Penerbit
Editor:
Rintho R. Rerung
Tata Letak:
Harini Fajar Ningrum
Desain Cover:
Rintho R. Rerung
Ukuran:
A5 Unesco: 15,5 x 23 cm
Halaman:
iii, 152
ISBN:
978-623-6068-83-0
Terbit Pada:
April, 2021
Penulis
i
ii
DAFTAR ISI
iii
iv
BAB 1
Konsep Dasar Persalinan
A. Pengertian Persalinan
1
KONSEP DASAR PERSALINAN
2. Teori Oksitosin
2
KONSEP DASAR PERSALINAN
3. Keregangan otot
4. Pengaruh janin
5. Teori prostaglandin
3
KONSEP DASAR PERSALINAN
4
KONSEP DASAR PERSALINAN
5
BAB 2
Faktor-Faktor yang Mempengaruhi
Persalinan
A. Power/Kontraksi
6
FAKTOR-FAKTOR YANG MEMPENGARUHI PERSALINAN
7
FAKTOR-FAKTOR YANG MEMPENGARUHI PERSALINAN
8
FAKTOR-FAKTOR YANG MEMPENGARUHI PERSALINAN
9
FAKTOR-FAKTOR YANG MEMPENGARUHI PERSALINAN
10
FAKTOR-FAKTOR YANG MEMPENGARUHI PERSALINAN
.
Gambar 2.5 Jari yang Gambar 2.6
memalpasi diletakkan dekat A. Area dimulainya
bagian atas uterus. kontraksi uterus (lokasi
pacemaker).
B. Jalur Kontraksi
11
FAKTOR-FAKTOR YANG MEMPENGARUHI PERSALINAN
B. Passage/Panggul Ibu
12
FAKTOR-FAKTOR YANG MEMPENGARUHI PERSALINAN
13
FAKTOR-FAKTOR YANG MEMPENGARUHI PERSALINAN
14
FAKTOR-FAKTOR YANG MEMPENGARUHI PERSALINAN
2. Ukuran-Ukuran Panggul
a. Panggul Luar
15
FAKTOR-FAKTOR YANG MEMPENGARUHI PERSALINAN
b. Panggul Dalam
16
FAKTOR-FAKTOR YANG MEMPENGARUHI PERSALINAN
Gambar 2.9
Cara mengukur Conjugata Diagonalis
17
FAKTOR-FAKTOR YANG MEMPENGARUHI PERSALINAN
18
FAKTOR-FAKTOR YANG MEMPENGARUHI PERSALINAN
c. Inklinatio pelvis
d. Sumbu panggul
19
FAKTOR-FAKTOR YANG MEMPENGARUHI PERSALINAN
e. Bidang Panggul
20
FAKTOR-FAKTOR YANG MEMPENGARUHI PERSALINAN
f. Bentuk Panggul
21
FAKTOR-FAKTOR YANG MEMPENGARUHI PERSALINAN
C. Passanger
1. Kepala Janin
22
FAKTOR-FAKTOR YANG MEMPENGARUHI PERSALINAN
23
FAKTOR-FAKTOR YANG MEMPENGARUHI PERSALINAN
24
FAKTOR-FAKTOR YANG MEMPENGARUHI PERSALINAN
25
FAKTOR-FAKTOR YANG MEMPENGARUHI PERSALINAN
Gambar 2.16
Tipe Sikap Janin
(Bidan dan Dosen Kebidanan Indonesia, 2017)
(Bahu)
Bokong Faktor risiko terjadinya
menjadi presentasi sungsang
bgian adalah: Plasenta previa,
terendah hidramnion, kehamilan
kembar, prematur,
riwayat sungsang
(Sungsang) sebelumnya, grande
multipara, hidrosefalus,
anensefalus, kelainan
uterus
26
FAKTOR-FAKTOR YANG MEMPENGARUHI PERSALINAN
(Sefalik)
2. Plasenta
3. Air Ketuban
27
FAKTOR-FAKTOR YANG MEMPENGARUHI PERSALINAN
D. Psikis
28
FAKTOR-FAKTOR YANG MEMPENGARUHI PERSALINAN
29
FAKTOR-FAKTOR YANG MEMPENGARUHI PERSALINAN
30
FAKTOR-FAKTOR YANG MEMPENGARUHI PERSALINAN
a. Kompres panas
31
FAKTOR-FAKTOR YANG MEMPENGARUHI PERSALINAN
b. Kompres dingin.
32
FAKTOR-FAKTOR YANG MEMPENGARUHI PERSALINAN
c. Hidroterapi
33
FAKTOR-FAKTOR YANG MEMPENGARUHI PERSALINAN
E. Penolong
34
35
BAB 3
Asuhan Kebidanan Pada Ibu
Bersalin
A. Persalinan Kala I
36
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
a. Riwayat Kesehatan
37
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
Langkah pemeriksaan pada ibu bersalin diuraikan dalam tabel 3.1 berikut ini:
38
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
39
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
40
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
41
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
TANDA-TANDA VITAL
1. Tekanan Darah (pastikan untuk
melakukan pemeriksaan tekanan darah
diantara kontraksi)
a. Manset harus terpasang pas dilengan
dan berukuran tepat. Manset harus Gambar 3.1 Posisi Mengukur Tekanan
20% lebih lebar dibandingkan lingkar Darah
lengan.
b. Ukur tekanan darah pasien pada posisi
duduk (Gambar 3.1) atau berbaring
miring kiri.
c. Bandingkan hasil pembacaan tekanan
darah anda dengan pembacaan tekanan Gambar 3.2 Pemasangan Manset
darah ibu pada saat prenatal. • Manset yang terlalu kecil dapat
Pasien dapat mengalami gangguan mengakibatkan pembacaan tekanan
hipertensi jika tekanan darah: darah tidak akurat, yaitu menjadi lebih
1) 140/90 mmHg atau lebih tinggi tinggi, sementara manset yang terlalu
(hipertensi ringan) besar dapat mengakibatkan pembacaan
2) 160/110 mmHg atau lebih tinggi tekanan darah menjadi lebih rendah.
(hipertensi berat) • Tekanan darah di arteri dipengaruhi oleh
Untuk menilai ada tidaknya hipertensi posisi. Saat duduk tekanan di arteri
pada ibu: brachialis paling tinggi. Saat berbaring
42
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
43
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
44
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
45
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
46
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
47
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
48
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
49
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
50
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
51
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
Pengukuran DJJ dengan Alat ukur DJJ (Leannec/ Alat ukur DJJ (Dopler)
Leannec/Funanduscope Funanduscope)
Gambar 3.9 Pengukuran DJJ dan Alat Ukur Pengukuran DJJ
PEMERIKSAAN KANDUNG KEMIH
Secara perlahan, palpasi abdomen bawah tepat Nyeri tekan suprapubis dapat menandakan
diatas tulang symfisis pubis untuk infeksi kandung kemih. Tanda dan gejala
menentukan apah kandung kemih penuh atau seperti peningkatan suhu, sensasi terbakar
terdapat nyeri tekan. saat berkemih dan sering berkemih harus
didiskusikan.
PEMERIKSAAN EKSTREMITAS BAWAH
52
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
53
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
2) Tekan secara tegas dengan ibu jari selama Edema pretibia dikaji sebagai berikut:
sekitar 5 detik pada area pretibia (tulang 1+ : sedikit dugaan rasa penuh
kering) untuk menguji edema oasa kedua 2+ : rasa penuh
tungkai (Gambar 3.12). 3+ : pemucatan kulit dan lesung yang terlihat
Edema tungkai dengan nilai 3+ dan 4+ saat jari menekan area.
sering kali disertai edema wajah dan 4+ : lekukan akibat penekanan jari (pitting)
tangan. Saat mengalami edema 3+ dan 4+ yang menetap selama beberapa detik dan
ibu harus dikaji untuk mengetahui secara bertahap berkurang.
adanya preeklampsia. Evaluasi tekanan
darah, protein urine dan sakit kepala atau Edema tidak dianggap sebagai kriteria
gangguan penglihatan. diagnostik yang reliabel untuk
preeklampsia
54
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
55
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
56
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
a) Oksigen
57
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
58
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
c) Eliminasi
59
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
60
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
e) Hygiene
61
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
62
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
63
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
a. Pengisian Identitas
64
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
65
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
66
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
67
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
c. Kemajuan Persalinan
68
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
69
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
70
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
4) Kontraksi uterus
71
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
72
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
73
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
4) Cairan
74
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
75
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
76
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
77
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
• Rujuk ibu
78
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
Tanda dan gejala belum in partu: • Anjurkan ibu untuk minum dan makan
• Anjurkan ibu untuk bergerak bebas
79
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
80
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
B. Persalinan Kala II
1. Tahapan Persalinan
c. Perineum menonjol
81
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
82
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
83
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
c. Fleksi
84
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
85
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
86
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
e. Ekstensi
87
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
88
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
89
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
90
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
91
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
92
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
93
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
94
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
95
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
96
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
97
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
98
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
99
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
100
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
101
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
102
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
103
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
104
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
105
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
106
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
3. Indikasi Untuk Tindakan dan Rujukan Segera selama Persalinan Kala II (JNPK, 2007)
Tabel 3.3 Indikasi untuk Tindakan dan Rujukan Segera Selama Kala II Persalinan
PENILAIAN TEMUAN DARI RENCANA ASUHAN
PENILAIAN DAN
PEMERIKSAAN
• Nadi Tanda/gejala syok: • Baringkan miring ke kiri
• Tekanan • Nadi cepat, lemah • Naikkan kedua kaki untuk meningkatkan aliran
darah (110 x/menit atau darah ke jantung.
• Pernafasan lebih) • Pasang infus menggunakan jarum diameter besar
• Kondisi • TD rendah (sistolik ≤ (ukuran 16 atau 18) dan berikan RL atau NS.
keseluruhan 90 mmHg) Infuskan 1 L dalam 15-20 menit; jika memungkinkan
• Urine • Pucat pasi infuskan 2L dalam waktu 1 jam pertama, kemudian
turunkan ke 125 cc/jam.
107
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
108
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
109
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
110
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
111
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
112
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
113
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
114
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
Tanda Lilitan Tali • Jika tali pusat melilit longgar di leher bayi, lepaskan
Pusat melewati kepala bayi.
• Tali pusat melilit • Jika tali pusat melilit erat di leher bayi, lakukan
leher bayi penjepitan tali pusat dengan klem di dua tempat
kemudian potong diantaranya, kemudian lahirkan
bayi dengan segara.
Untuk Kehamilan kembar tak • Nilai DJJ
kehamilan terdeteksi • Jika bayi kedua dengan presentasi kepala dan kepala
kembar tak segera turun, biarkan kelahiran berlangsung seperti
terdeteksi bayi pertama.
• Jika kondisi kondisi tersebut tidak terpenuhi,
baringkan ibu miring kiri.
• Segera rujuk ke fasilitas yang memiliki kemampuan
penatalaksanaan gawat darurat obstetri dan bayi
baru lahir
• Dampingi ibu ke tempat rujukan
115
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
116
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
117
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
c. Masase uterus
118
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
119
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
120
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
121
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
122
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
123
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
Mengeluarkan Plasenta
36. Bila pada penekanan bagian bawah
dinding uterus kearah dorsal ternyata
diikuti dengan pergeseran tali pusat
kearah distal maka lanjutkan dorongan
kearah kranial hingga plasenta dapat
dilahirkan.
a. Ibu boleh meneran tetapi tali pusat
hanya ditegangkan berkontraksi
sesuai dengan sumbu jalan lahir Gambar 3.39 Melahirkan Plasenta dan
(kearah bawah-sejajar lantai atas). menempatkan pada wadah plasenta
b. Jika tali pusat bertambah panjang,
pindahkan klem hingga berjarak 5-
10 cm dari vulva dan lahirkan
plasenta.
c. Jika plasenta tidak lepas setelah 15
menit menegangkan tali pusat:
1) Ulangi pemberian oksitosin 10
unit IM
2) Lakukan kateterisasi (gunakan
teknik aseptic) jika kandung Gambar 3.40 Manual Plasenta
kemih kosong.
124
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
125
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
126
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
D. Persalinan Kala IV
1. Fisiologi Persalinan
127
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
128
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
129
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
130
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
131
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
9. Pantau keadaan bayi dan pastikan bahwa bayi bernafas dengan baik (40-60 kali/menit)
a. Jika bayi sulit bernapas, merintih, atau retraksi, diresusitasi dan segra merujuk ke
rumah sakit.
b. Jika bayi napas terlalu cepat atau sesak napas, segera rujuk ke RS Rujukan.
Jika kaki teraba dingin, pastikan ruangan hangat. Lakukan kembali kontak kulit ibu
bayi dan hangatkan ibu bayi dalam satu selimut.
Kebersihan dan Keamanan
10. Tempatkan semua peralatan bekas pakai dalam larutan klorin 0,5% untuk
dekontaminasi (10 menit). Cuci dan bilas peralatan setelah didekontaminasi.
11. Buang bahan bahan yang terkontaminasi ke tempat sampah yang sesuai.
12. Bersihkan ibu dari paparan darah dan cairan tubuh dengan menggunakan air DTT.
Bersihkan cairan ketuban, lendir dan darah di ranjang atau disekitar ibu berbaring.
Bantu ibu memakai pakaian yang bersih dan kering.
13. Pastikan ibu merasa nyaman. Bantu ibu memeriksa ASI. Anjurkan keluarga untuk
memberi ibu minuman dan makanan yang diinginkan
14. Dekontaminasi tempat bersalin dengan larutan klorin 0,5%.
132
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
133
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
Tabel 3.6 Indikasi Tindakan/Rujukan Segera Selama Persalinan Kala III dan IV
PENILAIAN TEMUAN DARI PENILAIAN RENCANA ASUHAN
DAN PEMERIKSAAN
• Plasenta Tanda/gejala Retensio • Jika plasenta terlihat, lakukan PTT dengan
Plasenta lembut dan tekanan dorsokranial pada
• Jika plasenta lahir dalam uterus, minta ibu untuk meneran agar
waktu lebih dari 30 menit plasenta keluar.
setelah bayi lahir • Setelah plasenta lahir: lakukan masase pada
uterus dan periksa plasenta.
atau
• Lakukan periksa dalam dengan lembut jika
plasenta ada di vagina, keluarkan dengan
hati-hati sambil melakukan tekanan
dorsokranial.
• Jika plasenta masih di dalam uterus dan
perdarahan minimal, berikan oksitosin 10 IU
secara IM, pasang infus menggunakan
jarum besar (ukuran 16 atau 18) dan
berikan RL atau NS
134
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
135
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
136
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
137
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
138
ASUHAN KEBIDANAN PADA IBU BERSALIN
139
140
BAB 4
Asuhan Kebidanan Pada Bayi Baru
Lahir
1. Penampilan BBL
a. Ukuran
b. Verniks
141
ASUHAN KEBIDANAN PADA BAYI BARU LAHIR
c. Ubun-ubun
e. Bentuk kepala
142
ASUHAN KEBIDANAN PADA BAYI BARU LAHIR
f. Mata
2. Perilaku BBL
a. Tersedak
b. Bersin
143
ASUHAN KEBIDANAN PADA BAYI BARU LAHIR
c. Nafas
d. Refleks
1) Reflek glabellar
144
ASUHAN KEBIDANAN PADA BAYI BARU LAHIR
2) Reflek hisap
3) Reflek mencari/rooting
145
ASUHAN KEBIDANAN PADA BAYI BARU LAHIR
4) Reflek genggam
5) Reflek Babinsky
146
ASUHAN KEBIDANAN PADA BAYI BARU LAHIR
6) Reflek Moro
7) Reflek berjalan
Bayi menggerak-gerakkan
tungkainya dalam suatu gerakan,
berjalan atau melangkah jika
diberikan dengan cara memegang
lengannya sedangkan kakinya
dibiarkan menyentuh permukaan
yang keras
8) Tidur
147
ASUHAN KEBIDANAN PADA BAYI BARU LAHIR
148
ASUHAN KEBIDANAN PADA BAYI BARU LAHIR
149
ASUHAN KEBIDANAN PADA BAYI BARU LAHIR
150
ASUHAN KEBIDANAN PADA BAYI BARU LAHIR
151
ASUHAN KEBIDANAN PADA BAYI BARU LAHIR
152
ASUHAN KEBIDANAN PADA BAYI BARU LAHIR
153
ASUHAN KEBIDANAN PADA BAYI BARU LAHIR
154
DAFTAR PUSTAKA
155
Kurniawati, T., Setiyowati, W., & Fitriyah, A. (2021). Hubungan
Dukungan Suami Dengan Lama Kala I Fase Aktif
Persalinan Pada Ibu Bersalin Di Klinik Namira Kota
Semarang, 12(1), 1–6.
156
Tentang Penulis
Ririn Widyastuti, S.ST., M.Keb