(MTs)
A. Standar Kompetensi
Mampu menyimak, memahami dan menanggapi pembacaan berbagai wacana lirik (rumpaka)
lagu, biografi dan pembacaan bahasan.
B. Kompetensi Dasar
Menyimak lirik (rumpaka) lagu-lagu kawih (dinyanyikan langsung atau rekaman)
Indikator
Dapat mengingat (hafal) rumpaka lagu yang diperdengarkan
Dapat memahami atau dapat menceritakan isi rumpaka kawih.
Dapat menanggapi berbagai aspek wacana rumpaka dalam diskusi.
Dapat menyanyikan lagu kawih sendiri atau bersama-sama
C. Tujuan Pembelajaran
Siswa dapat memahami, menanggapi, dan menyanyikan rumpaka kawih.
D. Materi Pokok
Kawih
E. Metode Pembelajaran
1. Pendekatan : Komunikatif, alamiah
2. Metode : Langsung
3. Teknik : Ceramah, Diskusi, Latihan, Pemberian Tugas
F. Kegiatan Pembelajaran
Pertemuan Kegiatan Waktu
1 Pendahuluan 10
Memeriksa kesiapan siswa
Apersepsi
Motivasi
Pretes
Kegiatan Inti 60
Siswa menyimak lagu yang diperdengarkan dengan seksama
Menyanyikan lagu yang telah disimak secara sendiri-sendiri
maupun bersama-sama
Bertanya jawab tentang topik lagu yang disimak
Bertanya jawab tentang isi lagu (diskusi)
Penutup 10
Bersama guru, siswa menyimpulkan isi lagu
Postes
Siswa ditugaskan untuk menyanyikan lagu serta menelaah isinya
2 Pendahuluan 10
Memeriksa kesiapan siswa
Apersepsi
RPP Bahasa Sunda Kls VIII Semester 1 1
KTSP Perangkat Pembelajaran Sekolah Menengah Pertama (SMP) / Madrasah Tsanawiyah
(MTs)
Motivasi
Pretes
Kegiatan Inti 60
Siswa secara bersama-sama menyanyikan lagu yang telah
dipelajari pada pertemuan sebelumnya.
Menyanyikan kembali lagu yang telah dipelajari secara sendiri-
sendiri
Bertanya jawab tentang topik lagu yang disimak
Bertanya jawab tentang isi lagu (diskusi)
Penutup 10
Bersama guru, siswa menyimpulkan isi lagu
Postes
Siswa ditugaskan untuk menyimak sebuah lagu serta menelaah
isinya
Dapat menyanyikan lagu Lisan Uraian Cing haleuangkeun ku hidep eta Gumantung
kawih sendiri atau kawaih! siswa
bersama-sama
LAMPIRAN 1
RPP Bahasa Sunda Kls VIII Semester 1 2
KTSP Perangkat Pembelajaran Sekolah Menengah Pertama (SMP) / Madrasah Tsanawiyah
(MTs)
BAHAN AJAR
KAWIH
KABEUNGHARAN KECAP
Raharja = ma’mur, teu kurang sandang pangan
Walagri = cageur, sehat sarta henteu tanpa daksa
Nanjung = gede darajat, alus milik
Gumilang = cahayaan, herang, alus pisan, punjul ti batur
Gempung = kumpul, kumpulan
Waluya = salamet
PEDARAN
Kawih atawa sok disebut ogé sekar tandak nyaéta rumpaka anu kauger ku embat/témpo,
patokan-patokan boh pupuh atawa ugeran séjénna. Rumpaka Lagu-lagu kawih lolobana kauger ku
jumlah padalisan, guru wilangan jeung guru lagu. Lobana jajaran atawa padalisan dina sapada lagu-
lagu kawih diwangun ku opat padalisan. Guru wilangan diwangun ku dalapan engang. Sedengkeun
guru laguna miboga pola anu tangtu saperti a-a-a-a, a-b-a-b, a-a-b-b. Ku kituna dina nembangkeun
lagu-lagu kawih bisa dipirig ku waditra saperti gamelan, kacapi, angklung jeung sajabana.
Ditilik tina eusina, kawih bisa digolongkeun saperti di handap :
1. Kawih perjoangan, eusina pikeun ngagedurkeun sumanget para pajoang dina nyanghareupan
musuh.
Contona: Karatagan Pahlawan, 17 Agustus 1945, Angkatan Perang, Baju Héjo, Wangsit
Siliwangi, Pahlawan Toha, Gedur Tékad Perjuangan jeung réa-réa deui.
2. Kawih Pupujian, eusina muji ka Allah, nembongkeun kaagungan Allah, do’a, sholawat ka Nabi
Muhamad.
Contona: Sholawat Nabi, Lebaran, Do’a, Allah, jrrd.
3. Kawih silih asih, eusina nembrakeun rasa kaasih rumaja.
Contona: Anjeun, Kalangkang, Situ Paténgan, Talaga Remis, jrrd.
4. Kawih Atikan, eusina méré atikan sangkan tetep aya dina bebeneran, persatuan jeung
kesatuan.
Contona: Sabilulungan, Rakgantang
5. Kawih nu eusina ngagambarkeun kaéndahan alam.
Contona : Pasundan Eksiganda, Bandung
Aya oge nu disebut kakawihan, nyaéta lagu-lagu kawih nu sok ditembangkeun ku barudak bari
arulin di buruan.
Kakawihan bisa digolongkeun kana dua golongan.
1. Kakawihan Murangkalih, Ieu kawih bisa dipirig ku waditra lantaran rumpakana kauger
ku patokan.
Contona:Ucing diudag anjing, Arulin di buruan, Rasa Gumbira, Oray-orayan, jrrd.
2. Kakawihan Kaulinan Barudak, jarang dipirig ku waditra lantaran rumpakana teu kauger
ku patokan. Tapi bisa dipirig ngan bebas wirahma.
Saméméh aya listrik kakawihan sok dihaleuangkeun ku barudak bari ulin di buruan
dicaangan ku cahaya bulan purnama.
Contona: Bulantok, Paciwit-ciwit Lutung, Ngawihan Hujan, Ucing Hui, Ngala Papatong,
jrrd.
MATERI PANGDEUDEUL
ISTILAH KASENIAN
Dina pedaran aya kecap sekar tandak, kawih, rumpaka, pupuh jeung sajabana. Eta kecap kaasup
kana istilah nu patali jeung kasenian. Istilah kasenian bisa dipasing-pasing saperti di handap.
1. Palaku seni : Sindén, alok, juru kawih, panjak/nayaga, jeung sajabana.
2. Alat (waditra) : kendang, rebab, saron, bonang, gambang, suling, kacapi, jeung
sajabana.
RPP Bahasa Sunda Kls VIII Semester 1 4
KTSP Perangkat Pembelajaran Sekolah Menengah Pertama (SMP) / Madrasah Tsanawiyah
(MTs)
LAMPIRAN 2
LEMBAR KERJA SISWA
b. walagri
_________________________________________________________________________
c.gempungan
_________________________________________________________________________
d. waluya
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
2. kendang = __________________________________________________________
_________________________________________________________________________
3. angklung = __________________________________________________________
_________________________________________________________________________
4. wirahma = __________________________________________________________
_________________________________________________________________________
5. nayaga = __________________________________________________________
_________________________________________________________________________
( RPP )
A. Standar Kompetensi
Mampu membaca, memahami dan menanggapi berbagai wacana puisi sawer, cerita wawacan,
sajak, dan karangan argumentasi
B. Kompetensi Dasar
Pembacaan puisi
Indikator
Dapat membaca sajak dengan lafal, tekanan, intonasi dan penjiwaan isi yang tepat.
Dapat membaca sajak dengan penampilan dan improvisasi yang baik.
Dapat menerangkan tentang teknik pembacaannya
Dapat memperbaiki atau menyempurnakan tentang teknik pembacaanny
C. Tujuan Pembelajaran
Siswa dapat membaca sajak dengan lafal, tekanan, intonasi, dan penjiwaan isi yang tepat.
dengan penampilan dan improvisasi yang baik.
D. Materi Pokok
Sajak
E. Metode Pembelajaran
1. Pendekatan : Komunikatif, alamiah
2. Metode : Langsung
3. Teknik : Ceramah, Diskusi, Latihan, Pemberian Tugas
F. Kegiatan Pembelajaran
Pertemuan Kegiatan Waktu
1 Pendahuluan 10
Memeriksa kesiapan siswa
Apersepsi
Motivasi
Pretes
Kegiatan Inti 60
Secara bergantian siswa membacakan sebuah sajak
Bersama-sama menyimak sajak yang dibacakan
Bertanya jawab tentang topik yang dibaca
Bersama guru menemukan unsur-unsur sajak
Bertanya jawab tentang isi sajak
Penutup 10
Bersama guru, siswa menyimpulkan isi sajak
Postes
Siswa ditugaskan untuk membuat sajak bebas
2 Pendahuluan 10
Memeriksa kesiapan siswa
Apersepsi
RPP Bahasa Sunda Kls VIII Semester 1 7
KTSP Perangkat Pembelajaran Sekolah Menengah Pertama (SMP) / Madrasah Tsanawiyah
(MTs)
Motivasi
Pretes
Kegiatan Inti 60
Secara seksama, siswa memperhatikan hasil evaluasi guru
terhadap pembacaan sajak yang dilaksanakan siswa.
Bersama-sama menyimak kembali sajak yang dibacakan
Bertanya jawab tentang topik sajak baru yang dibaca
Bersama guru menemukan unsur-unsur sajak
Bertanya jawab tentang isi sajak
Penutup 10
Bersama guru, siswa menyimpulkan isi sajak
Postes
Siswa ditugaskan untuk membuat sajak bebas
H. Penilaian
Indikator Teknik Bentuk Instrumen Kunci
Jawaban
Dapat membaca sajak Lisan Unjuk Bacakeun ku hidep eta sajak Gumantung
dengan lafal, tekanan, Kerja kalawan hade boh lafal, lentong siswa
intonasi, dan penjiwaan jeung ekspresina luyu jeung eusi!
isi yang tepat.
Dapat membaca sajak Lisan Unjuk Bacakeun ku hidep eta sajak Gumantung
dengan penampilan dan Kerja kalawan hade, boh rengkak boh siswa
improvisasi yang baik. inprovisasina!
Dapat menerangkan Lisan Uraian Terangkeun kumaha tehnik maca Lafal, lentong,
tentang teknik sajak nu hade! ekspresi jeung
pembacaannya. improvisasi
kudu hade.
Dapat memperbaiki Lisan Unjuk Gumantung siswa Gumantung
atau menyempurnakan Kerja siswa
pembacaan sajak.
LAMPIRAN 1
BAHAN AJAR
KA ROSULULLAH
Abdi ngarawu sampéan anjeun ya Rosulullah
Ngartos kana guna tatapakan anu ku anjeun dipasang
Margi tanpa éta
Taya nu tiasa diwangun
Sagala tihang-tihang nu ku abdi baris diadegkeun
Ditapakeun kana iman
Kana yakin ka Nu hiji
Sedeng salambar kalakay murag
Aya dina panalingaan Anjeunna
Sareng yakin
Anjeun téh piwarangana-Na
Nu mitutur bari brukbrak
Sareng yakin ka bangsaning malaikat
Nu geus nepangan ka anjeun
Mawa béja ti gaibna
Sareng yakin
Kana kitab anu diturunkeun ka anjeun
Dawuh tuduh ka nu puguh
Sareng yakin
Kana poé nu aya peuntaseun pati
Pangayakan pangadilan
Sareng yakin kana takdir nu ngajadi
Taya nu leupas tina aturan
Ya Rasulullah
Anjeun parantos ngaguratkeun saréat
Jalan gedé lempeng kebat
Di dieu abdi lumampah
Boh rubuh boh kiat
(Yus Rusyana, Nu Mahal Ti Batan Inten)
PEDARAN
Sajak nyaéta karya sastra wangun puisi. Tangtu baé cara macana bakal béda jeung cara
maca carpon, dongéng, wawacan, atawa karangan wangun drama. Cara maca sajak kudu
merhatikeun lafal (artikulasi), tekanan (anteb henteuna), intonasi (lentong) jeung ngajiwaan kana
eusi sajak.
Sajaba ti éta, nu maca sajak kudu merhatikeun gaya jeung improvisasi anu hadé sarta
mikanyaho kana téhnik maca sajak anu alus.
Saméméh maca sajak, nu maca kudu ngarti heula kana eusi sajak. Ieu téh kacida pentingna
pikeun nangtukeun tur manggihkeun jiwa tina eusi sajak. Sangkan ngarti jeung bisa neuleuman
eusina tangtu kudu nyaho kana harti kecap-kecapna, maksud ungkara kalimah jeung maksud tina
unggal pada (bait).
Sajak anu eusina ngébréhkeun kaagungan Alloh bakal béda cara ngajiwaanana jeung sajak
anu ngébréhkeun kaéndahan alam, kumaha campuhna perang, ngagedurkeun sumanget juang,
ngébréhkeun rasa kaasih, kabungah atawa kasedih.
Sangkan leuwih jéntré, ieu di handap aya sababaraha conto sajak. Baca ku hidep dina jero
haté !
Sajak 1
DI SAMPALAN
Gusti
Anjeun parantos ngamparkeun lemah ripah
Disulam daun kalapa dirurumbe daun jambé
Ngemploh héjo, héjo lembok iuh gunung juuh cai
Pigeusaneun anu hirup mibuatan nimat anjeun
Gusti
Amparan pasihan Anjeun éstu lega ngupluk ngaplak
Estuning sagala nyampak
Kaasih anjeun cekap pikeun bekel rapih
Ah tapi anjeun mah binangkit
Muka layar ngagelarkeun kaulinan pikiraneun
Anjeun masihan taman sampalan keur sato leuweung
Uncal mencek lembu towong kakeueung
Gusti
Anjeun ngencarkeun maung lapar
Sakali nekuk uncal jadi bangkar
Gusti
Di mahluk anu ku Anjeun dipunjulkeun kuparabotan pedang akal
Tongtonan sampalan bet katingal
Anjeun nurunkeun kajununan kana haté jalma nu baranggawé
Nu jarongjon teu opénan
Dina rungkun haté nu sapalih Anjeun ngencarkeun macan
Nu ngadodoho bongohna embé
Gusti
Pangraksakeun napas anu parias
Tina wadal anu gangas
RPP Bahasa Sunda Kls VIII Semester 1 10
KTSP Perangkat Pembelajaran Sekolah Menengah Pertama (SMP) / Madrasah Tsanawiyah
(MTs)
Sajak 2
SISI BALONG NGAGOLETAK
Umurna sawelas taun kira-kira
Na tonggongna buntelan ku samping beureum
Kopéahna buludru belél henteu cuplak
Kawas tibra sisi balong ngagolétak
Irungna, biwirna, ramo-ramona jeung dampal sukuna
Geulang karét dina pigeulang leungeun kénca
Na sakuna aya patlot solobong awi
Deukeut kuciat buku-bukuna pabalatak
Umurna sawelas taun kira-kira
Awakna séhat parangi marahmay
Calana sépé baju célé kotak-kotak
Ngan lebah igana, deudeuh
Bajuna rangsak
Taya nu nangenan kahalangan daun taleus
Kawas ngimpi sisi balong, deudeuh
Bukuna dibungkus ku keretas endog beureum
Tanah Air Kita, kepunyaan Tata kelas lima A
Umurna sawelas taun kira-kira
Kawas tibra sisi balong ngagolétak
Teu kadéngéeun manuk sapu norowéco na régang tangkal haréndong
Deukeut kuciat, deudeuh
Buku-bukuna pabalatak
(Yus Rusyana, Nu Mahal Ti Batan Inten)
LAMPIRAN 2
LEMBAR KERJA SISWA
UJI KOMPETENSI 1
_________________________________________________________________________
10. Tas ti mana kira-kira éta budak téh?
_________________________________________________________________________
KABEUNGHARAN KECAP
UJI KOMPETENSI 3
Jieun kalimah tina kecap-kecap ieu di handap!
1. Ngarawu
_________________________________________________________________________
2. Brukbrak
_________________________________________________________________________
3. Ngencarkeun
_________________________________________________________________________
4. Belél
_________________________________________________________________________
5. Kalakay
_________________________________________________________________________
Pilih salah sahiji tina sajak di luhur, ku hidep teuleuman eusina. Sanggeus paham, bacakeun di
hareup !
A. Standar Kompetensi
Mampu mengungkapkan pikiran, ssperasaan daan keinginan secara lisan dalam berwawancara,
berdiskusi, menyampaikan informasi, menyampaikan laporan perjalanan, memandu acara, dan
memandu diskusi
B. Kompetensi Dasar
Memimpin diskusi
Indikator
Dalam peragaan dapat menggunakan kalimat-kalimat yang efektif sebagai pembukaan.
Dapat memilih dan mengucapkan kalimat-kalimat yang membangkitkan semangat peserta
untuk berperan serta dalam diskusi.
Dapat memilih dan mengucapkan kalimat-kalimat yang menahan semangat berlebihan
peserta.
Dapat memilih kalimat yang mengarahkan peserta untuk menarik kesimpulan yang sama.
Dapat menutup diskusi dengan kalimat santun dan menyenangkan.
C. Tujuan Pembelajaran
Siswa darat memimpin diskusi dengan baik.
D. Materi Pokok
Memimpin diskusi
E. Metode Pembelajaran
1. Pendekatan : Komunikatif, alamiah
2. Metode : Langsung
3. Teknik : Ceramah, Diskusi, Latihan, Pemberian Tugas
F. Kegiatan Pembelajaran
Pertemuan Kegiatan Waktu
1 Pendahuluan 10
Memeriksa kesiapan siswa
Apersepsi
Motivasi
Pretes
Kegiatan Inti 60
Dengan cermat siswa menyimak penjelasan guru tentang
tatacara memimpin diskusi
Secara bergantian siswa melakukan memimpin diskusi
Bersama-sama menyimak penampilan temannya tentang
RPP Bahasa Sunda Kls VIII Semester 1 14
KTSP Perangkat Pembelajaran Sekolah Menengah Pertama (SMP) / Madrasah Tsanawiyah
(MTs)
H. Penilaian
Indikator Teknik Bentuk Instrumen Kunci
Jawaban
Dalam peragaan dapat Lisan Uraian Cing ku hidep tepikeun bagian Gumantung
menggunakan kalimat- bubuka dina mingpin diskusi! siswa
kalimat yang efektif Gunakeun kalimah anu efektif.
sebagai pembukaan.
Dapat memilih dan Lisan/ Uraian Tepikeun ku hidep omongan nu Gumantung
mengucapkan kalimat- tulisan bisa ngahudangkeun sumanget siswa
kalimat yang parapamilon diskusi!
membangkitkan
semangat peserta untuk
berperan serta dalam
diskusi
Dapat memilih dan Lisan/ Uraian Tepikeun ku hidep omongan nu Gumantung
mengucapkan kalimat- tulisan bisa ngawatesanan sumanget siswa
kalimat yang menahan parapamilon diskusi nu
semangat berlebihan kaleuleuwihi!
peserta.
LAMPIRAN 1
BAHAN AJAR
Tengetan conto omongan panumbu catur dina diskusi anu loba pamilonna !
Assalamu’alaikum wr.wb.
Bapa guru nu dipihormat, Sadérék panyatur nu dipihormat, teu kakantur sadaya pamilon nu
dipihormat. Dina ieu kasempetan urang baris nyawalakeun hiji masalah anu kalintang pentingna
enggoning miara, ngamumulé tur maké basa, sastra jeung seni Sunda. Tarékah naon nu kudu
dipigawé ku urang salaku urang Sunda sangkan basa, sastra jeung seni Sunda henteu kalindih ku
basa, sastra jeung seni deungeun.
Sangkan leuwih jéntré ngeunaan kumaha kondisi basa, sastra jeung seni Sunda mangsa ayeuna,
urang sami regepkeun pedaran nu didugikeun ku sadérék ....
Sabada ngaregepkeun éta pedaran disuhunkeun ka sadaya pamilon sangkan ngadugikeun
pamadegan/usul, saran, kritikna.
Ka Saderek ... dipaparin kasempetan kanggo medarkeun masalah salami lima belas menit.
Mangga dihaturanan!
. . .
Kalintang jéntréna naon anu tos dipedar ku Sadérék .... Nanging masih kénéh seueur hal anu
peryogi ku urang disawalakeun. Ku kituna ka pamilon disuhunkeun kanggo ngadugikeun saran,
pamadegan, atanapi kritikna. Supados sadayana tiasa ngadugikeun, acara diskusi dibagi dua
termin. Termin kahiji tiasa limaan anu ngadugikeun pamadeganana. Mangga saha baé anu badé
ngadugikeun langkung ti payun?
. . .
Lima pamilon parantos ngadugikeun pamadegan, saran sareng kritikna. Ayeuna mangga ka
panyatur, Sadérék ... kanggo ngadugikeun waleran!
Alhamdulillah acara diskusi dina ieu kasempetan kalintang ragotna. Ieu hal téh nawiskeun
ageungna perhatosan pamilon kana kahirupan basa, sastra jeung seni Sunda. Sateuacan
mungkas ieu acara mangga urang sami cindekkeun hasil tina ieu diskusi.
. . .
Rupina diskusi parantos réngsé. Urang kalintang bingahna tiasa ngadugikeun saran, kritik ogé
pamadegan sanésna anu kalintang saéna kanggo narékahan sangkan basa, sastra jeung seni
Sunda tetep hirup di tatar Sunda.
Tawis kabingah mangga urang sami tutup ku ngedalkeun hamdalah!
PEDARAN
Diskusi dina basa Sunda sok disebut sawala. Kagiatan dina diskusi biasana medar ngeunaan
hiji perkara pikeun meunangkeun hiji kacindekan. Diskusi bisa dilaksanakeun dina kelompok anu
leutik bisa ogé dina kelompok anu gedé. Kagiatan diskusi dina kelompok anu leutik mah cukup aya
panumbu catur wungkul. Sedengkeun diskusi dina kelompok anu gedé bisa lumangsung upama aya
panyatur (nara sumber), pamilon (peserta) jeung panumbu catur ( moderator ).
Pancén panyatur nyaéta nepikeun atawa medar masalah nu keur disanghareupan. Ari
pancén pamilon sajaba ti ngaregepkeun pedaran téh ogé bisa nanyakeun hal nu can kaharti atawa
bisa méré saran jeung kritik kana pedaran panyatur. Sedengkeun pancén panumbu catur nyaéta
ngatur lumangsungna diskusi, méré hancengan ka pamilon kalawan adil enggoning nepikeun
pamadeganana, sarta bisa ngungkulan lamun aya pabéntar paham nu kaleuleuwihi, sangkan
lumangsungna diskusi téh tertib tur lancar.
Hidep kudu bisa ngatur atawa mingpin diskusi (jadi panumbu catur). Aya sababaraha hal nu
kudu diperhatikeun lamun hidep jadi panumbu catur, nyaéta:
1. kudu bisa milih kalimah anu éféktif;
2. kudu bisa ngahudangkeun sumanget pamilon sangkan daék nepikeun pamanggihna;
3. kudu bisa ngatur lumangsungna diskusi kalawan adil;
4. kudu bisa ngajak pamilon sangkan nyieun kacindekan hasil diskusi;
5. bisa ngagunakeun kalimah anu sopan tur hadé boh dina muka boh dina nutup diskusi.
Dulur-dulur, urang ayeuna kudu ngadiskusikeun masalah kumaha cara milih pangurus OSIS
anyar sarta nangtukeun kritéria nu pantes pikeun milih calon ketua OSIS. Pangna kudu puguh
kriteriana téh sangkan ketua OSIS nu bakal datang leuwih alus gawéna tur pinuh rasa
tanggung jawab.
Cing kumaha ceuk pamanggih Rudi ?
Tah, alus pisan éta pamanggih téh ! Tapi bisi aya pamanggih séjén nu leuwih alus ?
Enya, kuring satuju pisan kana éta usul, tapi asa aya kénéh hal nu kurang jelas.
Kumaha, pamadegan nu séjén deui, sugan aya nu rék ngalengkepan?
Cing, kumaha ceuk pamanggih anjeun ? Ulah cicing baé atuh, sabab ieu téh masalah urang
saréréa !
Tina sababaraha usulan bieu, bisa dicindekkeun yén calon ketua OSIS téh ti kelas dua
wungkul. Sarta kritériana aya sapuluh.
Tah geus cindek kieu mah kari urang laksanakeun baé pikeun nyeléksi calon ketua OSIS téh.
Ayeuna mah urang tutup ieu diskusi ku ngucapkeun hamdalah!
Materi Pangdeudeul
Rarangken Barung ka-an, nga-keun, jeung di-keun
Dina conto diskusi nu kadua, aya sababaraha kecap nu make rarangken barung. Diantarana
bae kecap kasempetan, ngadugikeun jeung disuhunkeun,
Kecap kasempetan asalna tina kecap sempet + rarangken barung ka-an, kecap ngadugikeun
asalna tina kecap dugi + rarangken barung nga- keun, kecap disuhunkeun asalna tina kecap suhun +
rarangken barung di-keun.
Rarangken barung nyaeta rarangken anu mangrupa gabungan tina dua rarangken atawa
leuwih. Upamana bae barungna antara rarangken hareup jeung rarangken tukang; rarangken
hareup jeung rarangken tengah; rarangken tengah jeung rarangken tukang; atawa rarangken
hareup, rarangken tengah jeung rarangken tukang.
Conto kecap rundayan nu make rarangken barung (hareup jeung tukang) : kahujanan,
ngedalkeun, kahirupan, jeung rea-rea deui.
Conto kecap rundayan nu make rarangken barung (hareup jeung tengah) : dibarawa,
diparaksa jeung rea-rea deui.
Conto kecap rundayan nu make rarangken barung (tengah jeung tukang) : aralaan, kaluarkeun
jeung rea-rea deui.
Conto kecap rundayan nu make rarangken barung (hareup, tengah jeung tukang) :
dibarawaan, ditareangan, kaharujanan, jeung rea-rea deui.
Dina conto diskusi nu kadua, aya sababaraha kecap nu make rarangken barung. Diantarana
bae kecap kasempetan, ngadugikeun jeung disuhunkeun,
Kecap kasempetan asalna tina kecap sempet + rarangken barung ka-an, kecap ngadugikeun
asalna tina kecap dugi + rarangken barung nga- keun, kecap disuhunkeun asalna tina kecap suhun +
rarangken barung di-keun.
Rarangken barung ka-an gunana pikeun ngawangun kecap kaayaan. Contona : kahujanan,
kaanginan, kasempetan jeung rea-rea deui.
Rarangken barung nga-keun gunana pikeun ngawangun kecap pagawean. Contona :
ngadugikeun, ngabudalkeun, ngaluarkeun jeung rea-rea deui.
Rarangken barung di-keun gunana pikeun ngawangun kecap pagawean. Contona :
disawalakeun, dialungkeun, ditawarkeun jeung rea-rea deui.
LAMPIRAN 2
LEMBAR KERJA SISWA
UJI KOMPETENSI 1
Diskusikeun masalah ieu di handap ku kelompok hidep! Anggota kelompokna cukup opat urang.
Saurang jadi ketua, saurang jadi sekretaris, saurang jadi moderatos, saurang deui anggota.
1. Rencana kagiatan milih ketua kelas
2. Rencana ngayakeun kagiatan Isro Mi’raj
3. Rencana kémping
UJI KOMPETENSI 2
Larapkeun rarangken barung ka-an, nga-keun atawa di-keun kana kecap ieu di handap! Tuluy
jieun kalimahna!
A. Standar Kompetensi
Mampu mengungkapkan pikiran, ssperasaan daan keinginan secara lisan dalam berwawancara,
berdiskusi, menyampaikan informasi, menyampaikan laporan perjalanan, memandu acara, dan
memandu diskusi
B. Kompetensi Dasar
Berdebat dalam diskusi
Indikator
Dapat mengemukakan pendapat sendiri dengan tegas disertai argumennya.
Dapat mengutarakan sanggahan, penolakan dengan disertai argumen yang kuat.
Dapat menunjukan kelemahan dan keunggulan pendapat-pendapat yang diajukan.
Dapat mengemukakan saran pemecahan /penyelesaian untuk pendapat yang berbeda.
Dapat berbicara dengan bahasa yang santun.
C. Tujuan Pembelajaran
Siswa dapat mengemukakan pendapat, sanggahan, penolakan, kelemahan dan keunggulan
pendapat-pendapat yang diajukan serta mengemukakan saran pemecahan /penyelesaian untuk
pendapat yang berbeda dengan bahasa yang santun.
D. Materi Pokok
Berdebat
E. Metode Pembelajaran
1. Pendekatan : Komunikatif, alamiah
2. Metode : Langsung
3. Teknik : Ceramah, Diskusi, Latihan, Pemberian Tugas
F. Kegiatan Pembelajaran
Pertemuan Kegiatan Waktu
Pendahuluan 10
RPP Bahasa Sunda Kls VIII Semester 1 22
KTSP Perangkat Pembelajaran Sekolah Menengah Pertama (SMP) / Madrasah Tsanawiyah
(MTs)
H. Penilaian
Indikator Teknik Bentuk Instrumen Kunci
Jawaban
Dapat mengemukakan Lisan Uraian Prak tepikeun ku hidep pamadegan Gumantung
pendapat sendiri dengan kalawan tandes sarta kuatan ku siswa
tegas disertai alesan!
argumennya.
Dapat mengutarakan Lisan Uraian Prak tepikeun ku hidep omongan Gumantung
sanggahan, penolakan anu eusina nolak pamadegan batur siswa
dengan disertai argumen kalawan didadasaran ku alesan anu
yang kuat kuat!
Dapat menunjukan Lisan Uraian Prak tepikeun ku hidep tepikeun Gumantung
kelemahan dan kaunggulan jeung kahengkeran siswa
keunggulan pendapat- pamadegan nu geus ditepikeun!
pendapat yang diajukan.
Dapat mengemukakan Lisan Uraian Prak tepikeun ku hidep pamadegan Gumantung
saran pemecahan nu mangrupa saran pikeun siswa
/penyelesaian untuk ngarengsekeun pamadegan nu
pendapat yang berbeda. beda!
LAMPIRAN 1
BAHAN AJAR
PEDARAN
Samemehna urang geus medar ngeunaan kumaha carana jadi moderator atawa panumbu catur.
Dina ieu kasempetan urang pedar heula kumaha cara diskusi anu alus.
Hidep tangtu apal keneh kana tujuan diskusi, nyaeta pikeun ngarengsekeun hiji pasualan kalawan
babarengan.
Sababaraha hal nu kudu diperhatikeun lamun hidep keur diskusi, diantarana :
1. Tepikeun pamadegan kalawan tegas tur dibarengan ku alesan anu jelas.
2. Tepikeun kateupanuju kalawan sopan tur bere alesan nu gampang kaharti.
3. Tepikeun oge kauntungan jeung karugian tina hiji pamadegan nu ku hidep ditepikeun.
4. Tepikeun saran nu wijaksana lamun aya pamadegan anu beda.
5. Jauhan sipat hayang meunang sorangan atawa egois.
Dina diskusi anu saeutik pamilonna, bisa dilaksanakeun di mana bae anu sakirana pantes jeung
genah. Upamana di mushola, di pipir sakola, di taman, atawa di rohangan OSIS. Lamun di kelas,
bisa ku cara ngariung, dua meja dihijikeun.
LAMPIRAN 2
LEMBAR KERJA SISWA
UJI KOMPETENSI 2
Sabada hidep diajar kumaha cara diskusi, pek hidep nyieun kelompok lobana limaan. Tuluy
diskusikeun masalah ieu di handap! Hasil tina diskusi kelompok, tepikeun dina diskusi kelas.
Masalah nu kudu diskusikeun nyaeta rencana kemping dina raraga pelantikan anggota anyar.
A. Standar Kompetensi
Mampu mengungkapkan pikiran, perasaan dan keinginan secara tertulis dalam bentuk menulis
sisindiran, surat, esai, laporan dan guguritan.
B. Kompetensi Dasar
Menulis sisindiran
Indikator
Dapat menyimpulkan ciri-ciri bentuk dan isi sisindiran.
Dapat menulis sisindiran sesuai dengan persyaratan bentuknya.
Dapat menulis sisindiran sesuai dengan persyaratan isinya.
Dapat menulis sisindiran dengan pilihan kata yang baik dan santun.
Dapat menggunakan gaya bahasa yang sesuai bagi puisi sisindiran
C. Tujuan Pembelajaran
Siswa dapat menulis sisindiran sesuai dengan persyaratan bentuk dan isi dengan pilihan kata
yang baik dan santun serta menggunakan gaya bahasa yang sesuai bagi puisi sisindiran
D. Materi Pokok
Sisindiran
E. Metode Pembelajaran
1. Pendekatan : Komunikatif, alamiah
2. Metode : Langsung
3. Teknik : Ceramah, Diskusi, Latihan, Pemberian Tugas
F. Kegiatan Pembelajaran
Pertemuan Kegiatan Waktu
RPP Bahasa Sunda Kls VIII Semester 1 26
KTSP Perangkat Pembelajaran Sekolah Menengah Pertama (SMP) / Madrasah Tsanawiyah
(MTs)
1,2 Pendahuluan 10
Memeriksa kesiapan siswa
Apersepsi
Motivasi
Pretes
Kegiatan Inti 60
Siswa memperhatikan dengan seksama penjelasan guru tentang
bentuk dan isi sisindiran serta cara penulisannya
Bertanya jawab tentang sisindiran
Dengan bimbingan guru, siswa menulis sisindiran
Penutup 10
Bersama guru, siswa menyimpulkan materi yang telah dipelajari
Postes
H. Penilaian
Kunci
Indikator Teknik Bentuk Instrumen
Jawaban
Dapat menulis Tulis Unjuk Tulis ku hidep hiji sisindiran Gumantung
sisindiran sesuai Kerja kalawan bener! siswa
dengan persyaratan
bentuknya.
Dapat menulis Tulis Unjuk Tulis ku hidep hiji sisindiran nu Gumantung
sisindiran sesuai Kerja eusina mangrupa piwuruk! siswa
dengan persyaratan
isinya.
Dapat menulis Tulis Unjuk Tulis ku hidep hiji sisindiran Gumantung
sisindiran dengan Kerja kalawan hade dina pilihan kecapna! siswa
pilihan kata yang baik
dan santun.
Dapat menggunakan Tulis Unjuk Tulis ku hidep hiji sisindiran Gumantung
gaya bahasa yang Kerja kalawan bener kecap-kecap nu siswa
sesuai bagi puisi digunakeunana!
sisindiran
LAMPIRAN 1
BAHAN AJAR
Sanggeus hidep nengetan tilu pada karangan di luhur, kapanggih eta teh nu disebut
sisindiran tea. Umumna sisindiran dibagi tilu, nyaeta paparikan, rarakitan jeung wawangsalan.
Paparikan asalna tina kecap parik (parek =Jawa) hartina deukeut. Maksudna mah kecap-
kecap dina paparikan boga sora nu sarua utamana lebah sora vokal nu panungtung.
Rarakitan asalna tina kecap rakit, alat pikeun meuntas nu dijieun tina awi atawa kai anu
dientep kalawan rapih. Puhuna rata atawa sarua. Dina rarakitan oge kitu, kecap-kecap nu aya
diawal padalisan sarua.
RPP Bahasa Sunda Kls VIII Semester 1 28
KTSP Perangkat Pembelajaran Sekolah Menengah Pertama (SMP) / Madrasah Tsanawiyah
(MTs)
Wawangsalan mah aya eusi nu kudu diteangan heula sarta ngan diwangun ku dua
padalisan. Beda jeung paparikan atawa rarakitan.
Conto wawangsalan:
1. Kendang gede pakauman;
dag dig dug rasaning ati (wangsalna : bedug)
2. Belut sisit saba darat;
kapiraray siang wengi (wangsalna : oray)
Ditilik tina eusina, sisindiran ngawengku piwuruk, silih asih, jeung sesebred / banyol.
Titenan conto-contona!
1. piwuruk / papatah
Conto sejenna.
1. Meser bubur ka Cihaur
RPP Bahasa Sunda Kls VIII Semester 1 29
KTSP Perangkat Pembelajaran Sekolah Menengah Pertama (SMP) / Madrasah Tsanawiyah
(MTs)
UJI KOMPETENSI 1
Pek titenan deui sisindiran di luhur, tuluy eusian pananya ieu di handap !
1. Pada kahiji diwangun ku ___________ padalisan (baris).
2. Tuliskeun bagian cangkang tina pada kahiji !
______________________________________________________________________________
____________________________________________________________________
3. Tuliskeun bagian eusi tina pada kahiji !
____________________________________________________________________________
______________________________________________________________________
4. Tulis kecap-kecap dina pada kahiji nu sora vokalna sarua (murwakanti)!
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
___________________________________________________________________
5. Jentrekeun, padalisan mana bae dina pada kahiji nu kecap-kecapna miboga sora nu
padeukeut (murwakanti)?
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________
__________________________________________________________________
6. Nurutkeun hidep, sisindiran pada kahiji teh kaasup kana paparikan atawa rarakitan ?
Jentrekeun alesanana!
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________
7. Ditilik tina eusina, pada ka sabaraha nu eusina piwuruk ?
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________
8. Sisindiran pada kasabaraha anu eusina silih asih ?
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________
9. Sisindiran nu mana nu kaasup kana wangun rarakitan ?
__________________________________________________________________________
10. Tuliskeun kecap-kecap naon sarta padalisan sabaraha nu nuduhkeun wangun rarakitan ?
______________________________________________________________________________
______________________________________________________________________
UJI KOMPETENSI 2
Lengkepan sisindiran ieu di handap !
1. Saninten buah saninten
Dibantun ka parapatan
___________________________________________
Bilih aya kalepatan
2. ___________________________________________
___________________________________________
Elmu mah teu beurat ngagung
Teu cara dunya barana
___________________________________________
Abdi hoyong munggah haji
Hanjakal can gaduh bekel
A. Standar Kompetensi
Mampu menyimak, memahami dan menanggapi pembacaan berbagai wacana lirik (rumpaka)
lagu, biografi dan pembacaan bahasan.
B. Kompetensi Dasar
Menyimak puisi sawer
Indikator
Dapat menyimak teks sawer dengan baik
Dapat menyanyikan teks sawer dengan lagu yang lazim atau bermacam-macam lagu.
Dapat memahami isi teks
Dapat menceritakan isi teks sawer dalam parafrase
Dapat menyimpulkan tema wacana sawer.
C. Tujuan Pembelajaran
Siswa dapat menyimak teks sawer, menyanyikan, memahami dan menceritakan isi teks sawer
dalam parafrase dengan baik
D. Materi Pokok
Sawer
E. Metode Pembelajaran
F. Kegiatan Pembelajaran
Pertemuan Kegiatan Waktu
1 Pendahuluan 10
Memeriksa kesiapan siswa
Apersepsi
Motivasi
Pretes
Kegiatan Inti 60
Secara sungguh-sungguh siswa menyimak pembacaan puisi
sawer
Dengan bimbingan guru, siswa menyanyikan puisi sawer
Bersama-sama guru siswa menemukan ciri-ciri puisi sawer
Bertanya jawab tentang tema dan isi puisi sawer
Penutup 10
Bersama guru, siswa menyimpulkan materi yang telah dipelajari
Postes
Siswa ditugaskan untuk mencari contoh naskah puisi sawer pada
koran, majalah atau menanyakan kepada seseorang serta
menelaah isinya
H. Penilaian
Kunci
Indikator Teknik Bentuk Instrumen
Jawaban
Dapat menyimak teks Preformance Unjuk Regepkeun sawer nu Gumantung
sawer dengan baik Kerja dihaleuangkeun kalawan hade! siswa
Dapat menyanyikan Lisan Unjuk Haleuangkeun sapada naskah Gumantung
teks sawer dengan Kerja sawer nu geus kacangkem ku siswa
lagu yang lazim atau hidep!
bermacam-macam
lagu.
Dapat memahami isi Lisan Uraian 1. Se Dina
teks butkeun jejer/pikiran utama lampiran
eta sawer ! materi
2. Na
on nu dimaksud sawer ?
3. Di
mana biasana sawer sok
ditembangkeun?
4. Na
on tujuan diayakeun
kagiatan nyawer ?
5. Sa
ha nu sok biasa
nembangkeun sawer ?
Dapat menceritakan Lisan/ Uraian Caritakeun deui eta eusi sawer Dina
isi teks sawer dalam Tulisan dina wangun lancaran! lampiran
RPP Bahasa Sunda Kls VIII Semester 1 33
KTSP Perangkat Pembelajaran Sekolah Menengah Pertama (SMP) / Madrasah Tsanawiyah
(MTs)
parafrase. materi
Dapat menyimpulkan Lisan/ Uraian Naon kacindekan tina eusi Dina
tema wacana sawer Tulisan sawer nu ku hidep lampiran
diregepkeun? materi
LAMPIRAN 1
BAHAN AJAR
Titenan conto sawer ieu di handap. Pek regepkeun kumaha nembangkeunana sarta turutan.
Sawer Sunatan ( Kidung)
1. Baeu kasep nu kuatan 4. Ti ayeuna masing wekel
hidep atos disepitan Nyiar kaweruh sing kekel
Teu aya kamadorotan Sagala cabak parigih
Bapa teh lain teu watir Elmu agama drigama
Asep raheut nyeri nyengir pangjurungna ibu rama
Ku asep meureun kapikir pacuan salah tarima
PEDARAN
Sawer (nyawer) Sunda mangrupa bagian tina budaya Sunda nu diwariskeun sacara turun-
tumurun. Dina kanyataanana sawer mangrupa adat kabiasaan nu dilaksanakeun dina rupa-
rupa upacara. Saperti nyunatan, nurunkeun/ngayun, nikahkeun, ngistrenan jeung sajabana.
Sawer teh asalna tina war, bar, wir, wer, ber, weur nu ngandung harti nyebar, sipat barang cai
anu turun kalawan nyebar. Ku kituna nyawer teh patali jeung dua hal :
1. waktu nyawer, juru sawer nyebarkeun (ngawurkeun) rupa-rupa barang saperti beas,
koneng, duit, peremen jeung sajabana.
2. nyawer sok dilaksanakeun di taweuran (tempat turunna cai hujan / panyaweran ).
Nyawer teh eusina mangrupa piwuruk pikeun anu disawer hususna, umumna mah pikeun nu
araya.
Ditilik tina eusi jeung tujuanana sawer dibagi sababaraha bagian :
1. Sawer panganten ( piwuruk ka panganten anyar )
2. Sawer sunat ( piwuruk ka budak sunat )
3. Sawer orok ( umur 40 poe )
4. Sawer ruatan
5. sawer ngistrenan ( ngalantik )
Nembangkeun sawer aya nu make lagu kidung, Cianjuran, pupuh jeung sajabana.
LAMPIRAN 2
LEMBAR KERJA SISWA
UJI KOMPETENSI 2
1. Terangkeun, naon sababna panganten sok disawer ?
____________________________________________________________________________
______________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
2. Sanggeus acara naon biasana panganten disawer ?
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
3. Terangkeun, naon ari saratna laki rabi ?
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________
4. Sebutkeun sarat sangkan laki rabi lulus banglus !
RPP Bahasa Sunda Kls VIII Semester 1 37
KTSP Perangkat Pembelajaran Sekolah Menengah Pertama (SMP) / Madrasah Tsanawiyah
(MTs)
_________________________________________________________________________
5. Jentrekeun, eusi sawer pada kaopat!
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
___________________________________________________________________
6. Naon sababna dina rumah tangga teu weleh kudu badami ?
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
___________________________________________________________________
7. Kudu kumaha sangkan rumah tangga sakinah (ayem tengtrem)?
____________________________________________________________________________
______________________________________________________________________
8. Dina nyawer sok ngawurkeun beas, duit, koneng, terangkeun maksud tina eta siloka !
____________________________________________________________________________
______________________________________________________________________
9. Sanajan geus laki rabi, kudu kumaha sikep urang ka indung jeung bapa ? Naon sababna
pamadegan hidep kitu ?
____________________________________________________________________________
______________________________________________________________________
10. Teangan ku hidep dalil anu nerangkeun ngeunaan nikah ! Tuliskeun jeung hartina.
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
___________________________________________________________________
RENCANA PELAKSANAAN PEMBELAJARAN
( RPP )
A. Standar Kompetensi
Mampu membaca, memahami dan menanggapi berbagai wacana puisi sawer, cerita wawacan,
sajak, dan karangan argumentasi
B. Kompetensi Dasar
Membaca penggalan wawacan
Indikator
Dapat membaca cerita wawacan dengan lafal, volume suara dan intonasi yang baik.
Dapat menembangkan cerita wawacan dengan pupuh lagu rancag yang sudah lazim.
Dapat menanggapi berbagai aspek cerita wawacan.
Dapat menerangkan ciri-ciri wacana wawacan
RPP Bahasa Sunda Kls VIII Semester 1 38
KTSP Perangkat Pembelajaran Sekolah Menengah Pertama (SMP) / Madrasah Tsanawiyah
(MTs)
C. Tujuan Pembelajaran
Siswa dapat membaca cerita wawacan dengan lafal, volume suara dan intonasi yang baik dan
menanggapi berbagai aspek cerita wawacan, serta dapat menceritakan kembali isi penggalan
cerita.
D. Materi Pokok
Wawacan
E. Metode Pembelajaran
1. Pendekatan : Komunikatif, alamiah
2. Metode : Langsung
3. Teknik : Ceramah, Diskusi, Latihan, Pemberian Tugas
F. Kegiatan Pembelajaran
Pertemuan Kegiatan Waktu
1 Pendahuluan 10
Apersepsi
Motivasi
Pretes
Kegiatan Inti 60
Dengan cermat siswa menyimak penjelasan guru tentang teknik
membaca wawacan
Secara bergantian siswa membaca penggalan wawacan dengan
lagu yang baik
Bersama-sama memperhatikan temannya yang sedang membaca
wawacan
Dengan bimbingan guru, siswa memperbaiki / menyempurnakan
kesalahan dalam membaca wawacan
Bertanya jawab tentang cirri-ciri wawacan
Dengan bimbingan guru, siswa menelaah isi wawacan
Penutup 10
Bersama guru, siswa menyimpulkan materi
yang telah dipelajari
Siswa dimotivasi untuk berani membaca
wawacan dengan baik dan benar
H. Penilaian
Kunci
Indikator Teknik Bentuk Instrumen
Jawaban
Dapat membaca cerita Lisan Unjuk Baca wawacan kalawan hade! Gumantung
wawacan dengan lafal, Kerja siswa
volume suara dan
intonasi yang baik.
Dapat menembangkan Lisan Unjuk Tembangkeun wawacan dumasar Gumantung
cerita wawacan dengan Kerja kana pupuhna kalawan hade! siswa
pupuh lagu rancag yang
sudah lazim.
RPP Bahasa Sunda Kls VIII Semester 1 39
KTSP Perangkat Pembelajaran Sekolah Menengah Pertama (SMP) / Madrasah Tsanawiyah
(MTs)
LAMPIRAN 1
BAHAN AJAR
1. Di sasih April kacatur, tina nembe tanggal hiji, taun dua puluh dua, di dinya jadi mimiti, para
menak paparentah, ka rahayat abdi-abdi.
2. Kudu pada sungguh-sungguh, ngatur lembur beberesih, pager dina sisi jalan, kudu
beberesan deui, nu bobo ganti awina, sangkan alus sami necis.
3. Pagerna sami dikapur, marakbak bodas beresih, tungtung pager di luihurna, tutumbakan
sina lancip, dipoles hideung sadaya, ku ter atuh jadi manis.
4. Dina unggal lawang lembur, kaca-kaca hiji-hiji, dipulas diperhiasan, katingalina raspati,
wantu bade Tuan Besar, sumping ka Sumedang nagri.
5. Jalan-jalan ngemplong alus, keusik-keusikna carentik, cadas-cadasna ngagenyas, sasakna
resik raspati, beresih setra lemburna, alus tingalieun Gusti.
6. Komo perhiasan ngempur, papaes di jero nagri, anu ngatur bijaksana, nampi dawuhan ti
Gusti, ti Kanjeng Dalem Sumedang, ti Asisten kitu deui.
7. Raden Patih anu ngurus, Patih Sumedang nagari, Rahaden Soerjadihardja, papatih anu
binangkit, prentahna endah jatnika, sabudi-budina manis.
8. Lemah lembut lentong alus, sabudi-budina pekik, alon lampah kasatrian, nandingan Patih
Sencaki, di nagara Meralaya, bupatina Derewati.
9. Tabuh genep isuk-isuk, nembean srangenge bijil, urang desa geus sadia, jalma ti lembur
barijil, pada ngais bebekelan, timbel pais lauk brenyit.
10. Kulub sampeu kulub cau, pais tipung bubuy hui, timbel pare ulen ketan, sambel oncomna
sayagi, cabe cengekna ngarora, seupan sampeu seupan hui.
11. Ngajugjug ka alun-alun, aki nini geus narepi, lanjang bujang seseongan, ngariclik barudak
leutik, geus darongkap ka nagara, rayat ti gunung ti sisi.
12. Nu mawi mios ti kampung, hayang uninga ka Gusti, ka nu agung Tuan Besar, sareng ka pra
dalem sami, gegeden bade darongkap, ti Bandung jeung ti Batawi.
13. Bade muka ciri batu, tanda peringetan Gusti, tugu dina tengah lapang, alun-alun di nagari,
emutan Kanjeng Pangeran, Dalem Sumedang Suargi.
14. Tanggal harita kaitung, dua puluh lima April, sarewu slapan ratusna, dua puluh dua warsi,
pinuh nagara Sumedang, geus heurin usik ku jalmi.
15. Ti sagala distrik kampung, pada haroyong tingali, kana eta kahormatan, lingga anu jadi ciri,
harita bade dibuka, anu sakalangkung manis.
PEDARAN
Wawacan teh hiji karangan panjang wangun puisi ugeran nu ditulis make patokan pupuh. Ana
kitu naon bedana jeung guguritan. Wawacan mah diwangun ku sababaraha pupuh nu
diluyukeun jeung eusi lalakon, sedengkeun guguritan mah sanajan loba atawa panjang ngan
ditulis make hiji patokan pupuh.
Eusi wawacan lolobana nerangkeun ngeunaan kahirupan di karajaan Papajaran jeung Galuh
Pakuan. Tapi saenyana asal karangan mangrupa lalakon sarta diwangun ku sababaraha pupuh
kaasup wawacan.
Pupuh nu dipake patokan nulis wawacan upamana bae Kinanti, Sinom, Asmarandana, Magatru,
Gambuh, Maskumambang, Durma, Dangdanggula, jeung sajabana.
RPP Bahasa Sunda Kls VIII Semester 1 41
KTSP Perangkat Pembelajaran Sekolah Menengah Pertama (SMP) / Madrasah Tsanawiyah
(MTs)
Materi pangdeudeul
Kecap Rajekan
Kecap rajekan nyaeta kecap nu dibalikan deui (ditulis / diucapkeun) dua kali atawa leuwih
boh sabagian boh sagemblengna, boh robah sora vokalna boh henteu.
Kecap rajekan dibagi 3 : rajekan dwipurwa, dwilingga, trilingga.
1. Kecap rajekan dwipurwa nyaeta kecap anu dirajek dua kali engang nu mimiti. Contona:
tutunjuk, cacakar, babadug, jeung sajabana.
2. Kecap rajekan dwilingga
3. Kecap rajekan trilingga, nyaeta kecap nu dibalikan deui tilu kali boh robah sora vokalna boh
henteu. Contona : dar-der-dor, blag-blig-bug, nang-neng-nong, jeung sajabana.
Dina wawacan di luhur aya kecap paparentah, tutumbakan, sungguh-sungguh, kaca-kaca,
jeung sajabana.
Kecap paparentah, tutumbakan, sungguh-sungguh, kaca-kaca, kaasup kecap rajekan. Pangna kitu,
sabab dina eta kecap aya nu dibalikan deui atawa diucapkeun dua kali.
Kecap paparentah asalna tina kecap parentah nu dirajek engang nu mimiti, pon kitu kecap
tutumbakan asalna tina kecap tumbak nu dirajek engang nu mimiti tapi binarung jeung rarangken
tukang -an..
Kecap nu geus dirobah ku cara dirajek dua kali engang nu mimiti disebut kecap rajekan dwi
dwipurwa.
Kecap kaca-kaca asalna tina kecap kaca nu dirajek sagemblengna, pon kitu kecap sungguh-
sungguh asalna tina kecap sungguh.
Kecap nu geus dirobah ku cara dirajek dua kali sagembengna disebut kecap rajekan dwi lingga.
Rajekan dwilingga dibagi dua, nyaeta :
1. Dwilingga murni (dwimurni), sakur kecap nu dirajek dua kali sagemblengna bari teu robah
sora vokalna. Contona : meja-meja, buku-buku, alat-alat, jeung sajabana.
2. Dwi lingga reka (dwireka), sakur kecap nu dibalikan deui dua kali sagemblengna bari robah
sora vokalna. Contona : bulak-balik, tulang-taleng, tunggal-teunggeul, jeung sajabana.
LAMPIRAN 2
LEMBAR KERJA SISWA
UJI KOMPETENSI 1
Sanggeus maca wawcan Kanjeng Pangeran Sumedang, jawab pananya ieu di handap !
1. Nitenan waktu lumangsungna eta kajadian, bisa dicindekkeun yen harita aya dina jaman
___________________________________________________________________
2. Naon sababna sakabeh rahayat kudu beberesih ?
RPP Bahasa Sunda Kls VIII Semester 1 42
KTSP Perangkat Pembelajaran Sekolah Menengah Pertama (SMP) / Madrasah Tsanawiyah
(MTs)
____________________________________________________________________________
______________________________________________________________________
3. Saha nu bade sumping ka Nagri Sumedang teh ?
_________________________________________________________________________
4. Saha jenengan patih Sumedang nu dibere pancen ngurus nagri Sumedang ? Kumaha sipatna
?
____________________________________________________________________________
______________________________________________________________________
5. Kumaha kaayaan rahayat dina poean sumpingna Tuan Besar ?
____________________________________________________________________________
______________________________________________________________________
6. Naon tujuan rahayat pangna daratang ka alun-alun Sumedang ?
____________________________________________________________________________
______________________________________________________________________
7. Naon tujuan parapangagung sarumping ka Nagri Sumedang !
____________________________________________________________________________
______________________________________________________________________
8. Pikeun naon eta tugu teh diadegkeun ?
____________________________________________________________________________
______________________________________________________________________
9. Sempalan wawacan di luhur teh diwangun ku sabaraha pada ?
_________________________________________________________________________
10. Tuliskeun guru lagu jeung guru wilangan pupuh dina eta wawacan !
____________________________________________________________________________
____________________________________________________________________________
___________________________________________________________________
UJI KOMPETENSI 2
Robah ku cara ngarajek make rajekan dwi purwa, dwireka atawa dwimurni, tuluy jieun
kalimahna!
1. tunjuk jadi _____________________ (dwipurwa)
Kalimahna : ______________________________________________________________
2. ciwit jadi _____________________ (dwireka)
Kalimahna : ______________________________________________________________
3. kolot jadi _____________________ (dwipurwa)
Kalimahna : ______________________________________________________________
4. tulis jadi _____________________ (dwireka)
Kalimahna : ______________________________________________________________
5. bapa jadi _____________________ (dwimurni)
Kalimahna : ______________________________________________________________
6. alung jadi _____________________ (dwireka)
Kalimahna : ______________________________________________________________
7. tulung jadi _____________________ (dwipurwa)
Kalimahna : ______________________________________________________________
8. datang jadi _____________________ (dwimurni)
Kalimahna : ______________________________________________________________
9. teunggeul jadi _____________________ (dwireka)
Kalimahna : ______________________________________________________________
10. buku jadi _____________________ (dwimurni)
Kalimahna : ______________________________________________________________
Teangan conto sejenna nu kaasup kana kecap rajekan dwipurwa, dwilingga, jeung trilingga, jieun
kalimah !
11. _________ jadi _____________________
Kalimahna : ______________________________________________________________
12. _________ jadi _____________________
Kalimahna : ______________________________________________________________
13. _________ jadi _____________________
Kalimahna : ______________________________________________________________
14. _________ jadi _____________________
Kalimahna : ______________________________________________________________
15. _________ jadi _____________________
Kalimahna : ______________________________________________________________
16. _________ jadi _____________________
Kalimahna : ______________________________________________________________
17. _________ jadi _____________________
Kalimahna : ______________________________________________________________
18. _________ jadi _____________________
Kalimahna : ______________________________________________________________
A. Standar Kompetensi
Mampu mengungkapkan pikiran, perasaan dan keinginan secara tertulis dalam bentuk menulis
sisindiran, surat, esai, laporan dan guguritan.
B. Kompetensi Dasar
RPP Bahasa Sunda Kls VIII Semester 1 44
KTSP Perangkat Pembelajaran Sekolah Menengah Pertama (SMP) / Madrasah Tsanawiyah
(MTs)
Menulis guguritan
Indikator
Dapat menentukan tema guguritan.
Dapat mengembangkan ide dalam bentuk puisi dengan memperhatikan diksi, majas, dan
kaidah guguritan.
Dapat menulis guguritan dengan mengindahkan guru lagu, guru wilangan, dan watek pupuh
dari pupuh yang digunakan.
C. Tujuan Pembelajaran
Siswa dapat menulis guguritan dengan mengindahkan guru lagu, guru wilangan, dan watek
pupuh dari pupuh yang digunakan.
D. Materi Pokok
Guguritan
E. Metode Pembelajaran
1. Pendekatan : Komunikatif, alamiah
2. Metode : Langsung
3. Teknik : Ceramah, Diskusi, Latihan, Pemberian Tugas
F. Kegiatan Pembelajaran
Pertemuan Kegiatan Waktu
1 Pendahuluan 10
Memeriksa kesiapan siswa
Apersepsi
Motivasi
Pretes
Kegiatan Inti 60
Dengan cermat siswa menyimak penjelasan
guru tentang aturan dan teknik menulis guguritan
Dengan bimbingan guru siswa menulis
guguritan yang disenangi oleh siswa
Dengan bimbingan guru, siswa memperbaiki /
menyempurnakan tulisannya
Penutup 10
Bersama guru, siswa menyimpulkan materi
yang telah dipelajari
Postes
Dapat menentukan tema Tulis Uraian Naon tema guguritan nu ku hidep Gumantung
guguritan. dibaca? siswa
Dapat mengembangkan Tulis Unjuk Mekarkeun pikiran utama nu ku Gumantung
ide dalam bentuk puisi Kerja hidep dipilih, jadi hiji rumpaka siswa
dengan memperhatikan guguritan anu bener!
diksi, majas, dan kaidah
guguritan.
Dapat menulis guguritan Tulis Unjuk Jieun hiji guguritan ngagunakeun Gumantung
dengan mengindahkan Kerja patokan Pupuh Sinom! siswa
guru lagu, guru wilangan,
dan watek pupuh dari
pupuh yang digunakan.
LAMPIRAN 1
BAHAN AJAR
PEDARAN
Guguritan nyaeta karangan wangun puisi nu ditulis make patokan pupuh. Hidep pada
terang yen pupuh teh aya 17. Tina jumlah tujuh belas dibagi dua, kahiji disebut sekar ageung; nu
kadua disebut sekar alit.
Pangna digolongkeun kana sekar ageung sabab eta pupuh teh sering dipake pikeun nganggit lagu
atawa tembang.
Dina pangajaran samemehna, hidep geus diajar ngeunaan sawer jeung wawacan. Tah dina
sawer jeung wawacan di luhur teh mangrupa kumpulan guguritan. Guguritan nu dipake nyusun
sawer jeung wawacan Pangeran Kornel nyaeta ngagunakeun pupuh Kinanti.
Hidep bisa nyieun guguritan ngagunakeun pupuh Kinanti saperti conto. Sangkan hasilna
alus perhatikeun lengkah-lengkahna.
1. tangtukeun tema nu rek ditulis
2. tulis heula patokan pupuhna;
3. pilih kecap panungtung tuluy tuliskeun dina unggal jajaran
4. lengkepan unggal jajaran ku kecap anu merenah
5. talaah deui naha eta pupuh teh geus merenah atawa acan.
Tema anu bisa dijieun pupuh upamana:
a. ngagambarkeun kaendahan alam
b. nataan ngaran kekembangan
c. nataan ngaran babaturan
d. nataan ngaran sasatoan
e. nataan sipat manusa, jsb
LAMPIRAN 2
LEMBAR KERJA SISWA
UJI KOMPETENSI
1. Prak hidep nyieun guguritan make patokan pupuh Kinanti. Eusina pilih tema nu disebutkeun
di luhur.
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
___________________________________________________________________________
A. Standar Kompetensi
Mampu mengungkapkan pikiran, ssperasaan daan keinginan secara lisan dalam berwawancara,
berdiskusi, menyampaikan informasi, menyampaikan laporan perjalanan, memandu acara, dan
memandu diskusi
B. Kompetensi Dasar
Menyampaikan laporan perjalanan
Indikator
Dapat menyusun kerangka laporan.
Dapat menyampaikan laporan perjalanan dengan bahasa yang komunikatif dan santun.
Dapat meyampaikan laporan dengan penampilan yang baik.
Dapat menjawab pertanyaan-pertanyaan.
Dapat memperbaiki atau menyempurnakan laporan perjalanan
C. Tujuan Pembelajaran
Siswa dapat menyampaikan laporan perjalanan dengan bahasa yang komunikatif dan santun
serta dengan penampilan yang baik.
D. Materi Pokok
Laporan Perjalanan
E. Metode Pembelajaran
1. Pendekatan : Komunikatif, alamiah
2. Metode : Langsung
3. Teknik : Ceramah, Diskusi, Latihan, Pemberian Tugas
F. Kegiatan Pembelajaran
Pertemuan Kegiatan Waktu
1 Pendahuluan 10
Memeriksa kesiapan siswa
Apersepsi
motivasi
Kegiatan Inti 60
Dengan cermat siswa menyimak penjelasan
guru tentang teknik menyampaikan laporan
Siswa secara bergantian menyampaikan
laporan perjalanan dengan bahasa yang baik
Dengan bimbingan guru, siswa memperbaiki /
menyempurnakan penyampaian laporan
Penutup 10
Bersama guru, siswa menyimpulkan materi
yang telah dipelajari
Postes
Siswa dimotivasi untuk belajar
menyampaikan berbagai hal dengan baik dan benar
Buku pegangan
H. Penilaian
Kunci
Indikator Teknik Bentuk Instrumen
Jawaban
Dapat menyusun Tulis Unjuk Jieun rangkay laporan kagiatan Gumantung
kerangka laporan. Kerja nu geus dilaksanakeun ku siswa
hidep, tuluy mekarkeun jadi hiji
laporan nu lengkep!
Dapat menyampaikan Lisan Uraian Tepikeun laporan perjalanan Gumantung
laporan perjalanan hidep di hareupeun babaturan siswa
dengan bahasa yang kalawan hade!
komunikatif dan
santun.
Dapat meyampaikan Lisan Uraian Tepikeun laporan perjalanan Gumantung
laporan dengan hidep di hareupeun babaturan siswa
penampilan yang baik. kalawan hade, sarta jawab
dapat menjawab sakur pananya nu ditepikeun ku
pertanyaan-pertanyaan babaturan!
Dapat memperbaiki Lisan/Tulisan Uraian Sampurnakeun deui laporan Gumantung
atau menyempurnakan perjalanan hidep kalawan siswa
laporan perjalanan. hade!
LAMPIRAN 1
BAHAN AJAR
Laporan Perjalanan
PEDARAN
Unggal kagiatan nu geus dilaksanakeun leuwih alus upama dijieun laporanana. Eta lapaoran teh
eusina mangrupa pertanggungjawaban kagiatan nu geus dilaksanakeun. Sukses henteuna hiji
kagiatan bisa dititenan tina laporan.
Laporan kagiatan bisa ditepikeun sacara lisan atawa tinulis. Tapi sok sanajan laporan teh
ditepikeunana sacara lisan, alusna mah ditulis heula sangkan eusi laporan lengkep.
Ditilik tina cara nyusunna, laporan kagiatan dibagi dua. Kahiji laporan kagiatan anu resmi atawa
baku, nu kadua laporan kagiatan teu resmi atawa henteu baku.
Pangna disebut laporan anu resmi atawa baku, aya aturan husus dina nyusunna. Sedengkeun
laporan anu teu resmi mah nu penting eusi laporan teh lengkep sarta ngaruntuy (sistematis).
Hal nu ditulis dina aporan anu baku:
1. Bubuka, ngawengku : kasang tukang, dasar, tujuan, jeung ngaran kagiatan
2. Waktu jeung Tempat Kagiatan
3. Susunan Kagiatan
4. Anggaran Biaya
5. Susunan Panitia
6. Panutup
Dina nyusun laporan kagiatan perhatikeun hal ieu di handap !
1. Susun heula rangka laporanana;
2. Mekarkeun jadi laporan anu lengkep;
3. Gunakeun kalimah-kalimah anu jelas tur gampang kaharti;
4. Tulis sakabeh kagiatan ti mimiti tatahar nepi ka lekasan.
Ku hidep oge perlu diperhatikeun, dina nepikeun laporan sacara lisan teh :
1. Gunakeun basa nu komunikatif tur hade;
2. Sikep kudu hade;
3. Dipahing pisan nepikeun laporan dibarung ku heureuy, sabab bisa ngurangan kapercayaan
batur kana eusi laporan.
Kagiatan nu bisa dilaporkeun diantarana bae :
a. Darmawisata
b. Kemping
c. Studi Banding
d. Studi Tour
e. Ngeusi Pakanci (liburan)
LAMPIRAN 2
LEMBAR KERJA SISWA
RPP Bahasa Sunda Kls VIII Semester 1 52
KTSP Perangkat Pembelajaran Sekolah Menengah Pertama (SMP) / Madrasah Tsanawiyah
(MTs)
UJI KOMPETENSI 1
Ayeuna Prak hidep nyieun laporan kagiatan piknik nu geus dilaksanakeun! Tulis heula rangka
kagiatanana saperti conto di luhur !
Judul : _______________________________
Rangka Laporan :
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________
Pedaran Laporan Kagiatan
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_________________________________________________________________________________
_______________________________________________________________
UJI KOMPETENSI 2
Pek ku hidep tepikeun eta laporan kagiatan teh di hareupeun babaturan !