Anda di halaman 1dari 4

VERSAUN INTERNACIONAL SOBRE GOVERNAAUN DIAK1

Husi Alarico da Costa Ximenes,2 Koalia kona-ba governasaun hau hakarak hahu kedas husi nia liafuan orizinal. Governasaun diak nia abut loloos mai husi liafuan English bolu ka temi ho naran Governance depois maka mosu tuir liafuan hanesan governasaun ka governo, Pemerintahan, no selukseluk tan. Depois hatene tiha lianfuan orizinal nee tuir mai iha nee hakarak ms haketak buat ka liafuan rua neeb diferensia mabe sira sai tiha liafuan ida deit ona neeb iha sentidu signifikadu importante ba ita hanesan pesol, grupu, sosidade, nasaun neeb luta atu redus Mal-Administrasaun ka KKN iha ita nia nasaun. Lia fuan rua nee maka permeiro ita temi governance ka governasaun no ida fali ita bolu good ka diak. Ita hahu ho permeiro, katak kuando ita koalia sobre governasaun ka governo hanoin katak diak liu ita buka hatene lae saida mak governasaun ka governu nee. S ita analis didiak sobre Liafuan governasaun ka governo entaun iha nee existe buat tolu (3) neeb mak importante para ita hatene. Hau hanoin katak iha buat barak maka existe maibe iha akoziaun nee hau hakarak mensional buat tolu (3) nee deit para hodi loke ita nian hanoin ka analiz kona-ba governasaun ka governo tanba dala ruma partisipante sira ms iha konstu kona-na ida nee. Buat tolu (3) neeb maka existe iha governasaun ka governo nee maka: 1). Governa nee katak haruka halao serbisu; 2)3. Governa nee katak instituisaun neeb halao ka kaer poder ukun nian; 3). Governasaun katak hahalok, maneira, husi instituisaun neeb maka governa nee4. Ho lianfuan seluk ita bele dehan katak governasaun nee mak sistema monitorizasaun ba instituisaun pbliku sira no jere rekursu sira neeb iha para hodi garantia banati tuir lei (kumpre ba lei neeb mak vigora). Depois tuir mai maka liafuan diak ka good. Liafuan diak nia sentidu katak valor sira neeb atu tane aas kona-ba povo nia hakarak, valor sira neeb aumenta-tan kapasidade povo nian para hodi
1

Topic workshop nee hatoo husi Sr. Billy Reprezentante Agencia Espaola de Cooperaci Internacional pada El Desarrollo mai hau (Alarico da Costa Ximenes,) atu hatoo ba Estudante Escola Paulo VI 2 Hanesan Consultur National Junior iha Dirasaun Nacional Boa Governao, PDHJ, Timor-Leste, 2010 3 A. W. Widjaja, Etika Administrasi Negara, Bumi Aksara, hal.11 4 Alarico da Costa Ximenes, Etika Pemerintahan ( Kumpulan Pendapat Ahli-Ahli Terpilih), Edisi Pertamama, 2005,hal.5

alkansa objetivu nacional hanesan dezemvolvimentu sustentabilidade ba povo. Povo bele hamrik mesa no respeito ba valor sociais. Governo halao nia funsaun ho efetivu no efikas. Husi diferensia neeb maka temi ona iha leten iha fali parte ida nee ita sei haree no analis kona-ba governasaun diak ka Boa Governao neb iha deit konsetu ida neeb ita temi governasaun diak. Nasaun ida neeb ita dehan katak nasaun nee nia governasaun nee diak tebes intermos la iha prtika Mal-Administrasaun, KKN, katak prosesu hola ka foti desizaun no implementa desizaun hirak nee katak tenki livre husi abuzo korupsaun; Desizaun bazeia ba lei, nee signifikan katak kualker desizaun neeb relasiona ho interese sidadaun kan nasaun bazeia ba lei la bele desizaun nee foti eh hola tuir governante sira nia harak ka selera deit; Desizaun nee tenki asegura ba respeito Direito Civic, Poltika, Ekonomia, Social no Kultura sidadaun nian. Governasaun atu diak hanoin katak ita tenki buka hatene s mak sai hanesan ajente husi governasaun diak nee hodi nunee katak klaro mai ita ema sira nee maka sai nuudar ajente governasaun diak para dala ruma sira halo prtika Mal-Administrasaun ka KKN ita bele ba informa ba autoridade ka organun kompetente hanesan PDHJ ka Komisaun Anti Korupsaun, no selukseluk tan. Ajente husi governasaun diak nee maka: a). Politika nain sira neeb ida ita bolu governantes ida fali ita bolu Estado; b). Sosidade civil maka fahe ba hanesan setr pbliku, setr privadu, setr ONG sira. Buat neeb importante katak molok ita ba informa ka keixar sira ba orgaun kompetente , ita tenki hatene Karaktestiku ka esensia direita husi governasaun diak mak saida deit. Karakteristiku governasaun diak maka hanesan: a). Transparansia; katak hametin fiar entre governu no povu sira liu husi informasaun no garantia fasilidade ba povo atu hetan no asesu informasaun neeb loos b). Responsabilidade ka responsivu signifika katak harii kosensia governantes sira nian ba aspirasaun povu no la iha ezepsaun; c). Prestasaun de Contas; d). Partisipasaun no akumpahamento husi sidadaun sira. No karakteristiku indereita ka esensial indereita husi governasaun diak maka: a). Bontade ka hakarak ajuda hadia buat neeb tuir ita nia hanoin katak iha buat balun lao la tuir regras ka lei; b). Hadomin nia rai ka patriotismo no interese ba diak ema barak nian ( bem comum); c). Siceridade; d). Hadomi futuru. Karakteristiku sira nee hotu ho objetivu hodi ita atu hatene sobre objetivu husi governasaun diak.

Objetivo husi governasaun diak mak: a). Kumpri obrigasaun husi lei; b). Garantia ba paz sosial; c). Protesaun ba propidade privada; d). Livre atu hatoo hanoin; e). Garantia justisa ba hotuhotu nee signifikan katak ema hotuhotu tanto elit ka povu iha dereito hanesan atu hetan garantia justisa neeb justo la haree ba pozisaun ka ema nia kargu, sidadaun hotuhotu iha lei nia okos la iha ema ida mak iha lei nia leten. Governasaun diak iha nasaun dezemvolvidu sira mak hanesan: a). Lei sira klaro no forte iha kastigu, izempol hanesan iha Taiwan ema neeb prtika korupsaun nia hetan kastigu perfeitu ka hukuman seumur hidup; b). Protesaun ba rekurso Estado nian; c). Hamos birokrasia signifika katak birokrasia governo nian la bele bokur hodi nunee bele halao atividade ho efetivu no efikas; d). Luta hasoru kurupsaun; e). Respeito ba Direitos Humanus; f). Distribuisaun rekurso Estado hanesan ba ema hotuhotu; g). Iha kontrolu ba rekuso Estado. Governasaun diak iha nasaun kiak sira ka nasaun sira neeb iha hela prosesu dezemvolvimento maka: a). Birokrasia Aas; b). Korupsaun Aumenta; c). Utiliza kargu pbliku sira para harico-an; d). Abuzo poder; e). Indisiplina, fahe rekurso Estado nian la hanesan; f). Demokrsia fraku signifikan katak la iha oportunidade ka tempu ba sosidade sira atu koalia ho livre tanba sei iha presaun husi lider sira ka dala ruma povu sira hakarak koalia lia loos kona-ba governante sira nia serbisu mabe hanoin sira hanesan nee hatoo ba lider sira bele dehan fali nee kontra nasaun ka defamasaun entaun povo tauk atu hatoo ba governantes sira; g). Konsertasaun poder iha poltiku nain sira ho nia sentidu katak waihira poder nee konserta ona iha ema ka orgaun poltika ida entaun ida nee bele f vantejen atu sala uza sira nia poder, tanba poder neeb iha ema sei sala uza no poder neeb absulto sei sala uza absultomente. . Asaun neeb presiza dezemvolve maka: 1). Dezemvolve kultura neeb hadomi ba rai, nee hakarak dehan katak ita serbisu atu hadia ka dezemvolve ita nia rai rasik neeb tenki kria kultura neeb respeitu ba natura la bele estraga natura noms tenki hadomin malun hanesan ita hadomi ita nia-an rasik; 2). Kuidade rekurso material sira no financeiro Estado nian ; 3). Obrigasaun buat buat neeb mak lei dehan ka haruka; 3). Partisipasaun sidadaun hotu-hotu ho governasaun sira nee signifikan katak iha prosesu foti ka hola desizaun neeb deit povu tenki involve hahu husi proses planamentu,implementasaun, monitorizasaun, benivisu no evaluasaun kualker programa presiza involvimento povo nian; 4). Existe liberdade ba opiniaun katak la iha bandu ba

sidadaun atu hasai nia idea sobre governante sira neeb maka implementa governasaun diak wainhira sira halo erro ka sala ruma ka prtika Mal-Administrasaun no KKN iha prosesu halao atividade serbisu governo nian ba povu sira. Ida nee mak hanesan informasaun sobre governasaun diak iha Mundo.

Anda mungkin juga menyukai