yang keempat yaitu ikhfa ketika bertemu dengan sisa dari huruf-huruf hijaiyah, maka wajib
menurut ulama Qiraat

‫َّمنـتُـ َهـا‬ ِ ‫ فِـي كِل ِم َه َذا البـي‬# ‫) فِـي َخـمسة ِمن بـع ِد َعشـر رم ُزَهـا‬١٥
َّ ‫ـت قَـد ض‬ َ َ َ َ
15. Aku telah merangkum lima belas huruf-huruf ikhfa tersebut dalam satu kalimat pada bait berikut
ini

‫ضـع ظَالِ َمـا‬


َ ‫ ُدم طَيِبًا ِزد فِـي تُـ ًقى‬# ‫ص قَد َس َـما‬
ٌ ‫اد َشخ‬
ِ )١٦
َ ‫صف ذَا ثَـنَا َكم َج‬
16. “Hiasilah dirimu dengan sifat terpuji orang yang terpuji, betapa banyak orang yang mulia karena
akhlaknya yang tinggi, senantiasalah berakhlak yang baik, tingkatkan ketaqwaan, hentikanlah orang
yang berbuat zholim”

13
PENJELASAN BAIT 6 SAMPAI 16
PEMBAHASAN TENTANG HUKUM-HUKUM NUN SUKUN DAN TANWIN
Nun sukun atau tanwin apabila bertemu dengan salah satu dari huruf-huruf hijaiyah maka hukumnya ada
empat yaitu izhar, idghom, iqlab dan ikhfa.
1. IZHAR
ُ ‫اَ ِلظ َه‬
‫ار لُغَةً ُه َو البَـيَا ُن‬
Izhar Menurut Bahasa Yaitu Jelas
ِ ‫اَ ِلظ َهار اص ِطلَحا ُهو إِخراج ُك ِل حرف ِمن مـخرِج ِه بِ ُدو ِن صو‬
‫ت الغُنَّ ِة‬ َ َ َ َ ُ َ َ ً ُ
Izhar Menurut Istilah Yaitu Mengeluarkan Setiap Huruf Dari Makhrojnya Tanpa Suara Dengung

‫الظ َها ِر إِظ َها ًرا َحل ِقيا لِـ ُخ ُرو ِج أَح ُرفِ ِه ِم َن الـ َحل ِق‬
ِ ‫س َمى َه َذا النَّـوعَ ِم َن‬
َ ُ‫ي‬
Dinamakan Jenis Dari Kelompok Izhar Ini Adalah Izhar Halqiy Karena Huruf-Hurufnya Keluar Dari
Tenggorokan

Huruf-Huruf Izhar Ada 6 Yaitu : Hamzah ( ‫ ) أ‬ha ( ‫) ح‬,kho ( ‫)خ‬,‘ain ( ‫) ع‬, ghoin ( ‫) غ‬,ha ( ‫)هـ‬

Huruf-Huruf Izhar yang 6 ini keluar dari tenggorokan, yaitu huruf hamzah ( ‫ ) أ‬ha ( ‫ ) هـ‬keluar dari
pangkal tenggorokan, dan ada 2 huruf yang keluar dari pertengahan tenggorokan yaitu ha (‫)ح‬, dan ‘ain
( ‫)ع‬, dan 2 huruf keluar dari ujung tenggorokan yaitu huruf kho (‫ )خ‬dan huruf ghoin ( ‫)غ‬

ِ ‫ال فِـي ال ُقر‬


‫آن ال َك ِريـ ِم‬ ُ َ‫اَل ِمث‬ ‫ف‬
ُ ‫اَلـ َحر‬ ‫َرق ٌم‬

)٦ :‫فَأََّما َمن أَعطَى َواتَّـ َقى ( الليل‬ ‫أ‬ ١

)٢ :‫ـحر ( الـكوثر‬ َ ِ‫ص ِل لَِرب‬


َ ‫ك َوان‬ َ َ‫ف‬ ‫ح‬ ٢

)٨ :‫فَأََّما َمن َخ َّفت َم َوا ِزيـنُهُ ( الـقارعة‬ ‫خ‬ ٣

)‫ ە‬: ‫تُس َقى ِمن َعْي آنِيَة ( الـغاشية‬ ‫ع‬ ٤

)١٠٦ : ‫ان ِمن غَيـ ِرُكم (الـمائدة‬


ِ ‫أَوآ َخر‬
َ ‫غ‬ ‫ە‬

)١٠ :‫السائِ َل فَلَ تَـنـ َهر(الـضحى‬


َّ ‫َوأَ َّما‬ ‫ه‬ ٦

14
2. IDGHOM
‫الشي ِء‬
َّ ‫الشي ِء فِـي‬
َّ ‫اَ ِلدغَا ُم لُغَةً ُه َو إِد َخا ُل‬
Idghom menurut bahasa yaitu memasukkan sesuatu kedalam sesuatu.

َّ ‫ فَـيَد ُخ ُل‬,‫ف ا ِلدغَاِم‬


‫الساكِ ُن أَ ِو التَّـن ِوي ُن‬ ِ ‫الساكِنَ ِة أَ ِو التَّـن ِوي ِن بِـحرف متح ِرك ِمن حرو‬
ُُ َ َُ َ َّ ‫اَ ِلدغَا ُم اص ِطلَ ًحا ُه َو التِ َقاءُ النُّـو ِن‬
ِ ‫ان حرفًا و‬ ِ ِ ِ ِ ِ
.‫ش َّد ًدا‬َ ‫اح ًدا ُم‬ َ َ ‫فـي الـ َحرف ال ُمتَ َح ِرك فَـيَص َر‬
Idghom menurut istilah yaitu bertemunya nun sukun atau tanwin dengan huruf yang berharokat dari
huruf-huruf idghom, maka sukun atau tanwin masuk kedalam huruf yang berharokat tersebut, lalu
keduanya berubah melebur menjadi satu huruf yang bertasydid

Huruf Idghom Ada 6 Yaitu : Ro ( ‫) ر‬, Lam ( ‫) ل‬, Mim ( ‫) م‬, Nun ( ‫) ن‬, Waw ( ‫) و‬, Ya (‫)ي‬

‫ام بِلَغُنَّة‬
ُ َ‫ام بِغُنَّة َو ا ِلدغ‬ ِ ‫يَـنـ َق ِس ُم ا ِلدغَا ُم إِلَـى قِس َم‬
ُ َ‫ْي ُهـ َما ا ِلدغ‬
Idghom Terbagi 2 Macam, keduanya yaitu Idghom Bighunnah dan Idghom Bilaghunnah
A. IDGHOM BI_GUNNAH

ِ ِ ِ ُ َ‫اَ ِلدغ‬
ُ‫ام بغُنَّة َولَهُ أَربَـ َعةُ أَح ُرف ه َي المي ُم َوالنُّـو ُن َوال َو ُاو َواليَاء‬
Idghom Bighunnah ( Idghom dengan dengung) Ada 4 Huruf Yaitu : ( ‫) م‬, ( ‫) ن‬, ( ‫) و‬, (‫)ي‬

ِ ‫ال فِـي ال ُقر‬


‫آن ال َك ِريـ ِم‬ ُ َ‫اَل ِمث‬ ‫ف‬
ُ ‫اَلـ َحر‬ ‫َرق ٌم‬

)٦ : ‫ُخلِ َق ِمن َّماء َدافِق ( الطارق‬ ‫م‬ ١

)١٩ : ‫َوَما ِلَ َحد ِعن َدهُ ِمن نِع َمة تُـج َزى (الـليل‬ ‫ن‬ ٢

)١٧ : ‫َواآل ِخ َرةُ َخيـ ٌر َّو أَبـ َقى (العلى‬ ‫و‬ ٣

)٤٥ : ‫اها (الـنازعات‬


َ‫ش‬ َ ‫ت ُمن ِذ ُر َمن يَّـخ‬
َ ‫إِنَّـ َمآ أَن‬ ‫ي‬ ٤
Kecuali apabila nun sukun dan huruf-huruf Idghom berada dalam satu kata, maka tidak di idghomkan
ِ – ‫قِنـوان‬.
‫ ُدنـيَـا‬- ‫ بُـنـيَان‬- ‫صنـ َوان‬
seperti yang terdapat kata َ Kata-kata ini dibaca izhar dan dinamakan
dengan izhar mutlaq sebagaimana terdapat pada ayat-ayat Al-Qur’an berikut ini :

)١٨٥ : ‫الدنـيَا إَِّال َمتَاعُ الغُُروِر(آل عمران‬


ُّ ُ‫ َوَما الـ َحيَاة‬....
ِِ ِ ِ ِ َّ ُّ ‫اّلِل يـ ِح‬
)٤ : ‫وص (الصف‬
ٌ ‫ص‬ َ ‫ين يُـ َقاتلُو َن فـي َسبِيله‬
ُ ‫صفا َكأَنَّـ ُهم بُـنـيَا ٌن َمر‬ َ ‫ب الذ‬ ُ ََّ ‫إِ َّن‬
ِ ‫صنـوان يس َقى بِـماء و‬
)٤ :‫احد (الرعد‬ ِ ِ ‫وَزرعٌ ونَـ ِخ‬....
َ َ ُ َ ُ‫يل صنـ َوا ٌن َوغَْي‬
ٌ َ َ
)٩٩ :‫شابِه (النعام‬
َ َ‫ْي ُمت‬ ِ
َ َ‫الرَّما َن ُمشتَب ًها َوغ‬ َّ ‫َوِم َن النَّخ ِل ِمن طَلعِ َها قِنـ َوا ٌن َدانِيَةٌ َو َجنَّات ِمن أَعنَاب َو‬
ُّ ‫الزيـتُـو َن َو‬
15
B. IDGHOM BILAA_GUNNAH
ِ َ‫اَ ِلدغَام بِلَغُنَّة ولَهُ حرف‬
‫ اَ َّلراءُ َواللَّ ُم‬: ‫ان‬ َ َ ُ

Idghom Bilaaghunnah ( Idghom Tanpa Dengung) Ada 2 Huruf Yaitu Huruf ( ‫ ) ر‬dan ( ‫) ل‬

ِ ‫ال فِـي ال ُقر‬


‫آن ال َك ِريـ ِم‬ ُ َ‫اَل ِمث‬ ‫ف‬
ُ ‫اَلـ َحر‬ ‫َرق ٌم‬

)‫ە‬٨ : ‫ب َّرِحيم ( يس‬


ِ ‫َسلَ ٌم قَـوالً ِمن َّر‬ ‫ر‬ ١

)١ : ‫ْي‬ ِِ ِِ ِ
َ ‫ْي ( اَل ُـمطَفف‬
َ ‫َوي ٌل لل ُمطَفف‬ ‫ل‬ ٢

3. IQLAB
‫الشي ِئ َعن َوج ِه ِه‬ ُ َ‫اَ ِلقل‬
َّ ‫ب لُغَةً ُه َو تَـح ِوي ُل‬
Iqlab Menurut Bahasa Yaitu : Mengganti Sesuatu dari Bentuknya
‫ف البَ ِاء‬ ِ ‫الساكِنَ ِة أَ ِو التَّـن ِوي ِن إِلَـى ِميم مع صو‬
ُ ‫ إِذَا َجاءَ بَـع َد ُهـ َما َحر‬, ‫ت الغُنَّ ِة‬ َ ََ َّ ‫ب النُّـو ِن‬ ِ
ُ َ‫اَ ِلقل‬
ُ ‫ب اصطلَ ًحا ُه َو قَـل‬
Iqlab Menurut Istilah Yaitu Menukar Nun Sukun atau Tanwin menjadi huruf Mim dengan diiringi
dengung Apabila Ada Huruf Ba’ setelah Sukun atau Tanwin.

ِ ‫ال فِـي ال ُقر‬


‫آن ال َك ِريـ ِم‬ ُ َ‫اَل ِمث‬ ‫َرق ٌم‬

)٢٧ : ‫فَأَنـبَـتـنَا فِيـ َها َحبَّا ( عبس‬ ١

)٨ :‫َوأَ َّما َمن بَ ِـخ َل َواستَـغنَـى ( الليل‬ ٢

4. IKHFA
‫ا ِلخ َفاءُ لُغَةً ُه َو ال ِستـ ُر‬
Ikhfa menurut bahasa yaitu menyamarkan

‫ْي ا ِلظ َها ِر َو ا ِلدغَاِم ِمن غَ ِْي تَش ِديد َم َع بَـ َق ِاء الغُنَّ ِة‬ ِ ِ َّ ‫اَ ِلخ َفاء اص ِطلَحا ُهو النُّط ُق ِبلنُّـو ِن‬
َ َ‫الساكنَة أَ ِو التَّـن ِوي ِن َعلَى َحالَة ب‬ َ ً ُ
‫ف ا ِلخ َف ِاء‬
ِ ‫ف ِمن حرو‬
ُُ ٌ ‫الساكِنَ ِة أَ ِو التَّـن ِوي ِن َحر‬
َّ ‫إِذَا أَتَـى بَـع َد النُّـو ِن‬
Ikhfa Menurut Istilah yaitu mengucapkan nun sukun atau tanwin dengan keadaan antara izhar (jelas)
dan idghom (melebur) tanpa tasydid dengan tetap dengung, apabila setelah nun sukun atau tanwin ada
huruf dari huruf-huruf ikhfa

16
‫ال فِـي ال ُقرآ ِن ال َك ِريـ ِم‬
‫اَل ِمثَ ُ‬ ‫ف‬
‫اَلـ َحر ُ‬ ‫َرق ٌم‬

‫َوالَ أَنـتُم َعابِ ُدو َن َما أَعبُ ُد (الكافرون ‪)٣ :‬‬ ‫ت‬ ‫‪١‬‬

‫فَأََّما َمن ثَـ ُقلَت َم َوا ِزيـنُهُ ( الـقارعة‪)٦ :‬‬ ‫ث‬ ‫‪٢‬‬

‫اَلَّ ِذي أَط َع َم ُهم ِمن ُجوع ( قريش ‪)٤ :‬‬ ‫ج‬ ‫‪٣‬‬

‫َج َزآ ُؤ ُهم ِعن َد َربِـ ِهم (الـبينة ‪)٨ :‬‬ ‫د‬ ‫‪٤‬‬

‫ات لَـ َهب (الـلهب ‪)٣ :‬‬


‫َسيَصلَى ََن ًرا ذَ َ‬ ‫ذ‬ ‫‪٥‬‬

‫إِ ََّن أَنـ َزلنَاهُ فِـي لَيـلَ ِة ال َقد ِر(القدر ‪)١ :‬‬ ‫ز‬ ‫‪٦‬‬

‫ارة ِمن ِس ِجيل ( الـفيل‪)٤:‬‬ ‫ِ ِِ‬


‫تَـرمي ِهم بـح َج َ‬ ‫س‬ ‫‪٧‬‬

‫ِمن َش ِر َما َخلَ َق ( الـفلق ‪)٢ :‬‬ ‫ش‬ ‫‪٨‬‬

‫ص َلتِـ ِهم َس ُ‬ ‫ِ‬


‫اهو َن(الـماعون ‪ :‬ە)‬ ‫اَلَّذي َن ُهم َعن َ‬ ‫ص‬ ‫‪٩‬‬

‫ام إَِّال ِمن َ‬


‫ض ِريع (الـغاشية ‪)٦ :‬‬ ‫س لَـ ُهم طَ َع ٌ‬
‫لَي َ‬ ‫ض‬ ‫‪١٠‬‬

‫لَتَـرَكـبُـ َّن طَبَـ ًقا َعن طَبَق (االنشقاق ‪)١٩ :‬‬ ‫ط‬ ‫‪١١‬‬

‫سا ُن ِم َّم ُخلِ َق (الطارق ‪ :‬ە)‬ ‫ِ‬


‫فَـليَـنظُ ِراالن َ‬ ‫ظ‬ ‫‪١٢‬‬

‫ال َكالعِه ِن ال َمنـ ُفو ِ‬


‫ش( الـقارعة ‪ :‬ە)‬ ‫َوتَ ُكو ُن ال ِـجبَ ُ‬ ‫ف‬ ‫‪١٣‬‬

‫ب قَـيِ َمةٌ (الـبينة ‪)٣ :‬‬ ‫ِ‬


‫فيـ َها ُكتُ ٌ‬ ‫ق‬ ‫‪١٤‬‬

‫اذبة َخ ِ‬
‫اطئَة (الـعلق ‪)١٦ :‬‬ ‫ِ ِ‬
‫ََنصيَة َك َ‬ ‫ك‬ ‫‪١٥‬‬

‫‪17‬‬
TERJEMAHAN BAIT KE 17

‫ن‬
َ ‫دَتَي‬
َ‫د‬َ ‫نََو َال َميَ َمََ َالمَ َش‬
َ ‫الن َو‬
َ ََ‫َحكَ َم‬
HUKUM NUN DAN MIM BERTASYDID

َ ‫ َو َس ِـم ُكـلً َحـر‬# ‫يمـا ثُـ َّم نُونًـا ُش ـ ِد َدا‬


‫ف غُنَّـة بَـ َدا‬ ِ
ً ‫) َوغُ َّـن م‬١٧
17. Dengungkanlah huruf mim, kemudian huruf nun jika kedua huruf tersebut ditasydidkan, dan
namakanlah kedua huruf tersebut dengan huruf dengung serta tampakkanlah (dengungnya)

PENJELASAN BAIT 17

HUKUM-HUKUM NUN DAN MIM BERTASYDID

1. HUKUM-HUKUM MIM BERTASYDID

‫ْي‬ َ َ ‫ش َّد َدةُ ِه َي ُك ُّل ِميم ُم‬


ِ َ‫ش َّد َدة تُـغَ ُّن بِـ ِمق َدا ِر َحرَكت‬ َ ‫اَل ِمي ُم ال ُم‬
Huruf Mim Bertasydid Adalah : Setiap Huruf Mim Yang Bertasydid Yang Digunnahkan (di

dengungkan) Dengan Ukuran 2 Harokat

ِ َ‫ َلَ َّن الغُنَّة‬,‫ش َّد ِد‬


ٌ‫ص َفةٌ َال ِزَمة‬ َ ‫ف غُنَّة ُم‬
َ ‫س َّمى َه َذا الـ ُحك ُم َحر‬ ِ َ‫ش َّد َدةِ بِـ ِمق َدا ِر َحرَكت‬
َ ُ‫ْي َوي‬ َ ‫ار الغُنَّ ِة فِـي ُك ِل الـ ِمي ِم الـ ُم‬
ُ ‫ب إِظ َه‬
ِ
ُ ‫يَـج‬
َ
‫لِل ِمي ِم‬
Wajib mengungkapkan dengung pada setiap huruf mim yang bertasydid dengan ukuran 2 harokat dan

hukum ini dinamakan huruf ghunnah yang bertasydid, karena ghunnah adalah sifat yang lazim (melekat)

untuk huruf mim.

ِ ‫ال فِـي ال ُقر‬


‫آن ال َك ِري ِـم‬ ُ َ‫اَل ِمث‬ ِ ‫ال فِـي ال ُقر‬
‫آن ال َك ِري ِـم‬ ُ َ‫اَل ِمث‬ ‫ال ال ِمي ِم‬
ُ ‫أَح َو‬

)٥ : ‫فَ َج َعلَ ُهم َك َعصف َّمأ ُكول (الـفيل‬ َ ‫َعلَي ِهم ََن ٌر ُّمـؤ‬
)٢٠ : ‫ص َدةٌ ( البلد‬ ‫اَل ِمي ُم فِـي أَ َّو ِل ال َكلِ َم ِة‬

)٩ :‫فَأُُّمهُ َها ِويَةٌ (القارعة‬ ِ َ‫َوام َرأَتُهُ َحـ َّمالَةَ الـ َحط‬
)٤ :‫ب (اللهب‬ ‫اَل ِمي ُم فِـي َو َس ِط ال َكلِ َم ِة‬

)٤ :‫سا ُن ِم َّم ُخلِ َق (الطارق‬ ِ ‫فَـليَـنظُ ِر‬


َ ‫الن‬ َ ‫ثـُ َّم َكلَّ َسو‬
)٤ :‫ف تَـعلَ ُمو َن (التكاثر‬ ‫اَل ِمي ُم فِـي نِـ َهايَِة ال َكلِ َم ِة‬

18
2. HUKUM-HUKUM NUN BERTASYDID

‫ْي‬ َ َ ‫ش َّد َدةُ ِه َي ُك ُّل نُـون ُم‬


ِ َ‫ش َّد َدة تُـغَ ُّن بِـ ِمق َدا ِر َحرَكت‬ َ ‫اَلنُّـو ُن ال ُم‬
Huruf Nun Bertasydid Adalah : Setiap Huruf Nun Yang Bertasydid Yang Digunnahkan (di dengungkan)
Dengan Ukuran 2 Harokat
ِ َ‫ َلَ َّن الغُنَّة‬,‫ش َّد ِد‬
ٌ‫ص َفةٌ َال ِزَمة‬ َ ‫ف غُنَّة ُم‬
َ ‫س َّمى َه َذا الـ ُحك ُم َحر‬ ِ َ‫ش َّد َدةِ بِـ ِمق َدا ِر َحرَكت‬
َ ُ‫ْي َوي‬ َ ‫ار الغُنَّ ِة فِـي ُك ِل النُّـو ِن الـ ُم‬
ُ ‫ب إِظ َه‬
ِ
ُ ‫يَـج‬
َ
‫لِلنُّـو ِن‬
Wajib mengungkapkan dengung pada setiap huruf nun yang bertasydid dengan ukuran 2 harokat dan
hukum ini dinamakan huruf ghunnah yang bertasydid, karena ghunnah adalah sifat yang lazim (melekat)
untuk huruf nun.

‫ال فِـي ال ُقرآ ِن ال َك ِري ِـم‬


ُ َ‫اَل ِمث‬ ِ ‫ال فِـي ال ُقر‬
‫آن ال َك ِري ِـم‬ ُ َ‫اَل ِمث‬ ‫ال النُّـو ِن‬
ُ ‫أَح َو‬

)٣ :‫أَلَّن نَّـج َم َع ِعظَ َامهُ (القيامة‬..... )٦ :‫ما يَ ُكو ُن ِمن نَّـج َوى ثَلَثَة (الـمجادلة‬...
َ ‫اَلنُّـو ُن فِـي أَ َّو ِل ال َكلِ َم ِة‬

)٢ :‫ـجلَّى(الليل‬
َ َ‫َوالـنَّـ َها ِر إِذَا ت‬ ِ َّ‫ِم َن الـ ِجنَّ ِة َوالن‬
)٦ : ‫اس (الناس‬ ‫اَلنُّـو ُن فِـي َو َس ِط ال َكلِ َم ِة‬

)٦ :‫لَتَـ َرُو َّن الـ َج ِحي َم (التكاثر‬ )٥ : ‫ـحطَ َم ِة (الـهمزة‬ ِ


ُ ‫َكلَّ لَيُـنـبَ َذ َّن فـي ال‬ ‫اَلنُّـو ُن فِـي نِـ َهايَِة ال َكلِ َم ِة‬

TERJEMAHAN BAIT KE 18 SAMPAI 23

َ‫اكَنة‬
َ َ‫كامَََ َال َميَ َمََالس‬
َ ‫َأ َح‬
HUKUM-HUKUM MIM SUKUN

ِ ِِ ِ ِ ِ ِ
َ ‫ الَ أَلـف لَيِنَـة لــذي الـح‬# ‫ـل الـ ِه َجـا‬
‫ـجـا‬ َ ‫) َوالـمي ُم إن تَس ُكن تَـجي قَـب‬١٨
18. Dan huruf mim (ْ‫ )م‬jika sukun dan terletak sebelum huruf hijaiyah selain huruf alif layyinah bagi
orang yang berakal

ٌ ‫ـام َوإِظ َه‬


‫ـار فَـ َقـط‬ َ ‫) أَح َك ُام َهـا ثَلَثَـةٌ لِ َـمـن‬١٩
ٌ َ‫ إِخ َفـاءٌ ِ(ن) ادغ‬# ‫ضـبَـط‬
19. Hukum-Hukumnya ada tiga saja bagi yang menetapkannya yaitu ikhfa, idghom dan izhar

‫ي لِـلـ ُق َّـر ِاء‬


َّ ‫الشـفـ ِو‬ ِ ‫) فَـالَ َّو ُل ا ِلخ َفـاء ِعـنـ َد الـب‬٢٠
َّ ‫ َو َس ِـم ِـه‬# ‫ـاء‬َ ُ
20 Maka yang pertama yaitu ketika berjumpa dengan huruf (‫ )ب‬dan namakanlah “ikhfa syafawiy”
menurut para ulama Qiraat.

19
‫صغِي ًـرا يَـا فَـتَـى‬ ِ ِ َّ‫) والث‬٢١
َ ‫ َو َس ِم إدغَ ًامـا‬# ‫ـام بِـ ِمثل َـهـا أَتَ ـى‬
ٌ َ‫ـان إِدغ‬ َ
21. Dan yang kedua idghom (melebur) dengan huruf yang sama dan namakanlah “idghom mitslain
shoghir” wahai pemuda.

‫ ِمـن أَح ُـرف َو َسـ ِم َهـا َشفـ ِويَّـه‬# ‫ـار فِـي البَ ِقـيَّـه‬ ُ ِ‫) َوالثَّال‬٢٢
ُ ‫ـث ا ِلظ َه‬
22. Yang ketiga izhar pada huruf-huruf yang tersisa dan namakanlah dengan “izhar syafawiy”.

ِ ‫ـاد فَـاعـ ِر‬


‫ف‬ ِ ‫ لِ ُقربِـهـا وا ِالتِـح‬# ‫) واح َذر لَ َدى واو وفَـا أَن تَـختَ ِفـي‬٢٣
َ َ َ َ َ َ
23. Berhati-hatilah terhadap huruf (‫ )و‬dan huruf (‫ )ف‬karena kesamarannya serta dekatnya dan
bersatunya tempat keluar hurufnya, maka ketahuilah.

PENJELASAN BAIT KE 18 SAMPAI 23


HUKUM-HUKUM MIM SUKUN

ِ ‫ف وتَـ َقع فِـي وس ِط ال َكلِم ِة أَو‬ ِ ٌ ِ‫اَل ِميم الساكِنَةُ ِهي ال ِميم الـ َخالِيةُ ِمن الـحرَك ِة و س ُكونـُها َثب‬
‫آخ ِرَها‬ َ َ َ ُ َ ِ ‫ت فـي ال َوص ِل َوال َوق‬ َ ُ َ ََ َ َ ُ َ َ ُ
Huruf Mim Sukun yaitu huruf mim yang terbebas dari harokat dan sukunnya tetap yaitu ketika washol
(bersambung) dan waqof (berhenti) dan terletak ditengah kata atau di akhir kata.

ُّ ‫الش َف ِو‬
‫ي‬ َّ ‫ار‬ ُّ ‫الش َف ِو‬
ُ ‫ي َو الظ َه‬ َّ ‫ام‬ ِ ‫ي َو‬
ُ َ‫الدغ‬ ُّ ‫الش َف ِو‬ ِ ‫سام ِهي‬
َّ ُ‫الخ َفاء‬ ِ ِ ُ ‫ساكِنَةُ ِمن َحي‬
َ َ ‫ث ُحك ُم َها إلَـى ثَلَثَة أَق‬
ِ ِ
َ ‫تَـنـ َقس ُم المي ُم ال‬
Huruf Mim Sukun dari segi hukumnya terbagi kepada 3 macam yaitu Ikhfa Syafawiy, Idghom
Syafawiy dan Izhar Syafawiy.
1. IKHFA SYAFAWIY

ِ ‫لساكِنةُ فِـي‬
‫آخ ِر‬ َ َّ ‫ت ال ِمي ُم ا‬ َ ِ‫ف البَ ِاء َوالَ يَ ُكو ُن ذَل‬
ِ َ‫ك إَِّال إِذَا َكان‬ ُ ‫الساكِنَةُ َوبَـع َد َها َحر‬
َّ ‫ي ُه َو أَن َتتِـ َي ال ِمي ُم‬ َّ ُ‫اَ ِلخ َفاء‬
ُّ ‫الش َف ِو‬
ِ َّ ‫ ومس َّو ِغ الخ َف ِاء ُهنَا أَ َّن ال ِميم‬، ‫ فَـتُخ َفى ال ِميم مع بـ َق ِاء الغُنَّ ِة‬،‫ف الب ِاء فِـي ال َكلِم ِة الَّتِـي تَلِيـها‬ ِ ِ
َ‫الساكنَةَ َوالبَاء‬ َ َ َُ َ ََ ُ َ َ َ ُ ‫ال َكل َمة َو َحر‬
.‫ات‬ِ ‫الص َف‬َّ ‫ان فِـي ُمعظَِم‬ ِ ‫ان فِـي المخر ِج ويشتَـ ِرَك‬
ََ َ َ
ِ ‫يـتَّ ِح َد‬
َ
Ikhfa Syafawiy yaitu datangnya huruf mim sukun dan setelahnya ada huruf ba’ dan tidaklah yang
demikian itu terjadi kecuali huruf mim sukun berada di akhir kata dan huruf ba’ berada di kata yang
mengiringinya, maka disamarkan huruf mim yang disertai menetapkan gunnah (dengung), dan
ditetapkannya ikhfa disini karena huruf mim sukun dan huruf ba’ kedua huruf tersebut bersatu pada
tempat keluarnya huruf dan berserikat pada sebagian besar sifat-sifat huruf.

.‫اعاةِ الغُنَّ ِة َو َع َدِم التَّش ِدي ِد‬


َ ‫الدغَ ِام َم َع ُم َر‬
ِ ‫الظ َها ِر َو‬
ِ ‫ْي‬ ِ ِ َّ ‫اَلنُّط ُق ِبل ِمي ِم‬
َ َ‫الساكنَة بِـ َحالَة ب‬
Pengucapan Huruf mim sukun dengan keadaan antara izhar (jelas) dan idghom (melebur) dengan
menerapkan gunnah (dengung) dan meniadakan tasydid.

20
َّ ‫لش َف ِو ِي لِـ ُخ ُرو ِج ال ِمي ِم َوالبَ ِاء ِم َن‬
ِ َ‫الش َفت‬
‫ْي‬ َّ ‫ُسـ ِم َي ِب‬
Dinamakan dengan Syafawiy karena keluarnya huruf mim dan ba’ dari kedua bibir.

ِ ‫ال فِـي ال ُقر‬


‫آن ال َك ِري ِـم‬ ُ َ‫اَل ِمث‬ ‫َرق ُم‬

)٤ : ‫ارة ِمن ِس ِجيل (الـفيل‬ ِِ ِ


َ ‫تَـرمي ِهم بـح َج‬ ١

)١١ : ‫إِ َّن َربَّـ ُهم بِـ ِهم يَـوَمئِذ لَّـ َخبِيـ ٌر (العادايت‬ ٢

2. IDGHOM SYAFAWIY ( IDGHOM MISLAIN SHOGIR)

َّ ‫ فَعِن َدئِذ تُدغَ ُم ال ِمي ُم‬،ٌ‫آخ ِر ال َكلِ َم ِة َو ِتتِـ َي بَـع َد َها ِمي ٌم ُمتَ َح ِرَكة‬
ُ‫الساكِنَة‬ ِ ‫ي هو أَن َتتِـي ِميم ساكِنةٌ فِـي‬
َ َ ٌ َ َ ُ ُّ ‫الش َف ِو‬
َّ ‫ام‬ُ َ‫اَ ِلدغ‬
‫الصغِيـ ُر‬ ِ َ‫ام ال ِمثـل‬ ِ ‫ِبلمتح ِرَك ِة لِتصبِحا ِميما و‬
َّ ‫ْي‬ ُ َ‫ام ال ِمي ِم ُّي َو إِدغ‬
ُ َ‫الدغ‬ِ ‫ضا‬ ً ‫س َّمى أَي‬ َ ُ‫ش َّد َدةً تَظ َه ُر َعلَيـ َها الغُنَّةُ َوي‬
َ ‫اح َدةً ُم‬ َ ً َ ُ َ َُ
Idghom Syafawiy yaitu datangnya huruf mim sukun di akhir kata dan datang juga setelahnya huruf
mim yang berharokat, maka ketika itu di idghomkan (dileburkan) huruf mim sukun dengan huruf mim
berharokat supaya keduanya menjadi satu huruf mim bertasydid yang terdengar jelas ghunnah
(dengung) pada huruf mim tersebut, dan dinamakan juga dengan Idghom Miimiy dan Idghom Mislain
shogir.

‫الساكِنَةَ َد َخلَت فِـي ال ِمي ِم ال ُمتَ َح ِرَك ِة تَ َـم ًاما‬


َّ ‫ُسـ ِم َي إِدغَ ًاما ِلَ َّن ال ِمي َم‬
Dinamakan idghom karena huruf mim sukun masuk kedalam huruf mim berharokat secara sempurna.

ً‫ص َفة‬ ِ ‫ْي ِلَ َّن المد ِغم والمدغَم فِ ِيه متَّ ِح َد‬
ِ ‫ان اسـما ورسـما و لَفظًا و‬ ِ َ‫ُسـ ِمي ال ِمثـل‬
َ َ ً ََ ً ُ َ ُ ََ ُ َ
Dinamakan mislain karena huruf yang melebur dan dileburkan keduanya adalah satu dari segi nama,
bentuk, lafaz dan sifatnya

‫ف الَ َّو َل َساكِ ٌن َو الثَّانِـ َي ُمتَ َح ِر ٌك‬


َ ‫صغِي ًـرا ِلَ َّن الـ َحر‬
َ ‫ُسـ ِم َي‬
Dinamakan shogir karena huruf yang pertama sukun dan huruf yang kedua berharokat.

ِ ‫ال فِـي ال ُقر‬


‫آن ال َك ِري ِـم‬ ُ َ‫اَل ِمث‬ ‫َرق ُم‬

)٤ : ‫(قريش‬.... ‫اَلَّ ِذي أَط َع َم ُهم ِمن ُجوع‬ ١

َ ‫إِنَّـ َها َعلَي ِهم ُّمؤ‬


)٨ : ‫ص َدةٌ (الـهمزة‬ ٢

21
‫‪3. IZHAR SYAFAWIY‬‬

‫اح َدة أَو فِـي‬‫ف الـ ِهج ِاء ما ع َدا الباء وال ِميم فِـي َكلِمة و ِ‬ ‫ف ال ِمي ِم َّ ِ ِ‬ ‫ي هو أَن يتِـي بـع َد حر ِ‬
‫َ َ‬ ‫الساكنَة ُح ُرو ُ َ َ َ َ َ َ َ‬ ‫الش َف ِو ُّ ُ َ َ َ َ َ‬ ‫ار َّ‬‫اَ ِلظ َه ُ‬
‫ب َمـخ َرِج َها َم َع ال َف ِاء‬ ‫ِ‬ ‫ْي‪ ,‬وي ُكو ُن أَ َش ُّد إِظهاراً بـع َد الوا ِو أَ ِو ال َف ِاء ‪ِ ،‬التِ ِ‬
‫ـحاد َمـخ َر ِج المي ِم َم َع ال َوا ِو‪َ ،‬وقُـر َ‬
‫َ‬ ‫َ َ َ‬
‫ِ‬
‫َكل َمتَ ِ َ‬
‫‪Izhar Syafawiy yaitu datangnya huruf-huruf hijaiyah setelahnya huruf mim sukun selain huruf ba’ dan‬‬

‫‪huruf mim pada satu kata atau pada dua kata, dan bentuk pengucapan yang harus paling jelas yaitu‬‬

‫‪setelah huruf waw dan huruf fa’, karena bersatunya makhroj (tempat keluar huruf) mim dengan huruf‬‬

‫‪waw dan dekatnya makhroj huruf mim dengan huruf fa’.‬‬

‫الساكِنَ ِة‪َ ,‬و ُسـ ِم َي َش َف ِواي لِـ ُخ ُرو ِج َها ِم َن َّ‬


‫الش َفتَ ِ‬
‫ْي‪.‬‬ ‫ارا ِِلظ َها ِر نُط ِق ال ِمي ِم َّ‬ ‫ِ‬
‫ُسـم َي إِظ َه ً‬
‫‪Dinamakan izhar karena jelasnya pengucapan huruf mim sukun, dan di namakan syafawiy karena‬‬

‫‪keluarnya huruf mim dari dua bibir.‬‬

‫ال فِـي ال ُقر ِ‬


‫آن ال َك ِري ِـم‬ ‫اَل ِمثَ ُ‬ ‫ف‬
‫اَلـ َحر ُ‬ ‫َرق ُم‬

‫فَـلَ ُهم أَج ٌر غَْيُ َمـمنُـون (التْي ‪)٦ :‬‬ ‫أ‬ ‫‪١‬‬

‫لِنجعلَها لَ ُكم تَذكِرةً وتَعِيـها أُذُ ٌن و ِ‬


‫اعيَةٌ (الـحاقة ‪)١٢ :‬‬ ‫ت‬ ‫‪٢‬‬
‫َ‬ ‫َ َ ََ‬ ‫َ ََ‬

‫ودو َن لِ َما قَالُوا فَـتَح ِر ُير َرقَـبَة‪(...‬الـمجادلة ‪)٣ :‬‬


‫سائِ ِهم ثـُ َّم يَـعُ ُ‬ ‫ِ ِ ِ‬ ‫َّ ِ‬
‫ين يُظَاه ُرو َن من ن َ‬
‫َوالذ َ‬ ‫ث‬ ‫‪٣‬‬

‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ثـُ َّم إِنـي َد َعوتُـ ُهم ج َه ً‬
‫ارا (نوح ‪)٨ :‬‬ ‫ج‬ ‫‪٤‬‬

‫ِ‬
‫إِذَا َرأَيـتَـ ُهم َحسبـتَـ ُهم لُؤل ًُؤا َمنـثُ ً‬
‫ورا (النسان‪)١٩ :‬‬ ‫ح‬ ‫‪٥‬‬

‫ضو َن َال تَـخ َفى ِمن ُكم َخافِيَةٌ (الـحاقة ‪)١٨ :‬‬
‫يَـوَمئِذ تُـع َر ُ‬ ‫خ‬ ‫‪٦‬‬

‫لَ ُكم ِدينُ ُكم َولِـ َي ِدي ِن (الكافرون‪)٦ :‬‬ ‫د‬ ‫‪٧‬‬

‫ار ُهم تَـرَه ُق ُهم ِذلَّةٌ‪( ...‬الـمعارج‪)٤٤ :‬‬ ‫ِ‬


‫صُ‬ ‫َخاش َعةً أَب َ‬ ‫ذ‬ ‫‪٨‬‬

‫ف (قريش‪)٢:‬‬ ‫الشتَ ِاء َو َّ‬


‫الصي ِ‬ ‫إِ َيلفِ ِهم ِرحلَةَ ِ‬ ‫ر‬ ‫‪٩‬‬

‫اجا ِمنـ ُهم َزه َرةَ الـ َحيَاةِ ُّ‬


‫الدنـيَا‪(...‬طه ‪)١٣١:‬‬ ‫ِ‬
‫ك إِلَـى َما َمتـَّعنَا بِه أَزَو ً‬ ‫َوَال تَـ ُمد َّ‬
‫َّن َعيـنَـي َ‬ ‫ز‬ ‫‪١٠‬‬

‫‪22‬‬
‫ص َلتِـ ِهم َس ُ‬
‫اهو َن (الـماعون‪)٥:‬‬ ‫َّ ِ‬
‫ين ُهم َعن َ‬
‫الذ َ‬ ‫س‬ ‫‪١١‬‬

‫اعةُ َّ ِ‬
‫الشافعِ َ‬
‫ْي (الـمدثر ‪)٤٨:‬‬ ‫فَ َما تَـنـ َفعُ ُهم َش َف َ‬ ‫ش‬ ‫‪١٢‬‬

‫ات ِمن َربِـ ِهم َوَر َحـ َمةٌ (الـبقرة ‪)١٥٧:‬‬


‫صلَ َو ٌ‬ ‫أُولَئِ َ‬
‫ك َعلَي ِهم َ‬ ‫ص‬ ‫‪١٣‬‬

‫ضرا َوَال َر َش ًدا (الـجن ‪)٢١ :‬‬ ‫قُل إِنِـي َال أَملِ ُ‬
‫ك لَ ُكم َ‬ ‫ض‬ ‫‪١٤‬‬

‫يل (الـفيل ‪)٣ :‬‬‫ِ‬ ‫ِ‬


‫َوأَر َس َل َعلَيهم طَيـ ًرا أ ََبب َ‬ ‫ط‬ ‫‪١٥‬‬

‫َح ًدا (الـجن ‪)٧ :‬‬ ‫ث َّ‬


‫اّلِلُ أ َ‬ ‫َوأَنَّـ ُهم ظَنُّوا َك َما ظَنَـنـتُم أَن لَن يَـبـ َع َ‬ ‫ظ‬ ‫‪١٦‬‬

‫صلَتِـ ِهم َس ُ‬ ‫ِ‬


‫اهو َن (الـماعون ‪)٥ :‬‬ ‫اَلَّذي َن ُهم َعن َ‬ ‫ع‬ ‫‪١٧‬‬

‫اب َربِـ ِهم غَْيُ َمأ ُمون (الـمعارج‪)٢٨ :‬‬


‫إِ َّن َع َذ َ‬ ‫غ‬ ‫‪١٨‬‬

‫أَلَـم يَـج َعل َكي َد ُهم فِـي تَضلِيل (الـفيل ‪)٢ :‬‬ ‫ف‬ ‫‪١٩‬‬

‫َوإِذَا َرأَو ُهم قَالُوا إِ َّن َه ُؤَال ِء لَ َ‬


‫ضالُّو َن (الـمطففْي ‪)٣٢ :‬‬ ‫ق‬ ‫‪٢٠‬‬

‫فَ َج َعلَ ُهم َك َعصف َمأ ُكول (الـفيل ‪)٥ :‬‬ ‫ك‬ ‫‪٢١‬‬

‫صالُوا الـ َج ِحي َم (الـمطففْي‪)١٦ :‬‬


‫ثـُ َّم إِنَّ ُكم لَ َ‬ ‫ل‬ ‫‪٢٢‬‬

‫ص َدةٌ (البلد ‪)٢٠ :‬‬ ‫َعلَي ِهم نَـ ٌ‬


‫ار ُّمؤ َ‬ ‫ن‬ ‫‪٢٣‬‬

‫ت لَـ ُهم إِس َر ًارا (نوح ‪)٩ :‬‬ ‫ثـُ َّم إِنِـي أَعلَن ُ‬
‫ت لَـ ُهم َوأَس َرر ُ‬ ‫و‬ ‫‪٢٤‬‬

‫إِذ قَ َ‬
‫ال لَـ ُهم أَ ُخو ُهم ُهو ٌد أ ََال تَـتَّـ ُقو َن (الشعراء ‪)١٢٤ :‬‬ ‫ه‬ ‫‪٢٥‬‬

‫لَـم يَلِد َولَـم يُـولَد (الخلص ‪)٥ :‬‬ ‫ي‬ ‫‪٢٦‬‬

‫‪23‬‬
TERJEMAHAN BAIT KE 24 SAMPAI 29

‫َحكَ َمَ َل َمََأَ َلَ َو َل َمََ َال َف َع َل‬


HUKUM ALIF LAM DAN LAM FI’IL

ِ ‫ أُوالَهـمـا إِظهـارهـا فَـلتـعـ ِر‬# ‫ف‬


‫ف‬ ِ ‫) لِـلَِم أَل حـاالَ ِن قَـبـل الَحـر‬٢٤
َ َُ َ َ ُ ُ َ َ
24. Alif lam (ْ‫ )ال‬ada dua keadaan hukumnya apabila terletak sebelum huruf-huruf hijaiyah yang

pertama dibaca jelas maka hendaknya engkau mengetahuinya

َ ‫ ِم ِن ابـ ِغ َح َّجـ‬# ُ‫) قَـب َل اربَع َمع َعش َـرة ُخـذ ِعل َمـه‬٢٥
ُ‫ك َو َخـف َع ِقي َمه‬
25. Terletak sebelum empat belas huruf maka ambillah ilmunya dari bait ini :

" ُ‫ـك َو َخـف َع ِقي َمه‬


َ ‫" ابـ ِغ َح َّج‬
“Tunaikanlah ibadah hajimu dan takutlah akan kegagalan (tidak diterimanya) ibadah hajimu”

ً ‫ َو َعش َـرة أَي‬# ‫) َثنِي ِه َمـا إِدغَ ُام َهـا فِــي أَربَـ ِع‬٢٦
‫ضـا َوَرم َزَهـا فَ ـ ِع‬
26. Kedua yaitu meleburkannya pada empat belas huruf juga dengan rumusnya pada bait syair berikut

‫ َدع ُسوءَ ظَـن ُزر َش ِري ًفـا لِل َك َـرم‬# ‫ضف ذَا نِ َعم‬ ِ ‫) ِطب ثُـ َّم‬٢٧
ِ ‫صل رحـما تَـ ُفز‬
ً ُ
27. “Jadilah orang yang bagus jiwanya, kemudian sambunglah silaturahim maka engkau akan
beruntung, sambutlah tamu dan sambutlah orang yang memiliki kebaikan, dan tinggalkanlah buruk
sangka serta kunjungilah orang yang mulia karena kedudukannya dan akhlaknya yang mulia “

‫ َواللَّ َم االُخـ َرى َسـ ِم َهـا َشـم ِسيَّـه‬# ‫) َوالـلَّ َم االُولَـى َسـ ِم َهـا قَمـ ِريَّـه‬٢٨
28. Huruf lam yang pertama namakanlah “qomariyyah” dan lam yang lainnya (lam yang kedua)
namakannya “syamsiyyah”

‫ فِـي نَـح ِو قُل نَـ َعـم َوقُـلنَـا َوالتَـ َقـى‬# ‫) َوأَظـ ِه َـر َّن الَ َم فِـعـل ُمطلَـ َقـا‬٢٩
29. Dan bacalah dengan jelas lam fi’il secara mutlaq pada contoh kalimat : “‫َوالتَـ َقـى‬ ‫”قُل نَـ َعـم َوقُـلنَـا‬

24
‫‪PENJELASAN BAIT KE 24 SAMPAI 29‬‬
‫ُحك ُم َالِم أَل‬
‫‪HUKUM ALIF LAM‬‬
‫)‪1. ALIF LAM QOMARIYYAH ( IZHAR QOMARIY‬‬
‫‪) yang masuk kepada isim yang‬ال( ‪Alif Lam Qomariyyah (izhar qomariyyah) ialah Alif Lam‬‬

‫‪dimulai dengan huruf hijaiyah yang mengiringinya dan jumlahnya ada 14 huruf. Huruf-huruf alif lam‬‬

‫ـك َو َخـف َع ِقي َمه " ‪qomariyyah terkumpul pada kalimat‬‬ ‫ِ‬
‫‪ ". Alif lam qomariyyah memakai tanda sukun‬ابـ ِغ َح َّج َ‬
‫‪dan harus dibaca jelas dan terang, adapun huruf setelahnya dibaca sebagaimana aslinya.‬‬

‫ال فِـي ال ُقر ِ‬


‫آن ال َك ِريـ ِم‬ ‫اَل ِمثَ ُ‬ ‫ف ال َق َم ِريَّةُ‬
‫اَلـ ُح ُرو ُ‬ ‫َرق ٌم‬

‫إِ َّن َشانِئَ َ‬


‫ك ُه َو الَبـتَـ ُر (الكوثر ‪)٣ :‬‬ ‫أ‬ ‫‪١‬‬
‫َو َه َذا الـبَـلَ ِد الَِم ِ‬
‫ْي (التْي ‪)٣ :‬‬ ‫ب‬ ‫‪٢‬‬

‫َوالـ ِجـبَ َ‬
‫ال أَوََت ًدا (النبأ ‪)٧ :‬‬ ‫ج‬ ‫‪٣‬‬

‫َوام َرأَتُهُ َحـ َّمالَةَ الـ َحـطَ ِ‬


‫ب (الـمسد ‪)٦ :‬‬ ‫ح‬ ‫‪٤‬‬

‫اس (الناس ‪)٤ :‬‬ ‫ِمن َش ِر ال َوس َوا ِ‬


‫س الـ َخنَّ ِ‬ ‫خ‬ ‫‪٥‬‬

‫فَِإ َّن َم َع العُـس ِر يُس ًرا (الشرح ‪ :‬ە)‬ ‫ع‬ ‫‪٦‬‬

‫َو ُه َو الغَـ ُفوُر ال َو ُدو ِد (الربوج ‪)١٤ :‬‬ ‫غ‬ ‫‪٧‬‬

‫إِ َّن يَـوَم الـ َفص ِل َكا َن ِميـ َق ًاَت (النبأ ‪)١٧ :‬‬ ‫ف‬ ‫‪٨‬‬

‫ِ‬
‫َوالـ َقـ َم ِر إذَا اتَّ َ‬
‫س َق (االنشقاق ‪)١٨:‬‬ ‫ق‬ ‫‪٩‬‬
‫ِ‬
‫َوإِذَا ال َكـ َواك ُ‬
‫ب انـتَـثَـ َرت (االنفطار‪)٢:‬‬ ‫ك‬ ‫‪١٠‬‬

‫اعو َن (الـماعون ‪)٧ :‬‬


‫َويَـمنَـعُو َن ال َم ُ‬ ‫م‬ ‫‪١١‬‬

‫ات الـ َوقُـو ِد (الربوج ‪ :‬ە)‬


‫اَلنَّا ِر ذَ ِ‬ ‫و‬ ‫‪١٢‬‬

‫ت إِن َكا َن َعلَى الـ ُه َدى (العلق ‪)١١:‬‬


‫أَ َرأَي َ‬ ‫هـ‬ ‫‪١٣‬‬

‫فَأََّما الـيَ ـتِي َم فَلَ تَـق َهر(الـضحى ‪)٩ :‬‬ ‫ي‬ ‫‪١٤‬‬

‫‪25‬‬
‫)‪2. ALIF LAM SYAMSIYYAH (IDGHOM SYAMSIY‬‬
‫‪) yang masuk kepada isim yang‬ال( ‪Alif Lam Syamsiyyah (idghom syamsiyyah) ialah Alif Lam‬‬

‫‪dimulai dengan huruf hijaiyah yang mengiringinya dan jumlahnya ada 14 huruf. Huruf-huruf alif lam‬‬
‫ش ِري ًفـا لِل َك َـرم " ‪syamsiyyah terkumpul pada kalimat‬‬
‫ضف ذَا نِ َعم َدع ُسو َء ظَـن ُزر َ‬ ‫‪ِ ". Alif lam‬طب ثـُ َّم ِ‬
‫صل رحـما تَـ ُفز ِ‬
‫ُ ً‬
‫‪syamsiyyah ini disebut juga dengan idghom syamsiyyah karena pengucapan alif lam nya dileburkan‬‬
‫‪kepada huruf yang setelahnya dan huruf hijaiyyah yang berada setelah alif lam ini ditasydidkan.‬‬

‫ال فِـي ال ُقر ِ‬


‫آن ال َك ِريـ ِم‬ ‫اَل ِمثَ ُ‬ ‫شم ِسيَّةُ‬
‫ف ال َّ‬
‫اَلـ ُح ُرو ُ‬ ‫َرق ٌم‬

‫ب َوالتَّـ َرآئِ ِ‬
‫ب (الطارق ‪)٧ :‬‬ ‫الصل ِ‬ ‫ج ِمن بَ ِ‬
‫ْي ُّ‬ ‫يَـخ ُر ُ‬ ‫ت‬ ‫‪١‬‬
‫ِ‬
‫اَلنَّج ُم الثَّاق ُ‬
‫ب (الطارق ‪)٣ :‬‬ ‫ث‬ ‫‪٢‬‬
‫يصلَونَـها يـوم ِ‬
‫الدي ِن (االنفطار ‪ :‬ە‪)١‬‬ ‫د‬ ‫‪٣‬‬
‫َ َ َ َ‬
‫ت ِ‬
‫الذك َرى (العلى ‪)٩ :‬‬ ‫فَ َذكِر إِن نَّـ َف َع ِ‬ ‫ذ‬ ‫‪٤‬‬

‫إِ َّن إِلَـى َربِ َ‬


‫ك ال ُّرج َعى (العلق ‪)٨ :‬‬ ‫ر‬ ‫‪٥‬‬

‫الزَبنِيَةَ (العلق ‪)١٨ :‬‬


‫َسنَدعُ َّ‬ ‫ز‬ ‫‪٦‬‬

‫الس َمآ ِء َو الطَّا ِر ِق (الطارق ‪)١ :‬‬


‫َو َّ‬ ‫س‬ ‫‪٧‬‬

‫فَلَ أُق ِس ُم بـِ َّ‬


‫الش َف ِق (االنشقاق ‪)١٦ :‬‬ ‫ش‬ ‫‪٨‬‬

‫ف نُ ِش َرت (التكوير ‪)١٠:‬‬ ‫َوإِذَا ا ُّ‬


‫لص ُح ُ‬ ‫ص‬ ‫‪٩‬‬

‫َوال ُّ‬
‫ض َحى (الضحى ‪)١ :‬‬ ‫ض‬ ‫‪١٠‬‬

‫َوَما أَد َرا َك َما الطَّا ِر ُق (الطارق ‪)٢ :‬‬ ‫ط‬ ‫‪١١‬‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫فَـتَ ُكوََن م َن الظَّال ِم َ‬
‫ْي (البقرة ‪ :‬ە‪)٣‬‬ ‫ظ‬ ‫‪١٢‬‬

‫َوالَّي ِل َوَما َو َس َق (االنشقاق ‪)١٧ :‬‬ ‫ل‬ ‫‪١٣‬‬

‫ات ال َوقُـو ِد (الربوج ‪ :‬ە)‬


‫اَلنَّا ِر ذَ ِ‬ ‫ن‬ ‫‪١٤‬‬

‫‪26‬‬
‫ُحك ُم الَِم فِعل‬
‫‪HUKUM LAM FI’IL‬‬

‫ضا ِر ًعا أَو أَم ًرا‬ ‫َالم فِعل ِهي َال ٌم ساكِنَةٌ أَصلِيَّةٌ سواء أَ َكا َن ال ِفعل م ِ‬
‫اضيًا أَو ُم َ‬ ‫َُ‬ ‫ََ ٌ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫’‪Lam Fi’il adalah lam sukun asli, sama saja apakah terdapat pada fi’il madhi atau fi’il mudhori‬‬

‫‪ataupun fi’il amar sebagaimana contoh-contoh berikut :‬‬

‫أَلـ َها ُك ُم التَّ َكاثُـ ُر (التكاثر‪)١ :‬‬

‫ِِ‬ ‫السيَّ ِ‬ ‫وأَل ُقوهُ فِـي غَياب ِة الـج ِ ِ‬


‫ارة إِن ُكنـتُم فَاعل َ‬
‫ْي (يوسف‪)١٠ :‬‬ ‫ض َّ َ‬ ‫ب يَـلتَقطهُ بَـع ُ‬ ‫ََ ُ‬ ‫َ‬
‫ان َولَّـى ُمدبًِرا (النمل‪)١٠ :‬‬
‫َها تَـهتَـ ُّز َكأَنَّـ َها َج ٌّ‬
‫اك فَـلَ َّما َرآ َ‬
‫صَ‬ ‫َوأَل ِق َع َ‬
‫سوا " ‪",‬الـتَـ َقى" ‪Lam Fi’il diizharkanlah secara mutlaq seperti kata‬‬
‫"قُـلـنَا" ‪" dan kalimat‬قُل نَـ َعم" ‪ ",‬الـتَ َم ُ‬

‫سبُـوا (آل عمران ‪)١٥٥ :‬‬ ‫الشيطَا ُن بِبَـع ِ‬ ‫إِ َّن الَّ ِذين تَـولَّوا ِمن ُكم يـوم الـتَـ َقى الـجمع ِ‬
‫ان إِنَّ َـما استَـ َزلَّـ ُه ُم َّ‬
‫ض َما َك َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ َ‬
‫سوا نُـوًرا (الـحديد‪)١٣ :‬‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫قي َل ارجعُوا َوَراءَ ُكم فَالـتَم ُ‬
‫قُل نَـعم وأَنـتم َد ِ‬
‫اخ ُرو َن (الـصفات‪)١٨ :‬‬ ‫َ َ ُ‬

‫رب (البقرة‪)٣٤ :‬‬ ‫َِّ ِ ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ ِ‬ ‫ِ‬


‫س أَبَـى َواستَك ََ‬
‫س َج ُدوا إال إبلي َ‬
‫َوإذ قُـلـنَا لل َم َلئ َكة اس ُج ُدوا آل ََد َم فَ َ‬
‫‪) maka harus diidghomkan‬ل( ‪Kecuali apabila lam fi’il mudhori’ yang dijazmkan bertemu dengan huruf‬‬

‫‪karena tamatsul yaitu sama pada makhroj dan sifatnya sebagaimana contoh berikut :‬‬

‫س َو َج َد َها تَطلُ ُع َعلَى قَـوم لَـم نَـج َعل لَـ ُهم ِمن ُدونِـ َها ِستـ ًرا (الكهف ‪)٩٠:‬‬ ‫َحتَّـى إِذَا بَـلَ َغ َمطلِ َع َّ‬
‫الشم ِ‬

‫‪) karena taqoorub yaitu berdekatan‬ر( ‪Begitu juga harus diidghomkan apabila lam fi’il bertemu huruf‬‬

‫‪pada makhrojnya sebagaimana contoh berikut :‬‬

‫صغِيـ ًرا (السراء ‪)٢٤:‬‬ ‫ِ‬ ‫َوقُل َّر ِ‬


‫ب ار َحـم ُه َما َك َما َربَّـيَانـي َ‬

‫‪27‬‬
TERJEMAHAN BAIT KE 30 SAMPAI 34

‫ن‬
َ َ‫نََوالَـمََت َج َان َسي‬
َ َ‫نََوالَـ َمتَقَـ َارَبي‬
َ َ‫يََ َالـ َمثَـَلي‬
َ َ‫فـ‬
PEMBAHASAN TENTANG MITSLAIN, MUTAQORIBAIN DAN MUTAJANISAIN
ِ ِ ِ ِ ِ ‫) إِن فِـي ا‬٣٠
ِ ‫لص َف‬
َ ‫ َحرفَـان فَالمثـلَن في ِه َمـا أ‬# ‫ِج اتَّـ َفـق‬
‫َحـق‬ ِ ‫ات َوالـ َم َخـار‬
30. Jika ada dua huruf yang sama pada sifat-sifat dan tempat-tempat keluarnya maka keduanya lebih
tepat dinamakan “mistlain”
ِ ‫ وفِـي‬# ‫) وإِن يَّ ُكـونَـا مـخـرجـا تَـ َقـاربـا‬٣١
ِ ‫الص َف‬
‫ـات اختَـلَ َفـا يُـلَ َّقـبَـا‬ َ ََ ًَ َ َ
31. Dan jika keduanya berdekatan makhrojnya (tempat keluarnya) dan berbeda pada sifat-sifatnya
maka dinamakan

‫ـات ُح ِق َقـا‬ ِ ‫ فِـي مـخـرج ُدو َن ا‬# ‫) متـ َقا ِربـيـ ِن أَو ي ُكـونَـا اتَّـ َفـ َقـا‬٣٢
ِ ‫لص َف‬
َ َ َ َ ُ
32. “Mutaqoribain” atau keduanya sama pada makhrojnya (tempat keluarnya) tetapi berbeda sifat-
sifatnya maka dinamakan

‫الصغِـيـ َر َسـ ِمـيَـن‬


َّ َ‫ أ ََّو ُل ُك ـل ف‬# ‫سـيـ ِن ثُـ َّـم إِن َسـ َكـن‬ ِ ِ
َ ‫) بل ُمتَ َجان‬٣٣
33.“Mutajanisain” kemudian jika setiap huruf yang pertama sukun, maka namakanlah dengan
“Mistlain Shogir, atau Mutaqoribain Shogir Atau Mutajanisain Shogir”

‫ ُكـلٌّ َكبِي ٌـر َوافـ َه َمـنـهُ ِبل ُمـثُـل‬# ‫ان فِـي ُكـل فَـ ُقـل‬
ِ َ‫) أَو ح ِر َك الـحرف‬٣٤
َ ُ
34. Atau tiap-tiap kedua huruf tersebut berharokat maka namakanlah dengan “Mistlain Kabir, atau
Mutaqoribain Kabir Atau Mutajanisain Kabir”dan pahamilah dengan contoh-contoh.

PENJELASAN BAIT KE 30 SAMPAI 34


HUKUM-HUKUM MISTLAIN, MUTAQORIBAIN DAN MUTAJANISAIN
1. AL-MISTLANI ATAU AL-MUTAMASILANI

‫ص َف ِة‬
ِ ‫ان اتَّـح َدا فِـي المـخـر ِج و ال‬
َ َ َ َ
ِ ‫ان اللَّ َذ‬
ِ َ‫اَل ِمثـلَ ِن أَو المتَماثِلَ ِن ُهـما الـحرف‬
َ َ َُ
Al-Mitslani Atau Al-Mutamatsilani yaitu dua huruf yang sama pada makhroj (tempat keluarnya) dan
sifatnya.

َّ ‫سام ِه َي‬
‫الصغِيـ ُر َو ال َكبِيـ ُر َوال ُمطلَ ُق‬ ِ ِ
َ ‫اَلمثـلَن ثَلَثَةُ أَق‬
Al-Mitslani Terbagi Tiga Macam Yaitu : Al-Mitslani Shogir, Al-Mitslani Kabir dan Al-Mitslani Mutlaq
ِ ُ ‫الصغِيـ ُر إِذَا َكا َن الـ َحر‬
َّ ‫ اَل ِمثـلَ ِن‬.١
ٌ َ‫ف الَ َّو ُل َساكنًا َوالثَّانِـي ُمتَ َح ِرًكا فَ ُحك ُمهُ إِدغ‬
‫ام‬
1. Al-Mitslani Shogir yaitu apabila huruf yang pertama sukun dan huruf yang kedua berharokat maka
hukumnya idghom

‫ْي فَ ُحك ُمهُ إِظ َها ٌر‬ ِ َ‫ اَل ِمثـلَ ِن ال َكبِيـر إِذَا َكا َن الـحرف‬.٢
ِ ‫ان ُمتَ َح ِرَك‬ َ ُ
2. Al-Mitslani Kabir yaitu apabila dua hurufnya dalam keadan berharokat maka hukumnya izhar

28
‫ف الَ َّو ُل ُمتَ َح ِرًكا َو الثَّانِـي َساكِنًا فَ ُحك ُمهُ إِظ َها ٌر‬
ُ ‫ اَل ِمثـلَ ِن ال ُمطلَ ُق إِذَا َكا َن الـ َحر‬.٣
3. Al-Mitslani Mutlaq yaitu apabila huruf yang pertama berharokat dan huruf yang kedua sukun maka
maka hukumnya izhar

ِ ‫اَل ِمثَا ُل فِـي ال ُقر‬


‫آن ال َك ِريـ ِم‬ ‫ان ال ِمثـلَ ِن‬
ِ َ‫اَلـحرف‬ ‫َرق ٌم‬
َ

)٦٠: ‫اك الـ َح َج َر (البقرة‬


َ‫ص‬ َ ‫فَـ ُقلنَا اض ِرب بِ َع‬ ‫الصغِيـ ُر‬
َّ ‫اَل ِمثـلَ ِن‬ ١

) ٤٦: ‫َوآتَـيـنَاهُ ا ِلنـ ِجي َل فِي ِه ُه ًدى َّونُـوٌر (الـمائدة‬ ‫اَل ِمثـلَ ِن ال َكبِيـ ُر‬ ٢

)٦:‫فَـلَ ُهم أَج ٌر غَيـ ُر َمـمنُـون (الـتْي‬ ‫اَل ِمثـلَ ِن ال ُمطلَ ُق‬ ٣

2. AL-MUTAQORIBANI

‫الص َف ِة‬
ِ ‫ان تَـ َقارب فِـي المـخـر ِج واختَـلَ َفا فِـي‬
َ َ َ ََ
ِ ‫ان اللَّ َذ‬
ِ َ‫اَلمتَـ َقا ِربـا ِن ُهـما الـحرف‬
َ َ َ ُ
Al-Mutaqoribani yaitu dua huruf yang berdekatan pada makhroj (tempat keluarnya) dan keduanya
berbeda pada sifatnya.

َّ ‫سام ِه َي‬
‫الصغِيـ ُر َو ال َكبِيـ ُر َوال ُمطلَ ُق‬ ِ
َ ‫اَل ُمتَـ َقا ِربَـان ثَلَثَةُ أَق‬
Al-Mutaqoribani terbagi tiga macam yaitu : al-mutaqoribani shogir, al-mutaqoribani kabir dan al-
mutaqoribani mutlaq

ِ ِ ِ ِ ُ ‫الصغِيـ ُر إِذَا َكا َن الـ َحر‬


َّ ‫ اَل ُمتَـ َقا ِربَـا ِن‬.١
‫صة يَ ُكو ُن‬ ُ ‫ف الَ َّو ُل َساكنًا َوالثَّانـي ُمتُ َح ِرًكا فَ ُحك ُمهُ إِظ َها ٌر إِالَّ فـي َم َواض َع َمـخ‬
َ ‫صو‬
ِ ‫اف مع ال َك‬ ِ ِ ِ ِ
‫اف‬ َ َ ‫ُحك ُم ُح َما إِدغَا ٌم َك َحرف ال َّلِم َم َع ا َّلراء َو َحرف ال َق‬
1. Al-Mutaqoribani Shogir yaitu apabila huruf yang pertama sukun dan huruf yang kedua berharokat
maka hukumnya izhar, kecuali di beberapa tempat yang dikhususkan, maka hukum kedua huruf yang
sejenis diidghomkan contohnya huruf “‫ ”ل‬dan “‫ ”ر‬dan huruf “‫ ”ق‬dan huruf “‫”ك‬

‫ْي فَ ُحك ُمهُ إِظ َها ٌر‬ ِ َ‫ اَلمتَـ َقا ِربـا ِن ال َكبِيـر إِذَا َكا َن الـحرف‬.٢
ِ ‫ان ُمتَ َح ِرَك‬ َ ُ َ ُ
2. Al-Mutaqoribani Kabir yaitu apabila dua hurufnya dalam keadaan berharokat maka hukumnya
izhar.

‫ف الَ َّو ُل ُمتَ َح ِرًكا َو الثَّانِـي َساكِنًا فَ ُحك ُمهُ إِظ َها ٌر‬
ُ ‫ اَل ُمتَـ َقا ِربَـا ِن ال ُمطلَ ُق إِذَا َكا َن الـ َحر‬.٣
3. Al-Mutaqoribani Mutlaq yaitu apabila huruf yang pertama berharokat dan huruf yang kedua sukun
maka hukumnya izhar.

29
‫ال فِـي ال ُقر ِ‬
‫آن ال َك ِريـ ِم‬ ‫اَل ِمثَ ُ‬ ‫ان ال ُمتَـ َقا ِربَـا ِن‬
‫اَلـحرفَ ِ‬ ‫َرق ٌم‬
‫َ‬

‫ب أَد ِخلنِـي مد َخل ِ‬


‫صدق (السراء ‪)٨٠:‬‬ ‫َوقُل َّر ِ‬ ‫الصغِيـ ُر‬
‫اَل ُمتَـ َقا ِربَـا ِن َّ‬ ‫‪١‬‬
‫ُ َ‬

‫ِ‬ ‫قَا َل َكم لَبِثـتُم فِـي الَر ِ‬ ‫اَل ُمتَـ َقا ِربَـا ِن ال َكبِيـ ُر‬
‫ض َع َد َد سنِ َ‬
‫ْي (الـمؤمنون ‪) ١١٢:‬‬ ‫‪٢‬‬

‫َعلَي ِهم ََن ٌر ُّمؤ َ‬


‫ص َدةٌ (البلد ‪)٢٠ :‬‬ ‫اَل ُمتَـ َقا ِربَـا ِن ال ُمطلَ ُق‬ ‫‪٣‬‬

‫‪3. AL-MUTAJANISANI‬‬
‫ص َفا ِ‬
‫ت‬ ‫ان اتَّـ َح َدا فِـي ال َمـخـ َر ِج َواختَـلَ َفا فِـي بَـع ِ‬
‫ض ال ِ‬ ‫ان اللَّ َذ ِ‬
‫اَلمتَجانِسـا ِن ُهـما الـحرفَ ِ‬
‫َ َ‬ ‫ُ َ َ‬
‫‪Al-Mutajanisani yaitu dua huruf yang sama pada makhroj (tempat keluarnya) tetapi kedua huruf‬‬
‫‪tersebut berbeda pada sebagian sifatnya‬‬

‫سام ِه َي َّ‬
‫الصغِيـ ُر َو ال َكبِيـ ُر َوال ُمطلَ ُق‬ ‫اَلمتَجانِ ِ‬
‫سـان ثَلَثَةُ أَق َ‬
‫ُ َ َ‬
‫‪Al-Mutajanisani terbagi tiga macam yaitu : al-mutajanisani shogir, al-mutajanisani kabir dan al-‬‬
‫‪mutajanisani mutlaq‬‬

‫ِ‬ ‫الصغِيـ ُر إِذَا َكا َن الـ َحر ُ‬


‫سـا ِن َّ‬
‫ف الَ َّو ُل َساكنًا َوالثَّانِـي ُمتَ َح ِرًكا فَ ُحك ُمهُ إِدغَ ٌ‬
‫ام‬ ‫ِ‬
‫‪ .١‬اَل ُمتَ َجان َ‬
‫‪1. Al-Mutajanisani Shogir yaitu apabila huruf yang pertama sukun dan huruf yang kedua berharokat‬‬
‫‪maka hukumnya idghom.‬‬

‫ْي فَ ُحك ُمهُ إِظ َها ٌر‬ ‫‪ .٢‬اَلمتَجانِسـا ِن ال َكبِيـر إِذَا َكا َن الـحرفَ ِ‬
‫ان ُمتَ َح ِرَك ِ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫ُ َ َ‬
‫‪2. Al-Mutajanisani Kabir yaitu apabila dua hurufnya dalam keadaan berharokat maka hukumnya izhar.‬‬
‫ف الَ َّو ُل ُمتَ َح ِرًكا َو الثَّانِـي َساكِنًا فَ ُحك ُمهُ إِظ َها ٌر‬
‫سـا ِن ال ُمطلَ ُق إِذَا َكا َن الـ َحر ُ‬ ‫ِ‬
‫‪ .٣‬ال ُمتَ َجان َ‬
‫‪3. Al-Mutajanisani Mutlaq yaitu apabila huruf yang pertama berharokat dan huruf yang kedua sukun‬‬
‫‪maka hukumnya izhar.‬‬

‫اَل ِمثَا ُل فِـي ال ُقر ِ‬


‫آن ال َك ِريـ ِم‬ ‫سـا ِن‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫اَلـ َحرفَان ال ُمتَ َجان َ‬ ‫َرق ٌم‬

‫الرش ُد ِم َن الغَ ِي (الـبقرة ‪)٢٥٦ :‬‬ ‫قَد تَّـبَ َّ َ‬


‫ْي ُّ‬ ‫الصغِيـ ُر‬
‫سـا ِن َّ‬ ‫ِ‬
‫ال ُمتَ َجان َ‬ ‫‪١‬‬

‫الصلِحا ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫سـا ِن ال َكبِيـ ُر‬ ‫ِ‬


‫ت طُوبَـى لَـ ُهم (الـرعد ‪)٢٩ :‬‬ ‫اَلَّذي َن َ‬
‫آمنُـوا َو َعملُوا َّ َ‬ ‫ال ُمتَ َجان َ‬ ‫‪٢‬‬

‫أَالَ يَظُ ُّن أَولَئِ َ‬


‫ك أَنَّـ ُهم َّمبـعُوثُـو َن (الـمطففْي ‪)٤ :‬‬ ‫سـا ِن ال ُمطلَ ُق‬ ‫ِ‬
‫ال ُمتَ َجان َ‬ ‫‪٣‬‬

‫‪30‬‬
TERJEMAHAN BAIT KE 35 SAMPAI 41

‫د‬
َ ‫امََ َالـ َم‬
َ َ‫َأ َقس‬
JENIS-JENIS MAD

‫ َو َسـ ِـم أَ َّوالً طَبِيعِـيـا َو ُهـ ـو‬# ُ‫) َوال َم ُّـد أَصلِ ٌّـي َو فَـر ِع ٌّـي لَــه‬٣٥
35. Mad terbagi dua yaitu “mad asliy” dan “mad far’iy” dan namakanlah yang pertama dengan “mad
thobi’iy” yaitu ….

ُ ‫ َوالَ بِ ُدونِ ِـه الـ ُح ُـرو‬# ‫ـف لَـهُ َعلَـى َسبَـب‬


‫ف تُـجتَـلَـب‬ ٌ ُّ‫) َمـا الَ تَـ َوق‬٣٦
36. Mad yang tidak tergantung pada sebab dan tidak juga karena huruf-huruf yang didatangkan.

‫ َجـا بَـعـ َد َمـد فَالطَّبِيعِ َّـي يَ ُكـون‬# ‫َي َحرف غَيـ َر َهـمز أَو ُس ُكـون‬
ُّ ‫) بل أ‬٣٧
37. Bahkan setiap huruf selain hamzah atau sukun yang datang setelah huruf mad dinamakan mad
“mad thobi’iy”

ٌ ‫) َواآل َخ ُر ال َفر ِع ُّـي َموقُـو‬٣٨


َ‫ َسبَب َك َهمـز أَو ُس ُكـون ُمس َجـل‬# ‫ف َعلَـى‬
38. Dan yang lainnya dinamakan dengan “mad far’iy” yang terjadi karena adanya sebab, seperti
disebabkan adanya sukun atau hamzah secara mutlaq

‫"واي" َوه َـي فِـي نُو ِحيـ َهـا‬ ِ ِ ِ


َ ‫ من لَفظ‬# ‫) ُح ُـروفُــهُ ثَـلَثَـةٌ فَعـي َـهـا‬٣٩
ِ ُ‫”ن‬
39. Huruf mad ada tiga maka ingatlah lafaz “‫ ” َواي‬contohnya pada kalimat : “‫وحيـ َهـا‬

‫ـل أَلـف يُـلتَ َـزم‬


َ ‫ـح قَـب‬
ٌ ‫ط َوفَـت‬ َ ‫) َوال َكس ُر قَـب َل اليَا َوقَـب َل ال َـوا ِو‬٤٠
ٌ ‫ َشـر‬# ‫ضـم‬
40. Yaitu harokat kasroh sebelum huruf (‫ )ي‬dan sebelum huruf (‫ )و‬ada harokat dhommah sebagai
syaratnya, dan adanya harokat fathah sebelum (‫ )ا‬yang telah ditetapkan.

‫ـل ُكــل أُعلِـنَـا‬ ِ ِ ِ ِ


ٌ ‫ إِن انفتَـا‬# ‫) َوالليـ ُن منـ َهـا اليَـا َوَو ٌاو َس َكـنَـا‬٤١
َ ‫ح قَـب‬
41. Dan mad layyin yaitu adanya huruf (‫ )ي‬dan (‫ )و‬yang disukunkan yang sebelumnya ada harokat
fathah dari tiap-tiap huruf tersebut.

31
PENJELASAN BAIT KE 35 SAMPAI 41
JENIS-JENIS MAD

ُ‫اَل َم ُّد لُغَةً ُه َو ال ِزَاي َدة‬


Mad menurut bahasa yaitu : menambahkan
: ‫ف ال َم ِد الثَّلَثَِة َو ِه َي‬
ِ ‫ت ِبَح ِد أَحر‬
ُ َ ‫الصو‬
ِ َّ ُ‫اَلم ُّد اص ِطلَحا ُهو إِطَالَة‬
َ ً َ
Mad menurut istilah yaitu : memanjangkan suara dengan salah satu huruf dari huruf-huruf mad yang 3
yaitu:

‫ح َما قَـبـلَ َها‬ ِ َّ ‫ف‬


ُ ‫الساكنَةُ ال َمفتُـو‬ ُ ِ‫ اَلَل‬.١
1. Huruf Alif Yang Sukun Yang Huruf Sebelumnya Berbaris Fathah
‫الساكِنَةُ ال َمض ُمو ُم َما قَـبـلَ َها‬
َّ ‫ اَل َوا ُو‬.٢
2. Huruf Waw Yang Sukun Yang Huruf Sebelumnya Berbaris Dhommah
‫سوُر َما قَـبـلَ َها‬ ِ َّ ‫ اَلياء ال‬.٣
ُ ‫ساكنَةُ ال َمك‬ َُ
3. Huruf Ya’ Yang Sukun Yang Huruf Sebelumnya Berbaris Kasroh
Mad Terbagi 2 macam yaitu mad asliy atau mad thobi’iy dan yang kedua mad far’iy
1. MAD ASLIY ATAU MAD THOBI’IY

ِ َ‫ ِوِمق َدار م ِدهِ حرَكت‬,‫ف إِالَّ بِ ِه والَ يتِـي بـع َدهُ َهـم ٌز أَو س ُكو ٌن‬
ِ ‫ات الـحر‬ ِ ِ
,‫ان‬ ََ َ ُ ُ َ َ َ َ ُ َ‫اَل َم ُّد الَصل ُّي أَ ِو ال َم ُّد الطَّبِيع ُّي ُه َو َماالَ تَـ ُقو ُم ذ‬
ِ ‫ك الَصب ِع م َّرةً و‬
)ً‫اح َدة‬ ِ ‫(والـحرَكةُ َزمن تَـح ِري‬
َ َ ُ ُ َ ََ َ

Mad Asliy Atau Mad thobi’iy adalah mad yang berdiri sendiri karena zat huruf mad itu sendiri, dan
tidak ada setelahnya huruf hamzah ataupun sukun dan ukuran madnya adalah 2 harokat, dan harokat
yaitu jangka waktu mengerakkan jari 1 kali.

ِ ‫ِمثَا ُل الم ِد الَصلِ ِي فِـي ال ُقر‬


‫آن ال َك ِريـ ِم‬ ‫ف ال َم ِد‬
ُ ‫َحر‬ ‫َرق ٌم‬
َ

َ َ‫إِ َّن َشانِئ‬


)٣:‫ك ُه َو الَبـتَـ ُر (الكوثر‬ ُ ِ‫اَلَل‬
)‫ف (ا‬ ١

)٣:‫لَـم يَلِد َولَـم يُـولَد (الخلص‬ )‫اَل َوا ُو (و‬ ٢

)٥:‫سد (اللهب‬ ِ ِ ِ ِ
َ ‫فـي جيد َها َحب ٌل من َم‬ )‫اَليَاءُ (ي‬ ٣

32
2. MAD FAR’IY

ِ ‫ب اجتِما ِع حر‬
.‫ف ال َم ِد بِـ َهـمز بَـع َدهُ أَو ُس ُكون‬ َ َ ِ َ‫سب‬ ِ ِ ِ َ ‫ال َم ُّد ال َفر ِع ُّي ُه َو َما َز‬
َ ‫اد َعلَى ال َمد الَصل ِي َويَ ُكو ُن ب‬
Mad Far’iy adalah mad yang bertambah atas mad asliy dan sebabnya karena berkumpulnya huruf mad
dengan hamzah setelahnya atau dengan sukun
Catatan : Mad far’iy inilah yang akan dibahas pada bab berikutnya pada hukum-hukum mad.

TERJEMAHAN BAIT KE 42 SAMPAI 47

‫د‬
َ ‫كامَََالَـ َم‬
َ ‫َأ َح‬
HUKUM - HUKUM MAD

‫وب َوالـ َج َـو ُاز َواللُّ ُـزوم‬ ِ ِ


ُ ‫ َوه َي ال ُو ُج‬#‫ام ثَـلَثَـةٌ تَ ـ ُدوم‬
ٌ ‫) لل َمـد أَحـ َكـ‬٤٢
42. Hukum Mad selalu ada tiga yaitu “wajib”, “jawaz” dan “lazim”.

ِ ‫ فِـي كِلمـة وذَا بِـمت‬# ‫اجب إِن جـاء َهـم ٌـز بـعـ َد مـد‬
‫َّصـل يُ َـعـد‬ ِ
ُ َ َ َ َ َ َ ٌ ‫) فَـ َو‬٤٣
43. Maka mad wajib (harus dipanjangkan lebih dua harokat)jika ada huruf (ْ‫ )أ‬setelah mad pada satu
kata yang dianggap bersambung (bersatu dalam satu kata)

ِ ‫ ُكـلٌّ بِكِلمـة و َه ـ َذا الـمنـ َف‬# ‫صـل‬


‫ـصـل‬ ِ ُ‫) وجائِـ ٌز م ٌّـد وقَصـر إِن ف‬٤٤
ُ َ َ ٌ َ َ ََ
44. Dan mad jaiz boleh dibaca panjang (seperti mad wajib) atau dibaca qosr (ukurannya seperti mad
thobi’iy yaitu dua harokat) jika terpisah dalam satu kata dan mad ini dinamakan “mad munfashil”

‫ َوقـ ًفـا َكتَـعلَ ُـمـو َن نَستَـعِـي ُـن‬# ‫السـ ُكـو ُن‬ ِ


ُّ ‫ض‬َ ‫ـل ذَا إِن َع َـر‬
ُ ‫) َومث‬٤٥
45. Dan contoh mad jaiz ini jika disebabkan sukun dalam keadaan waqof (yaitu mad aridh lisukun)
seperti contoh kalimat “ ‫ ” تَـعلَ ُـمـو َن‬dan kata “‫ـن‬ ِ
ُ ‫”نَستَـعـي‬

‫آمـنُـوا َوإِيـ َمـانًـا ُخ ـ َذا‬ ِ ِ


َ ‫ بَـ َدل َك‬# ‫) أَو قُـد َم الـ َهم ُـز َعلَـى الـ َمـد َوذَا‬٤٦
46. Atau terdapat huruf hamzah sebelum huruf mad dan ini dinamakan mad badal (mad pengganti)

َ ” dan kata “‫”إِيـ َمـانًـا‬


seperti contoh kata “‫آمـنُـوا‬

ِ ‫ـسـ ُكـو ُن أ‬
َ‫ َوصـلً َوَوقـ ًفـا بَـعـ َد َمـد طُ ِـوال‬# َ‫ُصـ ـل‬ ُّ ‫) َوالَ ِزٌم إِ ِن ال‬٤٧
47. Dan dinamakan “mad lazim” jika sukun bersambung dan keadaan washol atau waqof setelah
huruf mad maka bacaannya dipanjangkan (enam harokat)

33
PENJELASAN BAIT KE 42 SAMPAI 47

HUKUM – HUKUM MAD

Hukum Mad ada tiga macam yaitu “wajib”, “jawaz” dan “lazim”.

1. MAD WAJIB (MAD WAJIB MUTTASHIL)

‫ َويـُ َم ُّد فِـي ِرَوايَِة‬, ‫ص َل‬


ِ َّ‫اجب المت‬
ِ ِ ِ ِ ِ ُ ‫اجب ُهو أَن يتِـي حر‬ ِ
َ ُ‫ف ال َمد َوالـ َهم ِز بَـع َدهُ فـي َكل َمة َواح َدة َوي‬
ُ َ ‫س َّمى ال َم َّد ال َو‬ َ َ َ َ ُ ‫ اَل َم ُّد ال َو‬.١
.‫س َح َرَكات‬ ِ ‫حفص َعن َع‬
ِ ‫اصم بِـ ِمق َدا ِر أَربَ ِع َح َرَكات أَو َخـم‬ َ
1. Mad Wajib yaitu terdapatnya huruf mad dan ada huruf hamzah setelahnya dalam satu kata, dan
dinamakan juga dengan Mad Wajib Muttashil, dan dibaca madnya pada riwayat Imam Hafs ‘An
Ashim kadarnya 4 harokat atau 5 harokat.

ِ ‫ال فِـي ال ُقر‬


‫آن ال َك ِريـ ِم‬ ُ َ‫اَل ِمث‬ ِ ‫ال فِـي ال ُقر‬
‫آن ال َك ِريـ ِم‬ ُ َ‫اَل ِمث‬

ِ َّ ‫وا‬
)٥ : ‫اها (الشمس‬
َ َ‫لس َمآء َوَما بَـن‬ َ َ ِ‫َوَما ُهم َعنـ َها بِغَآئِب‬
)١٦ : ‫ْي (االنفطار‬

2. MAD JAIZ (MAD JAIZ MUNFASHIL)

‫س َّمى ال َم َّد الـ َجائَِز‬ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ُ ‫ اَلم ُّد الـجائِز هو أَن يتِـي حر‬.٢
َ ُ‫ َوالـ َهم ُز بَـع َدهُ فـي َكل َمة أُخ َرى تَليـ َها َوي‬,‫ف ال َمد فـي آخ ِر َكل َمة‬ َ َ َ َُ ُ َ َ
ِ ِ
ِ َ‫س َحرَكات َو نَستَطي ُع أَن نُـ َقص َر إَلَـى َحرَكت‬ ِِ ِ ِ ِ
‫ْي‬ َ َ ِ ‫ال ُمنـ َفص َل َويُـ َم ُّد فـي ِرَوايَة َحفص َعن َعاصم بـمق َدا ِر أَربَ ِع َح َرَكات أَو َخـم‬
2. Mad jaiz yaitu terdapatnya huruf mad pada akhir kata dan setelahnya ada huruf hamzah yang
terdapat pada kata yang lain yang mengiringinya, dan dinamakan juga dengan Mad Jaiz Munfashil, dan
pada riwayat Imam Hafs ‘An Ashim dibaca madnya 4 harokat atau 5 harokat atau 6 harokat, dan kita
juga bisa memendekkanya bacaannya menjadi 2 harokat.

ِ ‫ال فِـي ال ُقر‬


‫آن ال َك ِريـ ِم‬ ُ َ‫اَل ِمث‬ ‫اَل ِمثَا ُل فِـي ال ُقرآ ِن ال َك ِريـ ِم‬

َ َ‫إِن أَعطَيـن‬
)١ : ‫اك ال َكوثَـ َر (الكوثر‬ )٢ : ‫آل أَعبُ ُد َما تَـعبُ ُدو َن (الكافرون‬

34
MAD YANG MASUK KEDALAM KELOMPOK MAD FAR’IY

A. MAD ARIDH LISUKUN

ِ ‫ب الوق‬
‫ف‬ َ ِ َ‫سب‬
ِ ً ‫ف َساكِ ٌن ُس ُكوًَن َعا ِر‬
َ ‫ضا ب‬ ٌ ‫ف ال َم ِد َو بَـع َدهُ َحر‬ ُّ ‫ض لِل‬
ُ ‫س ُكو ِن ُه َو أَن َيتِـ َي َحر‬ ُ ‫اَل َم ُّد ال َعا ِر‬
Mad Aridh Lisukun yaitu terdapatnya huruf mad dan setelahnya ada huruf sukun yang sukunnya
tersebut terjadi karena sebab waqof

‫ أَ َّما ال َوص ُل فَلَ َم َّد فِيـ َها‬,‫ت َح َرَكات َوقـ ًفا‬


ِ ‫ْي أَو أَرب ِع حرَكات أَو ِس‬
ََ َ ُّ ‫ض لِل‬
ِ َ‫س ُكو ِن بِـ ِمق َدا ِر َحرَكت‬
َ ُ ‫َويـُ َم ُّد ال َعا ِر‬
Mad Aridh Lisukun dibaca panjang dengan ukuran 2 harokat atau 4 harokat atau 6 harokat dalam
keadaan waqof (berhenti), adapun disaat washol (bacaan diteruskan) maka tidak dibaca panjang.

ِ ‫ال فِـي ال ُقر‬


‫آن ال َك ِريـ ِم‬ ُ َ‫اَل ِمث‬ ِ ‫ال فِـي ال ُقر‬
‫آن ال َك ِريـ ِم‬ ُ َ‫اَل ِمث‬

)٢ : ‫آل أَعبُ ُد َما تَـعبُ ُدو َن (الكافرون‬ ُ ِ‫إِ َّاي َك نَـعبُ ُد َوإِ َّاي َك نَستَع‬
)٥ : ‫ْي (الفاتـحة‬

Catatan : Apabila membaca mad aridh lisukun dengan salah satu dari tiga ukuran bacaan panjang
(yaitu 2 harokat ,4 harokat atau 6 harokat) maka wajib meneruskan kadar ukuran bacaan mad aridh
lisukun tersebut sebagaimana kadar bacaan madnya sampai dia menyelesaikan bacaan Al-Qur’annya.

B. MAD LIN (MAD LAYYIN)


ِ ‫ب الوق‬ ِ ً ‫ف َساكِ ٌن ُس ُكوًَن َعا ِر‬ ِ َّ ‫ْي (اَلواو والياء‬ ُ ‫ْي ُه َو أَن َيتِـ َي َحر‬
‫ف‬ َ ِ َ‫سب‬
َ ‫ضا ب‬ ٌ ‫ح قَـبـلَ َها) َو بَـع َدهُ َحر‬
ُ ‫الساكنَةُ ال َمفتُـو‬ ُ َ َ ُ َ ِ َِّ‫ف الل‬ ِ َِّ‫َم ُّد الل‬
Mad Layyin yaitu terdapatnya huruf layyin (huruf waw dan huruf ya’ sukun yang difathahkan huruf
sebelumnya) dan setelahnya ada huruf sukun, yang sukunnya tersebut terjadi karena sebab waqof

ِ ‫ْي أَو أَرب ِع حرَكات أَو ِس‬


‫ت َح َرَكات َوقـ ًفا‬ ِ َ‫ْي بِـ ِمق َدا ِر َحرَكت‬
ُ َِّ‫َويـُ َم ُّد الل‬
ََ َ َ
Mad Layyin dibaca Panjang dengan ukuran 2 harokat atau 4 harokat atau 6 harokat keadaan waqof
(berhenti)

ِ ‫ال فِـي ال ُقر‬


‫آن ال َك ِريـ ِم‬ ُ َ‫اَل ِمث‬ ِ َِّ‫ف الل‬
‫ْي‬ ُ ‫َحر‬ ‫َرق ٌم‬

)٤ : ‫آمنَـ ُهم ِمن َخوف (قريش‬


َ ‫َو‬ )‫ال َو ُاو (و‬ ١
ِ ‫ب َه َذا البـي‬
)٣ : ‫ت (قريش‬ َّ ‫فَـليَـعبُ ُدوا َر‬ )‫اليَاءُ (الياء‬ ٢
َ
Catatan : Apabila membaca mad lin dengan salah satu dari tiga ukuran bacaan panjang (yaitu 2
harokat, 4 harokat atau 6 harokat) maka wajib meneruskan kadar ukuran bacaan mad lin tersebut
sebagaimana kadar bacaan madnya sampai dia menyelesaikan bacaan Al-Qur’annya.

35
C. MAD BADAL
‫ار َم ِدهِ َح َرَكتَا ِن َو ُسـ ِم َي‬ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ُ ‫م ُّد الب َد ِل ُهو حر‬
َ ‫ف َمد تَـ َق َّد َم َعلَيه َهـم ٌز فـي َكل َمة َولَي‬
ُ ‫س بَـع َد َحرف ال َمد َهـم ٌز أَو ُس ُكو ٌن َومق َد‬ َ َ َ َ
ِ
‫ف ال َم ِد فِي ِه ُمب َد ٌل َع ِن الـ َهم ِز غَالبًا‬
َ ‫بَ َدالً ِلَ َّن َحر‬
Mad Badal yaitu huruf mad yang didahului oleh huruf hamzah pada satu kata dan tidak ada setelah
huruf mad tersebut huruf hamzah ataupun sukun, dan ukuran madnya adalah 2 harokat. Dinamakan mad
badal karena huruf mad padanya biasanya adalah pergantian dari huruf hamzah.

ِ ‫ال فِـي ال ُقر‬


‫آن ال َك ِريـ ِم‬ ُ َ‫اَل ِمث‬ ِ ‫اَل ِمثَا ُل فِـي ال ُقر‬
‫آن ال َك ِريـ ِم‬
ِ ‫الصالِـحا‬
)٧ : ‫ (البينة‬...‫ت‬ ِ ِ
َ َّ ‫إِ َّن الَّذي َن آ َمنُـوا َو َعملُوا‬ )٥ : ‫تُس َقى ِمن َعْي آنِيَة (الغاشية‬
Catatan : Sebagian ulama memasukkan mad badal kedalam kelompok mad asliy karena pada riwayat
Imam Hafs ‘An Ashim mad badal hanya dibaca 2 harokat, tetapi selain riwayat Imam Hafs ‘An Ashim
dibaca dengan kadar 2 harokat, 4 harokat atau 6 harokat seperti hukum mad jaiz.
3. MAD LAZIM

.‫ف َساكِ ٌن ُس ُكوًَن أَصلِيا فِـي ال َكلِ َم ِة نَـف ِس َها‬


ٌ ‫ف ال َم ِد َو بَـع َدهُ َحر‬
ُ ‫اَل َم ُّد اللَّ ِز ُم ُه َو أَن َيتِـ َي َحر‬
Mad Lazim Yaitu terdapatnya huruf mad dan setelahnya ada huruf sukun yang asli pada satu kata yang
sama.

‫لم ِاء َوال ُق َّر ِاء‬ ِ ِ ِ ِ ِ ِ ِِ ِ ِ ِ


َ ُ‫َواَل َم ُّد اللَّ ِز ُم ُسـم َي الَ ِزًما للُّ ُزوم َمده بـمق َدا ِر ست َح َرَكات َوصلً َو َوقـ ًفا عن َد جـَمي ِع الع‬
Mad Lazim dinamakan lazim karena tetap hukum madnya 6 harokat baik dalam keadaan washol dan
waqof menurut para ulama dan para ahli qiraat.
Catatan : Mad Lazim inilah yang akan dibahas pada bab berikutnya pada jenis-jenis mad lazim.
TERKJEMAHAN BAIT KE 48 SAMPAI 57

‫اللَزَم‬
َ ََ‫د‬
َ ‫امََ َالـ َم‬
َ َ‫َأ َقس‬
JENIS-JENIS MAD LAZIM

‫ـك كِل ِم ٌّـي َو َحرفِ ٌّـي َم َـعـه‬


َ ‫ َوتِل‬# ‫ام الَ ِزم لَ َديـ ِهـم أَربَ َـعـه‬
ُ ‫ـسـ‬
َ ‫) أَق‬٤٨
48. Jenis-jenis “mad lazim” menurut para ulama Qiraat ada empat macam yaitu : “mad lazim kilmiy”
dan “mad lazim harfiy” dan bersamanya

‫ـل‬
ُ‫ص‬ َّ ‫ فَ َـه ـ ِذهِ أَربَ َـع ـةٌ تُـ َفـ‬# ‫ـل‬ ٌ ‫) كِلَ ُه َـمـا ُمـ َخـ َّف‬٤٩
ُ ‫ـف ُمـثَ َّـق‬
49. Tiap-tiap dari keduanya ada yang “mukhoffaf (yang ringan)” dan “mutsaqqol (yang berat)” maka
inilah empat jenis mad lazim yang di uraikan.

36
ِ ‫ مع حر‬# ‫) فَـِإن بِكِلمـة سـ ُكـو ٌن ِ(ن) اجتـمـع‬٥٠
‫ف َمد فَـه َـو كِل ِم ٌّـي َوقَـع‬ َ َ ََ ُ َ
50. Maka jika dalam satu kata berkumpul sukun bersama huruf mad maka itulah “mad lazim kilmiy”

ِ ‫) أَو فِـي ثُلَثِ ِـي الـحـر‬٥١


‫ َوالـ َم ُّـد َوسطُـهُ فَ َحـرفِ ٌّـي بَـ َدا‬# ‫وف ُو ِجـ َدا‬ُُ
51. Atau didapati dalam tiga huruf dan huruf mad berada dipertengahan maka itulah “mad lazim
harfiy”

ٌ ‫ َمـ َخ َّف‬# ‫ـل إِن أُد ِغ َـمــا‬


‫ـف ُكـلٌّ إِذَا لَــم يُدغَـ َمـا‬ ِ
ٌ ‫) كلَ ُه َـمـا ُمثَ َّـق‬٥٢
52. Kedua mad tersebut dianggap “mutsaqqol” jika di idghomkan (dileburkan) dan“mukhoffaf” jika
tidak di idghomkan.

ِ ُّ ‫ـحرفِ ُّـي أ ََّو َل ال‬


‫ـصـر‬
َ ‫ ُو ُجـو ُدهُ َوفـي ثَ َـمـان ِ(ن) انـ َح‬# ‫ـس َـور‬ َ ‫) َوالـلَّ ِز ُم ال‬٥٣
53. “Mad lazim harfiy” terdapat diawal surah-surah dan terbatas hanya delapan huruf saja.

‫ْي والطُّو ُل أَ َخـص‬


ِ ‫ َو َعي ُـن ذُو َوج َه‬# ‫سل نَـ َقـص‬
َ ‫ف َكم َع‬
ُ ‫) يَـج َمعُ َها ُح ُرو‬٥٤
54. Huruf-huruf tersebut terkumpul dalam kalimat "‫سل نَـ َقـص‬
َ ‫ " َكم َع‬Artinya “Berapa banyak madu
yang telah berkurang” dan huruf (‫ )ع‬memiliki dua cara dalam membacanya dan yang lebih dipilih
yaitu “isyba” memanjangkannya enam harokat

‫ فَـ َمـدُّهُ َمــدا طَبِيعِـيـا أُلِــف‬# ‫ف الثُّلَثِي الَ أَلِـف‬


ِ ‫) وما ِسوى الـحر‬٥٥
َ َ ََ
55. Dan huruf (yang terdapat diawal surah) selain huruf yang berjumlah tiga huruf selain huruf alif
maka madnya dibaca dengan “mad thobi’iy”

‫صـر‬ ِ ِ ِ ِ ُّ ‫ضا فِـي فَـ َواتِ ِـح‬


َ ‫ فـي لَفظ َحي طَاهر قَـد انـ َح‬# ‫الس َـور‬ ً ‫اك أَي‬
َ َ‫) َوذ‬٥٦
56. Dan (huruf-huruf yang terpisah-pisah) juga terdapat pada pembuka surah-surah yang terbatas
ِ َ‫”حي ط‬
jumlahnya ada pada kalimat “‫اهر‬ َ

‫ك ذَا اشتَـ َهر‬ ِ # ‫شـر‬


َ ‫صلهُ ُس َحيـ ًرا َمن قَطَع‬ َ ‫ـح الَربَـع َع‬ِ
َ ‫) َويَـج َم ُـع ال َف َوات‬٥٧
57. Dan huruf pembuka surah-surah yang berjumlah empat belas terkumpul pada kalimat :

"‫ك‬ ِ"
َ ‫صلهُ ُس َحيـ ًرا َمن قَطَع‬
“Sambunglah silaturahim kepada siapa yang memutus tali silaturahim terhadapmu walaupun di
waktu sahur” ungkapan ini sudah sangat terkenal.

37
PENJELASAN BAIT KE 48 SAMPAI 57

MACAM-MACAM MAD LAZIM

ُ ‫سام ِه َي اللَّ ِز ُم ال َكلِ ِم ُّي ال ُمثَـ َّق ُل َو اللَّ ِز ُم ال َكلِ ِم ُّي ال ُم َخ َّف‬
‫ف َو اللَّ ِز ُم الـ َحرفِـ ُّي ال ُمثَـ َّق ُل‬ ِ ِ ِ
َ ‫يَـنـ َقس ُم ال َم ُّد اللَّ ِز ُم إلَـى أَربَـ َعة أَق‬
‫ف‬ ُ ‫َو اللَّ ِز ُم الـ َحرفِـ ُّي ال ُم َخ َّف‬
Mad Lazim Terbagi Kepada 4 Macam Yaitu :

1. Mad Lazim Kalimiy Mutsaqqol

2. Mad Lazim Kalimiy Mukhoffaf.

3. Mad Lazim Harfiy Mutsaqqol

4. Mad Lazim Harfiy Mukhoffaf.

‫ش َّد ٌد‬
َ ‫ف ُم‬ ُ ‫ اَللَّ ِز ُم ال َكلِ ِم ُّي ال ُمثَـ َّق ُل ُه َو أَن َيتِـ َي َحر‬.١
ٌ ‫ف ال َم ِد َو بَـع َدهُ َحر‬
1. Mad Lazim Kalimiy Mutsaqqol yaitu terdapatnya huruf mad dan setelahnya ada huruf yang
bertasydid.

.‫ف َساكِ ٌن أَصلِ ٌّي فِـي َكلِ َمة ِمن غَ ِْي تَش ِديد‬
ٌ ‫ف ال َم ِد َو بَـع َدهُ َحر‬ ُ ‫اَللَّ ِز ُم ال َكلِ ِم ُّي ال ُم َخ َّف‬.٢
ُ ‫ف ُه َو أَن َيتِـ َي َحر‬

2. Mad Lazim Kalimiy Mukhoffaf yaitu terdapatnya huruf mad dan setelahnya ada huruf sukun yang
asli pada satu kata tanpa adanya tasydid.

‫ش َّد ٌد ِمن‬ ٌ ‫سل نَـ َقـص) َوتَبِ َعهُ َحر‬


َ ‫ف ُم‬ ِ ٌ ‫ف الم ِد و بـع َده حر‬
َ ‫ف من ُح ُروف ( َكم َع‬
ِ ِ
َ ُ َ َ َ ُ ‫ اَللَّ ِز ُم الـ َحرفـ ُّي ال ُمثَـ َّق ُل ُه َو أَن َيتـ َي َحر‬.٣
‫الس َوِر‬ َ ِ‫س ال َمج ُمو َع ِة َو ذَل‬
ُّ ‫ك فِـي فَـ َواتِ ِح‬ ِ ‫نَـف‬
3. Mad Lazim Harfiy Mutsaqqol Yaitu Terdapatnya Huruf Mad Dan Setelahnya Ada Huruf Dari

Huruf- Huruf Yaitu (‫)ك‬, (‫)م‬, (‫)ع‬, (‫)س‬, (‫)ل‬, (‫)ن‬, (‫)ق‬, (‫ )ص‬dan diiringi oleh huruf yang bertasydid dari

kelompok huruf yang sama dan yang demikian itu terdapat pada pembukaan surat-surat.

‫سل نَـ َقـص) َولَكِ َّن غَيـ َر َمتـبُـوع‬ ِ ٌ ‫ف الم ِد و بـع َده حر‬ ِ ُ ‫اَللَّ ِز ُم الـ َحرفِـ ُّي ال ُم َخ َّف‬.٤
َ ‫ف من ُح ُروف ( َكم َع‬ َ ُ َ َ َ ُ ‫ف ُه َو أَن َيتـ َي َحر‬
ُّ ‫ َو فِـي فَـ َواتِ ِح‬,‫ش َّد ِد‬
ً ‫الس َوِر أَي‬
‫ضا‬ َ ‫بِـ َحرف ُم‬
4. Mad Lazim Harfiy Mukhoffaf yaitu yaitu terdapatnya huruf mad dan setelahnya ada huruf dari

huruf- huruf yaitu (‫)ك‬, (‫)م‬, (‫)ع‬, (‫)س‬, (‫)ل‬, (‫)ن‬, (‫)ق‬, (‫ )ص‬tetapi tidak diiringi oleh huruf yang

bertasydid dan terdapat pada pembukaan surat-surat juga.

38
‫ال فِـي ال ُقر ِ‬
‫آن ال َك ِريـ ِم‬ ‫اَل ِمثَ ُ‬ ‫نَـوعُ ال َم ِد اللَّ ِزِم‬ ‫َرق ٌم‬

‫اَلـ َحآقَّةُ (الـحاقة ‪)١ :‬‬ ‫اَللَّ ِز ُم ال َكلِ ِم ُّي ال ُمثَـ َّق ُل‬ ‫‪١‬‬

‫ءَآآل َن َوقَد ُكنـتُم بِ ِه تَستَـع ِجلُو َن (يونس ‪)٥١ :‬‬ ‫اَللَّ ِز ُم ال َكلِ ِم ُّي ال ُم َخ َّف ُ‬
‫ف‬ ‫‪٢‬‬

‫ال ـم (البقرة ‪)١ :‬‬ ‫اَللَّ ِز ُم الـ َحرفِـ ُّي ال ُمثَـ َّق ُل‬ ‫‪٣‬‬

‫الر (يونس‪)١ :‬‬ ‫اَللَّ ِز ُم الـ َحرفِـ ُّي ال ُم َخ َّف ُ‬


‫ف‬ ‫‪٤‬‬

‫‪HURUF-HURUF PADA PEMBUKA SURAT-SURAH‬‬

‫آن ال َك ِريـ ِم‪َ ,‬و َه ِذهِ الـ ُح ُرو ُ‬


‫ف تُـق َرأُ ُم َف َّرقَةً‬ ‫َُ‬ ‫َ‬ ‫ف ال ُم َقطَّ َعةُ ِه َي ُح ُرو ٌ‬
‫ف الَّتِـي تُـوج ُد فـِي أَ َّو ِل سوِر ال ُقر ِ‬ ‫اَلـ ُح ُرو ُ‬
‫‪Huruf-huruf muqotto’ah yaitu huruf-huruf yang terdapat diawal surah-surah Al-Qur’an Al-Karim, dan‬‬
‫‪huruf-huruf muqotto’ah ini dibaca secara terpisah-pisah.‬‬

‫‪) ,‬س( ‪ ), sin‬ر (‪ ), ro‬ح (‪ ), ha‬ا ( ‪Jumlah Huruf-huruf muqotto’ah ada empat belas huruf yaitu huruf alif‬‬
‫‪).‬ي( ‪ ), ya‬هـ ( ‪ ) ha‬ن( ‪ ), nun‬م ( ‪ ), mim‬ل ( ‪ ), lam‬ك ( ‪), kaf‬ق ( ‪ ), qof‬ع ( ‪ ), ‘ain‬ط (‪ ), tho‬ص ( ‪shod‬‬

‫‪HUKUM HURUF-HURUF PADA PEMBUKA SURAH-SURAH‬‬

‫ال فِـي ال ُقر ِ‬


‫آن ال َك ِريـ ِم‬ ‫اَل ِمثَ ُ‬ ‫نَـوعُ ال َم ِد‬ ‫ف ال ُم َقطَّ َعةُ‬
‫اَلـ ُح ُرو ُ‬ ‫َرق ٌم‬

‫يس (يس ‪)١ :‬‬ ‫َم ٌّد الَ ِزٌم ( ِس ُّ‬


‫ت َح َرَكات)‬ ‫س( ِسْي)‪,‬‬ ‫‪١‬‬
‫‪Mad Lazim 6 Harokat‬‬ ‫صاد)‪,‬ق(قَاف)‪,‬ك( َكاف)‬ ‫ص( َ‬
‫ل(الَم)‪ ,‬م( ِميم)‪,‬ن(نُـون)‬
‫(ح َرَك َاَت ِن)‬ ‫ِ‬
‫طه ( طه ‪)١ :‬‬ ‫َم ٌّد طَبِيع ٌّي َ‬ ‫ح( َحا)‪ ,‬ر( َرا)‪ ,‬ط(طَا)‪ ,‬ه( َها)‪,‬‬ ‫‪٢‬‬
‫‪Mad Thobi’iy 2 Harokat‬‬ ‫ي( َاي)‬
‫كهيـعص ( مريـم ‪)١ :‬‬ ‫الشبَ ِاع َوالتَّـ َو ُّس ِط‬
‫َج َوا ُز ِ‬ ‫ع ( َعْي)‬ ‫‪٣‬‬
‫‪Bisa Dibaca Isyba’ (6 Harakat) dan‬‬
‫)‪Tawassuth ( 4 Harokat‬‬

‫ال ـم (البقرة ‪)١ :‬‬ ‫الَ َم َّد فِيـ َها‬ ‫ا (أَلِف)‬ ‫‪٤‬‬
‫‪Tidak Ada Mad Pada Huruf Alif‬‬

‫‪39‬‬
TERJEMAHAN BAIT KE 58 SAMPAI 61

‫َالَـخََاتَـمَ َة‬
PENUTUP

ِ َ‫ َعلَـى تَـمـ ِام ِـه بِـلَ تَـن‬# ‫) وتَ َّـم ذَا النَّـظـم بِـحـم ِـد الـلَّ ِـه‬٥٨
‫ـاهـي‬ َ َ ُ َ
58. Telah selesai bait syair ini dengan memuji nama Allah atas kesempurnaanNya yang tiada
habisnya.

‫ ََت ِريـ ُخ َهـا بُش َـرى لِ َمـن يُـت ِقنُـ َهـا‬# ‫) أَبـيَاتُـهُ نَ ٌّـد بَـ َدا لِ ـ ِذي النُّ َـهـى‬٥٩
59. Bait-baitnya adalah tumbuhan yang harum wanginya yang nyata bagi orang yang berakal, tanggal
penulisan bait-bait syairnya merupakan kegembiraan bagi orang yang menguasainya

ِ ‫ علَـى ِخت ِـام الَنبِـي‬# ‫ـسـلَم أَب ـ َدا‬


‫ـاء أَح َـمـ َدا‬َ َ َ َ ُ َّ ‫لصـلَةُ َوال‬
َّ ‫) ثُ َّـم ا‬٦٠
60. Kemudian sholawat dan salam semoga selalu tercurahkan kepada penutup para nabi yaitu nabi
Muhammad ‫سلَّ َم‬ ِ
َ ‫صلَّى للاُ َعلَيه َو‬
َ

ِ ‫ وُكـ ِل قَــا ِرئ وُكـ ِـل س‬# ‫ـب وُكـ ِـل تَـابِـ ِع‬ َّ ‫) َواآل ِل َو‬٦١
‫ـامـ ِع‬ َ َ َ ِ ‫الصح‬
61. Dan juga keluarganya, para sahabatnya dan seluruh pengikutnya, serta setiap pembaca dan setiap
pendengar Al-Qur’an.

PENJELASAN BAIT KE 58 SAMPAI 61


PENUTUP

Telah sempurna bait syair ini dengan mengucapkan pujian kepada Allah dan bersyukur serta

ٌّ َ‫ ”ن‬yaitu sejenis tumbuhan


memuji-Nya karena telah selesainya bait syair ini. Bait-bait syair ini adalah “‫ـد‬

yang harum yang terlihat jelas bagi orang yang berakal. Tanggal pembuatan “matan tuhfatul athfal”

merupakan kegembiraan bagi orang memahaminya, menghapalnya serta menguasainya. Kata “ ‫"نَ ٌّـد بَـ َدا‬

menunjukkan jumlah bait matan tuhfatul-athfal yang berjumlah 61 bait. Adapun kata " ‫"بُش َـرى لِ َمـن يـُت ِقنُ َـهـا‬

menunjukkan tahun penulisan matan tuhfatul-athfal yaitu pada tahun 1198 H.

40
Adapun untuk memudahkan dalam mengkonversi huruf-huruf hijaiyyah menjadi angka-angka
maka rumusnya terdapat pada tabel berikut :

BILANGAN SATUAN BILANGAN PULUHAN

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 20 30 40 50 60 70 80 90

‫أ‬ ‫ب‬ ‫ج‬ ‫د‬ ‫ه‬ ‫و‬ ‫ز‬ ‫ح‬ ‫ط‬ ‫ي‬ ‫ك‬ ‫ل‬ ‫م‬ ‫ن‬ ‫س‬ ‫ع‬ ‫ف‬ ‫ص‬

BILANGAN RATUSAN SERIBU

100 200 300 400 500 600 700 800 900 1000

‫ق‬ ‫ر‬ ‫ش‬ ‫ت‬ ‫ث‬ ‫خ‬ ‫ذ‬ ‫ض‬ ‫ظ‬ ‫غ‬
Adapun konversi huruf-huruf hijaiyyah yang terdapat pada matan tuhfatul athfal adalah sebagai berikut :

‫نَ ٌّـد بَـ َدا‬

‫ن‬ ‫د‬ ‫ب‬ ‫د‬ ‫ا‬


50 4 2 4 1

ٌّ َ‫ ”ن‬jika dikonversikan kepada angka adalah 50 + 4 + 2 + 4 + 1 = 61


Jadi kata “‫ـد بَـ َدا‬

Jumlah 61 Menunjukkan Jumlah Bait Matan Tuhfatul Athfal Yang berjumlah 61 bait.

‫بُش َـرى لِ َمـن يُـت ِقنُ َـهـا‬

‫ب‬ ‫ش‬ ‫ر‬ ‫ي‬ ‫ل‬ ‫م‬ ‫ن‬ ‫ي‬ ‫ت‬ ‫ق‬ ‫ن‬ ‫ه‬ ‫ا‬
2 300 200 10 30 40 50 10 400 100 50 5 1

Jadi kata “‫ ”بُش َـرى لِ َمـن يـُت ِقنُ َـهـا‬jika dikonversikan kepada angka adalah 2 + 300 + 200 + 10 + 30 +40 + 50 +
10 + 400 + 100 + 50 + 5 + 1 = 1198
Jumlah 1198 Menunjukkan Tahun selesainya Matan Tuhfatul Athfal yaitu pada tahun 1198 Hijriyyah.
Kemudian sholawat dan salam semoga selalu tercurahkan kepada penutup para nabi yaitu nabi
Muhammad ‫سلَّ َم‬ ِ
َ ‫صلَّى للاُ َعلَيه َو‬
َ beserta keluarganya, para sahabatnya dan seluruh pengikutnya, serta setiap
orang yang membaca dan mendengarkan Al-Qur’an.

ُ ‫الصالِـ َحا‬
‫ت‬ َِِّ ‫اَلـحم ُد‬
َّ ‫ّلِل الَّ ِذي بِنِع َمتِ ِه تَتِ ُّم‬ َ
41
MARAJI (SUMBER REFERENSI)

• Al-Qur’an Al-Karim.

• Matan “Tuhfatul_Athfal” Karangan Syaikh Sulaiman Bin Husain Bin Muhammad Bin Syalabiy Al-
Jamzuriy.

• Kitab “Aisarul_Maqol Fi Syarhi Tuhfatil Athfal” Karangan Syaikh Muhammad Rofiq Mu’min Asy-
Syubukiy, Alukah : Palestina 2015

• Kitab “At-Tajwidul_Muyassar” Karangan Syaikh DR. Ali Bin Abdurrahman Al-Huzaifi, Mujamma’
Malik Fahd Lithiba’ah Mushaf Syarif, Madinah Al-Munawaroh, 2020 M

• Kitab “Tajwidul Huruf” Kajian Muhadoroh Syaikh Abdul Qodir Muhammad Tamam ‘Ali Al-Ausiy,
disusun oleh ustadz Rhomadhon ‘Aliy , Kairo, Mesir 2017

• Kitab “Ilmu Tajwid dan Contoh Penerapannya Metode Al-Ahsan Dilengkapi Pembahasan Makhroj
dan Sifat-Sifat Huruf” Karangan Abu Ahmad Al-Maidaniy, Deli Serdang 2022

• Https://Mawdoo3.Com.

• https://ketabpedia.com.

• http://tajweed-alquraan.blogspot.com.

• https://www.alukah.net.

• https://tajwid.web.id

42

Anda mungkin juga menyukai