Husni
Husni
Fakultas Ekonomi dan Bisnis Islam, IAIN Lhokseumawe.
Email: husnisyams@gmail.com
Abstract
Hadith prohibition of taking profits without taking risks is one of the
important traditions. This hadith is one of the foundations of the
principle of al-kharâj bi al-dhamân. From the various narrations that
exist, this hadith is categorized as shaḥîḥ with a continuous sanad and
maknawi qualified hadith mutawâtir. From this point of view, the hadith
gives the science of dharûrî. From the point of meaning there is no
significant disguise on the hadith. However, at least, there are four most
important obstacles in the application of the hadith.
A. Pendahuluan
Keadilan adalah salah satu fondasi utama ajaran Islam dalam segala
aspeknya (QS. al-Mâ`idaḧ [5]: 8). Keadilan sendiri pada dasarnya merupakan
keseimbangan antara hak dan kewajiban (Nukrî, 2000, Juz 2: 220). Karena
itu, dalam akad pertukaran misalnya, kalau objeknya berupa benda sejenis
maka keseimbangan itu harus diwujudkan dalam bentuk “seukuran dan
tunai”. Karena tidak memenuhi syarat inilah riba dilarang. Kalau objeknya
berbeda, maka keseimbangannya relative lebih longgar; ada peluang
kelebihan pada salah satu pihak sebagai keuntungan. Contoh, jasa pekerja
dalam sebuah kontrak dapat diimbali lebih dari upah standar (ajr al-mitsl;
- 13
Jurnal JESKaPe, Vol. 1, No. 1 Januari – Juni 2017 ______________________________________
1. Teks Hadis
Syarḥ dan kritik hadis dengan metode takhrîj tentang hadis
keuntungan tanpa menanggung risiko bermula dari hadis dalam fatwa
Dewan Syari'ah Nasional (DSN) Nomor 65 tahun 2008 tentang Hak Memesan
Efek Terlebih Dahulu (HMETD) Syariah, yang sepertinya kutipan dari kitab
Bulûgh al-Marâm karya Ibn Ḥajar al-‘Asqalânî (2003: 233) berikut:
14 -
___________________________________________________________________ Hadis Ekonomi Keuntungan...Husni
- 15
Jurnal JESKaPe, Vol. 1, No. 1 Januari – Juni 2017 ______________________________________
TABEL I
MASHÂDIR AL-ASHLÎYAḦ HADIS KEUNTUNGAN TANPA MENANGGUNG
RISIKO
No Dilâlaḧ Mashâdir al-Ashlîyaḧ
Sunan Abû Dâwud (w. 275 H), Sunan al-Nasâ`î (w. 303 H),
Bulûgh al-
1 Sunan al-Tirmidzî (209-279 H), Sunan Ibn Mâjaḧ (w. 273 H),
Marâm
dan Musnad Aḥmad (w. 241 H)
Al-Jâmi’ al-
2 Al-Mu’jam al-Kabîr al-Thabrânî (260-360 H)
Shaghîr
Al-Mu’jam al- Sunan Abû Dâwud (w. 275 H), Sunan al-Nasâ`î (w. 303 H),
3 Mufahras li Sunan Ibn Mâjaḧ (w. 273 H), Sunan al-Dârimî (181-255 H),
Alfâzh al-Hadîts dan Musnad Aḥmad (w. 241 H)
Musnad Al-Rabî’ bin Ḥabîb (w. 103 H), Musnad al-Thayalâsî
(w. 204 H), Mushannaf ‘Abd al-Razzâq (w. 211 H),
Mushannaf Ibn Abî Syaybaḧ (159-235 H), Musnad Aḥmad (w.
241 H), Sunan al-Dârimî (181-255 H), Akhbâr Makkaḧ al-
Fâkihî (w. h. 272 H), Sunan Ibn Mâjaḧ (w. 273 H), Sunan al-
Program al-
Tirmidzî (209-279 H), Sunan al-Nasâ`î (w. 303 H), Al-
4 Maktabah al-
Muntaqâ Ibn Jârûd (w. 307 H), al-Mu’jam al-Awsath al-
Syâmilah
Thabrânî (260-360 H), Sunan al-Dâruquthnî (306-385 H),
Mustadrak al-Ḥâkim (321-405 H), Sunan al-Kubrâ al-
Bayhâqî (w. 458 H), al-Sunan al-Shughrâ al-Bayhâqî (w. 458
H), Ma’rifaḧ al-Sunan al-Bayhâqî (w. 458 H), dan Syarḥ al-
Sunnaḧ al-Baghawî (436-516 H H)
16 -
___________________________________________________________________ Hadis Ekonomi Keuntungan...Husni
TABEL 2
IDENTISITAS MATAN HADIS KEUNTUNGAN TANPA MENANGGUNG
RISIKO
- 17
Jurnal JESKaPe, Vol. 1, No. 1 Januari – Juni 2017 ______________________________________
ْ ََوِرﺑْ ِﺢ َﻣﺎ ﺗ
ﻀ َﻤ ْﻦ
ٍﺼ ِ ِ
ﺼﻠُ ُﺢ ْ َ أَﻧﱠﻪُ ﻻ ﻳ:ﺎل َ أَﺑْﻠ ْﻐ ُﻬ ْﻢ َﻋ ْﻦ أ َْرﺑَ ِﻊ ﺧ (1498) اﳌﻌﺠﻢ اﻷوﺳﻂ ﻟﻠﻄﱪاﱐ 9
…ﻀ َﻤ ْﻦ ْ ُ… َوﻻ ِرﺑْ ُﺢ َﻣﺎ َﱂْ ﻳ
ِ ِ … وﻻَ ﻳﺄْ ُﻛﻞ أ
َْﺣ ٌﺪ ﻣ ْﻨـ ُﻬ ْﻢ ﻣ ْﻦ ِرﺑْ ِﺢ َﻣﺎ َﱂَ ُ َ َ (10681) اﻟﺴﻨﻦ اﻟﻜﱪى اﻟﺒﻴﻬﻘﻲ 10
…ﻀ َﻤ ْﻦ ْ َﻳ
ْ َﺼﻠُ ُﺢ … َوﻻَ ِرﺑْ ُﺢ َﻣﺎ َﱂْ ﻳ
ﻀ َﻤ ْﻦ ْ َﻻَ ﻳ .(10856) اﻟﺴﻨﻦ اﻟﻜﱪى اﻟﺒﻴﻬﻘﻲ 11
18 -
___________________________________________________________________ Hadis Ekonomi Keuntungan...Husni
- 19
Jurnal JESKaPe, Vol. 1, No. 1 Januari – Juni 2017 ______________________________________
ﺻﺪوقﺣﺴﻦ
22 ‘Âmir al-Aḥwâl 6 6 TT
اﻟﺤﺪﯾﺚ
Al-Layts bin Abî ﺿﻌﯿﻒ
23 136 6 6 TT
Salîm al-Qursyî اﻟﺤﺪﯾﺚ
Ismâ'îl bin Umayyaḧ ﺛﻘﺔﺣﺎﻓﻆ
24 139 6 6 TT
al-Umawî ﺛﺒﺖ
Dâwud bin Abî Hind
25 140 ﺛﻘﺔ ﻣﺘﻘﻦ 5 5 TT
al-Qusyayrî 65
Dâwud bin Qays al- 140-
26 ﺛﻘﺔ 5 5 TT
Qursyî an
‘Âshim bin
27 142 ﺛﻘﺔ 4 4 TT
Sulaymân al-Aḥwâl
Ḥusayn bin
28 Dzakwân al- 145 ﺛﻘﺔ 6 6 TT
Mu'allim
Abd al-Malik bin Abî
29 145 ﺛﻘﺔ 5 4 TT
Sulayman al-Fazârî
ﺻﺪوق ﻛﺜﯿﺮ
Ḥajjâj bin Artha`aḧ
30 145 اﻟﺨﻄﺄ 7 5 TT
al-Nakha’î
واﻟﺘﺪﻟﯿﺲ
Muḥammad bin ﺻﺪوقﺣﺴﻦ
31 148 5 7 TT
‘Ajlân al-Qursyî اﻟﺤﺪﯾﺚ
32 Ibn Jurayj al-Makkî 74 150 ﺛﻘﺔ 6 6 TT
Muḥammad bin ﺻﺪوق
33 150 5 5 TT
Isḥâq al-Qursyî ﻣﺪﻟﺲ
Ya’lâ bin Ḥakîm al-
34 ﺛﻘﺔ 6 6 TT
Tsaqafî
Al-Dhaḥḥâk bin ﺻﺪوقﺣﺴﻦ
35 153 6 7 TT
‘Utsmân al-Ḥizâmî اﻟﺤﺪﯾﺚ
وﺿﻌﯿﻒ
Ja’far bin Burqân al- ﻓﻲ ﺛﻘﺔ ﻓﻲ ﻏﯿﺮ
36 154 7 7 TT
Kilâbî ﺣﺪﯾﺚ اﻟﺰھﺮي
اﻟﺰھﺮي
Ma’mar bin Rasyîd
37 96 154 ﺛﻘﺔ ﺛﺒﺖ 7 7 TT
al-Azadî
Al-Rabî’ bin Ḥabîb
38 اﻟﻤﻘﺒﻮل 7 7 TT
al-Bashrî
‘Abd al-Raḥman bin
39 87 157 ﺛﻘﺔ ﻣﺄﻣﻮن 7 7 TT
‘Amr al-Awzâ’î
20 -
___________________________________________________________________ Hadis Ekonomi Keuntungan...Husni
ﺛﻘﺔﺣﺎﻓﻆ ﻓﻘﯿﮫ
40 Sufyân al-Tsawrî 97 161 إﻣﺎمﺣﺠﺔ 7 7 TT
ورﺑﻤﺎ دﻟﺲ
ﺛﻘﺔ ﺛﺒﺖ إﻻ
Yazîd bin Ibrâhîm al- ﻓﻲ رواﯾﺘﮫ
41 161 7 7 TT
Tastarî ﻋﻦ ﻗﺘﺎدة
ﻓﻔﯿﮭﺎ ﻟﯿﻦ
Hammâm bin Yaḥyâ
42 164 ﺛﻘﺔ 7 7 TT
al-'Awdzî
Syaybân bin ‘Abd al-
43 164 ﺛﻘﺔ 7 7 TT
Raḥman al-Tamîmî
Al-‘Alâ` bin Khâlid ﺿﻌﯿﻒ
44 - 7 7 TT
al-Wâsithî اﻟﺤﺪﯾﺚ
ﺛﻘﺔ إﻣﺎم ﻟﻜﻨﮫ
Sa'îd bin ‘Abd al-
45 83 167 اﺧﺘﻠﻂ ﻓﻲ 7 7 TT
‘Azîz al-Tanûkhî
آﺧﺮ ﻋﻤﺮه
ﺛﻘﺔ ﺛﺒﺖ ﻓﻘﯿﮫ
Ḥammâd bin Zayd
46 98 179 إﻣﺎم ﻛﺒﯿﺮ 8 8 TT
al-Azadî
ﻣﺸﮭﻮر
‘Abd al-Wârits bin
47 102 180 ﺛﻘﺔ ﺛﺒﺖ 8 8 TT
Sa'îd al-'Anbarî
Yazîd bin Zarî’ al-
48 101 182 ﺛﻘﺔ ﺛﺒﺖ 8 8 TTT
'Îsyî
Khâlid bin al-Ḥârits
49 120 186 ﺛﻘﺔ ﺛﺒﺖ 8 8 TTT
al-Hujaymî
Yaḥyâ bin Shâliḥ al- ﻣﻨﻜﺮ
50 8 8 TTT
Aylî اﻟﺤﺪﯾﺚ
Ismâ'îl bin Ibrâhîm ﺛﻘﺔﺣﺠﺔ
51 110 193 8 8 TTT
bin Muqsam ﺣﺎﻓﻆ
Yaḥyâ bin Sa'îd al-
52 114 194 ﺛﻘﺔ 8 9 TTT
Umawî
ﺻﺪوق
Muhamamd bin al-
53 195 ﻋﺎرف رﻣﻲ 9 9 TTT
Fudhayl al-Dhabbî
ﺑﺎﻟﺘﺸﯿﻊ
Mu’âdz bin Mu’âdz
54 119 196 ﺛﻘﺔ ﻣﺘﻘﻦ 8 9 TTT
al-'Anbarî
Muḥammad bin
55 116 200 ﺛﻘﺔ 8 9 TTT
Syu’ayb al-Qursyî
Asbâth bin
56 Muḥammad al- 105 200 ﺛﻘﺔ 8 9 TTT
Qursyî
- 21
Jurnal JESKaPe, Vol. 1, No. 1 Januari – Juni 2017 ______________________________________
ﺛﻘﺔﺣﺎﻓﻆ
Abû Dâwud al-
57 131 203 ﻏﻠﻂ ﻓﻰ 9 9 TTT
Thayalâsî
أﺣﺎدﯾﺚ
Walîd bin Mazyad
58 126 203 ﺛﻘﺔ ﺛﺒﺖ 9 8 TTT
al-‘Udzrî
59 Abû Bakr al-Ḥanafî 204 ﺛﻘﺔ 9 9 TTT
Yazîd bin Hârûn al-
60 117 206 ﺛﻘﺔ ﻣﺘﻘﻦ 9 9 TTT
Wâsithî
‘Abdullâh bin Nâfi’ ﺻﺪوقﺣﺴﻦ
61 206 9 10 TTT
al-Makhzûmî اﻟﺤﺪﯾﺚ
Al-Ḥasan bin Mûsâ
62 209 ﺛﻘﺔ 9 9 TTT
al-Asyyab
‘Abd al-Razzâq bin
63 Hammâm al- 126 211 ﺛﻘﺔﺣﺎﻓﻆ 9 9 TTT
Ḥumayrî
Muḥammad bin
64 120 212 ﺛﻘﺔ 9 9 TTT
Yûsuf al-Firyâbî
Muḥammad bin ﺻﺪوقﺣﺴﻦ
65 213 9 9 TTT
Sulaymân al-Harânî اﻟﺤﺪﯾﺚ
‘Amr bin ‘Âshim al- ﺻﺪوقﺣﺴﻦ
66 213 9 9 TTT
Qaysî اﻟﺤﺪﯾﺚ
Sa’d bin Ḥafsh al-
67 215 ﺛﻘﺔ 9 10 TTT
Thalḥî
Ḥajjâj bin al-Minhâl
68 216 ﺛﻘﺔ 9 9 TTT
al-Anmâthî
‘Umar bin Ḥafash al-
69 222 ﺛﻘﺔ 10 10 TTT
Nakha’î
Mûsâ bin Ismâ'îl al-
70 223 ﺛﻘﺔ ﺛﺒﺖ 9 9 TTT
Tabudzâkî
Sulaymân bin Ḥarb
71 144 224 ﺛﻘﺔ إﻣﺎمﺣﺎﻓﻆ 9 9 TTT
al-Wâsyiḥî
Musaddad bin
72 228 ﺛﻘﺔﺣﺎﻓﻆ 10 10 TTT
Musarhad al-Asadî
Aḥmad bin Ismâ'îl ﻣﺠﮭﻮل
73 10 10 TTTT
al-Wâsithî اﻟﺤﺎل
Yaḥyâ bin Bukayr al-
74 154 231 ﺛﻘﺔ 10 10 TTTT
Qursyî
Zuhayr bin Ḥarb al-
75 160 234 ﺛﻘﺔ ﺛﺒﺖ 10 10 TTTT
Ḥarsyî
ﺛﻘﺔﺣﺎﻓﻆ
Abû Bakr Ibn Abî
76 159 235 ﺻﺎﺣﺐ 10 10 TTTT
Syaybaḧ al-Kufî
ﻧﯿﻒﺗﺼﺎ
22 -
___________________________________________________________________ Hadis Ekonomi Keuntungan...Husni
ﺛﻘﺔﺣﺎﻓﻆ
‘Utsmân Ibn Abî
77 239 وﻟﮫ، ﺷﮭﯿﺮ 10 10 TTTT
Syaybaḧ
أوھﺎم
Aḥmad bin
ﺛﻘﺔﺣﺎﻓﻆ
78 Shadaqaḧ al- 239 12 TTTT
Baghdâdî
ﻣﺘﻘﻦ إﻣﺎم
Aḥmad bin Ḥanbal ﺛﻘﺔﺣﺎﻓﻆ ﻓﻘﯿﮫ
79 164 241 10 TTTT
al-Syaybânî ﺣﺠﺔ
Azhar bin Marwân
80 243 ﺛﻘﺔ 10 10 TTTT
al-Raqâsyî
Aḥmad bin Munî’ al-
81 160 244 ﺛﻘﺔﺣﺎﻓﻆ 10 10 TTTT
Baghawî
Isḥâq bin Abî Isrâ`îl
82 151 245 ﺛﻘﺔ 10 10 TTTT
al-Marûzî
Muḥammad bin Râfi’
83 245 ﺛﻘﺔ 10 11 TTTT
al-Qusyayrî
Ismâ'îl bin Mas’ûd
84 248 ﺛﻘﺔ 10 10 TTTT
al-Jaḥdarî
Abû Kurayb al-
85 161 248 ﺛﻘﺔﺣﺎﻓﻆ 10 10 TTTT
Ḥamdânî
Sa'îd bin Yaḥyâ al-
86 249 ﺛﻘﺔ 10 10 TTTT
Umawî
Ziyâd bin Ayyûb al-
87 166 252 ﺛﻘﺔﺣﺎﻓﻆ 10 10 TTTT
Thûsî
Abdullâh bin 'Abd ﺛﻘﺔ ﻓﺎﺿﻞ
88 180 255 10 11 TTTT
al-Raḥman al-Dârimî ﻣﺘﻘﻦ اﻟﺤﺎﻓﻆ
‘Alî bin Khasyram al-
89 160 257 ﺛﻘﺔ 10 10 TTTT
Marûzî
Muḥammad bin ﺛﻘﺔﺣﺎﻓﻆ
90 172 258 11 11 TTTT
Yaḥyâ al-Dzuhlî ﺟﻠﯿﻞ
Al-Ḥasan bin
91 Muḥammad al- 260 ﺛﻘﺔ 10 10 TTTT
Za’farânî
Aḥmad bin Yûsuf al-
92 184 264 ﺣﺎﻓﻆ ﺛﻘﺔ 11 11 TTTT
Sulamî
Yûnus bin Ḥabîb al-
93 267 ﺛﻘﺔ 11 TTTT
Ashbihânî
Yaḥyâ bin
94 Muḥammad al- 267 ﺛﻘﺔﺣﺎﻓﻆ 11 11 TTTT
Dzuhlî
‘Abd al-Quddûs bin
95 Muḥammad al- ﺛﻘﺔ 11 11 TTTT
Bashrî
- 23
Jurnal JESKaPe, Vol. 1, No. 1 Januari – Juni 2017 ______________________________________
Muḥammad bin
96 182 268 ﺛﻘﺔ 11 11 TTTT
‘Abdillâh al-Bâlisî
Al-‘Abbâs bin al-
97 169 270 ﺛﻘﺔ 11 11 TTTT
Walîd al-‘Udzrî
Al-‘Abbâs bin
98 173 271 ﺛﻘﺔﺣﺎﻓﻆ 11 11 TTTT
Muḥammad al-Dûrî
أﺣﺪ اﻷﺋﻤﺔ
Ibn Mâjaḧ al- اﻟﺤﺎﻓﻆ
99 209 273 11 TTTT
Qazwaynî ﺻﺎﺣﺐ
اﻟﺴﻨﻦ
Abû Dâwud al-
100 202 275 ﺛﻘﺔﺣﺎﻓﻆ 11 11 TTTT
Sajastânî
Muḥammad bin 'Îsâ أﺣﺪ اﻷﺋﻤﺔ
101 209 279 12 12 TTTT
al-Tirmidzî اﻟﺤﺎﻓﻆ
Ibn Abî Maryam al- ﻣﺘﺮوك
102 281 12 TTTT
Jamḥî اﻟﺤﺪﯾﺚ
Ismâ'îl bin Isḥâq al-
103 200 281 ﺛﻘﺔﺣﺎﻓﻆ 12 TTTT
Qâdhî
Abû Zar’aḧ al- ﺛﻘﺔﺣﺎﻓﻆ
104 281 11 TTTT
Dimasyqî ﻣﺼﻨﻒ
Miqdâm bin Dâwud ﺿﻌﯿﻒ
105 283 12 TTTT
al-Ra'înî اﻟﺤﺪﯾﺚ
Abû al-Mutsannâ al-
106 288 ﺛﻘﺔ 12 TTTT
'Anbarî
Aslam bin Sahl al-
107 292 ﺛﻘﺔ ﺛﺒﺖ 12 TTTT
Wâsithî
Aḥmad bin Syu’ayb ﺛﻘﺔ ﺛﺒﺖ
108 215 303 12 TTTTT
al-Nasâ`î ﺣﺎﻓﻆ
‘Abdullâh bin 'Alî
109 230 307 ﺛﻘﺔﺣﺎﻓﻆ 13 TTTTT
Ibn al-Jârûd
Aḥmad bin Isḥâq al-
110 231 317 ﺛﻘﺔ ﻣﺄﻣﻮن 13 TTTTT
Tanûkhî
Abû ‘Utsmân Sa'îd
111 bin Muḥammad al- 321 ﺛﻘﺔ 13 TTTTT
Bay'
Abû Ḥâmid Aḥmad
112 240 325 ﺛﻘﺔ ﻣﺄﻣﻮن 13 TTTTT
al-Naysâburî
‘Alî bin Muḥammad
113 338 ﺛﻘﺔ 14 TTTTT
al-Mishrî
‘Alî bin Hamsyâd al-
114 258 338 ﺛﻘﺔ إﻣﺎم 14 TTTTT
Naysâburî
Abû Sa'îd Aḥmad Ibn
115 246 340 ﺛﻘﺔﺣﺎﻓﻆ 14 TTTTT
al-A’rabî
24 -
___________________________________________________________________ Hadis Ekonomi Keuntungan...Husni
- 25
Jurnal JESKaPe, Vol. 1, No. 1 Januari – Juni 2017 ______________________________________
‘Amr al-Syâdzân
Abû Bakr Aḥmad al-
134 384 458 ﺛﻘﺔﺣﺎﻓﻆ 19 TTTTTT
Bayhâqî
26 -
___________________________________________________________________ Hadis Ekonomi Keuntungan...Husni
GAMBAR 1
DIAGRAM SANAD HADIS KEUNTUNGAN TANPA MENANGGUNG RISIKO
0H
Rasulullah
‘Attab
Ya’la
Hakim bin Hizam
Ibn ‘Amr
Ibn ‘Abbas
Mujahid Muhammad
Shafwan bin Ya’la
al -Nasa`iy
300 H
Ibn Jarud
al-Daruquthniy
Ibn ‘Abd al-Rahman bin al-‘Abbas
Keterangan Warna = Thabaqaḧ Shahâbiy = Thabaqaḧ Tâbi'în = Thabaqaḧ Tâbi' Tâbi'în = Thabaqaḧ Tâbi' Tâbi' Tâbi'în
= Thabaqaḧ Tâbi' Tâbi' min Tâbi' Tâbi'în = Thabaqaḧ Tâbi' Tâbi' Tâbi' min Tâbi' Tâbi'în
= Thabaqaḧ Tâbi' Tâbi' Tâbi' Tâbi' min Tâbi' Tâbi'în = Thabaqaḧ Tâbi' Tâbi' Tâbi' Tâbi' Tâbi' min Tâbi' Tâbi'în
550 H
- 27
Jurnal JESKaPe, Vol. 1, No. 1 Januari – Juni 2017 ______________________________________
28 -
___________________________________________________________________ Hadis Ekonomi Keuntungan...Husni
Hadis yang muttashil adalah Musnad Abû Dâwud al-Thayalâsî (hadis nomor
2371), Mushannaf ‘Abd al-Razzâq (hadis nomor 14251), Mushannaf Ibn Abi
Syaybaḧ (hadis nomor 22348, 22349 dan 22350), Musnad Aḥmad bin
Ḥanbal (hadis nomor 6628, 6671 dan 6918), Sunan al-Dârimî (hadis nomor
2602), Sunan Ibn Mâjaḧ (hadis nomor 2188 dan 2189), Sunan Abû Dâwud
(hadis nomor 3504), Sunan al-Tirmidzî (hadis nomor 1224), Sunan al-Nasâ`î
(hadis nomor 6180, 6181 dan 6182), al-Muntaqâ Ibn al-Jârûd, al-Mu’jam al-
Kabîr al-Thabrânî (hadis nomor 3146, 4683 dan 9007), Sunan al-Dâruquthnî
(hadis nomor 3040), Mustadrak al-Ḥâkim (hadis nomor 2185), Sunan al-
Kubrâ al-Bayhâqî (hadis nomor 10419), 10681, 10682, 10683, 10828, 10856
dan 10922), Sunan al-Shaghîr al-Bayhâqî (hadis nomor 1918), dan Ma’rifaḧ
al-Sunan al-Bayhâqî (hadis nomor 11513). Sementara hadis yang sanadnya
munfashil adalah Musnad Al-Rabî’ bin Ḥabîb (hadis nomor 894), Akhbâr
Makkaḧ al-Fâkihî (hadis nomor 1801), al-Mu’jam al-Awsath al-Thabrânî
(hadis nomor 1498), al-Mu’jam al-Awsath al-Thabrânî (hadis nomor 1554),
Ma’rifaḧ al-Sunan al-Baghawî (hadis nomor 2112), Ma’rifaḧ al-Sunan al-
Baghawî (Penjelasan hadis nomor 2112).
- 29
Jurnal JESKaPe, Vol. 1, No. 1 Januari – Juni 2017 ______________________________________
30 -
___________________________________________________________________ Hadis Ekonomi Keuntungan...Husni
- 31
Jurnal JESKaPe, Vol. 1, No. 1 Januari – Juni 2017 ______________________________________
32 -
___________________________________________________________________ Hadis Ekonomi Keuntungan...Husni
diutus Rasul SAW ke Makkah, beliau melarangnya dari keuntungan yang tidak
ditanggung risikonya”.
- 33
Jurnal JESKaPe, Vol. 1, No. 1 Januari – Juni 2017 ______________________________________
ُ َِﲰ ْﻌ:ﺎل
ﺖ َ َ ﻗ، َﻋ ْﻦ أَِﰊ ﺑِ ْﺸ ٍﺮ،ُ َﺣ ﱠﺪﺛَـﻨَﺎ ُﺷ ْﻌﺒَﺔ:ﺎل
َ َ َﺣ ﱠﺪﺛـَﻨَﺎ ُﳏَ ﱠﻤ ُﺪ ﺑْ ُﻦ َﺟ ْﻌ َﻔ ٍﺮ ﻗ:ﺎلَ َﺸﺎ ٍر ﻗ َﺣ ﱠﺪﺛَـﻨَﺎ ُﳏَ ﱠﻤ ُﺪ ﺑْ ُﻦ ﺑَ ﱠ
ِ َ ﻳﺎ رﺳ:ْﺖ َ َ ﻗ،ﻴﻢ ﺑْ ِﻦ ِﺣ َﺰ ٍام ِ ث َﻋ ْﻦ َﺣ ِﻜ ُ ُﳛَ ِّﺪ،ﻚ
َ ﻮل ا ﱠ اﻟ ﱠﺮ ُﺟ ُﻞ ﻳَ ْﺴﺄَﻟ ُِﲏ اﻟْﺒَـ ْﻴ َﻊ َوﻟ َْﻴ
ﺲ ُ َ َ ُ ﻗُـﻠ:ﺎل َ ﺎﻫَ ﻒ ﺑْ َﻦ َﻣ َ ﻮﺳ ُ ُﻳ
(ﺲ ِﻋ ْﻨ َﺪ َك )رواﻩ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﺔ ِ
َ َﻻ ﺗَﺒ ْﻊ َﻣﺎ ﻟ َْﻴ:ﺎل َ َﻴﻌﻪُ؟ ﻗ ِ ِ
ُ ِ أَﻓَﺄَﺑ،ﻋ ْﻨﺪي
Telah menyampaikan hadis Muḥammad bin Basysyâr, katanya: telah
menyampaikan hadis Muḥammad bin Ja’far, katanya telah menyampaikan
hadis Syu'baḧ, dari Abî Bisyr, katanya aku mendengar Yûsuf bin Mâhak
menyampaikan hadis dari Ḥakîm bin Ḥizâm, katanya: Aku berkata: “Ya
Rasulullah, seseorang memintaku untuk menjual sesuatu yang tidak aku
miliki. Bolehkan aku menjualnya?” Rasulullah menjawab : “Janganlah engkau
menjual sesuatu yang tidak ada padamu .”
34 -
___________________________________________________________________ Hadis Ekonomi Keuntungan...Husni
Karena jual beli seperti itu merupakan jual beli yang dilarang, maka
mengambil keuntungan dari proses transaksi seperti itulah yang ditegaskan
(ulang) oleh hadis (larangan) keuntungan tanpa menanggung risiko, yang
jadi bahasan tulisan ini.
- 35
Jurnal JESKaPe, Vol. 1, No. 1 Januari – Juni 2017 ______________________________________
serah terima. Lebih dari itu, ‘Utsmân al-Bata, seperti disebut Qâdhî ‘Iyâdh
(1998, Juz 5:150), membolehkan penjualan ulang segala hal sebelum serah
terima. Qâdhî ‘Iyâdh menyebut pendapat ini sangat lemah (syâdz), dan
kebolehan yang dimaksud al-Batâ itupun hanya pada transaksi tunai, bukan
tunda.
Ibn Rajab (1422 H, Juz 2: 533-534) menyebutkan bahwa larangan
dalam hadis itu bersifat sadd al-dzari’ah. Termasuk kategori ini, selain
keuntungan objek jual beli yang belum ditanggung, menurutnya adalah
larangan jual beli muḥâqalaḧ, muzâbanaḧ, jual beli makanan yang belum
matang, dan dua jual beli dalam satu akad. Pelarangan jual beli seperti itu,
menurutnya, adalah dalam rangka menghindari terjadinya perbuatan riba.
Sebab riba sendiri adalah cara perolehan keuntungan yang secara tegas dan
pasti diharamkan oleh nash al-Qur’an dan Sunnah.
36 -
___________________________________________________________________ Hadis Ekonomi Keuntungan...Husni
Ketiga, walau ada kesepakatan dalam makna hadis, tetapi ulama tidak
sepakat dalam aplikasinya dalam persoalan ekonomi praktis. Dalam
berbagai kasus saat ini, mayoritas ulama cenderung “membuka” peluang
pembolehan transaksi terhadap objek yang tidak dikuasai. Produk lembaga
keuangan syariah berbasis akad murâbahah, misalnya, yang dinyatakan sah
secara hukum, berdasar Fatwa DSN No: 04 Tahun 2000. Pada Ketentuan
Murâbahah kepada Nasabah angka (1), bermula dari: “Nasabah mengajukan
permohonan dan janji pembelian suatu barang atau aset kepada bank”.
Padahal kasus yang ditanyakan Ḥakîm bin Ḥizâm, dalam hadis Ibn Mâjaḧ di
atas, sangat identic dengan rumusan ini. Terhadap kasus itu, secara tegas
Nabi mengatakan: “Janganlah engkau menjual sesuatu yang tidak ada
padamu”.
Keempat, lemahnya posisi hukum Islam dalam bidang ekonomi
membuat berbagai “inkonsistensi” tersebut jadi semakin sulit dibendung.
Sementara itu, berbagai upaya memasukkan nilai-nilai Islam dalam berbagai
peraturan perundangan, mulai dari tingkat Perda, hampir selalu mendapat
tantangan dari banyak pihak, termasuk mereka (bahkan yang berstatus
sebagai wakil rakyat) yang mengaku beragama Islam. Sebagai contoh,
munculnya perda-perda bernuansa syariah, sejak tahun 2000, menimbulkan
sikap pro dan kontra. Pada 13 Juni 2006, 56 anggota DPR dari unsur Partai
- 37
Jurnal JESKaPe, Vol. 1, No. 1 Januari – Juni 2017 ______________________________________
DAFTAR PUSTAKA
Abû Dâwud, Sulaymân bin al-Asy’âts al-Sajastânî (w. 275 H), t.th., Sunan Abi
Dâwud. Pen-tahqîq: Muḥammad Muhy al-Din ‘Abd al-Hamid, Beirut:
Maktabah al-‘Ashriyyah,
Abû Dâwud, Sulaymân bin Dâwud bin al-Jârûd al-Bashrî al-Thayalâsî (w. 204
H), 1999, Musnad Abi Dâwud al-Thayalâsî, Pen-tahqîq: Muḥammad
‘Abd al-Muhsin al-Turmiy, Ardh al-Liwa`: Hajar,
Ad., Endang Soetari, 2008, Ilmu Hadits; Kajian Riwayah dan Dirayah, Edisi
Baru, Cet. Ke-5, Bandung: Mimbar Pustaka,
Al-Azadî, Al-Rabî’ bin Ḥabîb bin ‘Umar al-Bashrî (w. 103 H), 1415 H, Musnad
al-Rabî’ bin Ḥabîb, Pen-tahqîq: Muḥammad Idris dan ‘Asyur bin
Yûsuf, Beirut: Dar al-Hikmah
38 -
___________________________________________________________________ Hadis Ekonomi Keuntungan...Husni
Al-Baghawî, Abu Muḥammad al-Ḥusayn bin Mas’ûd bin Muḥammad bin al-
Farra` al-Syafi’iy (326-516 H), 1983, Syarḥ al-Sunnaḧ, Cet. Ke-2, Pen-
tahqîq: Syu’ayb al-Arna`uth, Beirut: al-Maktab al-Islâmî
Al-Baghdâdî, Abu Isḥâq Ibrâhîm bin Isḥâq bin Ibrâhîm bin Basyyir al-Ḥarbî
(198-285 H) , 1985, Gharîb al-Ḥadîts, Pen-tahqîq: Sulaymân bin
Ibrâhîm Muḥammad al-‘Ayid, Jeddah: Markaz al-Bahts al-‘Ilmî wa
Ihya` al-Turâts al-Islâmî
Al-Bukhârî, Abi ‘Abdillâh Muḥammad bin Ismâ’îl (194-256 H), 2002, Sḥahîḥ
al-Bukhârî, Beirut: Dar Ibn Katsir
Al-Dârimî, Abû Muḥammad ‘Abdillâh bin ‘Abd al-Raḥman bin al-Fadhl bin
Bahram bin ‘Abd al-Shamad al-Tamîmî al-Samarqandî (w. 255 H),
1420 H, Sunan al-Dârimî, Pen-tahqîq: Ḥusayn Salim Asad al-Dârânî,
Riyadh: Dâr al-Mughnî
Al-Dâruquthnî, Abû al-Ḥasan ‘Alî bin ‘Umar bin Aḥmad bin Mahdî bin Mas’ûd
bin al-Nu’mân bin Dinar al-Baghdâdî (w. 385 H), 2001, Sunan al-
Dâruquthnî, Pen-tahqîq: ‘Adil Aḥmad ‘Abd al-Mawjud dan ‘Alî
Muḥammad Mu’awwadh, Beirut: Dar al-Ma’rifaḧ
Al-Fâkihî, Abû ‘Abdillâh Muḥammad bin Isḥâq bin al-‘Abbâs al-Makkî (w. 272
H), 1994, Akhbâr Makkah fî Qadîm al-Dahr wa Ḥadîtsih, Pen-tahqîq:
‘Abd al-Malik ‘Abdillâh Dahyisy, Beirut: Dâr Khadhr
- 39
Jurnal JESKaPe, Vol. 1, No. 1 Januari – Juni 2017 ______________________________________
Al-Ḥumayrî, Abû Bakr ‘Abd al-Razzâq bin Hammâm bin Nafi’ (w. 211 H),
1403 H, al-Mushannaf, Pen-tahqîq: Ḥabîb al-Raḥman al-A’zhamiy,
India: al-Majlis al-‘Ilmiy
Ibn Abî Syaybaḧ, Abû Bakr ‘Abdillâh bin Muḥammad al-‘Isiy al-Kufî (159-235
H), 2004, al-Mushannaf, Pen-tahqîq: Muḥammad bin ‘Abdillâh al-
Jum’ah dan Muḥammad bin Ibrâhîm al-Lahidan, Riyadh: Maktabah al-
Rusyd
Ibn al-Atsîr, Majd al-Dîn Abû al-Sa’adat al-Mubârik bin Muḥammad bin
Muḥammad bin Muḥammad bin ‘Abd al-Karîm al-Syaybânî al-Jazarî
(w. 606 H), 1979, al-Nihâyaḧ fî Gharîb al-Ḥadîts, Pen-taḥqîq: Thaahir
Aḥmad al-Zâwî dan Maḥmûd Muḥammad al-Thanâḥî, Beirut: al-
Maktabah al-‘Ilmîyaḧ
Ibn al-Jawzî, Abu al-Faraj ‘Abd al-Raḥman bin ‘Alî bin Muḥammad bin ‘Alî
(510-597 H), 2004, Gharîb al-Ḥadîts, Pen-tahqîq: ‘Abd al-Mu’thiy
Amin Qal’ajiy, Beirut: Dar al-Kutub al-‘Ilmiyyah
Ibn Baththâl, Abu al-Ḥasan ‘Alî bin Khalaf bin ‘Abd al-Malik al-Bakrî al-
Qurthubî (w. 449 H), 2003, Syarḥ Sḥahîḥ al-Bukhârî, Riyadh:
Maktabah al-Rusyd
Ibn Ḥajar al-‘Asqalânî, Abû al-Fadhl Aḥmad bin ‘Alî bin Muḥammad bin
Aḥmad (w. 852 H), 2003, Bulûgh al-Marâm min Adillaḧ al-Aḥkâm,
Pen-tahqîq: Samîr bin Amîn al-Zhâhirî, t.tp.: t.p.
Ibn Mâjaḧ, Abu ‘Abdillâh Muḥammad bin Yazîd al-Qazwaynî (w. 273 H),
2009, al-Sunan (Sunan Ibn Mâjaḧ), Pen-tahqîq: Syu’ayb al-Arna`uth,
dkk., Beirut: Dar al-Risalah al-’Alîmiyyah
40 -
___________________________________________________________________ Hadis Ekonomi Keuntungan...Husni
Ibn Manzhûr, Muḥammad bin Mukram (w. 711 H), t.th., Lisân al-'Arab,
Beirut: Dar Shadir
Ibn Rajab, Zayn al-Dîn Abî al-Faraj ‘Abd al-Raḥman Ibn Syihâb al-Dîn al-
Baghdâdî (w. 975 H), 1422 H, Fatḥ al-Bârî Syarḥ Sḥahîḥ al-Bukhârî,
al-Dimam: Dâr Ibn al-Jawzî
Ibn Taymîyaḧ, Taqî al-Dîn Abû al-‘Abbâs Aḥmad bin ‘Abd al-Ḥalîm al-Harânî
(w. 728 H), t.th., al-Ḥisbaḧ fî al-Islâm (Wazhîfaḧ al-Ḥukûmaḧ al-
Islâmîyaḧ), Beirut Dar al-Kutub al-‘Ilmiyyah
Al-Jazîrî, ‘Abd al-Raḥman (w. 1360 H), 2003, al-Fiqḧ 'Ala al-Madzâhib al-
Arba'aḧ, Beirut: Dar Kutub al-‘Ilmiyyah
Al-Kasânî, Abû Bakr bin Mas'ûd (w. 587 H), 2003, Badâ`i' wa al-Shanâ`i' fi
Tartîb al-Syarâ`i', Pen-tahqîq: ‘Alî Muḥammad Mu’awwadh dan ‘Adil
Aḥmad ‘Abd Mawjud, Beirut: Dar al-Kutub al-Ilmiyah
Al-Kasymîrî, Muḥammad Anwar Syâh Ibn Ma’zham Syâh al-Hindî (w. 1353
H), t.th., al-‘Urf al-Syadzî Syarḥ Sunan al-Tirmidzî, Pen-tahqîq:
Mahmud Aḥmad Syakir, t.tp.: Mu`assasah Dhuha
Al-Kâtib al-Baghdâdî, Qudâmaḧ bin Ja’far bin Qudâmaḧ bin Ziyâd (w. 337 H),
1981, al-Kharâj wa Shinâ’aḧ al-Kitâb, Pen-tahqîq: Muḥammad
Ḥusayn al-Zabidiy, Irak: Dar al-Rasyid
Al-Khaththâbî, Ḥamîd bin Muḥammad bin Ibrâhîm (w. 388 H), 1982, Gharîb
al-Ḥadîts, Pen-tahqîq: ‘Abd al-Karîm Ibrâhîm al-‘Azbawî, Beirut: Dar
al-Fikr
Al-Kittânî, Muḥammad ‘Abd al-Hayy bin ‘Abd al-Kabîr bin Muḥammad al-
Ḥusnî al-Idrîsî ‘Abd al-Hayy (w. 1382 H), t.th., Nizhâm al-Ḥukûmaḧ
al-Nabawîyaḧ (al-Tarâtîb al-Idârîyaḧ), Pen-tahqîq: ‘Abdullâh al-
Khalidî, Beirut: Syirkah Dâr al-Arqam bin Abî al-Arqam
- 41
Jurnal JESKaPe, Vol. 1, No. 1 Januari – Juni 2017 ______________________________________
Al-Maydânî, ‘Abd al-Ghanî al-Ghanimî al-Dimasyqî (w. 1298 H), t.th., al-
Lubâb fi Syarḥ al-Kitâb, Pen-tahqîq: Muḥammad Muhy al-Dîn ‘Abd al-
Hamid, Beirut: al-Maktabah al-‘Ilmîyaḧ
Al-Munâwî, Muḥammad ‘Abd al-Ra`uf (w. 1031 H), 1972, Faydh al-Qadîr
Syarḥ al-Jâmi' al-Shaghîr, Cet. Ke-2, Beirut: Dar al-Ma’rifaḧ
Al-Nasâ`î, Aḥmad bin Syu’ayb Abu ‘Abd al-Raḥman (w. 303 H), 2001, al-
Sunan al-Kubrâ, Pen-tahqîq: Ḥasan ‘Abd al-Mu’im Syalabî, Beirut:
Mu`assasaḧ al-Risâlaḧ
Al-Naysâburî, ‘Abdullâh bin ‘Alî bin al-Jârûd Abû Muḥammad (w. 307 H),
1988, al-Muntaqâ min al-Sunan al-Musnaddaḧ ’An Rasûlillâh SAW,
Pen-tahqîq: ‘Abdullâh ‘Umar al-Bârûdî, Beirut: Mu`assasaḧ al-Kitâb
al-Tsaqâfaḧ
Nilsson, Eric, Capitalism: Power, Profits, and Human Flourishing. t.tp.: t.p.,
2007
Al-Nukrî, al-Qâdhî ‘Abd Rabb al-Nabî bin ‘Abd Rabb al-Rasûl al-Aḥmad, 2000,
Dustûr al-‘Ulamâ` (Jâmi' al-‘Ulûm fi Ishthilâḥât al-Funûn), Beirut: Dar
al-Kutub al-‘Ilmiyyah
42 -
___________________________________________________________________ Hadis Ekonomi Keuntungan...Husni
Al-Qâdhî, Abu al-Fadhl ‘Iyâdh al-Yahshabî (w. 544 H), 1998, Ikmâl al-
Mu’allim Syarḥ Sḥahîḥ Muslim (Syarḥ Sḥahîḥ Muslim li al-Qâdhî
‘Iyâdh), Pen-tahqîq: Yaḥyâ Ismâ’îl, al-Manshûria: Dar al-Wafa`
Al-Râzî, Muḥammad bin Abî Bakr bin 'Abd al-Qadir (w. 666 H), 1995,
Mukhtâr al-Shaḥâḥ, Beirut: Maktabah Libanan Nâsyiraḧ
Al-Subkî, Tâj al-Dîn ‘Abd al-Wahhâb bin ‘Alî Ibn ‘Abd al-Kâfî (w. 771 H),
1991, al-Asybâh wa al-Nazhâ`ir, Pen-tahqîq: ‘Adil Aḥmad ‘Abd al-
Mawjud dan ‘Alî Muḥammad ‘Awwadh, Beirut: Dâr al-Kutub al-
‘Ilmîyaḧ
Al-Suyûthî, ‘Abd al-Raḥman bin Abi Bakar (w. 911 H), 1983, al-Asybâh wa al-
Nazhâ`ir fi Qawâ'id wa Furu’ Fiqh al-Syafi’iyyah, Beirut: Dar al-Kutub
al-‘Ilmiyyah
--------, t.th., al-Fatḥ al-Kabîr fî Dhamm al-Ziyâdaḧ Ilâ al-Jâmi' al-Shaghîr, Pen-
taḥqîq: Yûsuf al-Nabhânî, Beirut: Dâr al-Kutub al-‘Arabî
Al-Syaybânî, Abu ‘Abdillâh Aḥmad bin Muḥammad bin Ḥanbal bin Hilal bin
Asad (164-241 H), 1997, Musnad al-Imâm Aḥmad bin Ḥanbal, Pen-
tahqîq: Syu’ayb al-Arna`uth dkk., Beirut: Mu`assasaḧ al-Risâlaḧ
Al-Tamîmî, Muḥammad bin Ḥibbân bin Aḥmad bin Ḥibbân bin Mu’âdz bin
Ma’bad Abû Hâtim (w. 354 H), t.th., Sḥahîḥ Ibn Ḥibbân bi Tartib Ibn
Bilban, Pen-tahqîq: Syu’ayb al-Arna`uth, Beirut: Mu`assasah al-
Risalah
- 43
Jurnal JESKaPe, Vol. 1, No. 1 Januari – Juni 2017 ______________________________________
Al-Thabrânî, Sulaymân bin Aḥmad bin Ayyûb bin Muthir al-Lakhmî al-Syamî
Abû al-Qâsim (260-360 H), 1995, al-Mu’jam al-Awsath, Pen-tahqîq:
Abu Mu’âdz Tharîq bin ‘Awdhillâh bin Muḥammad dan Abu al-Fadhl
‘Abd al-Muhsin bin Ibrâhîm al-Ḥusaynî, Kairo: Dâr al-Ḥaramayn
Al-Tirmidzî, Muḥammad bin ‘Isa bin Sawrah bin Mûsâ bin al-Dhahhak (209-
297 H), 1996, al-Jâmi' al-Kabîr (Sunan al-Tirmidzî), Pen-tahqîq:
Basysyar ‘Awwad Ma’ruf, Beirut: Dar al-GḤarb al-Islam
Al-Warjalânî, Abî Ya'qûb Yûsuf bin Ibrâhîm (w. 570 H), (ed), 2003, Kitâb al-
Tartiib fî al-Sḥahîḥ min Ḥadîts al-Rasûl Saw, wa Yasytamil ‘Alâ: 1-al-
Jâmi' al-Sḥahîḥ Musnad al-Imâm al-Rabî’, 2-Âtsâr al-Rabî' fî al-Ḥujjaḧ
‘Alâ Mukhâlifîh, 3-Riwâyât Abî Sufyân ‘An al-Rabî', 4-Riwâyât al-
Imâm Aflaḥ ‘An Abî Ghânim, 5-Marâsîl al-Imâm Jâbir bin Zayd, al-
Ḥamrîyaḧ: Maktabah Masqath
44 -