Tegese Widya
Widya Tembung
Tembung
Wujud Tembung
Padhapukin
Tembung
Jinising Tembung
Pangertosan Widyatembung
Paramasastra mujudaken peranganing ngelmu basa kang
wigatos dipunmangertosi tumrap tiyang kang sinau basa. Tiyang
ingkang marsudi basa kedah nguwaosi bab ngelmu tataning
tembung, tataning ukara, saha tegesipun. Salah satunggaling
perangan paramasastra kang ngrembug lan nyinau bab tembung
yaiku widyatembung utawa tata tembung. Dene ing salebeting
studi linguistik, widyatembung uga kasebut morfologi.
Pangertosan Widyatembung
Widyatembung kadhapuk saka tembung ‘widya’ lan ‘tembung’. Widya
asale saka basa Jawa Kuna kang ateges ‘ilmu’. Tembung nduweni teges
rerangkening swara kang kawedhar saka tutuk kang nduweni teges, lan
dimangerteni surasane. Dene widyatembung ngemu teges ‘ilmu bab
tembung’.
Adhedhasar panjlentrehan iku, bisa kajupuk dududan dene
widyatembung iku ngrembug bab tembung, dumadine tembung, sarta
owahe sawijining tembung dadi tembung liya karana kawuwuhan imbuhan
(afiksasi), karangkep (pengulangan), lan kagabung/kacambor
(pemajemukan).
Wujuding Tembung Basa Jawa
Tembung ing Basa Jawa
kapethak dadi 4, yaiku :
Lingga
Camboran
Tembung Lingga
Tembung lingga uga lumrah kasebut kata asal/kata
dasar yaiku tembung kang durung owah saka asale
(Subalidinata, 1994: 1). Durung owah saka asale ateges
isih wutuh durung rinaketan wuwuhan apa-apa.
Tuladha tembung lingga basa
Jawa
Tembung Lingga Tembung Lingga Tembung Tembung
sawanda rong wanda Lingga telung Lingga patang
wanda wanda
Dom,leng, gong, jampi, ati, ili, ilu lestari, Sitoresmi
tuk, sing, yen, gendul, pari, jarik, mustaka, Murakabi
lan resik, Lunga, adus, waspada adangiyah
tuku, nyanyi, nglangi, piranti mutawatir
gawa, amba, jembar, manungsa
patrap sengkuyung
Tembung Lingga
Saliyane tembung lingga, ana tembung kang saemper wujude kaya
tembung lingga ananging luwih tuwa, yaiku tembung wod. Wod tegese oyod,
wujude mung sakecap. Saengga tembung wod (akar kata) yaiku tembung
kang mung sakecap ananging bisa digoleki tegese (sasangka, 2011: 40).
Tuladha:
Lur alur, ulur, mulur (tegese dawa)
Sup susup, angslup, tlusup (tegese mlebu)
Sor asor, ngisor, dlosor (ngemu teges endhek)
Video Babagan Tuladhaning Tembung Lingga
Babagan tuladha tembung lingga kang ana ing sajroning konteks wacana, dakaturi
maspadhakake tuladha cakepan saka lagu langgam Jawa kang irah-irahane Ibu Pertiwi,
panembang Waljinah.
Tuladha: https://www.youtube.com/watch?v=-ormiuihJWk
Saka Cakepaning lagu Ibu Pertiwi ing ndhuwur iku, bisa dipirsani dene meh
kabeh tetembungan kang ana ing lagu kasebut nggunakake tembung lingga,
kajaba tembung ‘sesami’ ing tembung ‘sih sulistya mring sesami’ lan ‘luhuring’
ing ukara ‘kang asih luhuring budi’. Tembung iku kalebu tembung andhahan.
Tembung sesami dumadi saka tembung sami kang karangkep wanda wiwitane
dadi sasami utawa sesami (dwipurwa). Sarta tembung luhuring kang dumadi
saka tembung luhur lan /-ing/.
Tembung Andhahan
Tembung Andhahan yaiku tembung kang wus owah saka asale. Tembung
andhahan kadadean saka tembung lingga oleh ater-ater, seselan, panambang
utawa dirangkep (Subalidinata, 1994: 2). Tembung andhahan dumadi saka
rerangkening morfem bebas lan morfem terikat.
Tembung ing basa Jawa adhedhasar wujude bisa kabedakake dadi papat,
camboran.
Terima
Kasih