Anda di halaman 1dari 19

PENGEMBANGAN DAN PEMERTAHANAN BAHASA DAERAH

DARI SERANGAN BUDAYA GLOBAL


MELALUI PEMBELAJARAN BAHASA/BUDAYA DAERAH

A. Syukur Ghazali
Universitas Negeri Malang

Tumuju marang Pasinaon


Basa Dhaerah
s. bambang
purnama
Bab XV, Pasal 36
“Bahasa negara adalah bahasa Indonesia,
dan penjelasannya yang berbunyi, “di daerah-daerah
yang mempunyai bahasa sendiri, yang dipelihara oleh
rakyatnya dengan baik-baik (misalnya bahasa Jawa,
Sunda, dan Madura) bahasa-bahasa itu dan dipelihara
juga oleh negara. Bahasa-bahasa itu pun merupakan
sebagian dari kebudayaan Indonesia yang hidup”.

Dengan pedoman yuridis formal itu, pembinaan &


pengembangan bahasa Daerah, mempunyai
pegangan yang kokoh sebagai:
1. entitas etnis Madura/Jawa
2. bahasa pengantar dalam dunia pendidikan,
nyinau
basa, sastra, lan budaya jawa

s. bambangpurnama 3
Dalam pertumbuhan dan perkembangannya,
bahasa-bahasa daerah yang ada di Indonesia
pada umumnya mengalami tekanan,
baik secara internal maupun secara eksternal.

•Kebanggaan kita kepada bahasa Daerah (BD)


tidak lagi sekuat dahulu.
• Beberapa alasan pragmatis:
•tidak prestisius, tidak punya nilai ekonomis,
sehingga sebagian dari penutur bahasa Daerah
tidak ingin mempelajari lebih jauh bahasa ibunya.

•Akan terjadi proses pengeroposan bahasa dari


dalam (language attrition) pada kemampuan
menggunakan bhs daerah
Sejalan dengan Renstra Pendidikan
Nasional,
khususnya kebijakan dasar dan Program
Nasional Bagi Anak lndonesia (PNBAI) oleh
Menteri Pendidikan Nasional,
pendidikan di daerah, harus menyesuaikan
dengan Renstra tersebut, yaitu
memikirkan secara serius bagaimana
membina dan mengembangkan bahasa
daerah sebagai bahasa dalam pendidikan
bagi semua orang di daerah itu
Sejatining pasinaon basa jawa
Mingkar-mingkuring angkara,
akarana karenan mardisiwi,
sinawung resmining kidung,
sinuba sinukarta,
mrih kretarta pakartining ngelmu luhung,
ingkang tumrap neng tanah Jawa
agama ageming Aji

“Basa Jawa mono kebak ajaran


moral, etika, lan falsafah kang
sarwa adiluhung. Mulang basa Jawa
ateges uga mulangake
(nggulawenthah) suksmaning
pendidikan moral, ngenani unggah-
ungguh, sarta tatakrama minangka
bangsa kang luhur kabudayane”
“Untuk apa kita belajar bahasa Jawa ?”
kagunane basa iku sing sepisan minangka sarana sesrawungan,
sarana komunikasi.
basa Jawa ora mung asipat komunikatif, nanging uga arupa basa
kabudayan (culturaly language),
nyinau basa Jawa uga ateges nyinau fenomena ‘kanyataning’
kabudayan;
ana kene: pocap lan patrap.
Nyinau basa Jawa ateges sinau bab
pranataning basa (kocap sarana lisan),
bebarengan karo nindakake panggula-
wenthah bab treping tumindak (awujud
patraping titah) kang laras karo pranataning
basa mau.
Karo-karone kudu kaleksanan sajrone
pamulangan basa, ing lembaga formal (sekolah
utawa pamulangan luhur),
apa dene aneng sesrawungan informal sajrone
bebrayan agung (kaluwarga lan masyarakat).

 para siswa diajab bisa lantip (cerdas lan


kreatif) mujudake pranataning basa ana
sajrone sesrawungan, laras karo piguna
(fungsi) –ning basa, arupa:
 piguna-piguna: srawung (integratif), sarana
(instrumental), nalar (intelectual), lan
kabudayan (cultural).
pigunaning basa jroning bebrayan :

 fungsi integratif-ing basa, supaya titah bisa tinarima


kanthi becik dening bebrayan agung.
 fungsi instrumental, tumrap butuhing manungsa
sajrone urip kanthi kekarepan tartamtu, kaya ta:
sinau, golek gaweyan, minangka pawadan
dipercaya liyan, lsp.
 Fungsi intelektual minangka sarana amemikir,
ngonceki utawa nikelake kawruh anyar, sarana
mangerteni sawijining bab utawa wewadi, lsp.
 Fungsi kultural tegese piguna kanggo olah
kridhaning urip kang laras karo kabudayan,
mangerteni pranataning bebrayan, olah seni, lsp.
Guru minangka patuladan
 Guru minangka pangarsa sarta panutan ana
sajroning proses pamulangan lan pasinaon
basa Jawa, sayogyane rumangsa tansah
ndarbeni lan ngrungkebi kabeh pranataning
basa Jawa kang laras karo paugeran,
bebarengan karo nggulawenthah bab
ajining kabudayan kang dadi ruh utawa
suksmaning basa Jawa.

 wujuding rasa melu handarbeni, rumangsa


melu hangrungkebi, arupa kasagahan mulat
sarira hangrasa wani,

Kagunaning para Guru

 Kompetensi (kagunan) kang yogiane


dadi darbeke para Guru,
ana sambung repete karo anggone
wasis ngecakake lan mujudake
perangan kurikulum ana sajrone proses
pasinaoning basa Jawa,
lan anggone bakal ngadhepi para
siswane nalika sesambungan ana ing
jagading pamulangan.
Pamarekan komunikatif sajroning pasinaoning
basa
 titikaning sesrawungan (sifat dasar komunikatif)
perlu entuk kawigaten kang nyukupi.
 pangriptaning bahan-ajar kang ngemot perangan
wawan-gunem (adegan komunikasi) perlu
digatekake:
 paraga kang nembe andon-srawungutawa kang
lagi padha guneman; apa padha tatarane (umure,
pangkat utawa kalungguhane, lsp),
 bab kang dadi undheraning rembug, kalawan
kahanan utawa papan nalika rembugan, lsp.
 Kabeh iki banget nemtokake pilihaning basa kang
bakal (bahan) dinggo guneman (ngoko, krama,
lsp).
 Lantip lan landheping rasa-rumangsane
‘kepekaan rasa’ siswa kudu oleh kawigaten
sajrone panyinaoning basa, awit kanthi
kagunan iki siswa bakal bisa ngecakake
pangucap lan patrap sajrone sesrawungan
utawa guneman
 pangecaking prinsip komunikasi, panuntune
para siswa sajrone ajar guneman,
 utawa pamilah-pilihaning bakal ajar, sebisa-
bisane kaleksanan kanthi gawe bungah lan
senenge siswa kabeh,
 swasana sing becik kanthi bakal-ajar sing
gampang dingerteni tur narik kawigatene
para siswa,
bakal nyengkuyung asiling pasinaoning basa.
Tumusing pamulanging basa:
sastra tinarbuka
Langkah lain:
Peran Pemda dan Lembaga Swadaya Masyarakat

1. mengusahakan pendirian divisi khusus


untuk mengurusi pembinaan dan
pengembangan bahasa Daerah.
2. penyusunan istilah-istilah, jargon, dan
idiom-idiom pembangunan dalam bahasa
daerah, agar bahasa daerah setempat
menjadi bahasa yang berdaya-guna
(powerful).
Mengusahakan penerbitan :
surat kabar tempel/ surat kabar tematik
(koran Ibu, koran petani, pedagang,
berbagai kelompok profesi, dsb.)
berbahasa daerah yang dapat dibaca
oleh penduduk desa tanpa
mengeluarkan dana;
sebagian isinya dikembangkan dan
ditulis tangan oleh masyarakat
setempat, termasuk guru/siswa di
masing-masingdaerah;
5. Mengembangkan Siaran radio/TV
BERBAHASA JAWA/MADURA
6. Membangun Sistem Pangkalan Data
Pengelolaan Budaya Jawa/Madura di tingkat
Kabupaten
7. Membangun Pusat Data Kegiatan
kebudayaan Jawa/Madura yang berisikan
calendar of event yang memberikan
sumbangan bagi upaya menghidupkan
budaya, dan memberikan dampak ekonomi.
8. Membangun jaringan pariwisata yang
dikelola secara profesional memberdayakan
bahasa dan kebudayaan Jawa/Madura
9. mendorong penggunaan bahasa Madura
sebagai salah satu media komunikasi antara
pejabat,
penyatuan langkah eksekutif
dan legislatif dan pihak lain
untuk peduli terhadap
pemberdayaan
bahasa daerah, selalu berdaya-
upaya agar masyarakat
berkesempatan
meningkatkan kemampuan
berbahasa Madura/Jawa.
Matur nuwun ....
s. bambang
purnama

Anda mungkin juga menyukai