Anda di halaman 1dari 10

Bahasa Jawa

Menyimak Cerita Wayang


Mahabarata
Kelas X
Cincin Agustin
MODUL AJAR BAHASA
JAWA

INFORMASI UMUM

A. IDENTITAS MODUL
Nama Penyusun : Cincin Agustin, S.Pd.
Sekolah : SMA Negeri 1 Comal
Tahun Pelajaran : 2022/2023
Jenjang : SMA
Kelas : X (Fase E)
Alokasi Waktu : 2 x 45 menit

B. Kompetensi Awal : Peserta didik mampu mengapresiasi dan memahami informasi


berupa arahan atau pesan yang akurat dari menyimak teks sastra
dalam bentuk cerita wayang (mahabharata)

C. Profil Pelajar : Bernalar kritis, kreatif, gotong royong, berakhlak mulia, mandiri
Pancasila
D. Sarana prasarana : Ruang Kelas, LCD, Laptop, koneksi internet, bahan ajar, lembar
Kerja
E. Target Peserta Didik : Reguler / umum
F. Model Pembelajaran : Discovery Learning
KOMPETENSI INTI
KOMPONEN DESKRIPSI
Tujuan pembelajaran diharapkan setelah pembelajaran ini:
A. TUJUAN 1. Peserta didik menganalisis informasi berupa arahan atau pesan
PEMBELAJARAN yang akurat dari teks sastra dalam bentuk cerita wayang
(mahabharata).
Peserta didik akan menerima manfaat setelah setelah
mengikuti proses pembelajaran ini sebagai berikut:
B. PEMAHAMAN
1. Menulis kembali lakon Banjaran tokoh-tokoh dalam cerita
BERMAKNA
wayang (Mahabharata) dengan menggunakan bahasa sendiri.

Peserta didik diajak berdiskusi tentang teks cerita wayang,


kemudian diberi pertanyaan pemantik.
C. PERTANYAAN
1. Sebutna tokoh-tokoh cerita wayang ana ing crita
PEMANTIK
Mahabharata?
2. Sebutna lakon-lakon cerita wayang kang kok ngerteni?

Kegiatan Pendahuluan:
1. Salam pembuka
2. Berdoa sebelum memulai pembelajaran
3. Menyampaikan desain pembelajaran serta kesepakatan dalam
D. KEGIATAN pembelajaran.
PEMBELAJARAN 4. Guru menjelaskan tujuan pembelajaran pada pertemuan ke-4.

Kegiatan Inti: (Lampiran 1)


Stimulation (Pemberian Rangsangan)
1. Peserta didik mengamati gambar tokoh-tokoh wayang (Bima,

SMA N 1 Comal
KOMPONEN DESKRIPSI
Gathotkaca, Karna, Bisma) yang dibawa oleh guru. (Kegiatan
1)
Problem Statement (Identifikasi Masalah)
2. Peserta didik dibagi menjadi 8 kelompok dan masing-masing
kelompok mendapat 1 gambar tokoh wayang (Bima,
Gathotkaca, Karna, Bisma).
3. Peserta didik dibimbing guru berdiskusi mengidentifikasi
masalah yang akan dibahas dalam menceritakan lakon
banjaran (biodata dan cerita tokoh-tokoh wayang) yang sudah
diundi.
Data Collection (Pengumpulan Data)
4. Peserta didik dalam kelompok berdiskusi mengumpulkan data/
informasi sebanyak mungkin tentang lakon banjaran (biodata
dan cerita tokoh-tokoh setiap kelompok.
Data Processing (Pengolahan Data)
5. Peserta didik dalam kelompok mendiskusikan data yang
didapat dari diskusi berupa: lakon banjaran (biodata dan cerita
tokoh-tokoh wayang)
Verification (Pemeriksaan Data)
6. Peserta didik memeriksa data dalam bentuk diskusi hasil
pengumpulan dan pengolahan informasi tentang lakon
banjaran (biodata dan cerita tokoh-tokoh wayang)
Generalisation (Penarikan Kesimpulan)
7. Peserta didik berdiskusi menyimpulkan hasil diskusi tentang
lakon banjaran (biodata dan cerita tokoh-tokoh wayang)
Mempresentasikan hasil pembelajaran
8. Peserta didik mempresentasikan hasil diskusi kelompoknya.
9. Peserta didik kelompok lain menanggapi hasil diskusi dari
kelompok yang sedang melakukan presentasi.

Kegiatan penutup
1. Peserta didik menyampaikan simpulan materi secara singkat
sebagai bentuk penguatan materi.
2. Guru menanyakan kelebihan dan kekurangan dalam
pembelajaran sebagai bentuk refleksi.
3. Guru menjelaskan kegiatan pada pertemuan berikutnya.
4. Memberikan salam penutup
DIAGNOSTIK
Dilakukan di awal KBM:
Bentuk : Pertanyaan Lisan (Lampiran 2)
1. Sebutna tokoh-tokoh cerita wayang ana ing crita
Mahabharata?
2. Sebutna lakon-lakon cerita wayang kang kok ngerteni?
E. ASESMEN
ASESMEN FORMATIF : (Lampiran 3)
1. Penilaian sikap (profil pelajar pancasila) berupa observasi saat
melakukan pengamatan (sopan santun), saat berdiskusi
(menghargai pendapat orang lain,mandiri)
2. Penilaian performa saat presentasi (kreatif dan bernalar kritis)
ASESMEN SUMATIF : (Lampiran 4)

SMA N 1 Comal
KOMPONEN DESKRIPSI
Memberikan kuis untuk mengetahui tingkat pemahaman peserta
didik terhadap materi yang sudah dipelajari
Pengayaan: (Lampiran 5)
Pengayaan dilakukan pada peserta didik yang mampu menjawab
F. PENGAYAAN DAN dengan benar asesmen sumatif.
REMEDIAL Remidial: (Lampiran 6)
Remidial dilakukan pada peserta didik yang belum memahami
materi serta belum mampu mencapai tujuan pembelajaran.
Refleksi dilakukan dengan meminta peserta didik memberikan
G. REFLEKSI PESERTA pendapatnya terhadap kegiatan pembelajaran yang telah dilakukan
DIDIK DAN GURU baik terkait materi yang dipelajari maupun cara atau metode
pembelajaran yang digunakan.

H. GLOSARIUM
Mahabharata : cerita wayang yang menceritakan cerita keturunan Raja Bharata.
Pandhawa : adalah 5 orang anak laki-laki putra dari Prabu Pandewanata
Lakon Banjaran : lakon/cerita wayang yang mengisahkan tokoh wayang dari lahir
hingga mati

I. DAFTAR PUSTAKA
https://www.jurugan.web.id/2011/09/tokoh-pewayangan-pandawa-lima.html
https://idmarimo.com/2019/05/mengenal-karakter-tokoh-wayang-pandawa.html
https://omahwayangklaten.or.id/museum-omah-wayang-klaten/wayang/wayang-pandhawa/
Lakon Banjaran tabir dan lika-likunya: wayang kulit purwa gaya Surakarta. 2012, ISI Press Surakarta
untuk Program Pascasarjana ISI Surakarta. Cetakan 1

Pemalang, tanggal
Mengetahui,
Kepala SMA …….. Guru Mata Pelajaran,

………………………… …………………..
NIP ……………… NIP …………….

SMA N 1 Comal
LAMPIRAN 1:

LEMBAR KERJA SISWA

Kagiatan 1 (Gambar Wayang)

Gambar 1 Werkudara

Gambar 2 Gathutkaca

Gambar 3 Karna

SMA N 1 Comal
Gambar 4 Bisma

LAMPIRAN 2 :

DIAGNOSTIK

Lisan

1. Sebutna tokoh-tokoh cerita wayang ana ing crita Mahabharata!


2. Sebutna lakon-lakon cerita wayang kang kok ngerteni!

Lampiran 3
FORMATIF

1. Penilaian sikap (profil pelajar pancasila) berupa observasi saat melakukan pengamatan (sopan
santun), saat berdiskusi (menghargai pendapat orang lain,mandiri)
2. Penilaian performa saat presentasi (kreatif dan bernalar kritis)

Pengamatan Individu Cerita Wayang


No Nama Profil Pelajar Pancasila Jumlah Nilai Ketera
Sopan Menghargai Mand Skor ngan
Santun pendapat orang iri
lain
Mandiri

Pengamatan Kelompok Cerita Wayang

No Kelompok Profil Pelajar Pancasila Jumlah Nilai Keterangan


Kreatif Bernalar Skor
Kritis

SMA N 1 Comal
Lampiran 4
SUMATIF

Karna Gugur
Adipati Karna madeg senapati bala Kurawa ing perang Baratayuda sawise Durna gugur.
Adipati Karna ngadeg nang kreta kang dikusiri dening Prabu Salya. Ing pasukane Pandawa, Arjuna
madeg dadi senapati kanthi kusire Prabu Kresna. Ing pabaratan, Adipati Karna perang tandhing
lawan Arjuna. Kelorone padha-padha ngetogna kasektene lan ngetokna kabeh gaman sing diduweni.
Perang tandhing kang rame nganti tekan wayah sore. Roda kretane Suryaputra kebllusuk neng
beletan. Adipati Karna banjur mudhun sekang kreta lan njunjung rodane. Emane usahane siya-siya,
malah rodhane tambah jero. Sri Kresna kang dadi kusire Arjuna banjur ngongkon supaya Arjuna
manah Karna sing lagi njunjjung rodha kreta. Karna sing meruhi Arjunan arep ngetokna panahe,
rumangsa was-was. Mula banjur arep ngrapal mantra, ning ora ana sijia sing kemutan.
Kanthi rasa mangu-mangu pungkasane Arjuna manut karo prentahe Kresna lan nglepasna
panah. Karna sing esih during bisa ngetokna kasektene maning, kena panahe Arjuna. Sirahe Karna
ngglundhung ing palagan. Karna mati ing paprangan mbelani Kurawa. Karna tetep mbelani Kurawa
senajan ngerti tumindake Kurawa ora bener, amarga Karna kepengin males sihe Duryudana sing wis
ndadekna dheweke adipati ing Negara Awangga.

Wangsulana pitakonan-pitakonan ngisor !


1. Sapa bae paraga ing lakon Karna Gugur ?
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
2. Kepriwe watake para paraga ing lakon Karna Gugur ?
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................
......................................................................................................................................................

3. Kepriwe budi pakarti sing bisa dijupuk sekang crita Karna Gugur ?
........................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................
........................................................................................................................................................

SMA N 1 Comal
Lampiran 5
Pengayaan
Critakna tokoh wayang Duryudana ing ngisor iki!

Lampiran 6
Remidial

No Nama Siswa No Soal Jumla Ketercapai Ketuntasan


h an Belajar
1 2 3 Skor Ya Tida
k

SMA N 1 Comal
Lampiran 7
Materi Pembelajaran

WAYANG dumadi saka tembung “Yang” utawa “Hyang” kang entuk ater-ater wa-.
Tembung “Yang” utawa “Hyang” duweni teges Roh ingkangdipun pepundhi lan dipercaya saged
damel beja lan kacilakane manungsa.
Wayang punika wewayangan utawa gegambaran watak lan jiwanipun manungsa.
Wujudipun Wayang dipun bagi 2, yaiku
1. Wayang kang awujud 2 dhimensi, yaiku wayang
kang di gawe saka kulit / lulang kewan.
2. Wayang kang awujud 3 dhimensi, yaiku wayang
kang di gawe saka kayu.

Crita Wayang kang dilakonaké dijupuk saka épos Mahabharata lan Ramayana kang uga
sinebut Wayang Purwa.

Manéka Warna Wayang

1. Wayang Bèbèr
Yaiku wayang kang digawè saka kain utawa kulit lembu kang awujud bèbèran (lembaran). Saben
bèbèran kuwi nggambarakè sakadegan crita. Yen wis rampung dilakonkè, bèbèrane digulung
manèh. Wayang iki digawè jaman krajaan Majapahit. Wayang iki asalè saka Pacitan lan Gunung
Kidul. Wayang iki digawè kanthi kuwat ing bab rong dimensinè kanthi seni lukis ing kanvas.
2. Wayang Kulit
Yaiku iku salah sawijining pagelaran wayang ingkang mbabaraké lakon mahabharata
utawa ramayana sing wayangé digawé saka kulit kewan.
3. Wayang Klitik
Wayang Klitik sinebut uga Wayang Krucil yaiku wayang kang digawè saka kayu, kang wujudè
padha karo wayang kulit. Wayang iki nduweni ciri khas yaiku yènditanggap ora nganggo
gedhebog tancepanè nanging nganggo kayu kang wis dibolong-bolongi. Crita kang kerep
ditanggapkè yaiku nyaritakakè Damarwulan lan Majapait.
Wayang iki campurane wayang golek lan wayang kulit. Praupane kaya wayang kulit nanging digawe
seka kayu. Amarga seka kayu, awake wayang tanpa cempurit. Pagelarane ora nganggo kelir/layar.
Debog kanggo tancepan diganti nganggo kayu kang wis dibolongi, jenenge slanggan. Wayang iki
wis arang digelar.
4. Wayang Golek
Wayang Golèk uga akèh wong sing arani wayang tengul. Wayang iki digawè saka kayu lan
diklambèni kayata manungsa. Sumbering crita kajupuk saka Sejarah kayata crita Untung Suropati,
Batavia, Sultan Agung, Banten, Trunajaya lsp.
Crita wayang iki uga bisa kajupuk saka dongéng nègara Arab. Yèn pèntas kang dadi ciri khasè
wayang golék yaiku ora nganggo kelir utawa layar kayata wayang kulit.
5. WAYANG GEDHOG
Wayang Gedhog :Wayang iki wujudè mèh padha karo wayang kulit.
Kang digawè kurang luwih taun 1400-an. Sumbèring crita saka crita raja ing Jawa, antaranè Banten,
Singasari, Mataram, Kediri, lsp. Wayang iki mung bisa ditemokakè ana musèum.
6. WAYANG DONGENG
Wayang kang digawè saka dluwang kang digambari wayang awujud kèwan-kèwan. Wayang iki
nyitakake babagan donyanè kèwan kang dadi sarana reflèksi saka donyanè manungsa.

Sinopsis inggih punika ringkesan carios kanthi ngutamakaken plot utawi alur ingkang pas lan narik
kawigatosan saking satunggaling cerkak, novel, utawi drama. Pengertian Sinopsis ugi saged

SMA N 1 Comal
dipuntegesaken ikhtisar waosan ingkang adatipun dipunterbitaken sesarengan kalian waosan
aslinipun supados pamaos kagigah manahipun kangge maos sakcara jangkep waos saking waosan
punika.
Nyusun sinopsis satunggaling cara ingkang efektif kangge maringaken carios ingkang panjang
wonten salebetting waosan ingkan cekak. wonten salebeting sinopsis, kaendahan,gaya basa, ilustrasi,
lan panjlentrehan-panjlentrehan dipunicalaken, nanging tetep nengenaken wos lan gagasan umum
panganggitipun. Sinopsis adatipun dipun watesi cacah kacanipun, umpaminipun setunggal utawi
kalih kaca, seper gangsal utawi seper sedasa saking panjang waosan aslinipun.
Caranipun nyusun synopsis:
Wonten 5 cara kangge nyusun synopsis, inggih punika :
1. Maos naskah aslinipun kangge mangertosi kesan umum
panganggitipun.
2. Nyerat gagasan utama kanthi maringi garis ngandhap gagasan-gagasan
ingkang wigati punika.
3. Ndamel ringkesan adhedhasar gagasan-gagasan ingkang wonten,
4. ngginakaken ukara ingkang padhet, efektif, lan narik kawigatosan
nanging tetep nggambaraken waosan aslinipun.
5. Ringkesen sinopsis mboten angsal nyimpang saking carios punika.

Sumber : http://osiku.blogspot.com/2016/03/pengertian-dan-langkah2-membuat-sinopsis-bahasa-
jawa.html#ixzz7XDavQl6S

Poject Based Learning

Saka kagiyatan-kagiatan kang wis kotindakake , wacan sing wis koktulis mau bisa digawe awujud
sarana kang narik kawigaten pamaca. Asil karya siswa bisa disuguhake ing medhiya cithak, blog,
medhiya sosial, lan sapanunggalane.

(bisa kolaborasi dengan mapel lain)

Babagan kang kudu digatekake sadurunge tulisan disuguhake ing medhiya yaiku;
a. Basa kang digunakake kudu tumata kanthi becik. Tumata saka basa lan
uga rasa. Tata ing basa tegese trep utawa jumbuh karo paugeran
panulisan, dene tata ing rasa tegese tulisan kasebut nengenake sopan, ora
maraki pingget atine liyan, lan kang banget kudu digatekake aja ngemot
SARA lan uga babagan kang bisa gawe salah tampane liyan.
b. Isining tulisan mentes, ora ngayawara utawa barang kang durung genah
jluntrunge. Upama iku kalebu teks argumentasi, informasi kang
diandharake kudu cetha lan ana buktine, aja mung manut panemu pribadi.
c. Nulis sumber data minangka dhasaring panemu panyengkuyung supaya
ora diarani ngapusi lan jiplak.

SMA N 1 Comal

Anda mungkin juga menyukai