KLIPING

BUSANA ADAT JAWA

DISUSUN OLEH:

AYU LISTIANI (08)

BAGUS AJI RUBIANTORO (09)
DAFFA NABIL GUSTI (11)
DELA ARUM LORENSA (13)
DINDA AMELIA DWITA AGUSTINA (15)

KELAS XII MIPA 4

TAHUN PELAJARAN 2021/2022

1
 ATUR PAMBUKA

Puji syukur kita panjatkan ngarsanipun gusti ALLAH YME, kang sampun nglimpahaken
tresno kasihipun, schinggoa kita saget nyekapaken tugas ndamel kliping pakaian adat
jawa kaliyan maknane. Mboten kaupen rasa matur suwun kula dhateng Ibu Dwi Retno
Sari S A S.pd, selaku guru Bahasa Jawa SMA Negeri 1 Bangsri ingkang sampun maringi
pengarahan kaliyan bimbingan dhateng kita sedaya anggen kita ndamel kliping menika.
Kita aturaken matur suwun dening rencang-rencang ingkang sampun nyampeaken
partisipasine.

Kula nyuwun pangapunten anggene ndamel kliping kurang sampurna lan taksih kathah
klentunipun ingkang mboten kula mangertos.

Kirane sedaya kesacan ingkang sampun maringi kita angsal balesan saking Gusti
ALLAH SWT. Pangarepan kita mugi-mugi kliping kita wonten paedahe kagem sedaya
ingkang maos.

Jumat, 22 Oktober 2021

2
 PERLENGKAPAN BUSANA ADAT JAWA

1. Iket

Iket yaiku tali kepala sing dibentuk kanthi cara kaya nutupi endhas. Cara nganggo
iket kudu kenceng, kuwat supaya ikatan ora gampang ucul. Kanggo wong Jawa, tegese
iket yaiku supaya manungsa duwe pikiran utawa pikiran sing kuwat. ora gampang goyah
mung amarga faktor situasi utawa wong liya tanpa dipikirake kanthi teliti.

2. Udheng

Udheng dipunagem ing endhas kanthi ngagem kados ngagem topi. Nalika
disandhang ing endhase, iket dadi angel dibedakake karo udheng amarga tegese padha.
Udheng asale saka tembung mudheng sing tegese ngerti kanthi jelas. Iki tegese manungsa
bakal duwe pikiran sing kuwat nalika gampang utawa ngerti tujuwane urip. Manungsa
nduweni sipat tansah madosi keaslianing gesang kados sangkan paraning dumadi. Makna
udheng liyane yaiku supaya manungsa duwe keahlian/katrampilan lan bisa nindakake
pakaryan kanthi pangerten sing cukup amarga duwe ilmu dhasar.

3. Rasukan

Minangka titah saka Sing Kuwasa, supaya manungsa padha nganut utawa netepi
dalan utawa agama kanthi eling kanthi manembah marang Gusti Kang Maha Kuwasa.

4. Benik

Sandhangan jawa kayata beskap mesthi dilengkapi benik (kancing) ing kiwa lan
tengene. Lambang benik yaiku manungsa sajrone nindakake tumindak ing samubarang
kabeh tansah diniknik, tegese diwilang kanthi tliti. Apa wae sing ditindakake, aja
ngrugekake wong liya, sampeyan bisa njaga kepentingan pribadi lan kepentingan umum.

3
5. Sabuk

Sabuk digunakake kanthi mbungkus ngarep utawa luwih tepat ing pinggul. Sabuk
tegese mung impas, ora duwe bathi lan ora rugi. Makna sabuk yaiku supaya manungsa
nggunakake awak supaya bisa digunakake kanthi tenanan, supaya pakaryan kasebut ora
ngasilake utawa ora nguntungake.

6. Epek

Persamaan epek iku apek, golek, goleki. Iki tegese ing urip iki, kita kudu
nguntungake kanthi golek ilmu sing migunani.

7. Timang

Timang minangka kepala sabuk Epek peralatan busana Jawa. Timang digunakake
kanggo pakean pria Jawa/beskap. Fungsi Timang padha karo kepala sabuk umume, yaiku
nggandhengake ujung sabuk karo siji liyane.

8. Jarik

Jarik minangka istilah ing basa Jawa kanggo kain sing duwe motif bathik kanthi
maneka pola. Jarik dhewe umume digunakake para pinituwa Jawa kanggo urip saben
dinane. Driji duwe sawetara fungsi, kayata:
Minangka ilustrasi tataran urip lan status sosial. Tegesipun jarik kanthi motif
tartamtu badhe nedahaken status sosialipun tiyang. Jarik bisa nggambarake asal usule
sapa, amarga saben wilayah duwe ciri lan motif sing beda.

9. Wiru

4
 Wiru utawa biasa disebut wiron iku istilah kanggo sawetara kain lipit sing sengaja
digawe ing salah siji ujung kain bathik. Lipit biasane katon 7, 9, utawa 11 lipatan ganjil
lan digawe nganggo lipatan saben lipatan kanthi individual ing garis vertikal nganti
jembar kain, banjur lempit dadi cilik-cilik supaya lipatan kuwat. Sawise jumlah lipet sing
dipengini ditemokake, kain kasebut dijepit nganggo klip kain supaya lipet bisa rapi nalika
disimpen lan nalika dipakai.

10. Bebed

Bebed yaiku kain (jarik) sing dianggo wong lanang lan wadon, bebed tegese
manungsa kudu ubed, sregep nyambut gawe, ngati-ati marang samubarang tumindak lan
nyambut gawe sedina muput (tumindak nggubed ing rina wengi).

11. Canela

Canela tegese 'canthelna jroning nala' cekelan ing ati. Kayu manis uga ateges
sandal utawa sandal. Canela mesthi dienggo sikil, tegese nyembah marang Gusti Kang
Maha Kuwasa, kudune wiwit lair tumeka ing ati sujud. Ing ati mung sumeleh (pasrah)
marang kuwasane Gusti Kang Maha Kuwasa.

12. Curiga lan Rangka

Curiga utawa keris kanthi wujud wilahan sing ana ing warangka utawa papane.
Suspect dianggo ing sisih mburi awak. Keris menika gadhah teges bilih keris menika
saklangkungipun manungsa minangka ciptaan saha pencipta Allah SWT, minangka
representasi konsep manunggaling kawula Gusti. Adhedhasar dununge, keris nduweni
teges manawa sesambungan karo Gusti Allah SWT ora kena ditampilake.

5
13. kalung

Kalung sungsun yaiku kalung sing digawe saka telung lapis piring emas kanthi
bentuk bulan sabit.Filosofi sing ana ing kalung sungsun yaiku telung lapisan sing
nglambangake telung fase panguripane manungsa sing kudu ditindakake, yaiku lair,
bebrayan, banjur mati. Kajaba iku, kalung iki uga nduweni teges sing nglambangake
telung dununge manungsa urip, yaiku alam baka, dunyo tengah, lan alam fana.

14. Stagen

Kain stagen minangka kain dawa sing nglengkapi klambi tradisional Jawa. Kain
iki ambane udakara 15 cm, dawane 5-10 meter. Cara nggunakake yaiku mbungkus
pinggul sawise nggunakake kain dawa. Stagen migunani kanggo nyekel kain sing dawa
supaya ora kenthel.

15. Kemben

Salajengipun busana adat Jawa Tengah ingkang dipunagem wanita inggih menika
Kemben. Sandhangan adat Kemben digunakake kanggo nutupi dhadhane wanita lan
saperangan ditutupi nganti pinggul. Yen wis nganggo kemben iki, wong wadon ora perlu
nganggo klambi maneh. Nanging ana uga sing nganggo klambi senajan wis nganggo
thong. Bahan sing digunakake kanggo kranjang wanita iki yaiku jarik kain persegi
panjang nanging ambane luwih sempit tinimbang jarik sing digunakake kanggo tapih.
Motif ing kemben iki macem-macem motif bathik.

6
16. Sinjang

Sinjang utawa Dodot yaiku jeneng lan jinis busana adat Jawa Tengah sing
dianggo mung dening wanita minangka panutup awak wanita ing sisih ngisor. Bahan sing
digunakake kanggo Sinjang iki yaiku kain batik sing duwe motif bathik khas. Anane
sandhangan adat iki uga ora pati penting nanging uga dibutuhake. Sinjung utawa dodot
wis arang dingerteni dening generasi mudha saiki amarga panganggone uga arang banget.

17. Selop

Sandal minangka simbol kanggo nyembah fisik lan mental marang Gusti Allah.
Sandal minangka perangan saka busana adat Jawa kanggo alas kaki. Sandal bisa digawe
saka kulit kewan utawa bahan sintetis. Sandal digunakake kanggo nutupi driji sikil, nalika
mburi tumit mbukak.

18. Kuluk atau Peci

Kuluk uga minangka komplementer kanggo busana tradisional Jawa sing meh
padha fungsine karo kosong, yaiku nutupi sirahe para adam. Tutup sirah iki, sing jenenge
Kuluk, asring digunakake dening penganten kakung nalika nikah minangka busana
penganten. Kejaba digunakake minangka klambi panganten, Kuluk minangka tutup sirah
sing dienggo raja minangka pengganti makutha.

7
19. Bros

Bros Rantai Kaos Beskap Jawa minangka jinis bros sing biasane dianggo nganggo
busana tradisional Jawa sing diarani beskap, uga bisa uga dipasangake karo busana
modern kayata klambi lsp. minangka aksesoris tambahan sing nggawe sampeyan luwih
berwibawa lan elegan

20. Suweng

Anting-anting yaiku perhiasan sing digunakake penganten ing tradhisi Jawa.

Anting biyasane dianggo kraton lan biasane awujud godhong pepaya. Kaya sing wis
dingerteni, godhong pepaya duwe rasa pait yen dipangan. Dadi tegese anting-anting
kasebut yaiku wanita kudu siyap ngalami urip sing pait, amarga urip bebrayan ora mesthi
seneng.

SANDHANGAN ADAT
1. MADURA

Pesa'an minangka busana tradisional khas saka Madura, provinsi Jawa Timur. ...
Busana adat Madura dumadi saka busana wanita lan priya. Kanggo wong lanang pesenan
klambi longgar lan wernane ireng karo njerone awujud klambi loreng abang putih utawa
ireng putih. Desain busana longgar iki ateges wong Madura minangka suku sing ngurmati
kamardikan. Nalika interior belang sing digunakake nuduhake manawa wong Madura
gagah, mantep lan duweni semangat prajurit.

8
2. KUDUS

Sandhangan penganten adat Kudus ing didelok kaya ning gambare, ning endi
pengantin pria migunakake busana hajj (busana ala syeh sangking bangsawan quraisy).
Ana ing sajroning adat pernikahan Kudus, ana pira-pira tataran kanggo nggayuh ikatan
pernikahan.

3. JAWA BARAT

Keunikan busana adat Jawa Barat ingkang ndadosaken khas inggih menika
panyebaran busana adhedhasar strata sosial. Jinis klambi tradisional sing pertama
ditujokake kanggo kelas ndhuwur. Sesuai karo strata sosial, sandhangan tradisional
Sundha iki nduweni nilai luwih mewah tinimbang sandhangan tradhisional liyane.
Jeneng busana adat Jawa Barat kanggo priya kelas atas diarani jas beludru ireng. Setelan
kasebut disulam nganggo benang emas ing cuffs. Ing sisih ngisor, wong-wong iki
nganggo motif sing padha karo ndhuwur. Dene kanggo aksesoris, klambi tradisional
tradisional pria kelas ndhuwur iki dilengkapi bendo (ikat kepala), sabuk emas, lan sandal
ireng minangka alas kaki.
Dene tumrap wanita kelas atas jenenge busana adat Jawa Barat diarani kebaya.
Kebaya sing digunakake uga digawe saka bahan sing padha karo wong lanang, yaiku
beludru ireng. Bedane, ing wanita, dekorasi emas awujud manik-manik. Banjur, kanggo
sisih ngisor, para wanita nganggo kain kebat pola rereng.
Sandhangan wanita kelas atas iki uga dilengkapi macem-macem aksesoris arupa sanggul,
jepit rambut, cincin, anting, pin rantai, lan bros sing dihiasi nganggo emas. Bagean alas
kaki, para wanita nganggo sandal sing digawe saka beludru ireng.

4. YOGYAKARTA

Rong kombinasi Surjan yaiku sandhangan tradisional Surjan lan Jarik sing
kondhang. Sisih ndhuwur minangka surjan dene sisih ngisor nggunakake driji.

9
Sandhangan menika limrahipun dipunagem dening priya ingkang sampun dewasa ing
masarakat Jawi ingkang taksih asring dipunpanggihaken wonten ing Jogja. Uga ana
aksesoris komplementer, yaiku kosong sing tutup sirah. Blangkon iki minangka aksesoris
wajib yen ana sing nganggo sandhangan adat Surjan.
Gandheng nganggo sandal utawa sandal.

5. JAWA TIMUR
A. Mantenan

Busana Mantenan minangka busana penganten khas Jawa Timur. Kaos iki nduweni
werna ireng sing khas kanthi pola abang emas. Sandhangan Mantenan dienggo nganggo
aksesoris kayata tutup sirah kanggo panganten kakung lan kembang melati sing ditutup.
Kanggo panganten wanita, dheweke biasane nggunakake bun dawa sing dipasang ing
tangane. Kajaba iku, sabuk emas, kalung emas, lan syal uga digunakake kanggo
nglengkapi calon penganten wanita.

B. Kebaya Rancongan lan Pesa’an

Mitra sandhangan sing dipesen yaiku kebaya rancongan. Kebaya iki nduweni
model sing prasaja lan manut wujude awak. Ing panganggone, kebaya iki digabung karo
sarung bathik kanthi motif lasem, storjan utawa tebiruan.
Busana adat iki diarani busana Madura. Wong Madura biyasane nggunakake
busana iki kanggo kegiyatan saben dina nganti upacara adat amarga nduweni model kang
prasaja. Kaos iki kasusun saka kaos sing nduweni motif garis abang lan putih, lan celana
kain ireng longgar. Sandhangan longgar nduweni teges manawa masarakat Madura
pancen ngurmati kebebasan.

6. JAWA TENGAH
A. Beskap Lan Kebaya

Sandhangan Beskap digunakake kanggo pria. Bentuke kaya jas lan warnane
maneka warna. Beskap uga duwe kerah kaos nanging ora bisa dilipat kaya kerah ing kaos
saiki. Umume, beskap ora duwe motif utawa pola sing narik kawigaten, mung miturut
setelan kanthi warna peteng polos. Motong ngarep Beskap ora simetris, iki kanggo
antisipasi nggunakake aksesoris.

10
 Beskap ana pirang-pirang jinis, ana Beskap gaya Yogya sing nuduhake kraton
kesultanan. Kajaba iku, ana Beskap gaya Solo sing diilhami budaya saka Kraton
Kasunanan. Dene Landung Beskap minangka beskap sing ngarepe luwih dawa.
Wanita Jawa Tengah nggunakake kebaya sing biasane ireng lan emas. Biasane
wanita Jawa Tengah nggunakake kain batik utawa jarik lan rambut kanthi gaya bun. Ing
jaman biyen, kebaya iki mung digunakake kanggo kulawarga penting utawa mulya.
Nanging, ing wektu iki kebaya wis digunakake dening kabeh lapisan masarakat.
Wiwitane kebaya mujudake kabudayan Jawa lan Bali, nanging amarga keragaman
budaya lan dhaerah, kebaya wis sumebar lan diagem ing maneka warna dhaerah. Kebaya
asring digawe saka kain lancip, kayata sutra, katun lancip lan nilon tembus sing diiringi
dekorasi brokat utawa bordir.

B. Jawi Jangkep

Jawi Jangkep inggih menika busana kangge priya Jawi. Biasane digunakake ing
acara resmi lan saben dina. Jawi Jangkep sing digunakake kanggo acara resmi yaiku
ireng. Dene Jawi Jangkep ingkang dipunginakaken sadinten-dinten sanesipun ireng.
Panganggone jawi jangkep uga diiringi atribut sing kudu diagem.
Jawi Jangkep kanthi bentuk beskap kanggo acara resmi utawa resmi duwe gegere
luwih cekak tinimbang ngarep. Sisih ngisor sing digunakake nganggo jawi jangkep yaiku
kain jarik sing dibungkus pinggul. Kain jarik ingkang dipunginakaken menika gadhah
motif bathik khas Jawa Tengah. Kajaba iku, panganggone jawi jangkep uga dibarengi
tutup sirah blangkon.
Blangkon yaiku hiasan rambut saka kain bathik. Sapunika blangkon sanget
dipuntresnani para wisatawan minangka cinderamata kabudayan Jawi. Blangkon
minangka atribut sing nggabungake turban saka sandhangan Islam lan budaya Hindu. Iki
nuduhake pengaruh budaya Islam lan Hindu ing Jawa. Kejaba blangkon uga ana stagen,
gulung kain tradisional. Stagen uga bisa dianggo wanita. Stagen iki migunani kanggo
nyorot bentuk awak wanita lan njaga klambi supaya ora owah.

C. Batik Lan Jarik

Jawa Tengah dhewe duwe motif bathik sing khas banget. Kaya bathik
Pekalongan, motif bathik iki katon kaya tetuwuhan lan kewan kang wernane padhang.
Bathik Solo misuwur kanthi warna coklat amarga asale saka bahan alami.
Biasane motif sing paling khas yaiku gelombang Bengawan Solo. Bathik Keraton
mujudake salah sawijining motif bathik sing biyene mung dianggo dening Sultan lan
kulawargane. Nanging saiki kabeh masarakat diidini nganggo motif bathik Keraton.
Kain Jarik ya iku kain motif bathik khas Jawa Tengah. Motif ing kain jarik
biyasane nduweni nilai filosofis dhewe-dhewe tumrap masyarakat Jawa. Kain bathik jarik
dadi sandhangan padinan.
Nanging, suwe-suwe, panggunaan kain jarik kanggo saben dina kurang, luwih
digunakake kanggo acara tartamtu. Kajaba digunakake kanggo sandhangan, kain jarik
asring digunakake kanggo nggawa bayi utawa sprei bayi lan macem-macem tujuan
liyane.

11
7. BANTEN

Pangsi merupakan setelan pakaian berupa baju kemeja polos yang agak longgar

serta celana yang juga longgar dan panjangnya tidak melebihi mata kaki. Pakaian ini
umumnya dipakai oleh laki-laki dan merupakan pakaian khas dari beberapa suku di
Indonesia, terutama Betawi dan SundaPangsi merupakan setelan pakaian berupa baju
kemeja polos yang agak longgar serta celana yang juga longgar dan panjangnya tidak
melebihi mata kaki. Pakaian ini umumnya dipakai oleh laki-laki dan
merupakan pakaian khas dari beberapa suku di Indonesia, terutama Betawi dan Sunda.

8. DKI JAKARTA

Wong Betawi bakal nganggo kaos koko minangka celana ndhuwur lan komprang
kanthi motif bathik. Sandhangan iki bakal dilengkapi sarung sing digulung lan diikat ing
pinggang. Minangka pelengkap pungkasan, wong Betawi bakal nganggo tutup
abang.Sandhangan tradhisional DKI Jakarta kanggo wanita mung kurung kanthi werna-
werna mencolok, kayata abang sing narik kawigaten. Minangka bawahane, wanita
Betawi nggunakake kain bathik kanthi motif geometris lan kudung kanggo nutupi sirahe,
utawa paling ora sirah.

SANDHANGAN ADAT JAWA

A. Pangertosan
Sandhangan adat Jawa nduweni pasemon utawa pralambang tartamtu, mligine
tumrap wong Jawa kang nganggo. Sandhangan jawa kebak piwulang sinandhi, sugih
piwulang implisit sing ana gandhengane karo filsafat Jawa. Piwulang nganggo

12
sandhangan kejawen iki minangka piwulang kanggo nindakake samubarang ing jagad iki
selaras karo kegiyatan padinan, kalorone gegayutan karo sesama manungsa, karo awake
dhewe, uga karo Gusti Allah SWT, sing nitahake samubarang kabeh ing bumi iki.

B. Tegesipun sandhangan adat jawa lan maneka jinis sakpangadeke

Sandhangan sing bakal diandharake ing ngisor iki kalebu sandhangan sing
dienggo ing sisih ndhuwur awak, kayata iket, udheng; peranganing awak kayata banda
utawa kang bisa diarani sandhangan, jarik, sabuk, epek, timang, mburi awak iku keris, lan
ngisor sikil iku candela.

MOTIF BATIK
1. Motif Grompol
Asring dadi pilihan ing penganten adat Jawa kanthi motif sing sugih makna.
Kanthi nganggo motif iki, panganten kakung lan putri diarep-arep bisa entuk berkah,
rezeki, bocah, lan katentreman mbesuk.

2. Motif Parang Kusuma

Jinis bathik sing asring digunakake sajrone upacara adat mantenan Jawa yaiku
motif kusuma machete. Salah sawijining bathik paling tuwa sing identik karo wangun
diagonal, motif parang kusuma nduweni teges wangi njero lan njaba kaya kembang
(kusuma).

3. Motif Siso Asih

Bathik Sido Asih biasane dienggo penganten wanita ing wayah mbengi manten
adat Jawa. Pola batik nglambangake tanduran utawa gunung sing ateges ngarep-arep
kabegjan lan kesejahteraan sajrone bebrayan.

4. Motif Truntum
Bathik Truntum nduweni motif srengenge sing khas. Batik iki biasane dipakai
nalika prosesi midodareni, wengi pungkasan sadurunge bocah pisah karo wong tuwane.
Motif truntum nglambangake rasa tresna lan tresna marang wong tuwa penganten.

13
5. Motif Siso Mulyo
Motif sido mulyo nduweni wujud pesagi kang diisi pola kayata wit, kupu, lan
sapanunggalane. Makna bathik Sido Mulyo diarepake supaya calon penganten wanita
dijaga lan diparingi rezeki sing akeh.

14