2017
Mengetahui
Kepala Sekolah,
Syukur alhamdulillah kepada Allah SWT, atas rahmat dan ridhonya sehingga
penyusunan modul membaca aksara Jawa bisa terselesaikan. Modul ini disusun untuk
memenuhi kebutuhan Bahan Ajar Bahasa Jawa bagi siswa Kelas IX untuk Standar
Kompetensi: Membaca aksara Jawa. Modul ini terdiri atas sejumlah kegiatan yang memuat
Pendahuluan, standar Kompetensi, kompetensi dasar, kegiatan pembelajaran 1, kegiatan
pembelajaran 2, penutup, daftar pustaka, glossarium.
Setelah mempelajari modul ini diharapkan anda tidak lagi menganggap Bahasa Jawa
sebagai pelajaran yang sulit dan membosankansebagai, tetapi sebagai suatu pengetahuan
yang memiliki nilai nilai budaya yang luhur. Di samping itu anda dapat mengembangkan
nilai-nilai karakter budaya bangsa nilai ini diharapkan akan membawa anda dan bangsa kita
pada kehidupan yang lebih baik.
Berbagai masukan baik dalam substansi bahan ajar, struktur dan kebahasaan telah
mendorong penulis untuk mewujudkan Modul ini. Oleh karenanya ucapan terima kasih dan
penghargaan kami sampaikan kepada,
1. Dra. Rani Ernaningsih Kepala SMP Negeri 40 Semarang.
2. Teman-teman Guru Bahasa Jawa SMP Negeri 40 Semarang .
Penulis sangat berharap saran dan kritik membangun dari segenap pengguna,pembaca dan
pakar pembelajaran Bahasa Jawa, untuk perbaikan modul ini di masa mendatang.
A. IDENTITAS ..................................................................................................... 1
B. HALAMAN PENGESAHAN........................................................................... 2
C. KATA PENGANTAR....................................................................................... 3
D. DAFTAR ISI..................................................................................................... 4
E. PENDAHULUAN ............................................................................................ 5
F. KEGIATAN BELAJAR 1 ................................................................................ 6
a. Kerja Ilmiah 1 ............................................................................................. ....10
b. Kerja Ilmiah 2 .................................................................................................. 12
c. Uji kompetensi 1 ..............................................................................................13
d. Umpan balik dan tindak lanjut ........................................................................ 16
G. KEGIATAN BELAJAR 2 ...............................................................................17
a. Kerja Ilmiah .....................................................................................................21
b. Uji Kompetensi 2 .............................................................................................24
c. Umpan Balik dan tindak Lanjut ...................................................................... 28
H. PENUTUP........................................................................................................ 29
I. BAUSASTRA...................................................................................................31
J. KUNCI JAWABAN..........................................................................................32
K. DAFTAR PUSTAKA ...................................................................................... 34
Setelah mempelajari kegiatan ini diharapkan dapat : membaca teks beraksara jawa
dengan pelafalan yang tepat, membaca teks beraksara Jawa dengan pemisahan kata
yang tepat, menyebutkan isi dalam teks beraksara Jawa
Aksara Jawa uga kasebut aksara Hanacaraka. Aksara iki kaperang dadi 8yaiku
:Aksara Nglegena, Aksara Swara, Aksara Murdha, Aksara Rekan, Pasangan
Sandhangan, angka Jawa, pratandha. ing kegiatan pembelajaran 1 arep diandarake
antarane: aksara legena, aksara pasangan, sandhangan, tanda baca (pratandha).
1. Aksara Nglegena (Aksara Dasar)
Ing aksara Jawa baku ana 20 aksara nglegena (kata dasar), kaya gambar ngisor
iki!
kedadeyan saka loro aksara tuladhane aksara diwaca “ha. Kuwi sebabe
menawa aksara nglegena durung diwenehi sandhangan nanging tetep bisa kanggo
nulis tembung tembung kang ora butuhake vocal liyane.
Tuladha :
a. Nata bata : ntbt
b. padha jaya : pdjy
2. Aksara Pasangan
Aksara pasangan kanggo neken vokal konsonan ing ngarepe. Tuladhane ,
kanggonulis tembung mangan sega (makan nasi) kuwi nganggo pasangan nganggo
“se” supaya “n” tembung mangan ora ana unine. Tanpa pasangan “s” tulisan diwaca
manganasega (makanlah nasi).
Tuldha Pasangan :
Tuladha :
a. Mangan tahu : mznTau
b. Saben sasi :sbenSsi
3. Sandhangan Aksara vokal kang ora ngadeg dhewekan (Sandhangan) beda karo
aksara Swara, Sandangan digunakake kanggo vokal kang ana ing tengah
Tuladha :
a. Le’le’ : [l[l
b. Layar : ly/
c. Kreteg :k}teg\
4. Tanda Baca
Pratandha ( tanda baca ). Ing Aksara Jawa butuhake pratanda (tanda baca), kang
beda beda gunane.
Tuladha : :
Dina kamardikan negara Indonesia dipengeti saben tahun.
?finkm/fiknNegrI[nDo[nsiyfipe[ztisbenTaun\,
Sakwise maca andharan ing dhuwur, kepriye Apa wis ngerti babagan macem maceme
aksara Jawa? Sae. Kanggo luwih ngasah babagan gladhen maca aksara Jawa, wacanan
paragraf ngisor iki kanthi gatekake petunjuke.
Maca aksara Jawa ora mung bisa maca kanthi bener yaiku diksi,lafal, intonasi, kelancaran
ananging uga kudu ngerti isine wacan. Kanggo mangerteni isine wacan coba garapen kerja ilmiah 2.
Sadurunge mangsuli pitakone coba wacanen petunjuke luwih dhisik banjur garapen!
Kerja Ilmiah 2
UJI KOMPETENSI I
Wangsulana pitakon ngisor iki kanthi milih aksara a, b, c, d utawa e kang bener!
Setelah mengerjakan Uji kompetensi 1 segera periksa jawaban anda dengan kunci
jawaban yang terdapat pada akhir modul ini.untuk mengetahui skor yang anda peroleh
perhitungannya adalah sebagai berikut:
Hitunglah jumlah jawaban anda yang benar kemudian gunakan rumus dibawah ini untuk
mengetahui tingkat penugasan anda di Uji Kompetensi 1
Jika anda sudah mendapatkan predikat kompeten atau sangat kompeten maka
silahkan melanjutkan pada kegiatan belajar 2. Selamat anda sudah berhasil.
Jika anda memperoleh predikat belum kompeten maka ulangilah langkah langkah
mempelajari kegiatan 1 dengan lebih cermat, kemudian kerjakan kembali Uji Kompetensi 1
dan lakukan penilaian ulang. Semoga anda berhasil.
Kegiatan Belajar 2
Setelah mempelajari kegiatan ini diharapkan dapat : membaca teks beraksara jawa
dengan pelafalan yang tepat, membaca teks beraksara Jawa dengan pemisahan kata
yang tepat, menyebutkan isi dalam teks beraksara Jawa
Aksara Jawa uga kasebut aksara Hanacaraka. Aksara iki kaperang dadi 8yaiku
:Aksara Nglegena, Aksara Swara, Aksara Murdha, Aksara Rekan, Pasangan
Sandhangan, angka Jawa, pratandha. ing kegiatan pembelajaran 2 arep diandarake
antarane: aksara murda, aksara swara, angka Jawa, aksara rekan.
1. Aksara Murda
Huruf Utama (Aksara Murda) Aksara Murda digunakake kanggo nulis wiwitane
ukara lan tembung kanggo nulis nama diri, gelar, kota, lembaga, lan jeneng jeneng
liya menawa ing Bahasa Indonesia gunakake huruf besar.
Panulisane aksara murda ana aturane yaiku :
Murda ora bisa dadi sigeg ( konsonan kanggo nutup wanda (suku kata)
Menawa aksara murda dadi sigeg, pramila ditulis bentuk aksara pokoke.
Ana ukara menawa ana luwih saka siji aksara murda, pramila ana 2 aturan
kang bisa digunakake yaiku kanthi nulis aksara murda ngarepe wae utawa
ditulis kabeh saka bentuk aksara murda kang ana
Ngisor iki jenise Aksara Murda lan PasanganMurda:
Tuladha:
a. Semarang : $emr=
2. Aksara Swara
Huruf Vokal Mandiri (Aksara Swara)yaiku aksara urip utawa vokal utama: A,
I, U, E, O ing ukara Biasane digunakake ana ing wiwitane ukara utawa kanggonulis
jeneng kanthi awalan vokalana wiwitane ukara utawa kanggo nulis jeneng kang kudu
nganggo aksara gedhe, kanthi tujuan supaya lafale dadi teges mligine saka basa
manca.
Panulisane Aksara swara nduweni aturan yaiku :
Aksara swara ora bisa didadekake aksara pasangan
Menawa aksara swara nemoni sigekan (konsonan ana pungkasane
wanda ( suku kata sadurunge) mula sigekan kuwi kudu dipateni kanthi
pangkon
Aksara swara bisa diwenehi sandangan wingyan, layar, cecak, suku,
wulu, lsp.
Contoh :
a. Indonesia : I[nDo[nsiy
b. Wulan Oktober : wuln\ O[kTobe/
3. Aksara Rekan
Huruf tambahan (Aksara Rekan) Aksara Rekan adalah huruf yang berasal dari
serapan bahasa asing, yaitu: kh, f, dz, gh, z
Anggone nulis aksara rekan lan pasangane ana aturane yaiku :
Modul Bahasa Jawa Kelas IX
Page 17
Aksara rekan bisa dadi pasangan
Aksara rekan bisa diwenenehi pasangan
Aksara rekan uga bisa diwenehi sandangan kaya aksara aksara kang ana ing
hanacaraka.
Ngisor iki tuladha aksara rekan:
Tuladha : :
a. Fatimah : p+timh
b. Zakat : j+kt\
4. Angka Jawa
Tuladha:
Sakwise maca andharan ing dhuwur, kepriye Apa wis ngerti aksara murda, aksara
swara, aksara rekan, angka Jawa lan aturane? Sae. Kanggo luwih ngasah babagan gladhen
maca aksara Jawa, wacanan paragraf ngisor iki kanthi gatekake petunjuke.
Petunjuk :
- Bentuklah kelompok masing masing kelompok 5 orang
- Setiap kelompok silahkan memilih satu macam bacaan dari 2 bacaan yang tersedia
- Setelah mendapatkan bacaan silahkan setiap kelompok untuk membahas bacaan tersebut
dengan mengubah menjadi aksara latin
- Masing masing kelompok mengirimkan perwakilan kelompok untuk membacakan hasilnya di
depan kelas.
- Setiap kelompok menjawab pertanyaan dari bacaan yang ada.
Soal :
1. Wacan 1
[pocu=
bp[kPocu=fufuwtufufugunu=
sbmuai=senF=
[zonHi[zo[ns=bupti
p]pTe=wisMsi[pocu=l[mBanG]n
Saka wacan ing dhuwur, wangsulana pitakon ngisor iki nganggo aksara Jawa!
( kelompok)
UJI KKOMPETENSI 2
Wangsulana pitakon ngisor iki kanthi milih aksara a, b, c, d utawa e kang bener!
18. ai=z/ssu=........
a. tuld
b. mzunK/s
c. anDyni
d. apik\
e. al
19. ai=mdiy .......
a. tuld
b. mzunK/s
c. anDyni
d. apik\
e. al
20. becikKetitikal .......
a. ketr
b. ketrn
c. [aorketr
d. rfketr
e. ketrbzet\
Setelah mengerjakan Uji kompetensi 2 segera periksa jawaban anda dengan kunci
jawaban yang terdapat pada akhir modul ini.untuk mengetahui skor yang anda
peroleh perhitungannya adalah sebagai berikut:
Hitunglah jumlah jawaban anda yang benar kemudian gunakan rumus dibawah ini
untuk mengetahui tingkat penugasan anda di Uji Kompetensi 2
Apabila anda mencapai tingkat penguasaan 65% lebih, Selamatanda bisa meminta Uji
Kompetensi akhir modul untuk kemudian melanjutkan modul bahasa Jawa berikutnya.
Akan tetapi apabila tingkat penguasaan anda kurang dari 65% maka anda harus kembali
mempelajari uraian kegiatan belajar 2 terutama pada bagian materiyang anda belum
kuasai. Belajarlah lebih giat lagi. Saya yakin anda pasti dapat berhasil dengan baik.
SAMPAI JUMPA LAGI!!!!!!!!!
"Hanacaraka"tegesé"Anautusan"
"Datasawala"tegesé"Padhakekerengan"
"Padhajayanya"tegesé"Padhadigjayané"
"Magabathanga"tegesé"Padhadadi
bathang"
Keaksaraan Jawa adalahaksarasukukatasebanyak20macamdengan
sistemsilabik (Ahmadi,2003:89).PerwujudannyaAksaraJawamerupakan perubahan
dari huruf“devanagari”(Sanskerta)danhuruf“pallava”(huruf Jawa yang lebih
tua)secara evolutif dengan motif papak (persegi),bundar(bulat), ataupun lancip
(runcing).
Aksara Jawa yang berjumlah 20 ini bisa kita sebut sebagai aksara legena atau
aksara utuh. Kemudian dalam perkembanganya diberi pasangan, sandangan , tanda
baca, serta adanya aksara tambahan seperti aksara murda, aksara swara, aksara rekan,
angka Jawa.
Semua materi telah anda pelajari dalam modul ini, tentunya anda telah
memahaminya. Anda sebagai generasi penerus diharapkan bisa melestarikan aksara
jawa sebagai peninggalan budaya yang adi luhur nah sekarang mintalah uji
kompetensi akhir modul pada guru bina bahasa Jawa anda, dan semoga hasil tes anda
UJI KOMPETENSI 1
1. A 11. A
2. C 12. B
3. C 13. A
4. C 14. A
5. D 15. A
6. D 16. A
7. C 17. A
8. C 18. C
9. A 19. A
10. A 20. B
UJI KOMPETENSI 2
1.A 11. A
2. B 12. D
3. A 13. A
4. C 14. B
5. A 15. A
6. A 16. A
7. C 17. A
8. C 18.A
9. E 19. B
10. B 20. A
Ahmadi, Muksin. 2003. Dari Hana Caraka ke Sastra Macapat dan Suluk
(HubunganSastraLisandanTulis).http://sastra.um.ac.id.Diaksespada12 maret 2016,
pukul 09. 00
http://id.wikipedia.org/w/index.php?title=aksara_jawa&oldid=1899825 wikipedia