COLLI
Oleh : dr. Erie BPS Andar, Sp.BS, PAK
PENDAHULUAN
Petunjuk praktikum ini dibagi menjadi tiga bagian yaitu: bagian I digunakan
sebagai pendamping Modul 2.1, Bagian II digunakan sebagai pendamping
Modul 2.2 dandan bagian III sebagai pendamping modul Modul 2.3.
BAGIAN I
OSTEOLOGIA
Pada modul 2.1 pelajarilah tulang cranium khususnya pandangan atas
( normaverticalis / superior ), pandangan belakang ( normaoccipitalis ),
pandangan lateral ( normalateralis) serta permukaan cranium sebelah dalam
( facies cerebralis / facies interna )
Norma verticalis/ superior:
Pelajari Ossa capitis( rangka kepala ) khususnya ossa crania dan sebutkan
kedelapan tulang penyusunnya.
1
Identifikasi dari norma lteralis bangunan berikut:
Ossa cranii : Os occipitale ,os temporale, os sphenoidale, os frontale.
Ossa faciei yang terlihat( os zygomaticum, maxilla mandibula, os
nasale dan os Lacrimale dibahas pada bagian II ( modul2.2 ).
Suturae cranii :Spheno frontale, spheno parietale, spheno squamosa,
parieto mastoidea coronalis, lamdoidea, occipito mastoidea
Titik :Pterion, Asterion, Stephanion, tuber frontale, tuber parietale,
protuberantia
occipitalisexterna ( inion )
Garis : Linea temporalis superior danlinea temporalis inferior
2
Gambar3 :calvarium norma occipitalis
1. .
1
2. . 3
5
3.
4. 2
5. . 7
6. . 4
7.
Ilustrasi klinis :
3
Pada fraktura( patah tulang ) calvaria disebutkan lokasi di tulang apa,
kanan atau kiri, bentuk frakturnya ( linier, stelata atau depressed/
impresi )
Contoh : fraktura linier os frontale
Fraktura stelata os parietale sinistra
fraktura depressed / impresi os occipital
Sedang fraktura yang melewati sutura disebut fraktura diastasis misalnya
fractura diastasis sutura coronalis
Cara membuka calvaria
Incisi sekaligus seluruh lapisan( Cutis, subcutis, galea aponeurotica dan m.
temporalis ) dari auricular kiri ke auricular kanan melewati vertex, kemudian
singkapkan ke anterior sampai glabella dan ke posterior sampai melewati
inion.
Pasang karet gelang 1 cm di cranial protuberantia occipitalis externa, 1 cm
di cranial glabella dan tandailah lokasi karet tersebut.
Calvaria digergaji mengiku titanda tersebut di atas, memotong tabula
externa sampai mencapai diploe ditandai dengan serbuk gergaji berwarna
merah. Pasang elevator periosteum atau pahat pada alur gergaji dan
patahkan tabula interna dengan pukulan pahat mengelilingi seluruh alur.
MENINGES
Meninges ( tunggal : meninx ) adalah lapisan pembungkus otak setelah
calvaria diangkat, dan dari luar ke dalam terdiri dari Pachymeninx :
duramater, serta Leptomenynx yaitu: arachnoidea mater dan piamater.
Perhatikan pembungkus otak yang tebal, duramater dan tampak tonjolan-
tonjolan seperti beras sepanjang sinus sagittalis superior. Tonjolan ini
disebut Granulationes arachnoideae merupakan tempat Liquor
cerebrospinalis berdifusi kealiran darah vena. Cari arteria meningea
media pada duramater.
Ilustrasi klinis:
Pada trauma capitis yang mengakibatkan fraktur calvaria akan
mengakibatkan robeknya vasa meningea media dan menyebabkan
perdarahan di luar duramater yang disebut Hematoma epidural
( extradural ). Bentuk hematoma ini biconvex ( lentiformis ) karena
duramater yang meregang tidak dapat melewati sutura ( Duramater melekat
erat pada sutura).
Awalnya penderita kehilangan kesadaran sesaat, kemudian sadar penuh (
Lucid interval ) kemudian setelah hematoma terkumpul banyak dan
4
mengakibatkan tekanan tinggi intra cranial penderita tidak sadar lagi sampai
meninggal bila tidak dilakukan intervensi.
Basis cranii.
Basis cranii( dari interior )terdiri atas tiga cekungan yaitu (1) fossa cranii
anterior, (2) fossa cranii media dan (3) fossa cranii posterior.
5
sulci arteriosiet venosi r. anterior et posterior a. meningea
media, eminentia arcuata, tegmen tympani, hiatus canalis n.
petrosi majoris et minoris, impression trigemini
1. 10.
2. .. 11.
..
3. .. 12.
.
4. .. 13.
.
5. .. 14.
.
6. ............. 15.
.
7. 16.
.
6
8. 17.
.
9. 18.
.
SINUS DURAEMATRIS
Pada preparat encephalon dan meninges yang sudah dilepas identifikasi:
Sinus sagittalis superior, Confluens sinuum, Sinus transversus, Sinus
sigmoideus, Lacunae
Lateralis, Sinus occipitalis, Plexus basilaris, sinus sphenoparietalis.
Pada basis crania setelah duramater diangkat identifikasi : Sinus
cavernosus,sinus petrosus
inferior, sinus petrosus superior, sinus intercavernosus.
Pada preparat meninges setelah dilepas dari encephalon identifikasi: sinus
sagittalis inferior,
sinus rectus
1 4
4 2
9
5
6
10
1 11
7 12
13
80
7
Nervus vestibule cochlearis, Nervus glossopharyngeus, Nervus vagus, Nervus
accessorius ( radix cranialis dan radix spinalis ) serta Nervus hypoglossus.
1
1
10
3
2 16
4
5 17
6 1 1
1 1
7
8 1 1
21
9 7
1
8
1. 10.
2. .. 11.
..
3. .. 12.
..
4. .. 13.
5. 14.
.
6. 15.
.
7. 16.
..
8. .. 17.
.. 2
9. .. 19.
.. 4
6
1. . 7
2. . 8 1
2
8
3. .
4. . 3
5. .
6. . 5
7. .
8. .
MEDULLA SPINALIS
Pada preparat yang dipilih cadaver diposisikan telungkup. Bersihkan otot
paraspinal. Potong lamina vertebra dareah Lumbosacral atau cervical.
Setelah duramater spinalis terexpose, dibuka secara longitudinal.
Identifikasi:
Fillum terminale ( Fillum terminale pars duralis , Fillum terminale parapialis )
Intumescentia cervicalis, intumescentia lumbosacralis, conus medullaris,
Pars spinalis filiterminalis,
Cauda equina, Radix anterior nervi spinalis, radix posterior nervi spinalis.
1
2
3
4
65
7
8
9
10
9
11
12
13
1. ..........................................
2. ........................................
..
3. ..........................................
4. .........................................
..
5. ..........................................6. .........................................
.
7. ..........................................8. .........................................
.
9. ..........................................10. .........................................
.
11. ..........................................
12. .........................................
.
13. ..........................................
14. .........................................
.
CORTEX CEREBRI
10
Hemisphrium cerebri, Fissura longitudinalis cerebri, Margo superior,
margoinferomedialis, margo inferolateralis, Sulcus centralis, Sulcus lateralis (
ramus posterior, ramus ascendens, ramus anterior ), Sulcus
parietooccipitalis, Incisura preoccipitalis.
Lobus insularis ( Insula Reylii ) : Gyri insulae ( Gyrus longus insulae, Gyrus
breves insulae ), Sulcus centralis insulae, Sulcus circularis insulae, Limen
insulae.
11
Lobus parietalis: Lobulus paracentralis ( gyrus paracentralis posterior ),
Precuneus, Sulcus subparietalis, Sulcus parietooccipitalis.
Lobus limbicus : Sulcus cinguli, Gyrus cinguli ( isthmus gyri cinguli ), Gyrus
fasciolaris, Gyrus parahippocampalis, Uncus, Sulcus hippocampalis, Gyrus
dentatus , Sulcus fimbriodentatus, Fimbria hippocampi, Sulcus collateralis,
Sulcus rhinalis.
1
1. .........................
2
.......
3
2. .........................
4
.......
5
3. .........................
6
.......
7 4. .........................
.......
5. .........................
12
8
. 1. ............................
....
2. ............................
....
3. ............................
....
4. ............................
....
5. ............................
....
6. ............................
1
2
3
4
5
6
7
8
13
13
14 1
15
3 2
16
2 3
17
4 4
18 18
6 5
19 5
6
20 7
20
21 8
8
9
22 9
10
11 11
12
1. .......................................... 12.
.. ............................................
2. .......................................... 13.
.. ............................................
3. .......................................... 14.
.. ............................................
4. .......................................... 15.
.. ............................................
5. .......................................... 16.
.. ............................................
6. .......................................... 17.
.. ............................................
7. .......................................... 18.
.. ............................................
8. .......................................... 19.
.. ............................................
9. .......................................... 20.
.. ............................................
14
10. .................................. 21.
.......... ............................................
11. .................................. 22.
.......... ............................................
7
5
6 8
7 6
10
8
1 11
12
13
15
1. .......................................... 7. ..........................................
.. ..
2. .......................................... 8. ..........................................
.. ..
3. .......................................... 9. ..........................................
.. ..
4. .......................................... 10.
.. ............................................
5. .......................................... 11.
.. ............................................
6. .......................................... 12.
.. ............................................
13. ..................
..........................
TRUNCUS ENCEPHALI ( BATANG OTAK )
16
Pons :
Sulcus basilaris, Pedunculus cerebellaris medius, angulus ponto cerebellaris.
Mesencephalon :
Fossa interpeduncularis, Substantia perforate posterior, Sulcus
nerviocculomotorii, Pedunculus cerebri ( Crus cerebri, Sulcus lateralis
mesencephali, Tegmentum mesencephali, Trigonum lemnici lateralis )
Facies dorsalis:
Medulla oblongata:
Sulcus medianus posterior, Sulcus postero lateralis, Pedunculus cerebellaris
inferior ( Corpus restiforme ), Tuberculum trigeminale, Tuberculum cuneatum,
Tuberculum gracile, Obex
Mesencephalon
Pedunculus cerebellaris superior, Lamina tecti / lamina quadrigemina
( Brachium colliculi inferioris, Brachium colliculi superioris, Colliculus inferior,
Colliculus superior ),
1
7
5 17
8
10
1............................................ 6. .........................................
...
2............................................ 7. ..........................................
.
3............................................ 8. ..........................................
.
4............................................ 9. ..........................................
.
5............................................ 10. ........................................
...
8
9 1
10 11
11 2
10 3
4 4
12 5 5
6
13 13
7
14
14 18
1. .. 8.
..
2. .. 9.
..
3. .. 10.
..
4. .. 11.
..
5. .. 12.
..
6. .. 13.
..
7. .. 14.
..
CEREBELLUM
Facies superior, Facies inferior ( Pada preparat yang belum dipisahkan dari
truncus encephali Facies anterior tak tampak ).
19
Lingula cerebella sesuai dengan Vincula lingulae
Fissura precentralis (Fissura post lingualis )
Lobulus centralis sesuai dengan ala lobuli centralis
Fissura preculminalis ( Fissura post centralis )
Culmen sesuai dengan Lobulus quadrangularis anterior
Fissura prima ( Fissura preclivalis )
Lobus cerebelli posterior
Declive sesuai dengan Lobulus quadrangualis posterior
Fissura posterior superior ( Fissura post clivalis )
Folium vermis sesuai dengan Lobuli semilunares ( Lobulus ansiformis )
Fissura horizontalis ( fissureintercruralis )
Tuber sesuai dengan Lobulus gracillis
Fissura pre biventralis ( Fissura prepyramidalis )
Pyramis sesuai dengan Lobulus biventer
Fissura secunda ( fissure pospyramidalis
Uvula sesuai dengan Tonsilla cerebella ( Para flocculus ventralis )
Fissura postero lateralis
Lobus flocculo nodularis
Nodulus sesuasi dengan Flocculus
Pada preparat yang belum dipisahkan dari truncus encephali potong ketiga
Pedunculi cerebellaris Vellum medullare superius et inferius dan fastigium
dan dengan hati hati tonsilla diangkat. Kemudian vermis dipotong pada
bidang median ( tepat ditengah ) sehingga tampak Arbor vitae , Dari
hemispherium cerebella kiri dibuat potongan sagittal dan dari hemispherium
kanan dibuat potongan sejajar facies superior, Identifikasi:
Cortex cerebelli,
20
1...................................
.........
2...................................
.........
3...................................
.........
4...................................
.........
5...................................
.........
1.......................................
.....
2...................................
.........
3...................................
.........
4...................................
.........
5...................................
.........
21
1
21
3
3
47
3
2
4 4
5
1
1
3
1
5
4
22
5
23
1. ...................................... 4. ....................................
..... .......
2. ...................................... 5. ....................................
..... .......
3. ...................................... 6. ......................................
..... .....
1
1
2
1
1 3
2
1
4
3
1
4 5
6
7
1
8
5
1 9
6
1
0
24
1. .......................................... 9. ..........................................
.. ..
2. .......................................... 10.
.. ............................................
3. .......................................... 11.
.. ............................................
4. .......................................... 12.
.. ............................................
5. .......................................... 13.
.. ............................................
6. .......................................... 14.
.. ............................................
7. .......................................... 15.
.. ............................................
8. .......................................... 16.
.. ............................................
5 2
3
6
25
1. .......................................... 4. ........................................
. ...
2. .......................................... 5. ...........................................
.
3. .......................................... 6. ..........................................
. .
26