“PERCOBAAN PEMANTULAN”
Disusun untuk memenuhi tugas mata kuliah
Praktikum Fisika Dasar III
Yang dibimbing oleh Ibu Lia Yuliati
Disusun oleh:
Nama : Ratna Dwi Wulansari
NIM : 180321614524
Kelas/Offering : AB/PFD6
Kelompok : 02
JURUSAN FISIKA
FAKULTAS MATEMATIKA DAN ILMU PENGETAHUAN ALAM
UNIVERSITAS NEGERI MALANG
November 2019
PRAKTIKUM PEMANTULAN
A. Tujuan
Praktikum pemantulan ini memiliki tujuan untuk menerapkan teori ralat
dengan benar, menentukan jarak fokus cermin cekung dengan cara meletakkan
benda di jauh tak hingga, menentukan jarak fokus cermin cekung melalui
pengukuran jarak benda dan jarak bayangan, dan menentukan jarak fokus cermin
cembung melalui pengukuran jarak benda dan jarak bayangan.
B. Dasar Teori
E. Data Pengamatan
1. Cermin Cekung
a. Benda Tak Hingga
Tabel 3. Jarak Fokus pada Benda Tak Hingga
1 15 ± 0,05
2 15,3 ± 0,05
3 15,5 ± 0,05
4 15,5 ± 0,05
5 15,7 ± 0,05
2. Cermin Cembung
Tabel 6. Cermin Cembung
2 25 ± 0,05 41 ± 0,05 0
3 25 ± 0,05 32 ± 0,05 0
4 25 ± 0,05 35 ± 0,05 0
5 25 ± 0,05 39 ± 0,05 0
𝛴𝑓
𝑓=
𝑛
2
∑(𝑓 − 𝑓 )̅
∆𝑓 = √
𝑛(𝑛 − 1)
∆𝑓
𝑅𝑓 = 𝑥 100 %
𝑓
𝑝𝑥𝑞
𝑓=
𝑝+𝑞
2 2
𝜕𝑓 2 2 𝜕𝑓 2 2
𝑆𝑓 = √|( ) × × ∆𝑆𝑖 | + |( ) × × ∆𝑆0 |
𝜕𝑆𝑖 3 𝜕𝑆0 3
2 2 2 2
𝑆0 2 𝑆𝑖 2
𝑆𝑓 = √|( ) × × ∆𝑆𝑖 | + |( ) × × ∆𝑆0 |
𝑆0 + 𝑆1 3 𝑆0 + 𝑆𝑖 3
2. Sajian Hasil
a. Cermin cekung
1. Benda di Jauh Tak Hingga
No 𝑓 (cm) 𝑓 − 𝑓 (cm) (𝑓 − 𝑓)2 (cm)
1 15 4,88 23,8144
2 15,3 5,18 26,8324
3 15,5 5,38 28,9444
4 15,5 5,38 28,9444
5 15,7 5,58 31,1364
𝛴 15 4,88 23,8144
∑𝑓
𝑓̅ = = 15,4 cm
𝑛
∑(𝑓−𝑓̅ )2 139,672
𝑆𝑓 = √ 𝑛(𝑛−1) = √ = 2,64265 cm
20
𝑆𝑓
𝑅𝑓 = × 100% = 17 % (2AP)
𝑓
Jadi 𝑓 = (15 ± 2,6) cm dengan ralat relatif sebesar 17%
2. Benda di Ruang II
No Benda di Ruang II
p (cm) q (cm)
1 20 47,5
2 20 44,5
3 20 47,4
4 20 50,3
5 20 46,2
o Percobaan 1
pxq 20 𝑥 47,5
𝑓 = p+q = = 14,07 cm
20+47,5
2 2
𝜕𝑓 2 2 𝜕𝑓 2 2
√
𝑆𝑓 = |( ) × × ∆𝑆𝑖 | + |( ) × × ∆𝑆0 |
𝜕𝑆𝑖 3 𝜕𝑆0 3
2 2
2 2
𝑆0 2 𝑆𝑖 2
√
𝑆𝑓 = |( ) × × ∆𝑆𝑖 | + |( ) × × ∆𝑆0 |
𝑆0 + 𝑆1 3 𝑆0 + 𝑆𝑖 3
2 2 2 2
20 2 47,5 2
√
𝑆𝑓 = |( ) × × 0,05| + |( ) × × 0,05|
20 + 47,5 3 20 + 47,5 3
= √0,000281
= 0,01676 cm
𝑆𝑓
𝑅𝑓 = × 100% = 0,1191% (4AP)
𝑓
Jadi 𝑓 = (14,07 ± 0,02) cm dengan ralat relatif sebesar 0,1191%
o Percobaan 2
p × q 20 × 44,5
𝑓= = = 13,80 cm
p + q 20 + 44,5
2 2
𝜕𝑓 2 2 𝜕𝑓 2 2
𝑆𝑓 = √|( ) × × ∆𝑆𝑖 | + |( ) × × ∆𝑆0 |
𝜕𝑆𝑖 3 𝜕𝑆0 3
2 2
2 2
𝑆0 2 𝑆𝑖 2
√
𝑆𝑓 = |( ) × × ∆𝑆𝑖 | + |( ) × × ∆𝑆0 |
𝑆0 + 𝑆1 3 𝑆0 + 𝑆𝑖 3
2 2 2 2
20 2 44,5 2
√
𝑆𝑓 = |( ) × × 0,05| + |( ) × × 0,05|
20 + 44,5 3 20 + 44,5 3
= √0,000262
= 0,01619 cm
𝑆𝑓
𝑅𝑓 = × 100% = 0,1173% (4AP)
𝑓
Jadi 𝑓 = (13,80 ± 0,02) cm dengan ralat relatif sebesar 0,1173%
o Percobaan 3
p × q 20 × 47,4
𝑓= = = 14,07 cm
p + q 20 + 47,4
2 2
𝜕𝑓 2 2 𝜕𝑓 2 2
√
𝑆𝑓 = |( ) × × ∆𝑆𝑖 | + |( ) × × ∆𝑆0 |
𝜕𝑆𝑖 3 𝜕𝑆0 3
2 2 2 2
𝑆0 2 𝑆𝑖 2
√
𝑆𝑓 = |( ) × × ∆𝑆𝑖 | + |( ) × × ∆𝑆0 |
𝑆0 + 𝑆1 3 𝑆0 + 𝑆𝑖 3
2 2 2 2
20 2 47,04 2
𝑆𝑓 = √|( ) × × 0,05| + |( ) × × 0,05|
20 + 47,04 3 20 + 47,04 3
= √0,00028
= 0,01675 cm
𝑆𝑓
𝑅𝑓 = × 100% = 0,1191% (4AP)
𝑓
Jadi 𝑓 = (14,07 ± 0,02) cm dengan ralat relatif sebesar 0,1191%
o Percobaan 4
p × q 20 × 50,3
𝑓= = = 14,31 cm
p + q 20 + 50,3
2 2
𝜕𝑓 2 2 𝜕𝑓 2 2
𝑆𝑓 = √|( ) × × ∆𝑆𝑖 | + |( ) × × ∆𝑆0 |
𝜕𝑆𝑖 3 𝜕𝑆0 3
2 2 2 2
𝑆0 2 𝑆𝑖 2
√
𝑆𝑓 = |( ) × × ∆𝑆𝑖 | + |( ) × × ∆𝑆0 |
𝑆0 + 𝑆1 3 𝑆0 + 𝑆𝑖 3
2 2 2 2
20 2 50,3 2
√
𝑆𝑓 = |( ) × × 0,05| + |( ) × × 0,05|
20 + 50,3 3 20 + 50,3 3
= √0,000298
= 0,01728 cm
𝑆𝑓
𝑅𝑓 = × 100% = 0,1207% (4AP)
𝑓
Jadi 𝑓 = (14,31 ± 0,02) cm dengan ralat relatif sebesar 0,1207%
o Percobaan 5
p × q 20 × 46,2
𝑓= = = 13,96 cm
p + q 20 + 46,2
2 2
𝜕𝑓 2 2 𝜕𝑓 2 2
√
𝑆𝑓 = |( ) × × ∆𝑆𝑖 | + |( ) × × ∆𝑆0 |
𝜕𝑆𝑖 3 𝜕𝑆0 3
2 2 2 2
𝑆0 2 𝑆𝑖 2
√
𝑆𝑓 = |( ) × × ∆𝑆𝑖 | + |( ) × × ∆𝑆0 |
𝑆0 + 𝑆1 3 𝑆0 + 𝑆𝑖 3
2 2 2 2
20 2 46,2 2
√
𝑆𝑓 = |( ) × × 0,05| + |( ) × × 0,05|
20 + 46,2 3 20 + 46,2 3
= √0,000273
= 0,01652 cm
𝑆𝑓
𝑅𝑓 = × 100% = 0,1183% (4AP)
𝑓
Jadi 𝑓 = (13,96 ± 0,02) cm dengan ralat relatif sebesar 0,1183%
o Percobaan 2
p × q 46 × 23
𝑓= = = 15,33 cm
p + q 46 + 23
2 2
𝜕𝑓 2 2 𝜕𝑓 2 2
𝑆𝑓 = √|( ) × × ∆𝑆𝑖 | + |( ) × × ∆𝑆0 |
𝜕𝑆𝑖 3 𝜕𝑆0 3
2 2 2 2
𝑆0 2 𝑆𝑖 2
𝑆𝑓 = √|( ) × × ∆𝑆𝑖 | + |( ) × × ∆𝑆0 |
𝑆0 + 𝑆1 3 𝑆0 + 𝑆𝑖 3
2 2 2 2
46 2 23 2
𝑆𝑓 = √|( ) × × 0,05| + |( ) × × 0,05|
46 + 23 3 46 + 23 3
= √0,000233
= 0,01527 cm
𝑆𝑓
𝑅𝑓 = × 100% = 0,09959% (4AP)
𝑓
Jadi 𝑓 = (15,33 ± 0,02) cm dengan ralat relatif sebesar 0,09959%
o Percobaan 3
p × q 46 × 23,9
𝑓= = = 15,73 cm
p + q 46 + 23,9
2 2
𝜕𝑓 2 2 𝜕𝑓 2 2
√
𝑆𝑓 = |( ) × × ∆𝑆𝑖 | + |( ) × × ∆𝑆0 |
𝜕𝑆𝑖 3 𝜕𝑆0 3
2 2 2 2
𝑆0 2 𝑆𝑖 2
√
𝑆𝑓 = |( ) × × ∆𝑆𝑖 | + |( ) × × ∆𝑆0 |
𝑆0 + 𝑆1 3 𝑆0 + 𝑆𝑖 3
2 2 2 2
46 2 23,9 2
√
𝑆𝑓 = |( ) × × 0,05| + |( ) × × 0,05|
46 + 23,9 3 46 + 23,9 3
= √0,000224
= 0,01495 cm
𝑆𝑓
𝑅𝑓 = × 100% = 0,0951% (4AP)
𝑓
Jadi 𝑓 = (15,73 ± 0,01) cm dengan ralat relatif sebesar 0,0951%
o Percobaan 4
p × q 46 × 24,1
𝑓= = = 15,81 cm
p + q 46 + 24,1
2 2
𝜕𝑓 2 2 𝜕𝑓 2 2
√
𝑆𝑓 = |( ) × × ∆𝑆𝑖 | + |( ) × × ∆𝑆0 |
𝜕𝑆𝑖 3 𝜕𝑆0 3
2 2 2 2
𝑆0 2 𝑆𝑖 2
𝑆𝑓 = √|( ) × × ∆𝑆𝑖 | + |( ) × × ∆𝑆0 |
𝑆0 + 𝑆1 3 𝑆0 + 𝑆𝑖 3
2 2 2 2
46 2 24,1 2
𝑆𝑓 = √|( ) × × 0,05| + |( ) × × 0,05|
46 + 24,1 3 46 + 24,1 3
= √0,000222
= 0,014884
𝑆𝑓
𝑅𝑓 = × 100% = 0,0941% (4AP)
𝑓
Jadi 𝑓 = (15,81 ± 0,01) cm dengan ralat relatif sebesar 0,0941%
o Percobaan 5
p × q 46 × 24
𝑓= = = 15,77 cm
p + q 46 + 24
2 2
𝜕𝑓 2 2 𝜕𝑓 2 2
√
𝑆𝑓 = |( ) × × ∆𝑆𝑖 | + |( ) × × ∆𝑆0 |
𝜕𝑆𝑖 3 𝜕𝑆0 3
2 2 2 2
𝑆0 2 𝑆𝑖 2
√
𝑆𝑓 = |( ) × × ∆𝑆𝑖 | + |( ) × × ∆𝑆0 |
𝑆0 + 𝑆1 3 𝑆0 + 𝑆𝑖 3
2 2 2 2
46 2 24 2
√
𝑆𝑓 = |( ) × × 0,05| + |( ) × × 0,05|
46 + 24 3 46 + 24 3
= √0,000223
= 0,014918 cm
𝑆𝑓
𝑅𝑓 = × 100% = 0,0946% (4AP)
𝑓
Jadi 𝑓 = (15,77 ± 0,01) cm dengan ralat relatif sebesar 0,0946%
b. Cermin cembung
No Cermin cembung
p (cm) q (cm)
1 25 47,5
2 25 41
3 25 32
4 25 35
5 25 39
o Percobaan 1
p × q 25 × 47,5
𝑓= = = 16,38 cm
p + q 25 + 47,5
2 2
𝜕𝑓 2 2 𝜕𝑓 2 2
√
𝑆𝑓 = |( ) × × ∆𝑆𝑖 | + |( ) × × ∆𝑆0 |
𝜕𝑆𝑖 3 𝜕𝑆0 3
2 2 2 2
𝑆0 2 𝑆𝑖 2
𝑆𝑓 = √|( ) × × ∆𝑆𝑖 | + |( ) × × ∆𝑆0 |
𝑆0 + 𝑆1 3 𝑆0 + 𝑆𝑖 3
2 2 2 2
25 2 47,5 2
√
𝑆𝑓 = |( ) × × 0,05| + |( ) × × 0,05|
25 + 47,5 3 25 + 47,5 3
= √0,00022
= 0,01485 cm
𝑆𝑓
𝑅𝑓 = × 100% = 0,9065% (3AP)
𝑓
Jadi 𝑓 = (16,38 ± 0,01) cm dengan ralat relatif sebesar 0,9065%
o Percobaan 2
p × q 25 × 41
𝑓= = = 15,53 cm
p + q 25 + 41
2 2
𝜕𝑓 2 2 𝜕𝑓 2 2
√
𝑆𝑓 = |( ) × × ∆𝑆𝑖 | + |( ) × × ∆𝑆0 |
𝜕𝑆𝑖 3 𝜕𝑆0 3
2 2 2 2
𝑆0 2 𝑆𝑖 2
√
𝑆𝑓 = |( ) × × ∆𝑆𝑖 | + |( ) × × ∆𝑆0 |
𝑆0 + 𝑆1 3 𝑆0 + 𝑆𝑖 3
2 2 2 2
25 2 14 2
√
𝑆𝑓 = |( ) × × 0,05| + |( ) × × 0,05|
25 + 41 3 25 + 41 3
= √0,000188
= 0,01372 cm
𝑆𝑓
𝑅𝑓 = × 100% = 0,08837 % (3AP)
𝑓
Jadi 𝑓 = (15,53 ± 0,01) cm dengan ralat relatif sebesar 0,08837%
o Percobaan 3
p × q 25 × 32
𝑓= = = 14,04 cm
p + q 25 + 32
2 2
𝜕𝑓 2 2 𝜕𝑓 2 2
𝑆𝑓 = √|( ) × × ∆𝑆𝑖 | + |( ) × × ∆𝑆0 |
𝜕𝑆𝑖 3 𝜕𝑆0 3
2 2 2 2
𝑆0 2 𝑆𝑖 2
𝑆𝑓 = √|( ) × × ∆𝑆𝑖 | + |( ) × × ∆𝑆0 |
𝑆0 + 𝑆1 3 𝑆0 + 𝑆𝑖 3
2 2 2 2
25 2 32 2
𝑆𝑓 = √|( ) × × 0,05| + |( ) × × 0,05|
25 + 32 3 25 + 32 3
= √0,000151
= 0,01231 cm
𝑆𝑓
𝑅𝑓 = × 100% = 0,8770% (3AP)
𝑓
Jadi 𝑓 = (14,04 ± 0,01) cm dengan ralat relatif sebesar 0,877%
o Percobaan 4
p × q 25 × 35
𝑓= = = 14,58 cm
p + q 25 + 35
2 2
𝜕𝑓 2 2 𝜕𝑓 2 2
√
𝑆𝑓 = |( ) × × ∆𝑆𝑖 | + |( ) × × ∆𝑆0 |
𝜕𝑆𝑖 3 𝜕𝑆0 3
2 2 2 2
𝑆0 2 𝑆𝑖 2
√
𝑆𝑓 = |( ) × × ∆𝑆𝑖 | + |( ) × × ∆𝑆0 |
𝑆0 + 𝑆1 3 𝑆0 + 𝑆𝑖 3
2 2 2 2
25 2 35 2
√
𝑆𝑓 = |( ) × × 0,05| + |( ) × × 0,05|
25 + 35 3 25 + 35 3
= √0,000162
= 0,01273 cm
𝑆𝑓
𝑅𝑓 = × 100% = 0,08732% (3AP)
𝑓
Jadi 𝑓 = (14,58 ± 0,01) cm dengan ralat relatif sebesar 0,08732%
o Percobaan 5
p × q 25 × 39
𝑓= = = 15,23 cm
p + q 25 + 39
2 2
𝜕𝑓 2 2 𝜕𝑓 2 2
𝑆𝑓 = √|( ) × × ∆𝑆𝑖 | + |( ) × × ∆𝑆0 |
𝜕𝑆𝑖 3 𝜕𝑆0 3
2 2 2 2
𝑆0 2 𝑆𝑖 2
𝑆𝑓 = √|( ) × × ∆𝑆𝑖 | + |( ) × × ∆𝑆0 |
𝑆0 + 𝑆1 3 𝑆0 + 𝑆𝑖 3
2 2 2 2
25 2 39 2
𝑆𝑓 = √|( ) × × 0,05| + |( ) × × 0,05|
25 + 39 3 25 + 39 3
= √0,000179
= 0,01338 cm
𝑆𝑓
𝑅𝑓 = × 100% = 0,08784% (3AP)
𝑓
Jadi 𝑓 = (15,23 ± 0,01) cm dengan ralat relatif sebesa0,08784%
o Rata-rata lensa cekung
∑(𝑓 ⁄𝑆𝑓 2 )
𝑓̅ =
∑(1⁄𝑆𝑓 2 )
16,38 15,53 14,04 14,58 15,23
((0,01485)2 + (0,01372)2 + (0,01231)2 + (0,01273)2 + (0,01338)2 )
= 1 1 1 1 1
((0,01485)2 + (0,01372)2 + (0,01231)2 + (0,01273)2 + (0,01338)2 )
= 15,05 𝑐𝑚
1
𝑆𝑓 = √
∑(1⁄𝑆𝑓 2 )
1
=√ 1 1 1 1 1
((0,01485)2 + (0,01372)2 + (0,01231)2 + (0,01273)2 + (0,01338)2 )
= 0,005955
𝑆𝑓
𝑅𝑓 = × 100% = 0,03957% (3AP)
𝑓
Jadi 𝑓 ̅ = (15,05 ± 0,01) cm dengan ralat relatif sebesar 0,03957%
G. Pembahasan
H. Kesimpulan
I. Daftar Rujukan
Giancoli, D. 2014. Prinsip dan Aplikasi. Jakarta: Erlangga
Jewett, Serway. 2014. Physics for Scientist and Engineers with Modern Physics,
Ninth Edition. Boston: Brooks/Cole Cengage Learning.
Tim Praktikum Fisika Dasar 3. 2019. Modul Praktikum Fisika Dasar III. Malang: