Anda di halaman 1dari 85

PEMANTAPAN MUTU INTERNAL

LABORATORIUM
DAN
PROGRAM PEMANTAPAN MUTU EKSTERNAL
MIKROSKOPIS MALARIA

SIGIT SULISTYA, A.Md, AK


BALAI LABORATORIUM KESEHATAN
YOGYAKARTA

PENYAKIT MALARIA
Merupa k a n

ma s a la h

k es eh a ta n

mas ya ra k at di Indones ia
An g k a k es a k ita n cuk up ting g i da era h
lua r J a wa B a li
Terutama

da era h

Indones ia

timur da n da era h tra ns mig ra s i

ba g ia n

PEMERIKSAAN LABORATORIUM

Diag nos is

S urveilans epidemiolog i

Upaya penang g ulan g an

Mempeng aruh i :
K ebij ak an
K eberh as ilan Peng obatan
Pen ang g ulan g an

MUTU PEMERIKSAAN
LABORATORIUM
Apakah hasil
pemeriksaan bermutu

Apakah hasil
pemeriksaan benar

Apa yang harus


dikerjakan untuk
peningkatan
hasil
pemeriksaan

PENINGKATAN MUTU HASIL


PEMERIKSAAN LABORATORIUM

Pening k ata n k ema mpua n ma nag ement


K emampuan tek nis tena g a la bora torium
k es eh ata n
Pening k ata n tek nolog i la bora torium
Pening k ata n ruj uk a n
Pening k ata n pema ntapa n mutu

PEMANTAPAN MUTU

SEMUA KEGIATAN YANG DITUJUKAN

MENJAMIN :
Ketelitian
Ketepatan hasil pemeriksaan
laboratorium

PEMANTAPAN
MUTU

Mengevaluasi
dan
Mengurangi
Kesalahan Analitis

KEGIATAN PEMANTAPAN MUTU

Peng ambilan s pes imen yang benar


Pemilih an metodh e yang tepat
Pemerik s a laboratorium oleh tenag a
yang
berkompoten
Pemantapan mutu Internal
Pemantapan mutu ek s ternal

UPAYA PENINGKATAN MUTU


PELAYANAN LABORATORIUM

1. Pendidikan dan Pelatihan


2. Pelaksana Kegiatan Pemantapan Mutu Internal
3. Mengikuti Kegiatan Pemantapan Mutu Eksternal
4. Melakukan validasi hasil
5. Melaksanakan Audit
6. Melaksanakan Keamanan Laboratorium
7. Melaksanakan Praktek Laboratorium yang Benar
8. Melaksanakan Praktek Pembuatan Reagen yang Benar

Pendidikan dan Pelatihan


Kemampuan Tenaga Pemeriksa :
Kualitas Pendidikan dan Pelatihan
Pengalaman Kerja
Kondisi Kerja
Upaya Meningkatkan Kemampuan dan
Keterampilan :

Pendidikan

Latihan
Berkelanjutan Baik di dalam maupun luar
laboratorium

PelaksanaAN Kegiatan
Pemantapan Mutu Internal

Harus dilaksanakan secara benar dan teratur


Terhadap
Seluruh Proses Kegiatan
Tahap Pra Analitik
Analitik
Pasca Analitik
Cakupan Kegiatan
Persiapan pasien dan pengambilan spesimen
sampai pada pencatatan dan pelaporan hasil

Mengikuti Kegiatan
Pemantapan Mutu Eksternal

Mengetahui penampilan
laboratorium
dalam
pemeriksaan tertentu
Harus di ikuti secara teratur

bidang

MELAKUKAN VALIDASI HASIL


Mengetahui Kualitas Hasil
Pemeriksaan

Melalui :

Pemeriksaan

uji silang (cross check)

Pemeriksaan ulang
terhadap
persentasi

Melaksanakan Audit
Pemeriksaan Terhadap
Proses Kegiatan Laboratorium

Dilakukan
Petugas Senior Laboratorium
Tenaga Ahli Dari Luar Laboratorium
Yang Bersangkutan

MELAKSANAKAN KEAMANAN
LABORATORIUM
Tujuan Melindungi :
Petugas Laboratorium
Lingkungan Laboratorium

Dari :
Resiko penyakit atau gangguan
kesehatan akibat melakukan
kegiatan pelayanan laboratorium

MeLAKSANAKAN pRAKTEK
Laboratorium Yang benar

Setiap Petugas Laboratorium :


Bekerja sesuai ketentuan
laboratorium yang benar

dalam

Baik dalam
laboratorium

maupun

management

praktek

teknis

MeLAKSANAKAN pRAKTEK
PEMBUATAN REAGEN YANG BENAR

Reagen harus dibuat dengan cara yang


benar

PEMANTAPAN MUTU internal


Kegiatan Pencegahan
Dan Pengawasan
Kapan
Secara Terus Menerus
Harapannya
Diperoleh Hasil
Pemeriksaan Yang Tepat dan Teliti
Siapa sebagai pelaksana?
Petugas Laboratorium

MISI : LABORATORIUM KLINIK

Setiap Laboratorium Klinik


Memiliki Kewajiban Untuk Menyajikan
Hasil Pemeriksaan Yang Baik,
Tepat dan Teliti
Laboratorium Klinik Harus
Melaksanakan Program
Pemantapan Mutu

HASIL PEMERIKSAAN
LABORATORIUM
TEPAT
TELITI
CEPAT
TERJANGKAU

PENGUKURAN

TELITI TAPI
TIDAK TEPAT

PENGUKURAN

TEPAT TAPI
TIDAK TELITI

PENGUKURAN

TEPAT DAN
TELITI

TUJUAN PEMANTAPAN
MUTU INTERNAL
Mendeteksi dan Mengidentifikasi
Adanya Kesalahan Yang Mungkin Terjadi
Pada Seluruh Proses Kegiatan Pelayanan
Laboratorium
Cakupan Proses
Penyiapan Pasien
Pengambilan Spesimen
Penanganan Spesimen
Pemeriksaan Spesimen
Pencatatan & Pelaporan

Tahap Pra Analitik


Tahap Analitik
Tahap Post Analitik

HARAPAN PELAKSANAAN
PEMANTAPAN MUTU INTERNAL
Terdeteksinya Kesalahan Suatu Tahap Pemeriksaan
Diketahui Penyebabnya

Segera Dilakukan Upaya Perbaikan


Menentukan Langkah-Langkah Yang Perlu Ditempuh
Intruksi Tugas Yang Jelas Untuk Tindakan Perbaikan
Mencegah dan Menghindari Kesalahan Yang Sama

KEBERHASILAN DALAM MENGELIMINASI DAN


MENCEGAH FAKTOR-FAKTOR YANG
BERPENGARUH TERHADAP HASIL
PEMERIKSAAN LABORATORIUM

Memberikan Jaminan Terhadap Mutu


Hasil Pemeriksaan Laboratorium
Ketepatan Dan Ketelitian

Hasil Pemeriksaan Laboratorium


Dapat Dipercaya

KEGIATAN PEMANTAPAN
MUTU INTERNAL

Persiapan Pasien
Pengambilan dan
Penanganan Spesimen
Pemeliharaan Peralatan
Uji Kualitas Reagen Giemsa
Pembuatan Prosedur Tetap
(Protap)
Pencatatan dan Pelaporan

KEGIATAN PEMANTAPAN MUTU INTERNAL

1. Persiapan
Pasien

Sebelum Pengambilan Darah


Diberi Penjelasan

KEGIATAN PEMANTAPAN MUTU INTERNAL

2. Pengambilan dan
Penanganan
Spesimen
Pemberian Identitas Pasien :
Hal Penting Baik Pada Saat

Pengisian Formulir Pemeriksaan


Pendaftaran
Label Sediaan
Pelaporan

KEGIATAN PEMANTAPAN MUTU INTERNAL

2. Pengambilan dan
Penanganan
Spesimen
Formulir Permintaan Pemeriksaan :

Identitas Pasien (Nama, Umur,


Jenis Kelamin, Alamat)
Tanggal Permintaan
Identitas Pengirim
Diagnosa / Keterangan Klinis

KEGIATAN PEMANTAPAN MUTU INTERNAL

2. Pengambilan dan
Penanganan
Spesimen
Label Sediaan Yang Diambil Di laboratorium :

Tanggal Pengambilan Sediaan


Nomor / Kode Sediaan

KEGIATAN PEMANTAPAN MUTU INTERNAL

2. Pengambilan dan
Penanganan
Spesimen
Formulir Hasil Pemeriksaan :

Tanggal Pemeriksaan
Identitas Pasien
Nomor / Kode Laboratorium
Hasil Pemeriksaan
Keterangan Lain Yang Dianggap Perlu
Tanggal Hasil Dikeluarkan
Paraf / Tanda Tangan Petugas Laboratorium

KEGIATAN PEMANTAPAN MUTU INTERNAL

2. Pengambilan dan
Penanganan
Spesimen
Cara Pengambilan Darah :
Dilaksanakan Tenaga Yang Terampil Dengan Cara Yang Benar

Lokasi Pengambilan Darah :

Ditetapkan Lokasi Pengambilan Yang Tepat


Dewasa : Jari Manis / Tengah Tangan Kiri
Bayi 6 12 Bulan : Ujung Jempol Kaki
Bayi Kurang Dari 6 Bulan : Tumit Kaki

KEGIATAN PEMANTAPAN MUTU INTERNAL

2. Pengambilan dan
Penanganan
Spesimen

Pembuatan Sediaan Darah :

Mutu Sediaan Darah Menentukan


Penemuan dan Ketepatan
Diagnosa Parasit Malaria

KEGIATAN PEMANTAPAN MUTU INTERNAL

2. Pengambilan dan
Penanganan
Spesimen
Kaca Sediaan :

Bersih Tidak Berdebu

Bebas Lemak dan Alkohol

Tidak Ada Goresan / Jernih

Hanya Dipergunakan 1 Kali

Tebal Kaca Sediaan 1,1 1,3 MM

KEGIATAN PEMANTAPAN MUTU INTERNAL

2. Pengambilan dan
Penanganan
Spesimen
Kualitas Sediaan Darah :

Harus Bersih

Volume Cukup (0,5 Ml = 2 3 Tetes)

Ketebalan Sediaan Harus Baik

Darah Tidak Boleh Terfiksasi

Proses Hemolisa Harus Sempurna

KEGIATAN PEMANTAPAN MUTU INTERNAL

2. Pengambilan dan
Penanganan
Spesimen
Faktor Yang Menentukan Mutu Pewarnaan :

Kualitas Giemsa Baik dan Tidak Tercemar Air


Larutan Pengencer pH Ideal 7.2
Pengenceran Giemsa Dengan Perbandingan Tepat
Waktu Pewarnaan
Ketebalan Sediaan
Kebersihan Sediaan

KEGIATAN PEMANTAPAN MUTU INTERNAL

2. Pengambilan dan
Penanganan
Spesimen
Pengiriman Sediaan :

Slide Cover (Wadah Terbuat dari Karton)


Box Slide

KEGIATAN PEMANTAPAN MUTU INTERNAL

3. Pemeliharaan
Peralatan
Mikroskop:
Letakkan Mikroskop Ditempat Yang Datar dan Tidak Licin
Menggunakan Cahaya Matahari Ditempatkan Yang Cukup Cahaya
Dibiasakan Dengan Menggunakan Lensa Obyektif 10 X Kemudian
40 X atau 100 X Dengan Imensi
Lensa Obyektif 100 X Dibersihkan Dengan Xylol Setiap Selesai
Bekerja
Jangan Membersihkan / Merendam Lensa Dengan Alkohol
Lumasi Penyangga Setiap Minggu
Periksa Kelurusan Sumbu Kondensor Setiap Bulan
Simpan Mikroskop Ditempat Yang Tingkat Kelembabannya Rendah

KEGIATAN PEMANTAPAN MUTU INTERNAL

4. Uji Kualitas
Reagen Giemsa

Menggunakan Kertas Saring Whatman No. 2


Kertas Saring Diletakkan Diatas Gelas
atau Petri Disk
Ditetesi 1 2 Tetes Giemsa
Biarkan meresap dan melebar serta kering
Ditetesi 3 4 Tetes Metil Alcohol Sampai
Diameter Tetesan 5 7 CM

KEGIATAN PEMANTAPAN MUTU INTERNAL

4. Uji Kualitas
Reagen Giemsa
Interpretasi :
Giemsa Baik
Lingkaran Tengah
Lingkaran Kedua
Lingkaran Pinggir

: Biru (Methilin Biru)


: Ungu (Methilin Azzur)
: Merah (Eosin)

Giemsa Sudah Rusak


Tidak Terbentuk Warna Ungu Atau Merah

KEGIATAN PEMANTAPAN MUTU INTERNAL

4. Uji Kualitas
Reagen Giemsa
Uji Kualitas Harus Dilakukan :
Setiap Minggu
Setiap Kali Menggunakan Reagen Baru
Reagen Sudah Mendekati Kadaluwarsa
Ada Tanda-TandaKerusakan
Perubahan Warna
Terjadi Endapan
Terdapat Kecurigaan Terhadap Hasil Pemeriksaan

KEGIATAN PEMANTAPAN MUTU INTERNAL

5. Prosedur Tetap
(Protap)
Dibuat Untuk Setiap Proses
Kegiatan Pelayanan Laboratorium :

Penyiapan Pasien
Penanganan Spesimen
Pemeriksaan
Pencatatan dan Pelaporan

KEGIATAN PEMANTAPAN MUTU INTERNAL

5. Prosedur Tetap
(Protap)
Memuat Rincian Prosedur Yang Harus Dikerjakan
Dibuat dalam bentuk Bagan
Ditinjau Ulang dan Diganti Apabila Terjadi
Perubahan Methoda
Diletakkan Ditempat Yang Mudah Terbaca

KEGIATAN PEMANTAPAN MUTU INTERNAL

6. Pencatatan dan
Pelaporan
Harus Dilakukan Dengan Teliti
Diperiksa Kesesuaian Pasien Yang Diperiksa dan
Di Catat
Diperiksa Hasil Yang Di Catat Dengan Yang
Dilaporkkan
Selesai Pemeriksaan Hasil Harus Segera
Di Sampaikan Secepat Mungkin

PEMANTAPAN MUTU EKSTERNAL


MIKROSKOPIS MALARIA
PEMANTAPAN MUTU EKSTERNAL

Kegiatan Pemantapan Mutu


Diselenggarakan
Secara Periodik Pihak Luar Laboratorium

Menilai Penampilan Dari Suatu Laboratorium


Terhadap Jenis Pemeriksaan Tertentu

PEMANTAPAN MUTU EKSTERNAL


MIKROSKOPIS MALARIA

PME M MM Diselenggarakan Oleh Departemen


Kesehatan (PUSLABKES) Tahun 1994 / 1995
Diselenggarakan 2 Kali Setahun
Peserta Laboratorium RSU Dati II Dan Laboratorium
Puskesmas
Setiap Siklus 1 Slide Sediaan Tebal dan Tipis
Hasil Pemeriksaan Dianggap Baik Bila Skor Dari
Peserta 12.

Morfologi Parasit Malaria Dalam Darah

Morfologi Parasit
Malaria

Berdasarkan Kepada Ciri Yang Dapat


Dilihat Dalam Sediaan Darah Tipis.
Diwarnai Dengan Pengecatan Giemsa

Penilaian Morfologi
Parasit Malaria

Berdasarkan :
Sitoplasma Parasit
Kromatin / Nukleus
Pigmen Parasit
Bintik-Bintik Yang Terbentuk (Sel Eritrosit Yang Terinfeksi)
Bentuk Sel Eritrosit Yang Terinfeksi

Penilaian Morfologi
Parasit Malaria

Sitoplasma Parasit dan Kromatin


Basofilik Yang Diwarnai Dengan Zat Warna Biru
Bentuk Sesuai Dengan Tingkatan Umur Spesies
Pada Spesimen Yang Disimpan Lama Warna Biru Pudar
Kromatin Nukleus Berwarna Kemerah-Merahan,
Warna Lebih Jelas Pada Parasit Muda

Penilaian Morfologi
Parasit Malaria

Pigmen (Hematin / Hemazoin)


Terbentuk Apabila Parasit Membesar Dalam Sel
Hemoglobin
Pigmen Tidak Menyerap Warna
Warna Kuning Keemasan atau Merah Trengguli
Mulai Terbentuk Pada Trofozoit Sedang Membesar
Dijumpai Semua Tingkatan Perkembangan Kecuali
Sporozoit, Merozoit, Bentuk Cincin Awal dan
Perkembangan Parasit Dihati

Penilaian Morfologi
Parasit Malaria

Bintik-Bintik Sel Terinfeksi


Keberadaan Yang Kekal
Berguna Untuk Mengenali Spesies
Pewarnaan Tepat dan pH Yang Te
pat Merupakan Kriteria
Penting Untuk Dapat Melihat Dengan Jelas Bintik-Bintik
Tersebut

Penilaian Morfologi
Parasit Malaria

Sel Darah Terinfeksi


Mengalami Perubahan Ukuran dan Bentuk
Penyerapan Zat Warna : Terlihat Lebih Ungu Tapi Pucat,
Berwarna Gelap, Bergerigi dan Menebal
Ciri-Ciri Tersebut Sangat Berguna Untuk Diagnosis

IDENTIFIKASI MORFOLOGI
PARASIT MALARIA

SEDIAAN DARAH TIPIS

PLASMODIUM VIVAX

P. VIVAX
ERITROSIT NORMAL
RETIKULOSIT DAN SELSEL MUDA ERITROSIT

P. VIVAX

TROFOZOIT
SITOPLASMA DAN INTI
ERITROSIT MEMBESAR
BENTUK CINCIN
MEMPUNYAI VAKUOL

P. VIVAX
BENTUK AMOEBOID
TITIK-TITIK
SCHUFFNER
PIGMEN KUNING
KEEMASAN

P. VIVAX
SKIZON
MEROZOIT 12-24M
SKIZON MATANG >16
MEROZOIT
PIGMEN
DITENGAH/PINGGIR

P. VIVAX
GAMETOSIT
SITOPLASMA BIRU
INTI PADAT TERLETAK
DIPINGGIR
PIGMEN
TERSEBAR/MENGUMPUL
TITIK-TITIK SCHUFFNER
DITEPI ERITROSIT

> GAMETOSIT

(4 : 1)

P. VIVAX
GAMETOSIT
SITOPLASMA MERAH
MUDA
INTI TERSEBAR DAN
SAMAR TERLETAK
DITENGAH

PLASMODIUM
FALCIPARUM

P. FALCIPARUM
ERITROSIT NORMAL
SELURUH ERITROSIT
MUDA DAN TUA
BERLANSUNG
DIKAPILER ORGANORGAN DALAM

P. FALCIPARUM
BENTUK CINCIN
SITOPLASMA HALUS,
TERDAPAT VAKUOL
BENTUK
MARGINAL/ACCOLE
INFEKSI MULTIPLE 2-4
ERITROSIT TIDAK
MEMBESAR
MENGKERUT,BERGERIGI

P. FALCIPARUM
TROFOZOIT
TITIK-TITIK MAURER
10-12
PADA TROFOZOIT
MUDA TIDAK
MEMPUNYAI TITIKTITIK MAURER

P. FALCIPARUM
SKIZON
SITOPLASMA
MEMBESAR,VAKUOL
HILANG PIGMEN MULAI
TERLIHAT
PIGMEN MULANYA
TERSEBAR DISELURUH
SITOPLASMA, AKHIR
MENGUMPUL DITENGAH
MEROZOIT JUMLAH 8-30

P. FALCIPARUM
GAMETOSIT
PANJANG RUNCING
SITOPLASMA BIRU
KROMATIN
TERKUMPUL
DITENGAH WARNA
GELAP
> GAMETOSIT (4 : 1)

P. FALCIPARUM
GAMETOSIT
PENDEK GEMUK UJUNG

MEMBULAT
SITOPLASMA
KEUNGUAN MERAH
MUDAH
KROMATIN TERSEBAR
SEPARUH PARASIT
PUDAR
PIGMEN DALAM
NUKLEUS

P. FALCIPARUM
CIRI KHAS : INFEKSI
HANYA DIKETEMUKAN BENTUK
CINCIN DAN GAMETOSIT
SKIZON DIKETEMUKAN PADA
INFEKSI BERAT

PLASMODIUM
MALARIAE

P. MALARIAE
ERITROSIT NORMAL
MIRIP Plasmodium vivax
SEL ERITROSIT
TIDAK MEMBESAR
JARANG
DIKETEMUKAN PADA
INFEKSI MALARIA

P. MALARIAE
BENTUK CINCIN

TIDAK JELAS
SITOPLASMA LEBIH
PADAT DARI
Plasmodium vivax
BENTUK PARASIT
MATA BURUNG
DITENGAH VAKUOL
TERDAPAT
KROMATIN

P. MALARIAE
TROFOZOIT
BERKEMBANG
BENTUK PITA
TERDAPAT TITIKTITIK ZEIMAN
PIGMEN
TERBENTUK PADA
SITOPLASMA

P. MALARIAE
SKIZON
MEROZOIT 6-12
RATA-RATA 8
NUKLEUS
METROZOIT
TERSUSUN RAPI
MENYERUPAI
BENTUK ROSET

P. MALARIAE
GAMETOSIT
SITOPLASMA BIRU
NUKLEUS KECIL
PADAT TERLETAK
DIPINGGIR

P. MALARIAE
GAMETOSIT
SITOPLASMA
KABUR
NUKLEUS BESAR
DAN TERSEBAR

PLASMODIUM OVALE

P. OVALE
ERITROSIT NORMAL
SEDIKIT MEMBESAR
JARANG
DIKETEMUKAN
PADA INFEKSI
MALARIA

P. OVALE
TROFOZOIT
VAKUOL
SITOPLASMA KECIL
TEPI SEL ERITROSIT
BERGERIGI

P. OVALE
TROFOZOIT
BERKEMBANG
KURANG AMOEBOID
PIGMEN HALUS
TITIK-TITIK
SCHUFFNER LEBIH
JELAS

P. OVALE
SKIZON
MEROZOIT 6-12
RATA-RATA 8

P. OVALE
GAMETOSIT
SITOPLASMA BIRU
INTI PADAT TERLETAK
DIPINGGIR
PIGMEN TERSEBAR/
MENGUMPUL
TITIK-TITIK
SCHUFFNER DITEPI
ERITROSIT

> GAMETOSIT

(4 : 1)

P. OVALE
GAMETOSIT
SITOPLASMA
MERAH MUDA
INTI TERSEBAR
DAN SAMAR
TERLETAK
DITENGAH

Anda mungkin juga menyukai