GEGURITAN
Pacitan Kuthaku
Dening:Rohkhayati
1
Mangkono dumununge kuthaku
Kutha cilik kang endah misuwur
Ajejuluk kutha 1001 Goa
2
a. cacahing gatrane ora ajeg, nanging sethitike papat
b. cacahing wanda ing gatra siji lan sijine kudu padha akehe
c. tibaning swara (guru lagune) kudu runtut
d. sangarepe geguritan, diwiwiti nganggo tembung "sun nggegurit"
Tuladha:
sun nggegurit:
Kahanan zaman saiki
Sipat pemudha-pemudhi
Srawunge saya ndadi
Raket wewekane sepi
Tan kadi zaman nguni
Srawunge sarwa ngati-ati
3
ijo royo-royo ing pasawahan
katon asri mring sesawangan
Ananging,,,,
Saiki wis titi wanci ganti mangsa
langit kang sadurunge mendhung
katon sumilak padhang
Panasing bagaskara sansaya krasa
sumunaring kartika abyor ing tawang
STRUKTUR GEGURITAN
Tipografi Tema/makna
Diksi Rasa
Imaji Nada
Tembung konkret Amanat
Busananing basa
4
Wirama
Struktur teks geguritan kaperang dadi loro, yaiku:
1. Struktur fisik
a. Tipografi (bentuke geguritan)
Yaiku wangun geguritan kang tinulis ora ngebaki larik lan ora kudu
kawiwitan aksara gedhe (huruf kapital), sarta orabdipungkasi tandha titik (.)
utawa tandha pawacan liyane.
b. Diksi ( pamilihe tembung)
Yaiku pamilihe tetembungan kang maknane mentes (padhet), kang bisa negesi
pirang-pirang kekarepan kanthi nggatekake larasing unine tembung.
c. Imaji (pengungkapan pengalaman indrawi)
Yaiku rerangken tetembungan ing geguritan bisa medharake pengalaman
indrawi kayata: paningal, pangrungon, lan pangrasa saenggapamaos bisa
kagawa ing swasana kaya kang dialami panggurit.
Imaji kaperang dadi 3, yaiku:
1) Imaji swara (auditif)
2) Imaji paningal (visual)
3) Imaji raba/sentuh (taktil)
d. Tembung konkret
Yaiku tetembungan kang bisa ditangkep dening alat indra kang bisa nuwuhake
imaji. Tembung konkret ing kene bisa arupa pepindhan (kiasan) utawa
pralambang.
Tuladha: bun (embun) bisa dadi pralambang wening, niyat suci, tulus,
endhahing swasana esuk, lsp.
e. Busananing basa (gaya bahasa)
Yaiku panganggone basa kang bisa nguripake swasana lan nuwuhake
anggepan (konotasi) tartamtu sarta bisa nuwuhake rasa kaendahan. Busanane
basa ing geguritan bisa arupa basa rinengga kang maneka warna.
f. Wirama (rima)
Yaiku runtuting swara (uni) ing geguritan kang bisa ing wiwitan, tengah
utawa ing pungkasaning gatra.
2. Struktur batin
a. Tema/Makna
Yaiku kekarepan utawa maksud tartamtu kang kinandhut ing saben tembung,
gatra (larik), pada (bait), lan sakabehe pada ing geguritan
5
b. Rasa (Feeling)
Yaiku pandungkape rasa (sikap) panggurit tumrap bakune pirembukan kang
kinandhut ing geguritan kang ditulis. Pandungkape rasa kang kinandhut ing
geguritan iki ana sambung rapete karo blegere (sosok/latar belakang)
panggurit, yaiku saka latar belakang agama, pendhidhikan, jenis kelamin,
kelas sosoal, jabatan/kedudukan ing masyarakat, umur, pengalaman
sosiologis lan psikologis, lan kawruh (pengetahuan) panggurit. Kekarepan
isining geguritan lan jeroning makna kang bisa didungkap ing geguritan
kasebut bisa gumantung saka latar belakang panggurit.
c. Nada (Tone)
Yaiku kekarepane panggurit marang pamaos selaras karo isine geguritan.
Kekarepan iki bisa arupa pesen kang sipate ngguroni (menggurui), ndhikte
(mendikte), kerja sama, ngudhari prakara (memecahkan masalah), masrahake
(mborong kersa) marang para maos lan sapiturute.
d. Amanat
Yaiku pesen kang kinandhut ing geguritan kang diandharake panggurit
marang pamaos.
Tugas Mandhiri
1. Sawise mangerteni babagan struktur teks geguritan ing ndhuwur, temtokna
struktur teks geguritan “Tekane Ganti Mangsa” ing buku tugasmu!
2. Garapen kanthi rasa nuduhake rasa disiplin lan tanggung jawab.
6
4. Mangerteni maknane geguritan kanthi wutuh
5. Bisa nyimpulake isining geguritan;
6. Bisa mahami pesen kang tinulis (eksplisit/tersurat) ing geguritan;
7. Bisa mahami pesen kang ora tinulis (implisit/tersirat) ing geguritan.
Tugas Kelompok!
1. Gaweya kelompok dhiskusi kanthi anggota lanang lan wadon 4-5 siswa!
2. Rembugen karo kancamu sakelompok isi lan pesan moral geguritan “Tekane Ganti
Mangsa”
Sajrone dhiskusi sliramu kudu nuduhake sikap disiplin, gotong royong, lan percaya
dhiri!
3. Asil dhiskusimu wacanen ing ngarep kelas supaya entuk tanggapan saka kanca lan
gurumu.
7
Sapa ngerti mbesuk tembe thukuk etare
(Sapa ngerti mbesuk ing tembe mburine dadi bocah pinter)
Mabur dhuwur nganglang langit numpak mega-mega
(Dadi wong kang kepenak uripe)
Andom lelana sinambi methaki lintang kartika
(Ambagi crita urip lan kabecikan marang wong liya)
8
Gancaran geguritan “Bocah Cilik Kae”
Nasibe manungsa mbesuk ora ana sing bisa mangerteni. Sanadyan kapisanane
amung wong biasa lan kaya ora nduweni kadigdayan, nanging bisa uga mbesuk
dadi wong pinter kang kepenak uripe lan bisa andum kabecikan marang liyan.
Banjur, kanggo anggayuh kasuksesan mangkono iku, bocah kudu didhidhik wiwit
isih cilik ngenani bab-bab kang luhur. Ora malah diwuruki ngenani bab-bab kang
ala. Ing tembe mburine, bocah nduweni kabebasan milih dalan uripe dewe, nanging
wong tuwa uga kudu tetep bisa ngarahake bocah supaya ora salah milih dalan uripe
lan ora dadi keblinger.
Tugas kelompok!
1. Gaweya kelompok kanthi anggota lanang wadon 4-5 siswa!
2. Wacanen maneh geguritan kang irah-irahane “Pacitan Kuthaku” lan “Tekane
Ganti Mangsa”!
3. Gancarna/owahana wujud gancaran/prosa nganggo basamu dhewe kanthi
rembugan karo anggota kelompokmu!
4. Sajrone dhiskusi sliramu kudu nuduhake sikap disiplin, gotong royong, lan
percaya dhiri!
5. Asil rembuganmu mau tulisen ing lembaran lan aja lali tulisen arane kabeh
anggota kelompokmu!
9
Jeda yaiku ndheg-ndhegan (hentian) lakune pocapan sajroning maca geguritan kang
ditemtokake dening gantining gatra (larik) ing geguritan.
Jinising jeda ana telu yaiku:
a. Jeda cekak yaiku digunakake saben tembung ing sawijining gatra (larik)
b. Jeda madya yaiku digunakake ing perangane gatra (larik) kanthi ditandhani tanda
pawacan pada lingsa (koma) lan antarane kumpulan tembung (frase)
c. Jeda dawa yaiku digunakake ing saben ganti gatra (larik)
Tuladha:
2. Intonasi
Intonasi yaiku munggah mudhune lagu pocapan ing ukara. Panganggone intonasi ing
geguratan wigati banget, supaya anggone maca bisa trep, kepenak dirungokake, lan ora
wagu (monoton). Intonasi uga migunani banget kanggo mahami isine geguritan, uga bisa
mbiyantu kanggo njlentrehake lan mbedakake kekarepan utawa piweling (pesan) ing
saben gatra (larik) geguritan. Kanthi pamacane kang trep salaras karo intonasine,
geguritan bakal luwih gampang dipahami lan dimangerteni maknane.
Tuladha:
10
3. Nggatekake pocapan lan wiramane;
4. Bisa maragakake kanthi mimik lan ekspresi sing trep.
Pangeling-eling
Sing kudu digatekake nalika maca geguritan yaiku:
1) Wicara : pocapan
2) Wirama : irama/lagu
3) Wiraga : solahe raga, pasemon
4) Wirasa : pangrasa
Tugas mandhiri!
1. Sawise kok mangerteni carane maca lan nulis geguritan, gatekna gambar-gambar ing
ngisor iki! Banjur pilihen salah siji kag paling narik kawigatenmu!
2. Tulisen irah-irahan geguritaan kang arep kok tulis!
3. Gaweya geguritan adhedhasar gambar sing paling kok senengi mau, nganggo basamu
kang endah, mentes, lan mantesi!
4. Golekana tetembungan kang ana sesambungane karo irah-irahan sing wis kok
temtokake, mawa tembung-tembung kang rinengga bisa wujud purwakanthi,
paribasan, bebasan, saloka, tembung entar, tembung saroja, lan liya-liyane supaya
luwih endah.
5. Menawa sliramu durung bisa golek tembung-tembung rinengga, bisa kokgoleki saka
buku pepak basa Jawa utawa saka kamus basa Jawa.
6. Tulisen kabeh tembung kang kok weruhi adhedhasar gambar sing kok pilih!
7. Rakiten tembung-tembung mau nganthi wujud frasa, banjur wujud ukara!
11
8. Wacanen bola-bali geguritanmu, menawa isih ana sing kurang pas ukarane.
9. Banjur asil geguritanmu tulisen kanthi rapi lan wacanen ing ngarep kelas supaya
entuk pambiji saka kancamu!
10. Sabubare kok waca banjur kumpulna menyang gurumu!
Nalika kancamu macakake geguritan mau, sliramu kudu mbiji pamacane kanthi menehi
tandha ‘√’ ing kolom ngisor iki!
Nama :
Klas/No Absen :
Unsur kang dibiji 1 2 3 4
1. Wicara ( pocapan)
2. Wirama Wirama (irama/lagu)
3. Wiraga (solah raga/patrap/sikap)
4. Wirasa ( pangrasa)
Jumlah
12
Penskoran = jumlah skor: skor maksimal (16) X 100
13