2024/2025
MODUL AJAR
UNGGAH-UNGGUH BASA
A. IDENTITAS MODUL
Nama Penyusun : IFA INFIATUN NADA, S. Pd.
Sekolah : SMK Negeri 1 Batealit
Tahun Pelajaran : 2024/2025
Jenjang : SMA/SMK
Kelas : X (Fase E)
Alokasi Waktu : 4 x 45 menit (2 kali pertemuan)
B. Kompetensi Awal : Peserta didik mampu mengenali bahasa ngoko dan krama.
C. Profil Pelajar : Bernalar kritis, kreatif, gotong royong, berakhlak mulia, mandiri
Pancasila
D. Sarana prasarana : Ruang Kelas, LCD, Laptop, koneksi internet, bahan ajar, lembar kerja
E. Target Peserta Didik : Reguler / umum
F. Model Pembelajaran : Discovery Learning
KOMPETENSI INTI
KOMPONEN DESKRIPSI
Tujuan pembelajaran diharapkan setelah pembelajaran ini:
1. Peserta didik mampu mengidentifikasi penggunaan Bahasa Jawa sesuai
A. TUJUAN dengan kaidah kebahasaan (paramasastra) dan unggah-ungguh basa.
PEMBELAJARAN 2. Peserta didik dapat menganalisis teks bacaan yang menggunakan Bahasa
Jawa sesuai dengan kaidah kebahasaan (paramasastra) dan unggah-ungguh
basa.
Peserta didik akan menerima manfaat setelah setelah mengikuti proses
pembelajaran ini sebagai berikut:
B. PEMAHAMAN 1. Menjelaskan penggunaan Bahasa Jawa sesuai dengan kaidah kebahasaan
BERMAKNA (paramasastra) dan unggah-ungguh basa.
2. Memahami teks bacaan menggunakan Bahasa Jawa sesuai dengan kaidah
kebahasaan (paramasastra) dan unggah-ungguh basa.
Peserta didik diajak berdiskusi tentang penggunaan Bahasa Jawa sesuai
C. PERTANYAAN dengan kaidah kebahasaan (paramasastra) dan unggah-ungguh basa,
PEMANTIK kemudian diberi pertanyaan pemantik.
1. Nalika matur karo wong sing luwih tuwa, awakmu nggunakake basa apa?
2. Coba basake ukara iki : Adik lagi turu nalika ibu lunga pasar.
D. KEGIATAN PERTEMUAN
PEMBELAJARAN Kegiatan Pendahuluan :
1. Peserta didik menjawab salam.
2. Peserta didik berdoa sebelum memulai pembelajaran.
3. Guru memeriksa kehadiran peserta didik.
4. Guru menanyakan kabar siswa dan memberi motivasi siswa.
5. Peserta didik merespon pertanyaan dari guru mengenai pembelajaran
pada pertemuan sebelumnya.
6. Guru memberikan pertanyaan pemantik :
a. Nalika matur karo wong sing luwih tuwa, awakmu nggunakake basa
apa?
b. Coba basake ukara iki : Adik lagi turu nalika ibu lunga pasar.
7. Peserta didik menerima penjelasan mengenai tujuan pembelajaran pada
pertemuan ke-1.
MODUL AJAR
2024/2025
KOMPONEN DESKRIPSI
Kegiatan Inti :
Mengorientasi peserta didik pada masalah.
1. Peserta didik menyiapkan smartphone masing-masing.
2. Peserta didik memainkan permainan menggunakan media
kahoot.TPACK.
3. Peserta didik diminta mengingat tentang bagaimana siswa berbicara
dengan orang yang lebih tua, misalnya dengan orangtua dan Bapak/Ibu
Guru.
4. Peserta didik diberikan kesempatan untuk menetapkan masalah dengan
pertanyaan :
a. Basa apa kang digunakake siswa marang gurune?
b. Apa awakmu bisa nggunakake basa krama?
c. Kira-kira ana pira jinising basa ing basa Jawa? (Ada 4, yaitu basa
ngoko lugu, ngoko alus, krama lugu dan krama alus)
d. Kepiye carane nggunakake basa krama kang trep? (Masalah yang akan
ditetapkan berupa kaidah kebahasaan (paramasastra) dan unggah-ungguh
basa)
KOMPONEN DESKRIPSI
Kegiatan penutup :
1. Peserta didik menyampaikan simpulan materi pembelajaran hari
ini secara singkat dan tepat.
2. Guru menanyakan kelebihan dan kekurangan dalam
pembelajaran sebagai bentuk refleksi.
3. Guru menjelaskan kegiatan pada pertemuan berikutnya.
4. Memberikan salam penutup.
PERTEMUAN 2
Kegiatan Pendahuluan :
1. Peserta didik menjawab salam.
2. Peserta didik berdoa sebelum memulai pembelajaran.
3. Guru memeriksa kehadiran peserta didik.
4. Guru menanyakan kabar siswa dan memberi motivasi siswa.
5. Peserta didik merespon pertanyaan dari guru mengenai
pembelajaran pada pertemuan sebelumnya.
6. Guru menjelaskan tujuan pembelajaran pada pertemuan ke-2
7. Guru mengamati tugas peserta didik.
8. Peserta didik membuat kelompok sesuai dengan kelompok pada
pertemuan sebelumnya.
KOMPONEN DESKRIPSI
unggah-ungguh basa.
Kegiatan penutup :
DIAGNOSTIK
Dilakukan di awal KBM:
Bentuk : Pertanyaan Lisan (Lampiran 2)
1. Nalika matur karo wong sing luwih tuwa, awakmu nggunakake
basa apa?
2. Coba basake ukara iki : Adik lagi turu nalika ibu lunga pasar.
LAMPIRAN
MATERI AJAR
1. Ngoko lugu
Ngoko lugu yaiku basa ngoko sing ora kecampuran tembung-tembung krama inggil tumrap
wong sing diajakpacaturan, wuwuhane tetep ngoko, sipate rumaket utawa akrab.
Penganggone:
● Dienggo dening sapadha-padha kang wis kulina.
● Dienggo ndhuwuran marang andhahan.
● Dienggo wong kang wis tuwa marang sing enom, kayata: wong tuwa marang anake, guru
marang muride, eyang marang putune, lan sapanunggalane.
Tuladha:
1. Kowe gelem turu kene, Mbak?
2. Kowe sesuk apa sida lunga?
3. Kowe ditukokake jajan pasar?
2. Ngoko alus
Ngoko alus yaiku basa ngoko sing kecampuran tembung-tembung krama inggil tumrap
wong sing diajak pacaturan, krama ingghil khusus kanggo wong liya, wuwuhan tetep
wuwuhan ngoko, tembung kowe dadi panjenengan.
Penganggone:
● Sedulur enom marang sedulur tuwa.
● Wong sing kaprenah tuwa marang wong enom sing drajade luwih dhuwur.
● Ibu marang bapak sing wis kulina nganggo basa ngoko.
Tuladha:
1. Panjenengan kersa sare kene Mbak?
2. Panjenengan sesuk apa sida tindak?
3. Panjenengan dipundhutake jajan pasar?
Pangeling:
Sing dikramakake ing basa ngoko alus yaiku:
1. Tembung sesulih purusa II (kata ganti orang ke-2) lan tembung kriya.
2. Tembung kriya sing dikramakake, ater-ater (awalan) lan panambang (akhiran) tetep ngoko.
3. Basa Krama
Basa krama diperang dadi loro, yaiku:
1. Krama lugu Basa krama lugu yaiku basa krama sing tembung-tembunge lugu lan ora
kecampuran tembung-tembung krama inggil tumrap wong sing diajak pacaturan, tembung
kowe dadi sampeyan, tembung aku dadi kula.
Penganggone: Marang wong sadrajad sing durung raket (durung akrab).
Tuladha:
1. Sampeyan purun tilem mriki Mbak?
2. Sampeyan benjing menapa tamtu kesah?
3. Sampeyan dipuntumbasaken jajan pasar?
2. Krama alus Basa krama alus yaiku basa krama sig tembung-tembunge alus lan kecampuran
tembung-tembung krama inggil tumrap wong sing diajak pacaturan.
Penganggone:
1. Wong enom marang wong tuwa
2. Anak marang bapak utawa ibune
MODUL AJAR
2024/2025
FORMAT ASESSMEN
1. ASESSMEN DIAGNOSTIK
Lisan
a. Nalika matur karo wong sing luwih tuwa, awakmu nggunakake basa apa?
b. Coba basake ukara iki : Adik lagi turu nalika ibu lunga pasar.
2. ASESSMEN FORMATIF
a. Penilaian sikap (profil pelajar pancasila) berupa observasi saat melakukan
pengamatan (sopan santun), saat berdiskusi (menghargai pendapat orang lain, mandiri).
b. Penilaian performa saat presentasi (kreatif dan bernalar kritis)
ASESSMEN SUMATIF
Rubrik Penilaian :
No Indikator Pencapaian Level Kognitif Tipe Soal
Tujuan
Pembelajaran
1 Peserta didik mampu C1 PG
mengidentifikasi penggunaan Bahasa
Jawa sesuai dengan kaidah
kebahasaan (paramasastra) dan
unggah-ungguh basa.
MODUL AJAR
2024/2025