INSTITUT PENDIDIKAN GURU KAMPUS BAHASA MELAYU

59990 LEMBAH PANTAI, KUALA LUMPUR

PROGRAM IJAZAH SARJANA MUDA PERGURUAN

( AMBILAN JUN 2019 SEMESTER 7 )

SEMANTIK BAHASA MELAYU

BMMB3123

DISEDIAKAN OLEH:

NAMA: MUHAMMAD AMIRUL AIZAD BIN SHAMSULL

NOMBOR KAD
001003-10-0379
PENGENALAN:

ANGKA GILIRAN 2019192340059

KELAS: PISMP E4 AMBILAN JUN 2019

NAMA
ROZEHA BINTI HARUN
PENSYARAH:

TARIKH SERAHAN: 21 MAC 2022

TUGASAN: TUGASAN 1: PENULISAN ESEI

TARIKH TERIMA
MAKLUM BALAS
PENGHARGAAN

‫الر ِحيم‬ َّ ‫س ِم اللَّ ِه‬

َّ ‫الرحْ َم ِن‬ ْ ِ‫ب‬

ASSALAMUALAIKUM WBT DAN SALAM SEJAHTERA

Pertama-tamanya setinggi-tinggi penghargaan dan terima kasih kepada Allah SWT kerana
dengan limpah rahmat dan kurniaNya dapat saya menyiapkan tugasan ini. Selawat dan salam
ke atas junjungan besar Nabi Muhammad S.A.W dan para sahabat juga saya kirimkan.

Keduanya, saya ingin mendedikasikan ucapan penghargaan dan terima kasih ini
khusus kepada pensyarah saya kerana dengan izin Allah, beliau telah memberikan tunjuk ajar
untuk menyiapkan kerja khusus ini kepada saya dengan penuh dedikasi. Hasil bantuan
daripada beliau, dapatlah sedikit sebanyak membuka ruang untuk saya menyiapkan tugasan
ini dengan jayanya. .

Dalam usaha menjayakan kerja kursus ini, ribuan terima kasih saya ingin ucapkan
kepada kedua ibu bapa yang saya cintai iaitu, En Shamsull Bin Sauhim Dan Pn Suraya Binti
Siman serta keluarga kerana telah memberikan saya semangat dan dorongan untuk
menyiapkan kerja kursus ini. Mereka telah memberikan saya segala kemudahan dan
sokongan moral yang tidak terhingga sehingga saya berjaya menyelesaikan tugasan
ini.Ucapan penghargaan dan terima kasih yang tidak terhingga ini juga saya tujukan kepada
rakan-rakan yang banyak memberi peringatan dan bimbingan yang jitu terhadap setiap apa
yang saya telah saya lakukan. Mereka membantu saya dengan menjawab setiap pertanyaan
dan persoalan yang telah saya tujukan dengan hati yang terbuka dan ikhlas. Hanya allah saja
yang mampu membalas jasa mereka semua.

Akhirulkalam, saya mengucapkan jutaan terima kasih kepada mereka yang terlibat
secara langsung atau secara tidak langsung dalam proses pembuatan kerja kursus ini.
Sekian, Terima kasih.

2
ISI KANDUNGAN
1.0 PENGENALAN ........................................................................................................................ 4
2.0 FITUR MAKNA......................................................................................................................... 4
2.1 SIFAT MAKNA ..................................................................................................................... 5
2.2 KELAS MAKNA ................................................................................................................... 7
2.2.1 Makna Leksikal ............................................................................................................ 7
2.2.2 Makna Struktural ......................................................................................................... 8
2.3 LEWAH DALAM MAKNA ................................................................................................... 8
3.0 MAKNA LEKSIKAL DALAM BAHASA MELAYU ............................................................... 9
3.1 SINONIM ............................................................................................................................. 10
3.2 ANTONIM............................................................................................................................ 11
3.3 HIPONIM ............................................................................................................................. 12
3.4 HOMONIM .......................................................................................................................... 13
3.5 POLISEMI ........................................................................................................................... 13
3.6 AMELIORASI ..................................................................................................................... 14
3.7 PEJORASI .......................................................................................................................... 15
4.0 PERUBAHAN MAKNA LEKSIKAL DALAM SEMANTIK ................................................. 15
4.1 PENGEMBANGAN MAKNA ............................................................................................. 16
4.2 PENYEMPITAN MAKNA .................................................................................................. 17
4.3 ANJAKAN MAKNA ........................................................................................................... 17
5.0 KESIMPULAN ........................................................................................................................ 18
RUJUKAN ..................................................................................................................................... 19

3
1.0 PENGENALAN
Semantik merupakan istilah bagi kajian yang menganalisis makna pada peringkat morfem,
kata, frasa, ayat atau wacana dan hubungan dengan idea, konsep dan perasaan. Dalam
konteks ini dapat dilihat bahawa makna itu dapat didefinisikan sebagai maksud, idea atau
konsep yang dapat dipindahkan dari fikiran penutur kepada fikiran pendengar. Dalam bidang
linguistik ini, semantik merupakan keadaan apabila penutur mengujarkan sesuatu dan adanya
gerak balas pendengar seperti yang dijangkakan. Oleh itu, makna ujaran atau ayat bukan
sahaja ditentukan oleh makna kata tetapi turut ditentukan oleh faktor-faktor lain seperti
intonasi, cara pengucapan, tujuan, konteks dan penuturnya.

Istilah semantik ini digunakan dalam bahasa Inggeris yang dipinjam daripada bahasa
Perancis, iaitu semantique yang telah digunakan oleh Michel Breal pada abad ke-19. Dalam
konteks ini, dapat dilihat bahawa istilah ini adalah untuk merujuk kepada perkembangan dan
perubahan makna dalam sesuatu bahasa itu (Patarai Hj Cholen et. al, 2022). Hal ini bermakna
bentuk perubahan makna, latar belakang makna, hubungan belakang makna dengan logika
dan hubungan psikologi adalah merupakan sub bidang di dalam semantik yang terbukti
merupakan salah satu kajian ilmu yang mengkaji dan menganalisis tentang makna
(Aminuddin, 1985). Bidang ini sangat penting supaya dapat mengkaji tentang makna dengan
berkesan. Bloomfield (1939) menyatakan bahawa makna merupakan suatu bentuk linguistik
yang terhasil apabila penutur mengujarkannya dengan tindak balas yang dijangkakan
daripada pendengar. Perkara ini bermakna bahawa apabila penutur mengujarkan sesuatu,
pendengar akan mentafsir ayat atau perkataan tersebut dengan makna yang betul.

Secara kesimpulannya, Nur Hashimah (2007) mendefinisikan semantik adalah kajian

makna. Dalam pada itu, bahasa tanpa makna tidak bermakna yang bermaksud tidak kira
fonologi, morfologi atau sintaksis, semantik boleh menjadi bidang dampingan yang erat demi
menjelaskan lagi bahasa yang ingin dikaji. Malahan makna tanpa lisan berjaya dicungkil
menggunakan semantik.

2.0 FITUR MAKNA

Fitur makna bahasa Melayu merujuk kepada hubungan makna dengan sejumlah kata yang
memiliki ciri-ciri dan sifat tersendiri. Dalam konteks ini, dapat dilihat bahawa setiap perkataan
itu mengandungi fitur distingtif yang mana menunjukkan perkaitan antara makna kata yang
digunakan (Salihah Ab Patah, 2004). Beberapa aspek penting di dalam fitur makna, iaitu sifat
makna, kelas makna, komponen makna dan lewah dalam makna yang perlu diberikan
penelitian yang khusus. Perkara ini juga adalah untuk memastikan komponen atau fitur makna
dapat bersama-sama membentuk makna kata atau ujaran yang dinyatakan (Kridalaksana,
1982). Fitur makna dapat dikelaskan kepada tiga seperti di dalam rajah 1.0

4
 Fitur Makna Dalam
Bahasa Melayu

Sifat Makna Kelas Makna Lewah Dalam Makna

Rajah 1.0: Fitur Makna Dalam Bahasa Melayu

Unsur-unsur seperti [+muda], [+lelaki], [+manusia] dan [+bujang] merupakan

komponen daripada perkataan pemuda. Komponen bagi pemudi adalah berbeza dengan
pemuda disebabkan oleh fitur-fitur yang berbeza. Dalam konteks pemudi pula fitur-fitur seperti
[+muda], [+perempuan], [+manusia] dan [+bujang]. Dapat dilihat bahawa perbezaan yang
terdapat antara pemuda dan pemudi ini ialah jantina lelaki dan perempuan. Begitulah fitur
makna yang dapat dianalisis mengikut Rajah 1.0.

2.1 SIFAT MAKNA

Asmah Haji Omar (2008) menyatakan bahawa makna dapat dispesifikasikan sebagai
bersifat dinamik dan berevolusi berdasarkan beberapa ciri yang antaranya ialah
konteks dan budaya. Dalam konteks ini, di dalam bahasa Melayu itu sendiri
mempunyai pelbagai perkataan yang mempunyai banyak makna selaras dengan sifat
sesuatu bahasa itu sentiasa berubah dan berkembang mengikut peredaran masa dan
zaman. Perubahan ini dilihat memberikan impak yang positif dalam menjadikan
bahasa Melayu sebagai bahasa rasmi dan bahasa komunikasi seharian. Hashimah
Jalaluddin (1992) menyatakan bahawa sifat makna tersebut merangkumi pilihan,
budaya, konteks dan peribahasa. Sifat makna inilah yang akan membentuk kepada
satu perkataan yang dapat mempunyai pelbagai makna.

5
 Pilihan: Ungkapan yang dihasilkan mesti dipilih mengikut kesesuaian. Jika tidak,
ungkapan tersebut tidak bermakna.
Contohnya: Abang memotong dahan pokok (X)
Abang mencantas dahan pokok (/)
Ciri-ciri Sifat Makna

Budaya: Budaya masyarakat penutur berkait rapat dengan bahasa kerana hanya individu
yang memahami budaya sahaja dapat bertutur dengan betul berdasarkan konteks
budaya.
Contohnya: Syed ingin berak (X)
Syed ingin ke tandas untuk buang air besar (/)

Konteks: Makna dapat ditentukan bergantung kepada situasi dan perasaan penutur
semasa menyampaikan sesuatu ungkapan.
Contohnya: 1) Fatimah makan ayam
2) Amer suka makan kawan
Fatimah bekerja makan gaji

Peribahasa: Makna dalam peribahasa digunakan bagi membawa makna yang berbeza
daripada makna asal.
Rajah 2.0: Ciri-Ciri Sifat Makna

Rajah di atas jelas menggambarkan bahawa ciri-ciri sifat makna ini sangat
berkait rapat dan mempunyai makna tersendiri. Sebagai contoh, sifat makna pilihan
yang menyatakan bahawa ungkapan yang dihasilkan mesti dipilih mengikut
kesesuaian. Dalam konteks ini, pemilihan ayat tersebut perlu menjadi keutamaan
ketika penulisan dan lisan. Jika kita lihat kepada contoh di atas, kedua-dua ayat
tersebut mempunyai maksud yang hampir sama tetapi pilihan ayat harus betul dan
sesuai berdasarkan fungsi dan situasi supaya maknanya lebih tepat.

Sifat makna dari sudut budaya pula menggambarkan bahawa betapa dekatnya
bahasa itu dengan budaya. Hal ini kerana sesiapa yang memahami budaya dengan
berkesan maka seseorang itu dapat berbahasa dengan betul mengikut konteks
budaya. Jika kita lihat contoh yang diberikan pada rajah di atas jelas menggambarkan
bahawa penerapan konsep sopan dan santun dalam budaya itu perlu supaya dapat
dijadikan sebagai unsur kebudayaan kebanggsaan (Patarai Hj Cholen et. al, 2022).

Seterusnya, ciri sifat makna melalui konteks pula ditentukan berdasarkan

situasi dan perasaan penutur semasa menyampaikan frasa atau ujaran tersebut.
Dalam pada itu, Nathesan (2003) menjelaskan bahawa konteks di dalam ujaran
tersebut berfungsi menetapkan makna bagi perkataan dalam ujaran atau tulisan.
Perkara ini penting supaya kita dapat menghasilkan makna yang betul dan tepat.
Akhirnya, dari sudut makna dalam peribahasa pula menggambarkan bahawa terdapat
makna yang berbeza daripada makna asal.

6
2.2 KELAS MAKNA
Imran Ho Abdullah (2011) menyatakan kelas makna ini merupakan pembahagian jenis
makna yang berkait rapat antara pengalaman, sejarah dan perasaan pengguna
bahasa. Dalam konteks ini, dapat kita lihat bahawa kelas makna ini dapat
menghuraikan makna dalam sesuatu bahasa dan merangkumkan pelbagai ragam
makna berdasarkan kekerapan penggunaanya dalam bahasa yang berbeza. Oleh itu,
Rajah 3.0 di bawah menunjukkan kelas makna.

Kelas Makna

Leksikal Struktural

Makna Makna Makna

Langsung Kiasan Gramatikal

- Makna Umum Makna Konotatif, Afektif,

Stilistik, Reflektif,
Makna
- Makna Khusus Kolokasi, Idiomatik Tematik
Rajah 3.0: Kelas Makna

2.2.1 Makna Leksikal

Makna leksikal merujuk makna perkataan dalam kamus tanpa melihat
penggunaannya dalam ayat. Dalam konteks ini, makna leksikal ini merujuk
kepada lambang kebahasaan yang masih bersifat dasar yang belum
mengalami konotasi dan hubungan gramatik dengan kata yang lain (Aminuddin
1985). Dengan erti kata yang lebih mudah, makna leksikal ini adalah
berdasarkan perbendaharaan kata yang mengalami proses perubahan bentuk
yang dikenali sebagai makna kamus. Sebagai tambahan, makna leksikal ini
juga bergantung kepada konteks sesuatu budaya. Zulkifley Hamid (2015)
menyatakan bahawa makna leksikal dapat dikategorikan kepada dua, iaitu
makna langsung dan makna kiasan.

Makna langsung merujuk kepada pemerhatian dan dapat difahami

dengan jelas. Dengan kata mudah, makna langsung ini mudah difahami oleh
seseorang. Sebagai contoh, ayat “Hani ke rumah”. Ayat ini mengandungi

7
 makna umum yang dapat menerangkan banyak makna seperti Hani ke rumah
saudara, sendiri, rumah api, rumah pengawal dan sebagainya.

Seterusnya ialah makna kiasan atau asosiatif yang menjelaskan

bahawa makna ini merupakan makna yang terhasil daripada perasaan atau
fikiran penutur atau pendengar. Dalam konteks ini, dapat jelaskan bahawa
makna kiasan ini juga merupakan perlambangan yang digunakan dalam
masyarakat yang mempunyai persamaan sifat, keadaan, atau ciri asal sesuatu
perkataan. Sebagai contoh, “bunga” mempunyai makna seorang gadis cantik
dan masih muda. Contoh lain adalah seperti perkataan “buaya” yang boleh
diertikan kepada lelaki “jahat” dan “ganas”. Perkara ini jelas bahawa dalam
bahasa Melayu mempunyai makna kiasan yang dapat dijelaskan melalui
makna konotatif, makna stilistik, makna afektif dan makna idiomatik.

2.2.2 Makna Struktural

Makna struktural merupakan makna yang muncul sebagai akibat hubungan
antara satu unsur bahasa dengan unsur bahasa lain dalam satuan yang lebih
besar dan baik yang berkaitan dengan unsur segmental mahupun unsur
suprasegmental (Sudaryat, 2009). Dalam konteks ini, unsur-unsur segmental
merupakan morfem, kata, frasa, klausa dan ayat manakala unsur
suprasegmental pula merupakan irama, jeda, tekanan dan nada. Oleh hal yang
demikian, makna struktural ini adalah berkaitan dengan unsur segmental yang
dikenali sebagai makna dan unsur suprasegmental pula adalah berkaitan
dengan makna tematis.

2.3 LEWAH DALAM MAKNA

Lewah bermaksud penggunaan kata atau gabungan kata yang berlebihan atau tidak
selari dengan makna kata (Kamus Dewan, 2010). Dalam konteks ini, lewah juga
merujuk kepada penggunaan berlebih-lebihan yang sama sekali tidak perlu sehingga
berlaku pengulangan makna. Sebagai contoh, perkataan demi untuk dan mereka-
mereka. Kelewahan makna ini berlaku akibat kelewahan tatabahasa kerana
penggunaan bahasa asing kerap kali mengabaikan penggunaan kata penguat atau
kata ganda. Unsur bahasa yang memperlihatkan keadaan yang berlebih-lebihan yang
selalunya melibatkan penambahan yang sudah ada pada hakikatnya tidak diperlukan
lagi (Teo Kok Seng, 1998). Beberapa faktor lain berlakunya lewah dalam makna, iaitu
pengulangan, penambahan imbuhan dan penggunaan kata sendi yang berturur-turut.
Berikut merupakan contoh bagi setiap faktor tersebut:

8
 Faktor Lewah dalam Contoh Ayat Contoh Ayat Yang
Makna Betul
Pengulangan Ibu bapa-ibu bapa Ibu bapa
Penambahan imbuhan Memperbesarkan/ Membesarkan/
diperbesarkan diperbesar
Penggunaan kata sendi Demi untuk keluarga Demi keluarga tercinta
yang berturut-turut tercinta dia rela dia rela berkorban.
berkorban.

Pengamalan penggunaan tatabahasa dan penggunaan ayat yang betul sangat dititiberatkan
dalam memastikan bahasa yang digunakan mengikut rujukan yang betul dan berautoriti.
Kenyataan ini disokong oleh Nathesan (2008) yang menyatakan bahawa amalan penggunaan
tatabahasa dan penggunaan ayat yang betul dengan merujuk kamus akan menjadikan
pengguna akan mendapat makna yang betul.

3.0 MAKNA LEKSIKAL DALAM BAHASA MELAYU

Makna leksikal merujuk kepada makna sesuatu perkataan itu tanpa melihat penggunaannya
dalam konteks ayat (Mashitah Abdullah, 2012). Dalam konteks ini, makna leksikal ini boleh
berdiri sendiri, baik dalam bentuk laksem atau bentuk maknanya lebih kurang tetap seperti
dalam kamus bahasa (Mansoer Pateda, 2010). Hal ini bermaksud makna leksikal ini
merupakan makna denotatif atau yang tersurat, makna umum atau makna yang terdapat
dalam kamus. Dalam makna leksikal ini, makna bagi setiap perkataan itu boleh diberikan
dengan meninjau perhubungan antara unsur-unsur yang membentuk struktur makna bagi
sesuatu perkataan. Beberapa konsep lain tentang makna leksikal dapat dibahagikan kepada
tujuh golongan, iaitu seperti di dalam Rajah 4.0 di bawah. Ketujuh-tujuh jenis golongan makna
ini memberikan gambaran bahawa kejelasan makna leksikal secara terperinci tentang
fungsinya dalam kajian semantik.

9
 Sinonim

Pejorasi Antonim

Makna
Leksikal
Dalam
Bahasa
Ameliorasi Melayu Hiponim

Polisemi Homonim

Rajah 4.0: Tujuh Jenis Golongan Makna

3.1 SINONIM
Kamus Dewan (2010) mendifinisikan sinonim bermaksud kata yang sama atau hampir
sama maknanya dengan kata lain. Kenyataan ini disokong oleh Othman dan Ahmad
Mahmood (2000) yang menyatakan bahawa sinonim ini merupakan kata-kata seerti
yang boleh mendukung makna yang sama. Dalam konteks ini, dapat diterangkan
bahawa perkataan tersebut mempunyai persamaan makna namum berbeza dari sudut
ejaan atau bunyi. Walaubagaimanapun, tidak semestinya perkataan sinonim tersebut
mempunyai makna yang sama secara keseluruhannya kerana terdapat perbezaan
dari sudut makna mengikut keadaan. Faridah Nazir dan Faiziah (2016) menjelaskan
sinonim ini terbahagi kepada empat jenis, iaitu sinonim pinjaman, sinonim konteks,
sinonim laras sosial dan sinonim kolokasi.

Jenis Keterangan Contoh

Sinonim
Sinonim - Makna sesuatu perkataan yang - Perkataan “segan” bermaksud malu
Pinjaman berubah makna dalam dialek manakala dalam dialek utara “segan”
bahasa yang sama. membawa maksud malas.
- Diperolehi juga daripada bahasa - Perkataan “belalang” bermakna
asing. pepatung dalam dialek Melayu,

10
 manakala bermakna dialek Perak
bermakna “cakcibau”.
Sinonim - Makna sama tetapi - Jemput dan undang. Jemput
Konteks penggunaannya berbeza bermaksud pergi ke rumah seseorang
mengikut konteks. dan membawa seseorang itu ke majlis
- yang patut dihadiri manakala undang
pula bermaksud meminta seseorang
hadir ke majlis.
- Undang merujuk kepada penulisan
manakala jemput merujuk kepada lisan.
Sinonim Laras - Jenis-jenis bahasa yang - Perkataan bersiram dalam
Sosial digunakan berdasarkan situasi. penggunaan golongan istana
bermaksud mandi, namun dalam
penggunaan masyarakat biasa
bersiram bermaksud mencurahkan air.
- Perkataan wafat untuk nabi mangkat
untuk raja manakala mati untuk
manusia biasa.
Sinonim - Perkataan yang mempunyai - Perkataan banyak digunakan untuk
Kolokasi perkaitan antara satu sama lain kata nama manakala ramai digunakan
dan hanya sesuai dibandingkan untuk manusia sahaja.
dengan sesuatu perkara. - Perkataan lazat untuk makanan.
Jadual 1.0: Jenis Sinonim Dan Keterangan

Kehadiran sinonim tidak dapat dielakkan kerana fenomena ianya terjadi pada
semua bahasa. Dalam konteks ini, beberapa faktor yang menyebabkan terjadinya
sinonim dalam bahasa, iaitu melalui proses serapan sama ada daripada bahasa asing
mahupun daripada bahasa daerah dan adanya makna nilai rasa (Keraf, 2009).

3.2 ANTONIM
Antonim merujuk pertentangan makna antara perkataan yang terdapat dalam sesuatu
bahasa (Zulkiffley Hamid et al., 2006). Dalam konteks ini, antonim juga merupakan
perkataan ynag berlainan bentuk ejaan atau bunyi yang mempunyai makna yang
berbeza. Perkataan-perkataan yang mempunyai makna yang berbeza ini biasanya
mempunyai makna yang berbeza dan wujud secara berpasangan. Sebagai contoh,
pasangan perkataan berikut:

11
 Perkataan Antonim
Cantik Hodoh
Bijak Bodoh
Mesra Sombong

Perkataan-perkataan ini mudah menerima pasangan kerana tergolong dalam kata

adjektif. Akan tetapi, perkataan antonim bagi kata kerja dan kata nama tidak mudah
untuk menerima pasangan lawan seperti memasak, berjalan dan bermain. Hal ini
menjelaskan bahawa bukan semua perkataan dalam bahasa Melayu mempunyai
pasangan antonim (Patarai Hj Cholen et al., 2022). Faridah Nazir dan Faiziah (2016)
menyatakan bahawa sinonim terbahagi kepada empat jenis, iaitu sinonim pinjaman,
sinonim konteks, sinonim laras sosial dan sinonim kolokasi. Berikut merupakan
penjelasan tentang sinonim:

Jenis Antonim Keterangan Contoh

Antonim Tafsiran - Pasangan perkataan yang - Besar-kecil
berlawan yang dapat diteka dan - Kaya-miskin
difahami.
Antonim Pelengkap - Pasangan kata yang saling - Kalah-menang
melengkapi dan tidak dapat - Bujang-kahwin
digantikan dengan perkataan
lain.
Antonim berhubung/ - Perkaitan antara dua perkataan - Guru-murid
bertentangan berlawanan yang menunjukkan - Majikan-
unsur perhubungan secara dua pekerja
hala.
Jadual 2.0: Antonim
3.3 HIPONIM
Hiponim merupakan kata yang mempunyai lingkungan atau pemeringkatan dalam
struktur makna. dalam konteks ini, Abdullah Hassan (2007) mendefinisikan hiponim
sebagai perkataan yang maknanya dianggap sebagai sebahagian daripada makna
suatu perkataan yang lain. Hal ini bermakna terdapat sesetengah perkataan yang
mempunyai makna terangkum dalam makna yang lebih luas dikenali sebagai
superordinat (Roslina Abdul Wahid, 2012). Sebagai contoh, warna mempunyai banyak
jenis warna, iaitu seperti jingga, merah, kuning, biru dan sebagainya. Demikian juga
seperti semut, lalat dan belalang yang merupakan hiponim kepada serangga. Contoh
lain adalah seperti berikut:

12
 Bunga

Melur Dahlia Seroja

Rajah 5.0: Contoh Hiponim

3.4 HOMONIM
Homonim ialah perkataan yang mempunyai sebutan yang sama tetapi berbeza makna
(Nor Hashimah et al., 2009). Dalam konteks ini, dapat dijelaskan bahawa homonim ini
merupakan homofon dan homograf yang mempunyai maksud yang berbeza. Misalnya
homofon merupakan perkataan kata yang sebutaan dan bunyinya sama tetapi
mengandungi maksud berbeza. Homograf pula mempunyai ejaan yang sama tetapi
sebutan dan maksud yang berbeza. Sebagai contoh, “daki” merujuk kepada maksud
kotoran di badan dan menaiki tempat yang tinggi. Satu perkataan tetapi mempunyai
dua makna yang berbeza. Hal ini menunjukkan bahawa homonim ini bersangkut-paut
dengan homofon. Contoh lain adalah seperti di bawah:

Jenis Homonim Contoh

Homofon  Salak
Makna 1: buah
Makna 2: bunyi gonggongan anjing.
Homograf  Perang
Makna 1: pertempuran
Makna 2: warna merah yang kekuning-
kuningan.
Jadual 3.0: Penerangan Homonim
3.5 POLISEMI
Polisemi ialah perkataan atau frasa yang mempunyai dua atau lebih makna.
Kenyataan ini disokong oleh Kuper dan Allan (2004) yang menyatakan bahawa
polisemi ini merupakan perkataan sama yang mempunyai beberapa makna yang
berkaitan secara konseptual. Dalam erti kata mudah, polisemi ini merupakan
perkataan yang mempunyai makna yang banyak (Abdullah Hassan, 2007). Hal ini
bermakna satu perkataan mempunyai lebih daripada satu makna kerana terdapat

13
banyak komponen konsep dalam makna. Sebagai contoh, perkataan “badan” dapat
didefinisikan sebagai tubuh badan manusia, organisasi atau institusi dan bahagian
utama dalam kenderaan. Contoh yang diberikan tersebut jelas menggambarkan
bahawa polisemi ini merupakan satu perkataan yang mempunyai dua atau lebih
makna.

Contoh Polisemi Makna

Angin Makna 1: udara yang dapat dirasai
Makna 2: tahap marah seseorang
Pokok Makna 1: tumbuh-tumbuhan
Makna 2: isu perbincangan
Makna 3: modal dalam perniagaan
Jadual 4.0: Contoh Polisemi

3.6 AMELIORASI
Ameliorasi menurut Erwan Kustriyono (2016) merupakan proses perubahan makna
yang menyebabkan makna perkataan tersebut menjadi lebih tinggi, terhormat dan baik
nilainya berbanding makna sebelumnya. Dalam konteks ini, dapat dijelaskan bahawa
ameliorasi ini merupakan perubahan makna daripada makna yang tidak baik kepada
makna yang lebih baik. Nilai makna diberikan bertujuan untuk memberikan
penghormatan kepada kata atau objek yang dimaksudkan. Sebagai contoh, perkataan
“hamil” yang lebih sesuai digunakan berbanding “bunting”. Hal ini kerana “bunting”
dapat ditafsirkan perkataan untuk haiwan dan untuk perbuatan yang tidak elok.
Perkataan hamil tersebut lebih sopan dan dapat menjadikan tafsiran yang lebih baik
kepada orang ramai. Tuntasnya, penggunaan perkataan yang lebih santun dan lembut
akan menghormati perasaan individu yang mengalaminya.

Contoh Ayat Keterangan

1. Hafizi telah mampus pada petang Penggunaan istilah mati amatlah tidak
tadi. sesuai dalam konteks ini kerana perlu
2. Hafizi telah meninggal dunia pada menjaga sensitiviti keluarga yang telah
petang tadi kehilangan ahli keluarga. Penggunaan
istilah meninggal dunia tepat, santun dan
lebih bernilai tinggi.
Jadual 5.0: Contoh Ameliorasi

14
 3.7 PEJORASI
Pejorasi merupakan proses perubahan makna yang berlawanan dengan ameliorasi,
yang mana perubahan tersebut membawa makna daripada yang baik kepada makna
yang lebih rendah. Dalam konteks ini, Abdullah Yusof (2009) juga menyatakan perkara
yang sama, iaitu pejorasi merupakan proses perubahan makna sesuatu kata daripada
makna asal kepada nilai makna yang lebih rendah. Hal ini bermaksud, jika ameliorasi
makna daripada tidak bagus kepada yang lebih bagus, pejorasi pula sebaliknya yang
mana yang bagus kepada makna yang rendah. Sebagai contoh, perkataan khalwat
yang digunakan. Khalwat ini pada mulanya ditafsirkan sebagai mengasingkan diri bagi
tujuan beribadah kepada tuhan. Apabila berlakunya proses pejorasi, maka maksudnya
telah berubah kepada makna perbuatan berdua-duaan antara lelaki dan perempuan.

Penurunan makna atau proses pejorasi ini dipengaruhi oleh beberapa faktor
seperti tanggapan penutur bahasa dan perkembangan budaya dan masyarakat di
setiap negeri. Perubahan-perubahan dalam pejorasi ini kebiasaannya tidak serta-
merta berubah tanpa asas. Hal ini kerana setiap perubahan tersebut memerlukan
tujuan yang bagus bagi menjadikan bidang ini tidak dipandang rendah.

Contoh Ayat Keterangan

1. Akhirnya Amiera telah ditalak oleh Penurunan makna atau pejorasi
suaminya. mengakibatkan makna baharu atau
2. Akhirnya Amiera telah diceraikan makna yang lebih rendah, kurang
oleh suaminya. menyenangkan dan kurang halus
nilainya daripada makna asal.
Jadual 6.0: Contoh Pejorasi

4.0 PERUBAHAN MAKNA LEKSIKAL DALAM SEMANTIK

Banyak perubahan yang telah berlaku di dalam bahasa Melayu khususnya dalam makna
leksikal. Dalam konteks ini, makna leksikal ini telah mengalami penambahan laras bahasa
dan kosa kata yang menyebabkan bahasa Melayu selaku bahasa moden yang dapat
memperkatakan pelbagai bidang ilmu. Perubahan-perubahan tersebut telah mempengaruhi
bahasa Melayu dalam pengembangan, penyempitan dan anjakan makna. Perkara ini juga
selari dengan perkembangan bahasa Melayu itu sendiri yang dinamik dan mudah menerima
perubahan (Patarai Hj Cholen et al., 2022). Rajah di bawah menggambarkan perubahan
makna leksikal dalam semantik bahasa Melayu:

15
 Perubahan Makna Leksikal
Dalam Semantik

1) Pengembangan 2) Penyempitan
3) Anjakan Makna
Makna Makna

Rajah 6.0: Perubahan Makna Leksikal Dalam Semantik

4.1 PENGEMBANGAN MAKNA

Pengembangan makna ialah fenomena yang berlaku dalam leksikal atau kata yang
pada awalnya hanya memiliki satu makna. Hal ini kerana terdapat pelbagai faktor yang
menyebabkan kata ini mempunyai makna yang lain (Abdul Chear, 2003). Sebagai
contoh, perkataan kahwin yang dahulunya hanya digunakan untuk manusia, kini boleh
digunakan untuk haiwan dan tumbuhan. Perkataan “kahwin” tersebut menjurus
kepada ikatan yang sah antara lelaki dan perempuan manakala bagi haiwan dan
tumbuhan pula, ianya merujuk kepada proses kacukan bagi mendapatkan baka yang
lebih baik.

Nor Hashimah Jalaluddin (1987) menjelaskan bahawa pengembangan makna

ini amat berkait rapat antara manusia dan ungkapan bahasa. Hal ini bermaksud,
makna tersebut dapat diinteprasikan dalam mental dan dapat dicerminkan daripada
pengalaman dan interaksinya dengan dunia nyata. Dalam pada itu, pengembangan
makna dapat ditingkatkan sekaligus dapat menjadikan bahasa Melayu antara bahasa
yang mudah dikembangkan maknanya. Pengembangan makna ini penting supaya
dapat menjadikan bahasa Melayu antara bahasa yang terkenal di peringkat
antarabangsa.

Tambahan juga, perkataan “muka” juga mengalami pengembangan makna.

Dalam konteks ini, pemahaman masyarakat Melayu muka merupakan gambaran nilai
kesantunan. Oleh itu, terdapat beberapa ungkapan yang mengaitkan istilah muka ini
menjelaskan bahawa istilah muka ini mempunyai pelbagai makna. Sebagai contoh, air
muka, menjaga air muka, menconteng arang di muka dan sebagainya. Kamus Dewan
(2010) menyatakan bahawa

16
4.2 PENYEMPITAN MAKNA
Penyempitan makna pula merupakan gejala yang terjadi pada kata yang mulanya
mempunyai makna yang luas kemudian menjadi makna yang terbatas hanya pada
makna tertentu sahaja (Abdul Chaer, 2013). Penyempitan makna ini lebih menjurus
kepada proses perubahan makna yang mana daripada makna luas kepada makna
yang sempit. Sebagai contoh, perkataan “madrasah” yang dahulu didefinisikan
sebagai sekolah atau tempat belajar kini telah ditafsirkan sebagai sekolah agama
sahaja. Madrasah tidak lagi disebut sebagai sekolah harian biasa pada masa kini.
Apabila menyebut sahaja tentang madrasah, sudah pasti akan tergambar dalam
fikiran tempat sekolah agama sahaja.

Penyempitan makna juga berlaku dalam bahasa pinjaman yang sebelumnya

memiliki makna yang luas tetapi telah dibataskan. Dalam konteks ini, bahasa pinjaman
tersebut adalah seperti bahasa Arab. Perkataan “dai” merupakan perkataan yang
mempunyai makna yang luas merangkumi mengamal, menyebarkan dakwah,
mendorong dan sebagainya. Dalam bahasa Melayu, dai hanya merujuk kepada
pendakwah sahaja. Hal ini jelas menggambarkan bahawa penyempitan makna telah
berlaku dalam perkataan ini.

4.3 ANJAKAN MAKNA

Kamus Dewan (2010) menjelaskan anjakan makna bermaksud berpindah atau
berengsot sedikit, memindahkan atau mengalih. Dalam konteks ini, anjakan makna ini
bermaksud perkataan atau ayat yang mengalami proses perubahan atau beralih
daripada bentuk yang lama atau asal kepada bentuk yang baharu. Tambahan juga,
makna kata akan mengalami peralihan atau anjakan akibat adanya sikap dan
penilaian tertentu kepada orang yang mengujarkannya. Perubahan makna merupakan
fenomena biasa yang berlaku di dalam konteks bahasa kerana mengalami proses
evolusi dalam masyarakat. Perubahan-perubahan ini adalah mungkin disebabkan
penemuan idea-idea baharu, kemajuan sains dan teknologi, pengaruh bahasa-bahasa
lain, faktor tabu dan sebagainya (Radiah Yusuf & Nor Aini Ismail, 2005). Sebagai
contoh, anjakan makna perkataan rumah sakit kepada hospital dan klinik. Contoh-
contoh lain adalah seperti di bawah:

Contoh Perkataan Anjakan Makna

Orang gaji Pembantu rumah
Tukang sapu Staf sokongan swasta
Misi Jururawat

17
5.0 KESIMPULAN
Sebagai kesimpulan, bidang semantik merupakan bidang yang mengkaji tentang makna.
Makna merupakan unsur yang tidak boleh dipisahkan daripada semantik tidak kira dalam
penulisan mahupun lisan. Dalam pada masa yang sama, makna tersebut akan mengalami
pengembangan, penyempitan dan anjakan makna. Hal ini kerana makna sentiasa mengikuti
evolusi perkembangan selari dengan zaman. Tanpa makna juga, ujaran atau bunyi-bunyi
bahasa tidak akan berfungsi kerana setiap percakapan dan penulisan memerlukan makna
yang baik untuk menyampaikan maksud yang ingin disampaikan.

18
RUJUKAN
Abdul Chaer. (2003). Linguistik Umum. Jakarta: Rineka Cipta.
Abdullah Hassan. (2007). Linguistik Am. Selangor: PTS Professional Publishing Sdn. Bhd.
Abdullah Yusof, et al. (2009). Semantik dan Pragmatik Bahasa Melayu. Kuala Lumpur:
Pustaka Salam Sdn. Bhd.
Aminuddin. (1985). Semantik: Pengantar Studi Tentang Makna. Bandung: Sinar Baru.
Asmah Hj. Omar. (2008). Nahu Kemas Kini Edisi Keempat. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa
dan Pustaka.
Erwan Kustriyono. (2016). Perubahan Makna dan Faktor Penyebab Perubahan Makna dalam
Media Cetak. Jurnal Kajian Semantik. 3, 13-25.
Faridah Nazir, & Faiziah Shamsudin. (2016). Semantik dan Peristilahan Bahasa Melayu.
Sasbadi Sdn. Bhd.
Imran Ho-Abdullah. (2011). Analisis kognitif semantik peribahasa Melayu bersumberkan
anjing. GEMA Online Journal of Language Studies, 11(1), 125-141.
Kamus Dewan. (2010). Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.
Keraf, G. (2009). Diksi dan Gaya Bahasa. Jakarta: PT. Gramedia Pustaka Utama.
Kridalaksana, Harimurti. (2008). Kamus Linguistik. Jakarta: Gramedia Pustaka Utama.
Kuiper dan Allan. (2004). An Introduction to English Language: Word, Sound and Sentence
(2nd ed). London, UK: Palgrave Macmillan.
Mansoer Pateda. (2010). Semantik Leksikal. Penerbit Rineka Cipta.
Mashitah Abdullah. (2012). Analisis Semantik dan Morfologi Leksikal Al-Muwallad dalam
Kamus Bahasa Arab. Ijazah Sarjana Bahasa Moden, 11-43.
Nathesan, S. (2003). Teori Semantik dan Kajian Kepustakaan terhadap Semantik Leksikal.
Jurnal Bahasa 3 (1), 108.
Nathesan, S. (2008). Makna dalam Bahasa Melayu. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan
Pustaka.
Nor Hashimah Jalaluddin, et al. (200). Kepelbagaian Dimensi Linguistik. Bangi: Penerbit
Universiti Kebangsaan Malaysia.
Nor Hashimah Jalaluddin. (2011). Perkembangan Semantik Malaysia: Sorotan Ilmiah. Dlm.
Nor Hashimah Jalaluddin, Mohammad Fadzeli Jaafar, & Harishon Radzi (Eds.),
Seminar Kebangsaan Linguistik 2007 (SKALI ‟07) (pp. 43-65). Serdang: Universiti
Kebangsaan Malaysia Press.
Nor Hashimah Jalaludin. (1992). Semantik dan Pragmatik: Suatu Pengenalan. Kuala
Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.
Patarai Hj Cholen, Suhasni Dollah, Rozeha Harun, Maria Tahrir dan Khushairi Fadzal. (2022).
Semantik Bahasa Melayu. Kuala Lumpur: IPGK Bahasa Melayu.
Salihah Ab. Patah (2004). Analisis Komponen Makna Kata Adjektif Deria Bahasa Melayu.
Disertasi Ijazah Sarjana Pendidikan. Tanjung Malim: Universiti Pendidikan Sultan
Idris.
Sudaryat, Yayat. (2009). Makna dalam Wacana. Bandung: CV Yrama Widya.

19
Teoh Kok Seong. (1998). "Kelewahan dalam Bahasa Melayu", dim. Jurnal Dewan Bahasa.
42 (9): 833-846.
Zulkifley Hamid, et al. (2006). Linguistik Melayu. Bangi: Universiti Kebangsaan Malaysia.
Zulkifley Hamid, et al. (2015). Linguistik Melayu. Bangi: Penerbit Universiti Kebangsaan
Malaysia.

20