HALAMAN PENGESAHAN

Laporan Studi Kasus Praktek Kerja Nyata

Maahasiswa Akademi Teknik Radiodiagnostik dan Radioterapi Citra Intan Persada Banjarmasin

di Instalasi Radiologi Rumah Sakit Umun Daerah (RSUD) Ulin Banjarmasin

Tanggal 02 September 2019 – 27 Oktober 2019

“Teknik Pemeriksaan Radiografi Mandibula AP/LAT Dengan Klinis Defek Os Mandibula

Di Instalasi Radiologi RSUD Ulin”

Disusun Oleh:

Ade Ivan

NIM: 713001S18001

Telah diketahui dan disahkan oleh :

Mengesahkan

Plt. Direktur ATRO Citra Intan Koordinar PKL ATRO Citra

Persada Banjarmasin Persada Banjarmasin

Muh Amirul Mukminin, M.Mkes Risa Dameria Surbakti, Dipl.Rad,SE

i
 KATA PENGANTAR

Puji syukur atas kehadirat Tuhan Yang Maha Esa karena atas rahmat dan karunia-Nya

laporan studi kasus Praktik Kerja Lapangan II di RSUD ULIN BANJARMASIN dengan judul

“Teknik Pemeriksaan Radiografi Mandibula AP/LAT Dengan Klinis Defek Pada

Mandibula” Di Instalasi Gawat Darurat Rumah Sakit Umum Daerah Ulin Banjarmasin ” ini

dapat diselesaikan tepat pada waktunya.

Dengan kemajuan teknologi serta perkembangan ilmu pengetahuan maka sangat perlu bagi

seseorang untuk menguasai demi kepentingan banyak orang. Selain itu sebagai seorang

radiografer kita juga dituntut untuk dapat bekerja sama dalam sebuah team work yang solid guna

mencapai tujuan yang diharapkan untuk membantu sesama.

Keberhasilan penyusun dalam penyusunan laporan ini tentunya tidak lepas dari bantuan

berbagai pihak. Untuk itu penyusun menyampaikan terima kasih yang sebesar-besarnya kepada

semua pihak yang telah membantu terselesaikannya laporan ini. Oleh karena itu dalam

kesempatan ini penyusun mengucapkan terima kasih kepada:

1. DR. H. M. Saleh Mursyid, M.Si,M.Kes, Ph.D, sebagai Direktur ATRO CIP

Banjarmasin.

2. Muh Amirul Mukminin, M.Mkes, sebagai PUDIR ATRO CIP Banjarmasin.

3. Dr. Hj. Suciati, M.Kes sebagai Direktur Radiologi RSUD Ulin Banjarmasin

4. Dr. Mashuri, Sp.Rad.,M.Kes sebagai kepala instalasi Radiologi RSUD Ulin

Banjarmasin

5. M. Ayatullah, SST,MM sebagai Koordinator Pelayanan Radiologi RSUD Ulin

Banjarmasin.

ii
 6. Risa Dameria Surbakti, Dipl.Rad,SE sebagai Koordinator PKL ATRO CIP RSUD

Ulin Banjarmasin.

7. Seluruh Radiografer serta staff instalasi radiologi RSUD Ulin Banjarmasin.

8. Seluruh Dosen beserta Staf Akademi Teknik Radiodiagnostik danRadioterapi

Citra intan Persada Banjarmasin.

9. Orang Tua dan Keluarga Tercinta yang telah memberikan semangat, doaserta

dorongan spiritual dan material kepada penulis.

10. Semua pihak yang telah membantu dan mendukung penulisan sehingga laporan

studi kasus PKL I ini dapat terselesaikan.

Penulis menyadari bahwa penyusunan studi kasus ini masih banyak terdapat

kekurangannya, hal ini karena keterbatasan pengetahuan dan kemampuan yang kami miliki.

Untuk itu kami mengharapkan kritik dan saran yang membangun untuk perbaikan laporan studi

kasus ini.

Besar harapan kami agar laporan studi kasus ini dapat berguna dan bermanfaat bagi

mahasiswa atau mahasiswi Akademi Teknik Radiodiagnostik dan Radioterapi Citra Intan

Persada pada khususnya dan para pembaca pada umumnya. Semoga dapat berguna dan menjadi

bahan informasi untuk masa yang akan datang.

Banjarmasin, 03 September 2019

Penulis

iii
 DAFTAR ISI

COVER

HALAMAN PENGESAHAN......................................................................... i

KATA PENGANTAR..................................................................................... ii

DAFTAR ISI.................................................................................................... iv

DAFTAR GAMBAR....................................................................................... vii

BAB I PENDAHULUAN

1.1 Latar Belakang............................................................................. 1

1.2 Rumusan Masalah........................................................................ 3

1.3 Tujuan Penulisan.......................................................................... 3

1.3.1 Tujuan Umum.................................................................. 3

1.3.2 Tujuan Khusus................................................................. 3

1.4 Manfaat Penulisan........................................................................ 4

1.4.1 Bagi Penulis..................................................................... 4

1.4.2 Bagi Pembaca................................................................... 4

1.4.3 Bagi Institusi.................................................................... 4

1.5 Sistematika Penulisan.................................................................. 4

BAB II TINJAUAN PUSTAKA

2.1 Anatomi........................................................................................ 6

2.1.1 Os Mandibula................................................................... 8

2.2 Fisiologi…………

……………………………………………… 10

iv
 2.3 Patologi…………

……………………………………………… 11

2.4 Teknik Pemeriksaan Radiograf Os Mandibula............................ 16

2.4.1 Definisi................................................................................ 16

2.4.2 Tujuan Pemeriksaan............................................................ 16

2.4.3 Persiapan Pasien.................................................................. 16

2.4.4 Persiapan Alat..................................................................... 16

2.4.5 Teknik Pemeriksaan Radiografi Mandibula....................... 17

2.5 Proteksi Radiasi........................................................................... 21

2.5.1 Prinsip-prinsip Proteksi Radiasi....................................... 22

2.5.2 Proteksi Radiasi Untuk Pekerja Radiasi ......................... 23

2.5.3 Proteksi Radiasi Untuk Masyarakat Umum..................... 23

2.5.4 Proteksi Radiasi Untuk Penderita……………………… 24

2.6 Definisi Computer Radiografi…………………………………… 24

BAB III METODELOGI PENELITIAN

3.1 Kerangka Konsep......................................................................... 32

3.2 Definisi Operasional.................................................................... 32

3.2.1 Input................................................................................... 32

3.2.2 Proses................................................................................. 33

3.2.3 Output................................................................................ 34

3.3 Sumber Data................................................................................. 34

3.4 Waktu Dan Lokasi Penelitian...................................................... 34

v
 3.5 Alat Dan Bahan............................................................................ 34

BAB IV HASIL DAN PEMBAHASAN

4.1 Hasil Penelitian.............................................................................. 39

4.1.1 Identitas Pasien.................................................................. 39

4.1.2 Processing Film................................................................. 39

4.1.3 Teknik Pemeriksaan.......................................................... 50

4.2 Pembahasan.................................................................................. 54

BAB V PENUTUP

5.1 Kesimpulan.................................................................................... 56

5.2 Saran.............................................................................................. 57

DAFTAR PUSTAKA

LAMPIRAN

vi
DAFTAR GAMBA

Gambar 2. 1 Os Mandibula............................................................................................7

Gambar 2. 2 Fraktur Os Mandibula.............................................................................12

Gambar 2. 3 Normal Os Mandibula............................................................................12

Gambar 2.4 Dislok Os Mandibula...............................................................................13

Gambar 2.5 Normal Os Mandibula.............................................................................13

Gambar 2.6 Derek Os Mandibula................................................................................14

Gambar 2.7 Normal Os Mandibula.............................................................................14

Gambar 2.8 Tumor Os Mandibula...............................................................................15

Gambar 2.9 Normal Os Mandibula.............................................................................15

Gambar 2.10 Proyekai PA...........................................................................................18

Gambar 2.11 Proyeksi Lateral.....................................................................................19

Gambar 2.12 Kaset CR................................................................................................26

Gambar 2.13 Jenis-Jenis kaset CR..............................................................................27

Gambar 2.14 Kaset panjang.........................................................................................28

Gambar 2.15 Scanning - Scanner................................................................................25

Gambar 2.16 Consol....................................................................................................26

Gambar 3. 1 Pesawat Sinar –x.....................................................................................35

vii
Gambar 3. 2 Printer processing...................................................................................35

Gambar 3. 3 Computer................................................................................................36

Gambar 3. 4 Film.........................................................................................................36

Gambar 3. 5 Baju pasien.............................................................................................37

Gambar 3. 6 Apron......................................................................................................37

Gambar 3. 7 Laser Printer...........................................................................................38

Gambar 3. 7 Kaset......................................................................................................38

Gambar 4. 1 Meletakkan Kaset..................................................................................40

Gambar 4. 2 Pengaturan Kolimasi..............................................................................41

Gambar 4. 3 Posisi Pasien..........................................................................................41

Gambar 4. 4 Control Panel.........................................................................................42

Gambar 4. 5 Ekspose..................................................................................................43

Gambar 4. 6 Scanning Kaset......................................................................................44

Gambar 4. 7 ID Pasien................................................................................................45

Gambar 4. 8 Editing Possision...................................................................................46

Gambar 4. 9 Editing Marker.......................................................................................47

Gambar 4.10 Editing Kontras......................................................................................48

Gambar 4.11 Size Film................................................................................................49

Gambar 4.12 Print Sheet..............................................................................................49

Gambar 4.13 Proyeksi AP Supine...............................................................................51

Gambar 4.14 Hasil Radiograf Mandibula AP Supine.................................................52

Gambar 4.15 Proyeksi Lateral Prone...........................................................................53

Gambar 4.16 Hasil Radiograf Mandibula Lateral Prone.............................................54

viii
ix