Anda di halaman 1dari 75

ANATOMI

HUMAN SURFACE ABDOMEN

Oleh :
dr.H. Sutara, M.H
Bagian Anatomi

Fakultas Kedokteran
Universitas Swadaya Gunung Jati
Cirebon - 2021
Lecture of contens
Anatomi Surface Human Abdomen
LEARNING OBJEKTIF 1. Cutis & Fascia
2. Muscular Regio Anterior
3. Vasculoinervasi & limfe
4. Vertebrae
5. Garis Orientasi
6. Marker superficial surface (Simphisis pubis,
Ligamentum inguinale, Canalis Inguinalis Superficialis
& Profunda, Spermatica Cord, Linea alba)
7. Marker superficial visceral (Hepar, Limpa, Vesicafellea,
Pancreas, Aorta, Appendix, Vesica urinaria)

dr.H. Sutara, M.H


Lecture of contens
Anatomi Surface Human Abdomen
1 Cutis & Fascia
2 Muscular Ventrolateral

3 Vasculoinervasi & Limfe

4 Vertebrae

5 Linea Orientasi

6 Marker Superficial Surface

7 Marker Superficial Viscera


Introduction
A. Abdomen (Rongga Perut)

Ruang yang dibatasi :


o Atas : Diaphragma
o Depan & kanan/kiri : M.rectus abdomini, m.obliqus abdominis
o Belakang : collumna vertebralis, m.psoas, m.quadratus lumborum
o Bawah : Diaphragma pelvis (terdiri atas m.levator ani & m.cocygeus) atau PAP

Rongga abdomen dibedakan menjadi :


a. Rongga perut yang sesungguhnya
b. Rongga pelvis
Kedua ruangan tersebut dibatasi oleh pintu atas panggul (PAP)

PAP dibentuk oleh :


o Linea terminalis dextra et sinistra
o Promontorium
o Tepi atas simpisis pubis
o Ala osis sacri
Isi cavum abdomen :
o Alat tractus digestivus
o Sebagian alat tractus urogenitalia
o Lien
o Glandula suprarenalis
o Plexus nervosum sistem otonom

Struktur pada dinding abdomen :


a. Arcus costarum
b. Umbilicus
c. Striae albicantes
d. Ligamentum inguinale
B. Lapisan Dinding Abdomen
1. Cutis
2. Sub cutis
Terdiri atas 3 lapisan fascia, yaitu:
a. Fascia champer
o Mengandung paniculus adiposus (lemak)
o Lapisan ini jg membungkus daerah perineum sbg fascia superfisialis perinei
o Pd laki2 fascia ini bersatu dg fascia scarpa membentuk tunica dartos sebagai
salah satu lapisan pembungkus dari testis.
o Terdiri dari : lapisan lemak superfisial (panniculus adiposus = fascia
Camperi), lapisan dalam : lapisan membranosa (= fascia Scarpae).
o Di depan paha bersatu dengan fascia profunda tungkai atas (fascia lata), 1 jari
di bawah ligamentum inguinale.
o Di garis tengah membentuk selubung penis/clitoris, di bawahnya membentuk
kantong scrotum/labia mayora.
o Stratum membranosum melekat pd sisi arcus pubicus : fascia Collesi
Susunan lapisan lemak,lapisan membranosa fascia
superficialis dinding anterior abdomen inferior.
b. Fascia scarpa
o Lapisan membranosa yang tidak mengandung lemak.
o Fascia profunda : lapisan tipis, meliputi m.obliquus externus.
o Fascia transversalis : melapisi m.transversus abdominis, dari kedua sisi
bersatu di sebelah dorsal linea alba.
o Fascia berkesinambungan meliputi dinding pelvis, sesuai dengan struktur
yang diliputinya : fascia diaphragmatica, fascia transversalis, pars psoatica
fascia iliopsoas, fascia quadratus lumborum, pars iliaca fascia iliopsoas.
o Pembuluh darah dan limfe terletak dalam fascia, saraf-saraf di luar fascia.
o Fascia akan melanjutkan diri membentuk vagina femoralis yg membungkus;
a.femoralis, v.femoralis dan pembuluh limfe ke arah tungkai atas di belakang
ligamentum inguinale.

c. Fascia Superfisialis Abdomen


o Pada punggung merupakan lanjutan dari fascia musculi latissimus dorsi.
o Di daerah thoraks merupakan lanjutan dr fascia pectoralis.
o Di caudal ligamentum Inguinal melanjut sebagai fascia lata.
o Pada scrotum melanjut sebagai fascia spermatica eksterna
Potongan sagital abdomen. Selubung femoral beserta isi. N.femoralis tidak berada dlm fascia.
3. Musculi abdominis
Terdapat 2 kriteria, yaitu:
o Kelompok ventrolateral, 5 macam: MOAE, MOAI, MRA, MTA dan M.pyramidalis
o Kelompok posterior, 4 macam: m.psoas major, m.psoas minor, m.iliacus, dan
m.quadratus lumborum

4. Fascia profunda abdominis/Fascia transversa abdominis


o Lapisan tipis yang dipisahkan dari peritoneum parietal oleh jaringan
ekstraperitoneal
o Batas-batas musculare:
 Lateral : MOAE, MOAI, MTA
 Ventral/anterior : MRA, M.pyramidalis

5. Jaringan lemak ekstraperitoneal


6. Peritoneum parietale
o Melapisi dinding dalam cavum abdomnen
o Lebih ke dalam dari fascia transversalis, dipisahkan oleh lemak ekstra peritoneal.
o Bagian bawah membatasi pelvis.
o Inervasi:
 Di centrum tendineum: n.phrenicus,
 Perifer diafragma: n.intercostalis bagian bawah
 Peritoneum yg membatasi diinding anterior, lateral, posterior abdomen:
n.intercostalis dan n.lumbalis segmental sesuai kulit dan otot di atasnya.

7. Peritoneum visceral
o Melapisi permukaan luar organ viscera
o Diantaranya adalah cavum abdominis peritonei
o Dinding abdomen ada 3 macam, yaitu ventral, lateral dan dorsal (diafragma)
Ruang Peritoneum, terdiri atas :
1. Ruang supra colon
o Ruang supra hepar;
Ruang supra hepar dextra et sinistra dipisahkan oleh ligemantum falciforme
hepatis.
o Ruang infra hepar
Ruang infra hepar dextra et sinistra dipisahkan oleh foramen epiploicum winslow

2. Ruang infra colon


o Ruang infra hepar dextra et sinistra dipisahkan oleh radix mesentrii (pangkal
mesenterium)
Lecture of contens
Anatomi Surface Human Abdomen
1 Cutis & Fascia

2 Muscular Regio Anterior

3 Vasculoinervasi & Limfe

4 Vertebrae

5 Linea Orientasi

6 Marker Superficial Surface

7 Marker Superficial Viscera

dr.H. Sutara, MH.Kes


A. Otot Regio Anterior Abdomen

1. M. Rectus Abdominis (MRA)


2. M. Obliquus abdominis Eksternus (MOAE)
3. M. Obliquus Abdominis Internus (MOAI)
4. M. Transversus Abdominis (MTA)
5. M. Pyramidalis
A. Otot Anterior Abdomen

1. M. Rectus Abdominis (MRA)


o Arah serabut : vertikal, terbungkus dalam vagina musculi recti abdominis, lamina
anteriornya melekat pada tiga intersectio tendinea : setinggi processus xyphoideus,
annulus umbilicalis, pertengahan garis penghubung kedua struktur tersebut.
o Terbagi atas dua segmen tendon dan menyatu menjadi insciptio tendinea
o Mempunyai pembungkus otot vagina tendinea musculi rectus abdominis
o Origo: depan simpisis pubis dan crista iliaca
o Insertio: cartilagae costa V, VI, VII, dan processus xyphoideus sampai ke os pubis
o Fungsi: ?
2. M. Obliquus Abdominis Eksternus (MOAE)
o Terletak ventrolateral abdomen, inferior thorax, arah serabut
mediocaudal
o Antara SIAS dan tuberculum pubicum, pinggir bawah
aponeurosis melipat ke belakang membentuk lig.inguinale
o Dari ujung medial ligamentum terdapat lig.lacunare arah
belakang ke atas menebal menjadi lig.pectinea menuju linea
pectinea pada ramus superior ossis pubis
o Origo: permukaan luar costa V-XII, serabut superior.
o Insersio: processus xypoideus, linea alba, crista pubica,
tuberculum pubicum, dan ½ anterior crista iliaca.
o Fungsi: expiratio, rotasi thorax ke arah berlawanan.
3. M. Obliquus Abdominis Internus (MOAI)
o Lapisan ventrolateral abdomen, tertutup oleh MOAE, arah serabut
tegak luruh terhadap MOAE atau superomedial.
o Bersama MTA membentuk conjoint tendon yang melekat di crista
pubica dan linea pectinea, dan bagian medial linea alba
o Origo: fascia thoraco-lumbalis 2/3 anterior crista iliaca, dan 2/3
lateral ligamentum inguinale
o Insersio: costa VIII-IX belakang dan cartilage costanya, processus
xypoideus, linea alba, simpisis pubis.
o Fungsi: inspiratio, rotasi thorax ke sisi yang sama.
Pelvis tampak anterior. Conjoint tendon pd crista
pubica.
4. M. Transversus Abdominis (MTA)
o Bagian profunda, bentuk serabut horizontal, terletak di bawah
MOAI
o Bersama ketiga otot abdomen berbentuk pipih berupa tendon
berakhir menjadi aponeurosis di ventral abodomen (linea
alba) dan bagian inferior vaginalis musculi rectus abdominis.
o Di linea alba serabut aponurosis membentuk vagina musculi
recti abdominis
o Origo: permukaan dalam cartilago costae VII-XII, facia
lumbalis, 2/3 anterior crista iliaca, & 1/3 lateral ligamentum
inguinale.
o Insertio: processus xypoideus, linea alba, dan simpisis pubis
o Vascularisasi : a.subcustalis
o Inervasi : nn.thoracoabdominalis (T6-T11), n.subcostalis
(T12), n.iliohipogastrica (L1), n.ilioinguinalis (L1).
o Fungsi: expiratio, menekan abdomen, menegakkan dan
menarik dinding abdomen.
5. M. Pyramidalis
o Tidak semua orang memiliki otot ini, otot ini terletak di depan
bagian bawah m.rectus abdominis
o Inferior menempel pada panggul di dua tempat symphisis pubis
dan arcus pubis
o Bagian atas meruncing masuk ke dalam linea alba diantara
umbilicus dan pubis
o Origo: permukaan anterior pubis
o Insertio: linea alba
o Vascularisasi : a.epigastrica superior
o Inervasi : n.subcostalis (T12)
o Fungsi: meregangkan linea alba saat berkontraksi
6. Vagina musculi recti abdominis
o Merupakan sarung (vagina) pembungkus musculus rectus abdominis (MRA)
o Vagina musculi recti ini dibagi menjadi 3 bagian :
a. Bagian atas (lamina anterior)
 Terletak diatas pinggir costae sampai pd processus xyphoideus
 Dinding anterior nya dibentuk oleh aponeurosis MOAE & MOAI
 Dinding posterior nya dibentuk oleh dinding thoraks, cartilago costae V, VI, VII
dan ICS/SIC-nya
b. Bagian tengah (lamina media)
 Terletak di antara pinggir costae sampai setinggi SIAS
 Dinding anterior nya dibentuk oleh aponeurosis MOAE dan MOAI
 Dinding posterior nya dibentuk oleh aponeurosis MTA.
c. Bagian bawah (lamina posterior)
 Terletak di antara SIAS dan pubis
 Dinding anterior nya dibentuk oleh aponeurosis MOAE, MOAI, dan MTA
 Dinding posterior nya tidak ada.
Potongan melintang vagina musculi recti abdominis, kranial & kaudal umbilicalis
o Bagian ¼ kaudal lembar ini tidak ada karena aponeurosis ketiga otot pertama melintas
ventral thd m. rectus abdominis permukaan dorsal otot ini bersentuhan pd fascia
transversalis.
o Garis peralihan tsb menyerupai sabit : linea arcuata. Tempat masuknya a.epigastrica
inferior ke dalam vagina m.rectus abdominis.
o Vagina m.recti abdominis berisi : m.pyramidalis, pembuluh epigastrica superior &
inferior, pembuluh limfe, radices anterior nn.thoracica VII-XII.
o Susunan trilaminar otot pipih & aponeurosisnya berfungsi : penyangga, pelindung
organ viscera, mengatur tekanan intra abdominal, gerakan batang tubuh : laterofleksi,
rotasi.
o Keempat otot abdomen membantu proses respirasi, menghasilkan dorongan pada saat
defekasi, miksi, partus.
o Bekerja antagonis thd diafragma → diafragma kontraksi → otot abdomen relaksasi.
o M.rectus abdominis : fleksor vertebra thoracica & lumbalis
Dinding abdomen ventrolateral.
A. penampang ventral.
B. penampang ventral tanpa m.
rectus abdominis.
C. penampang lateral.
Otot dinding abdomen ventrolateral

Musculus Origo Insersi inervasi Fungsi

Linea alba, tuberculum


M.obliquus abdominis Enam terkaudal saraf
Permukaan luar costae 5-12 pubicum, bagian ventral crista
externus (MOAE) spinal thoracal
iliaca
Menekan, menyokong
viscera abdomen,
fleksi, rotasi badan
Fascia thoracolumba, 2/3 Tepi caudal costae 10-12,
M.obliquus abdominis
ventral crista iliaca, ½ lateral lig. linea alba & os pubis mll
internus (MOAI)
inguinale conjoint tendon
Cabang-cabang ventral
keenam saraf spinal
Permukaan dalam cartilago thorakal terkaudal & L1
Linea alba dgn aponeurosis
M.transversus costae 7-12, fascia Menekan, menyokong
m. o.i.a, crista pubica, pecten
abdominis (MTA) thoracolumbal, crista iliaca, 1/3 viscera abdomen
ossis pubis mll conjoint tendon
lateral lig inguinale

Cabang-cabang ventral Fleksi badan,


M.rectus abdominis Proc xyphoideus, cartilagines
Symphisis pubis & crista pubica keenam saraf spinal Menekan, menyokong
(MRA) costalis 5-7
thorakal terkaudal viscera abdomen
Lecture of contens
Anatomi Surface Human Abdomen
1 Cutis & Fascia

Muscular Regio
2
Posterior

3 Vasculoinervasi & Limfe

4 Vertebrae

5 Linea Orientasi

6 Marker Superficial Surface

7 Marker Superficial Viscera

dr.H. Sutara, MH.Kes


B. Otot Regio Posterior Abdomen

1. M. Quadratus Lumborum
2. M. Iliacus
3. M. Psoas Mayor
4. M. Psoas Minor
Introduction
B. Muscular Posterior Dinding Abdomen
o Dibentuk : 5 vertebra lumbalis di bagian tengah,
o di lateral : costa VII-XII, bagian atas tulang pelvis, m. psoas,
m.quadratus lumborum, m.transversus abdominis, m.iliacus.

1. M. Quadratus Lumborum
o Permukaan anterior diliputi fascia yang pada bagian atas
menebal membentuk ligamentum arcuatum laterale, bagian
bawah membentuk ligamentum iliolumbale
o Origo: depan simpisis pubis dan crista iliaca
o Insertio: cartilagae costa V, VI, VII, dan processus xyphoideus
sampai ke os pubis
o Ineervasi : plexus lumbalis
o Fungsi: ?
2. M. Iliacus
o Berasal dari fossa iliaca, berjalan di anterion spina iliaca anterior
inferior
o Bergabung dengan m.psoas major untuk membentuk iliopsoas.
o Inervasi : n.femoralis dan cabang langsung dari pleksus lumbalis
o Fungsi :
o Bagian dari iliopsoas : mengangkat os femur ke anterior,
menekuk batang tubuh ke anterior, mengangkat batang
tubuh dari posisi berbaring.
o Melintasi articulatio sacroiliaca : eksklusif pada sendi
tersebut
2. M. Psoas Major
o Otot fusiform terletak di lateral lumbal, bergabung dengan
m.iliopsoas untuk membentuk iliopsoas.
o Dibagi menjadi dua yaitu :
a. Profunda : processus transversus vertebra lumbal IV
b. Superficial : v.th XII, v.lumbal I-IV dan DIVnya
o Inervasi : ramus anterior n.lumbalis I-III (plexus lumbalis)
o Fungsi :
o Fleksi articulatio coxae, unilateral badan/area lumbal, flexi
anterior badan saat terlentang.
o Perlekatan pada trochanter minor, rotasi lateral dan adduksi
pelvis.
o Flexor pelvis muscle.
3. M. Psoas Minor
o Fasiculus otot dari v.th XII sampai v.lumbal I dan DIV nya
o Berada du posterolateral m.iliopsoas
o Insrtio : linea pectinea dan crista iliopubica
o Vascularisasi : a.lumbalis (I-IV), a.liliolumbalis
o Inervasi : ramus anterior n.lumbalis I
o Fungsi :
o Fleksi badan
Otot-otot Dinding Posterior Abdomen

Otot Origo Insersi Inervasi Fungsi

Processus transversus,
Bersama m.iliacus ke
corpus, discus
m. Psoas major trochanter minor Plexus lumablis Fleksi tungkai atas
intervertebralis vert. Th
femur
12, 5 vert. L

Fiksasi costa XII selama


Ligamentum ilio lumbalis,
inspirasi, menekan
crista iliaca, ujung
m. Quadratus costa XII selama
processus transversus Costa XII Plexus lumbalis
lumborum ekspirasi kuat, lateral
vertebra lumbal bagian
fleksi columna
bawah
vertebralis

Bersama m. psoas ke
M. iliacus Fossa iliaca trochanter minor N. femoralis Fleksi tungkai atas
femur
Otot dinding posterior abdomen
Lecture of contens
Anatomi Surface Human Abdomen
1 Cutis & Fascia

2 Muscular Regio Anterior

3 Vasculoinervasi & Limfe

4 Vertebrae

5 Linea Orientasi

6 Marker Superficial Surface

7 Marker Superficial Viscera

dr.H. Sutara, MH.Kes


A. Vascularisasi Dinding Abdomen
1. Sistema Arteri
o Secara garis besar maka distribusi arteri kulit cabang :
1. a.epigastrica superior dan inferior, mendarahi daerah dekat garis tengah
2. a.intercostalis, a.lumbalis, a.circumflexa iliaca profunda mendarahi daerah pinggang.
o Berikut distribusi pada setiap organ:
a. A.epigastrica superior
Cabang dr a.thoracica (mammaria) interna cabang a. subclavia prescalenus masuk mll
trigonum sternocostal (larrey) lalu menembus vagina musculi recti dan menempati
dorsal MRA
b. A.epigastrica inferior
Cabang dr a.iliaca eksterna memasuki vagina musculi recti mll linea semisircularis
douglassi yg ada di dorsal MRA
c. Aa. Intercostalis (VII - XII) dan a.lumbalis
Cabang dr aorta abdominalis berjalan ke lateral bersama dg nervusnya
d. A. circumflexa ilium profunda
Cabang dr a.femoralis homolog dg a.musculophrenica cabang a.thoracica interna yg
terletak di antara MOAE dan MTA.
e. Aa. Inguinales superfisiales
f. A.musculophrenica
g. A.intercostales
h. A.lumbalis
i. A. epigastrica superficial
Memvaskularisasi umbilicus
g. A. pudenda externa
Memvaskularisasi skrotum menyilang ventral dr funiculus spermaticus
h. A. circumflexa ilium superficial, cabang subcutan a.femoralis di caudal lig.inguinalis lateral
Vaskularisasi Dinding Abdomen Ventrolateral

Arteri Asal Lintasan Distribusi

Turun dlm vagina musculi rectus


A. Epigastrica superior A. Thoracica interna abdominis, dorsal thd m. rectus
abdominis
m. Rectus abdominis, dinding
abdomen ventrolateral
Melintas ke kranial, memasuki
A. Epigastrica inferior vagina musculi rectus abdominis,
dorsal thd m. recti abdominis
A. Iliaca externa
Melintas di bagisn dalam dinding
A. Circumflexa iliaca M. iliacus, bagian kaudal
abdomen ventral, sejajar
profunda dinding abdomen ventrolateral
ligamentum inguinale

A. Circumflexa iliaca Melintas dalam fascia Fascia superficialis & kulit di


superficialis superficialis sepanjang atas bagian kaudal dinding
ligamentum inguinale abdomen ventrolateral
A. femoralis
Melintas dalam fascia
A. Epigastrica Fascia superficialis & kulit
superficialis ke annulus
superficialis daerah suprapubik
umbilicalis
SKEMATIS SIRCULASI VASCULOINERVASI
SURFACE ABDOEN

Kiri : Inervasi segmental dinding anterior abdomen.


Kanan : Vascularisasi arteri dinding anterior abdomen.
2. Sistema Vena
o Darah vena terkumpul dalam beberapa jalur, yaitu :

1. Daerah bawah umbilicus


V.epigastrica superficialis→ v.sphena magna → v.femoralis
2. Daerah atas umbilicus
V.epigastrica inferior→ v.thoracica lateralis→ v.axilaris
3. Sekitar umbilicus
v.paraumbilicalis→ v.porta
4. Selain vena yang berjalan bersama dengan arteri, ada juga vena
superficial, yaitu:
a. vv.inguinales superficialis → v.saphena magna →
beranastomose dengan vv.epigastrica superficialis
b. V.thoracica lateralis
Kiri : anastomosis vena sistemik dan vena porta. Obstruksi v. porta.
Kanan : anastomosis antara v. thoracalis lateralis dan v. epigastrica superficialis.
Obstruksi vena cava superior, inferior.
B. Inervasi ventrolateral Dinding Abdomen

Abdomen ventrolateral mendapatkan inervasi sebagai berikut:


o Cutis & Muscular:
o N. cutaneus menembus vagina m recti abdominis tdk jauh dr bidang median.
o n. intercostalis torakoabdominal, dibentuk : cabang ventral keenam saraf torakal paling
kaudal, n. subcostalis dextra & sinistra.
o MOAE dan MTA oleh n. Iliohypogastricus
o M. pyramidalis oleh n. Subcostalis
o Muscular ventrolateral abdominopelvicus :
o diinervasi oleh 5 n.intercostalis (VI - XII) nervus ini berjalan inferoanteromedial diantara
MTA dan MOAI

Cabang n. cutaneus :
o T7-9 : kulit daerah kranial umbilicus.
o T10 : kulit sekitar umbilicus.
o L1 : kulit daerah tepat di atas ligamentum inguinale dan symphisis pubis.
Saraf utama dinding abdomen ventrolateral.

Saraf Asal Lintasan Distribusi

Thoracoabdo-minal Lanjutan saraf-saraf Melintas di antara otot-otot Kulit & otot-otot abdomen ventral,
(T7-11) intercostal kaudal abdomen lapis kedua-ketiga bagian perifer diafragma

Lajur m. obliquus externus


R. Anterior n. thoracicus Mengikuti tepi kaudal costa
N. Subcostalis (T12) abdominis paling kaudal, kulit di
12 12
atas SIAS & paha

Menembus m. transversus Kulit daerah hipogastrium, di atas


N. Iliohypogastri-cus Terutama r. anterior n. abdominis, cabang crista iliaca, m. obliquus internus
(T12-L1) lumbalis 1 menembus aponeurosis m. abdominis, m. transversus
obliquus externus abdominis abdominis

Melintas antara otot-otot Kulit scrotum / labium majus, mons


abdomen lapis kedua & pubis, permukaan paha, m. obliquus
N. ilio-inguinalis (L1) r. Anterior n. lumbalis 1
ketiga, melalui canalis internus abdominis, m. transversus
inguinalis abdominis
SKEMATIS SIRCULASI VASCULOINERVASI
SURFACE ABDOEN

Kiri : Inervasi segmental dinding anterior abdomen.


Kanan : Vascularisasi arteri dinding anterior abdomen.
C. Lymphonody ventrolateral & Posterior Abdomen

o Sirkulasi limfe terdiri dari beberapa jalur, yaitu :

1. Daerah bawah umbilicus →ln.subinguinale superficilais


tractus horizontalis
2. Superficial cranial annulus umbilicalis →ln.axilaris anterior
3. Profunda cranial annulus umbilicalis →ln.aortici lateralis,
ln.iliaci communis, ln.iliaci interna
4. Caudal umbilicus →ln.inguinalis superficialis
5. Daerah atas umbilicus: Superficilial cranial anulus
umbilicalis→ln.axillaris superficialis
3. Dinding posterior atas crista iliaca →ln.axillaris posterior
4. Dinding posterior bawah crista iliaca →ln.inguinalis
superficialis
D. Sirkulasi Lymphonody Abdomen

1. Ln.Iliaci Communis
o Muara dari ln.iliaci externa dan ln.iliaci interna → ln.lumbales

2. ln.lumbalis Aortical Lateralis


o Letak pada kedua sisi aorta dan vci, muara dari :
a. dinding abdomen dorsal,
b. kedua ren,
c. ureter,
d. scrotum/ovarium,
e. rectum dan
f. tuba uterina
o Juga muara dari :
a. colon descendens,
b. pelvis dan
c. extremitas inferior melalui nl. Mesenterici inferior nl.iliaca communis
Pembuluh limfe terbesarnya membentuk trunci lumbalis dextra et sinistra berakhir pada
cisterna chyli
3. Cysterna Chyli
o Panjang 5 cm, tendon tipis di caudal ductus thoracicus
o Menerima limfe dari :
a. Truncus limphaticus lumbalis dextra et sinistra
b. Truncus limphaticus intestinalis
c. Sepasang ln. Yang melintas caudar dari ln.intercostalis inferior

4. Ductus Thoracicus
o Berawal dari cysterna chyli ke cranial → hiatus aorticus diaphragma → Dada
o muara dari :
a. Caudal diaphragma → v.subclavia → v.jugularis interna
Lecture of contens
Anatomi Surface Human Abdomen
1 Cutis & Fascia

2 Muscular Regio Anterior

3 Vasculoinervasi & Limfe

4 Vertebrae

5 Linea Orientasi

6 Marker Superficial Surface

7 Marker Superficial Viscera

dr.H. Sutara, MH.Kes


Introduction
A. Vertebra Area Abdominalis

1. Vertebral lumbalis I-VII


Ciri khas dari vertebra lumbalis secara keseluruhan adalah sebagai berikut:
o Corpus : bentuk ginjal.
o Pedicle : arah ke belakang.
o Lamina : tebal, menutupi foramen vertebrae berbetuk segitiga kecil.
o Processus tranversus panjang, ujung tajam
o Processus spinosus pendek, pipih, menonjol lurus ke belakang.
o Processus articularis superior menghadap ke medial.
o Processus articularis inferior menghadap ke lateral.
o Discus intervertebralis lebih tebal, bentuk baji  lordosis.
o Ligamentum yang melekat pada bagian vertebra lumbalis:
1. Anterior
o Corpus; ligamentum longitudinal anterior
o Discus vertebralis; ligamentum longitudinal posterior
2. Posterior
o Lamina; ligamentum flavum
o Pedicle; ligamentum interspinosum
o Prosesus spinosus; ligamentum interspinousm
o Prosesus transversus; ligamentum intertransversum
2. Costae VII-XII
Ciri khas dari costae VII-XII secara keseluruhan adalah sebagai
berikut:
o Pasangan costae VIII-X di anterior melekat satu dgn
lainnya ke costae VII mll cartilagines costales dan junctura
synovialis.
o Kaput costae bersendi dgn corpus vertebrae thoracica XII.
o Ujung anterior runcing,mempunyai rawan iga kecil yg
berada dlm susunan otot dinding antero lateral abdomen.
3. Os ilium
Ciri khas dari os ilium secara keseluruhan adalah
sebagai berikut:
o Os ilium, os pubis, os ischium tulang panggul.
o Tulang tsb bersatu pd acetabulum.
o Permukaan medial ilium dibagi 2 oleh linea arcuata
di atas garis ini : fossa iliaca; di bawah garis :
melanjutkan diri dgn permukaan medial os pubis dan
ischium.
o Linea arcuata membentuk bagian posterior linea
iliopectinea; linea pectinea membentuk bagian
anterior linea iliopectinea.
Lecture of contens
Anatomi Surface Human Abdomen
1 Cutis & Fascia

2 Muscular Regio Anterior

3 Vasculoinervasi & Limfe

4 Vertebrae

5 Linea Orientasi

6 Marker Superficial Surface

7 Marker Superficial Viscera

dr.H. Sutara, MH.Kes


Introduction
a. Linea Abdomen
Pada abdomen terdapat 2 jenis linea/garis, antara lain:
1. Garis Tampak, ada dua macam, yaitu:
a. Linea alba
o Pita fibrosa persatuan aponeurosis dari otot dinding abdomen anterior
o Membentang di linea mediana anterior, proc.xyphoideus  symphisis pubis
b. Linea semilunaris
o Garis lateral MRA & menyilang pinggir costae pada ujung cartilago costae IX
2. Garis Khayal (tidak tampak)
o Garis khayal membagi cavum abdomen menjadi 9 regio dan 4 kuadran
o Terdiri atas linea midclavicula dextra et sinistra, linea transpylorica dan linea
transtubercularis.
b. Kuadran Abdomen
o Cavum abdomen dibagi menjadi 4 kuadran seperti halnya
pada jam.
o Untuk membaginya menjadi 4 kuadran ini dibutuhkan 2
garis, yaitu 1 garis vertical dan 1 garis horizontal.
o Garis vertical di dapat dengan cara menarik linea mediana
anterior yaitu garis yg ditarik dari incisura jugularis
melewati umbilicus hingga ke symphisis pubis.
o Lalu utk garis horizontalnya (transumbilicalis) diantara
VL.III-IV ditarik garis horizontal yg melewati umbilicus.
c. Regio Abdomen
o Abdomen terbagi atas 9 regio yg terbagi oleh 2 garis vertical (linea
midclavicula dextra et sinistra) dan 2 garis horizontal (linea
transpylorica dan linea transtubercularis).
1. Garis vertical : medioclavicula mll pertengahan SIAS dan
sejajar symphisis pubis linea  medioinguinale
2. Garis horizontal (bidang subcostalis) : pinggir inferior cartilage
costae X, setinggi VL.III
3. Garis horizontal (bidang intertubercularis/ bidang
transtubercularis) : menghubungkan tuberculum pada crista
iliaca yang terletak setinggi VL. V.
4. Bidang transpilorica : melalui ujung cartilago costae IX dextra
& sinistra : perpotongan antara pinggir lateral MRA (linea
semilunaris) dengan pinggir costae. Setinggi corpus VL1, mll :
pylorus, junctura duodenojejunalis, hilum renale
Lecture of contens
Anatomi Surface Human Abdomen
1 Cutis & Fascia

2 Muscular Regio Anterior

3 Vasculoinervasi & Limfe

4 Vertebrae

5 Linea Orientasi

Marker Superficial
5
Surface
7 Marker Superficial Viscera

dr.H. Sutara, MH.Kes


a. Descripsi Superficial Surface Abdomen
o Processus xiphoideus : cartilago tipis ujung caudal sternum. Articulatio
xiphosternal : setinggi vertebrae T9.
o Tepi costae, dibentuk di depan oleh cartilago costae 7-10, di belakang :
cartilago costae 11-12. pinggir bawah cartilago costa 10 setinggi vertebrae L3.
o Crista iliaca, setinggi vertebrae L5.
o Ligamentum inguinale : inferior m. obliquus externus. Di lateral : SIAS, di
medial : tuberculum pubicum.
o Symphisis pubis : sendi kartilaginosa di antara corpus pubis. Teraba : struktur
padat di bawah kulit, garis tengah, bagian bawah dinding abdomen anterior.
o Annulus inguinalis superficialis : lubang berbetuk segitiga pd aponeurosis m
MOAE, di atas medial tuberculum pubicum .
o Linea alba : dibentuk : persatuan aponeurosis otot dinding anterior abdomen,
terletak di garis tengah dr symphisis pubis – procesus xyphoideus.
o Umbilicus : pd linea alba.
o Linea semiliunaris : pinggir lateral m. rectus abdominis, menyilang pinggir costae, ujung
cartilago costae 9.
o Intersectio tendinea : 3 buah, melintang m. Rectus abdominis, pd : ujung proc.
Xyphoideus, umnbilicus, pertengahan keduanya.
Introduction
a. Symphisis Pubis

o Sifat sendi amphiarthros nonsynovial


o Merupakan penggabungan antara dua os pubis, dan articulatio
yang sangat kuat.
o Pada pria, melekat ligamentum suspensori penis menempel pada
simfisis pubis. Pada wanita, simfisis pubis dekat dengan klitoris
o Melekat padanya :
o ligamentum pubis superior → tendo m.rectus abdominis,
m.obliquus abdominis eksternus, m.gracilis
o Ligamentum pubis inferior (ligamentum pubis arcuata,
ligamentum sub pubic)
o Fungsi : menahan tekanan saat berjalan dan memungkinkan
persalinan
b. Ligamentum Inguinale (Ligamentum Poupart)

o Berjalan dari tuberculum pubicum ke atas spina iliaca


anterior superior, membentuk dasar canalis inguinalis.
o Merupakan batas inferior dari segitiga inguinalis
o Dibentuk oleh aponeurosis m.obliquus abdominis eksternus
dan berlanjut dengan fascia lata di paha.
o Titik tengah inguinal, pertengahan antara spina ilica superior
anterior dan simfisis pubis merupakan pertanda a.femoralis.
o A.ilica eksterna melewati ligamentum inguinal berada di
posterior dan inferior
o Fungsi : menahan jaringan lunak daerah inguinal, karena
pergerakan ke anterior dari ekstremitas inferior
c. Canalis Inguinalis
o Merupakan saluran intramuscular, letaknya miring pada regio inguinalis, panjang sekitar
4 cm.
o Canalis inguinalis terletak di atas dan sejajar dengan ligamentum inguinale, dimulai dari
annulus inguinalis profunda di sebelah lateral sampai keluar pada annulus inguinalis
superficial di medial.
o Batas-batas:
∽ Dinding anterior; aponeurosis m.obliquus abdominis externus
∽ Dinding posterior; fascia transversa yang mengalami sedikit penebalan
∽ Medial; diperkuat oleh falx inguinals (conjoint tendon)
∽ Lateral; diperkuat oleh tepi lateral vagina musculi recti
∽ Dinding caudal/lantai canalis inguinalis; bagian ligamentum inguinalis yang
melengkung ke dorsal dan ligamentum lacunare
∽ Dinding cranial/atap canalis inguinalis; oleh ligamentum inguinale
o Canalis inguinalis berisi :
a. Laki-laki : funiculus spermaticus & n.ilioinguinalis
b. Perempuan : ligamentum rotundum dari uterus, ligamentum teres uteri, cabang
genital n.genitofemoralis, v.cremasterica, n.ilioinguinalis
Canalis inguinalis terdiri dari:
1. Anulus Inguinalis Externus/Subcutaneus
o Celah pada aponeurosis m.obliquus abdominis externus
o Letak : subcutan & cranial dari tuberculum pubicum
o Batas-batas :
• Lateral : crus lateral/inferior aponeurosis m.obliquus abdominis externus
• Medial : crus medial/superior aponeurosis m.obliquus abdominis externus
• Superior : fibrae intercruralis
• Inferior : bagian medial ligamentum inguinale

2. Anulus Inguinalis Internus/Preperitonealis


o Celah di pertengahan ligamentum inguinale
o Di lateral dari vasa epigastrica inferior
o Batas-batas :
• m. transversus abdominis
• Ligamentum interfoveolare Hesselbach → refleksi dari fascia transversa
menjadi fascia spermatica interna
d. Funiculus Spermaticus
o Berasal dari jaringan ikat preperitoneal & ekstraperitoneal
o Masuk melalui anulus preperitonealis ke cranial testis
o Pembungkus 3 lapisan yaitu :
a. Fascia spermatica interna (dari fascia transversa
abdominis)
b. Fascia cremasterica/m.cremaster (dari aponeurosis
m.obliquus abdominis internus)
c. Fascia spermatica externa (dari aponeurosis m.obliquus
abdominis externus)
o Berisi :
a. ductus deferens/vas deferens,
b. a.testicularis,
c. pleksus v.pampiniformis,
d. ramus genitofemoral,
e. m.dartos (otot polos),
f. m.cremaster (ototo lurik)
e. Linea Alba
o Berjalan dari processus xyphoideus ke simfisis pubis di linea mediana abdomen,
terdiri dari jaringan ikat kolagen, tampak putih.
o Merupakan fusi aponeurosis muscular anterior abdomen
o Memisahkan m.rectus abdominis dextra et sinistra
o Fungsi : stabilisasi dinding anterior abdomen, karena menyeimbangkan kontraksi
musculus yang melekat padanya
Lecture of contens
Anatomi Surface Human Abdomen
1 Cutis & Fascia

2 Muscular Regio Anterior

3 Vasculoinervasi & Limfe

4 Vertebrae

5 Linea Orientasi

6 Marker Superficial Surface

7
Marker Superficial
Viscerale

dr.H. Sutara, MH.Kes


a. Descripsi Superficial Viscera Abdomen
o Hepar : dorsal costae XII, sebagian besar di regio hypochondrium dextra & epigastrium.
o Vesica biliaris : berhadapan dengan ujung cartilago costae IX dextra.
o Lien : regio hypochondrium sinistra, dorsal costae IX-XI
o Pancreas : menyilang bidang transpylorica.
o Ren : dextra sedikit lebih rendah dari sinistra karena massa hepar lobus dextra besar
Ren terletak : Vert. T12-L3.
o Caecum : regio iliaca kanan.
o Appendix : regio iliaca dextra. Dasar appendix : 1/3 lateral garis penghubung SIAS &
umbilicus (Mc Burney)
o Colon ascendens : sisi lateral garis vertikal dextra
o Colon transversum : menyilang abdomen pada regio hypogastrium & umbilicalis.
o Colon descendens : sisi lateral garis vertikal sinistra
o Aorta : linea mediana abdomen. Bercabang a.iliaca communis dextra et sinistra setinggi
vert. L4, pada bidang intercristal.
o A.iliaca externa : pertengahan SIAS dan symphisis pubis, denyut teraba pada
ligamentum inguinale, selanjutnya menjadi a. femoralis.
o Vesica urinaria : regio hypogastrium
o Organ yang terdapat dalam regio abdomen, sebagai berikut:
1. Hipokondrium/ hipokondriaka dextra : hepar, vesica fellea, flexura coli dextra,
glandula suprarenalis dextra
2. Epigastrium : gaster, pancreas, duodenum pars superior, hepar
3. Hipokondium/ hipokondriaka sinistra : lien, cauda pancreas, gaster, lobus hepatis
sinistra, flexura coli sinistra, glandula suprarenalis sinistra
4. Lumbal sinistra : colon descendens, ren sinistra, glandula suprarenalis sinistra,
ureter sinistra
5. Umbilikalis : jejunum, ileum, duodenum, colon transversum, gaster
6. Lumbal dextra : ren dekstra, ureter dekstra, glandula suprarenalis dekstra, colon
ascendens
7. Iliaca/ inguinal dextra : caecum, appendix vermiformis, ovarium dextra
8. Suprapubis/ hipogastrium : uterus, vesica urinaria, rectum
9. Iliaca/ inguinal sinistra : colon sigmoidea, ovarium sinistra
Referentions
1. Diktat Anatomi Situs Abdominis, ed. 2011, Laboratorium Anatomi FK Unissula
Semarang
2. Tran CT, Lui F. Anatomy, Abdomen and Pelvis, Abdominal Aorta. [Updated 2018 Nov
13]. In: Stat Pearls [Internet]. Treasure Island (FL): Stat Pearls Publishing; 2019 Jan-.
Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK525964/ Dengan lisensi
Creative Commons Attribution 4.0 International License
(http://creativecommons.org/licenses/by/4.0/)
‫الحمد هلل رب العالمين‬
‫&‬
‫‪Terima Kasih‬‬

Anda mungkin juga menyukai