Paugeran, Watak, lan

Sasmita Tembang Macapat

Tembang macapat duwe paugeran, watak, lan sasmita dhewe-dhewe.
Andharane kaya mangkene.
1 Paugeran Tembang Macapat
Guru Wilangan lan
Tembang Macapat Guru Gatra
Guru Lagu
Maskumambang 4 12i, 6a, 8i, 8a
Mijil 6 10i, 6o, 10e, 10i, 6i, 6u
Kinanthi 6 8u, 8i, 8a, 8i, 8a, 8i
Sinom 9 8a, 8i, 8a, 8i, 7i, 8u, 7a, 8i,
12a
Asmaradana 7 8i, 8a, 8e, 8a, 7a, 8u, 8a
Gambuh 5 7u, 10u, 12i, 8u, 8o
Dhandanggula 10 10i, 10a, 8e, 7u, 9i, 7a, 6u,
8a, 12i, 7a
Durma 7 12a, 7i, 6a, 7a, 8i, 5a, 7i
Pangkur 7 8a, 11i, 8u, 7a, 12u, 8a, 8i
Megatruh 5 12u, 8i, 8u, 8i, 8o
Pocung 4 12u, 6a, 8i, 12a

2 Watak lan Sasmita Tembang Macapat

Saben tembang macapat ngandhut watak lan sasmita dhewe-
dhewe. Andharane mangkene.
a. Maskumambang duwe watak susah, sedhih, lan melas asih.
Mula cocog kanggo nelakake rasa kasedhihan kang ngenesake.
Sasmitane yaiku maskumambang, kampul, maskentir, kambang,
kentir.
b. Mijil duwe watak tinarbuka. Mula pantes kanggo nelakake pitutur
nasehat lan crita katresnan utawa asmara. Sasmitane yaiku mijil,
pamijil, wijil, wiyos, raras, medal, sulastri.
c. Sinom duwe watak sabar, grapyak, lan sumanak. Mula lumrahe
kanggo nelakake crita kang ngemu piwulang lan pitutur. Sasmitane
yaiku sinom, taruna, anom, weni, nom, srinata pamase, logondang,
rema, pangrawit, mudha.
d. Kinanthi duwe watak seneng, tresna asih, mituturi, nuladhani lumrah
kanggo menehi pitutur lan crita kang nelakake rasa tresna asih.
Sasmitane yaiku kinanthi, kanthi, gandheng, kanthil.
e. Asmarandana duwe watak tresna asih lan sedhih. Mula pantes
kanggo nelakake rasa brangta, kayungyun, tresna asih, lan crita
katresnan liyane. Sasmitane yaiku asmaradana, asmara, brangta,
kingkin, yungyun.
f. Gambuh duwe watak grapyak, sumanak. Mula cocog kanggo
nyritakake pitutur. Sasmitane yaiku gambuh, buh, jumbuh, tambuh.
g. Dhandhanggula duwe watak luwes, kemes, lan ndudut ati. Mula
pantes kanggo nelakake crita apa bae, ing ngendi bae, lan kahanan
apa bae. Upamane, kanggo mula bukaning crita, pambuka gendhing,
panutuping crita. Sasmitane yaiku dhandanggula, sarkara, hartati,
dhandhang, madu, manis, sari bremana, gula drawa gagak, kaga
tresna.
h. Durma duwe watak galak, seneng, lan ngemu kenepson. Mula cocog
kanggo wong ing kahanan paprangan. Sasmitane yaiku durma, dur,
undur, sirna, galak.
i. Pangkur duwe watak seneng, antepan ati, lan gagah. Mula pantes
kanggo nyritakake crita kagol, mangkelake, pitutur kang disebabake
rasa mangkel lan kahanan paprangan. Sasmitane yaiku pangkur,
wuntat, pungkur, ungkur, yudakenaka.
j. Megatruh duwe watak sedhih lan kentekan pangarep-arep. Mula
lumrah kanggo nelakake crita kang nggrantesake ati. Sasmitane
yaiku duduk wuluh truh, megatruh, pegat, duduk, wuluh, luh.
k. Pocung duwe watak sakepenake lan kurang greget. Mula lumrahe
kanggo nelakake geguyonan lan pitutur. Sasmitane yaiku pucung,
kaluwak, wanda ‘cung’.
Kajumbuhake saka maneka sumber.