JKA 101

Pengantar Antropologi Sosiologi

Institusi Keluarga

21/12/2019
 Institusi Keluarga We l e a d

21/12/2019
 Institusi Sosial We l e a d

• Emile Durkheim – sosiologi

mempelajari institusi sosial –
ekonomi, politik, keluarga,
pendidikan, agam

21/12/2019
 Institusi Keluarga We l e a d

• Keluarga dianggap sebagai elemen

sistem sosial yang akan membentuk
sebuah masyarakat

21/12/2019
 Definisi Keluarga We l e a d

George Peter Murdock Smelser

keluarga adalah satu kelompok
sosial yang tinggal di bawah
satu bumbung, mempunyai
kerjasama dalam kegiatan
ekonomi dan menambahkan
zuriat (Goode, 326)
keluarga sebagai dua atau lebih
orang yang ada pertalian darah,
perkahwinan atau diambil
angkat atau ahli-ahli tersebut
tinggal bersama-sama dalam
rumah yang sama

21/12/2019
 Asal Usul keluarga
We l e a d

Larangan hubungan sumbang (Incest taboo)

 Permulaan keluarga dalam tamadun
manusia berpunca daripada peraturan yang
menghalang hubungan kelamin di antara
ahli-ahli yang rapat dalam keluarga seperti
ibu bapa dengan anak atau adik dengan
abang

 Larangan hubungan kelamin di antara adik

beradik atau anak dengan ibu disebut
larangan hubungan sumbang.

21/12/2019
 Implikasi
We l e a d

 Manusia mengawal hawa nafsu

 Menghalang devian dalam ahli-ahli keluarga

 Larangan perhubungan kelamin di dalam

satu unit keluarga Anak lelaki dan
perempuan terpaksa mencari pasangan di
luar unit keluarga mereka

 Faedah genetik – Gregor Mendel – kajian

seratus tahun yang lampau

21/12/2019
 We l e a d

Membuktikan faedah membawa darah

baru dalam sesuatu keluarga.
Perkahwinan di antara saudara mara
yang rapat menambahkan
kebarangkalian kecacatan mental dan
fizikal anak
Faktor pertukaran
Pertukaran pengantin di antara dua buah
keluarga – merapatkan hubungan sosial
di antara dua keluarga tersebut

21/12/2019
 We l e a d

Prinsip sah dari segi undang-undang

Tinggal bersama / fungsi perkahwinan

meletakkan seorang lelaki menjaga
seorang wanita dan anak-anaknya dan
juga meletakkan mereka dalam sistem
masyarakat.

Kebanyakan sistem keluarga, peranan

bapa menjadi penting kerana
bertanggung jawab sepenuhnya
terhadap unit keluarganya sendiri

21/12/2019
 We l e a d

Tinggal bersama / fungsi

perkahwinan meletakkan seorang
lelaki menjaga seorang wanita dan
anak-anaknya dan juga meletakkan
mereka dalam sistem masyarakat.

Kebanyakan sistem keluarga, peranan

bapa menjadi penting kerana
bertanggung jawab sepenuhnya
terhadap unit keluarganya sendiri

21/12/2019
 Jenis Keluarga
We l e a d

1. Keluarga Konsanguinal
Ikatan darah, hubungan dengan orangtua lebih
penting drp suami isteri – Jepun

2. Keluarga Konjugal
Pentingnya hubungan perkahwinan suami
isteri daripada orangtua

3. Keluarga Orientasi (Family of Orientation)

Keluarga orientasi ialah keluarga yang
seseorang dilahirkan

21/12/2019
 We l e a d

4. Keluarga prokreasi (family of

procreation)
Keluarga prokreasi ialah keluarga yang
dibentuk seseorang dengan menikah
dan mempunyai keturunan

21/12/2019
 Bentuk keluarga We l e a d

Bentuk keluarga iaitu

Keluarga asas (keluarga nuklear/nuclear

family)

Keluarga luas (extended family).

Keluarga ‘binuclear

Keluarga komunal

21/12/2019
 We l e a d

• Keluarga asas (keluarga nuklear/ nuclear

family) terdiri daripada dua orang, ibu bapa
dan anak-anak sama ada anak kandung atau
anak angkat tinggal bersama di dalam rumah
yang sama. Terdapat terutamanya dalam
masyarakat moden dan industri

• sepasang suami isteri sama ada mempunyai

anak atau tidak. Keluarga asas boleh terdiri
daripada bentuk perkahwinan monogami atau
poligami yang tinggal bersama-sama

21/12/2019
 Simbol We l e a d

21/12/2019
Diagram (Family Tree) Keluarga Asas
We l e a d

21/12/2019
 Kelebihan keluarga asas We l e a d

Mobiliti sosial dan geografi

Privacy dan kebebasan individu

Perasaan mendalam

21/12/2019
Keluarga luas (extended family)
We l e a d

Terdiri daripada keluarga asas, datuk,

nenek, bapa saudara, ibu saudara,
sepupu tinggal satu bumbung.

Ketua biasanya ialah lelaki yang paling

tua dan golongan dewasa akan
bekerjasama dalam tanggungjawab
mencari rezeki dan mengasuh anak-
anak

Bentuk ini biasanya terdapat dalam

masyarakat tradisional dan pra industri

21/12/2019
 Jenis Keluarga Luas We l e a d

1. Joint Family
Beberapa org adik beradik lelaki dan
keluarga tinggal serta adik beradik
perempuan yang belum menikah
tinggal bersama. Abang yang tua
menjadi keluarga setelah ibubapa
meninggal – India, Pakistan

21/12/2019
 We l e a d

2. Keluarga luas virilokal

Keluarga asas dan anak lelaki dan
keluarga asas senior tinggal bersama
– Masyarakat Nias

21/12/2019
 Kebaikan Keluarga Luas We l e a d

Kecekapan keluarga adalah lebih baik kerana

bilangan ahli yang lebih ramai untuk melakukan
kerja yang berlainan
Menjamin golongan tua dan daif dijaga dengan
sempurna
Lebih berupaya untuk melindung diri secara
kelompok dan wujudnya perasaan stabil
Sebaliknya keluarga asas yang terdiri daripada
dua orang dewasa dan beberapa orang anak
merupakan struktur keluarga yang tidak begitu
kukuh.
21/12/2019
Diagram (Family Tree) Keluarga
Luas We l e a d

21/12/2019
 Keluarga Binuclear We l e a d

Terbentuk akibat perceraian .Sebuah

keluarga asas terbahagi dua. Dengan
itu, ia mengandungi dua keluarga
asas

Sebelah ibu (maternal nuclear family)

diketuai oleh ibu sementara keluarga
nuklear sebelah bapa (paternal family

21/12/2019
 Keluarga ‘komunal’ (comunal atau
bersama)
We l e a d

 Individu-individu yang tinggal bersama dan berkongsi

beberapa aspek dalam kehidupan mereka. Kadang-kadang
mereka tidak dianggap sebagai sebuah keluarga.

 Keluarga ‘gay’ atau ‘lesbian’ terdiri drp orang-orang dewasa

yang sama jati dirinya

 Lelaki bersama lelaki (gay) dan perempuan bersama

perempuan (lesbian), tinggal bersama dan berkongsi
penyataan seksual dan komitmen berkeluarga

 Selain yang tersebut diatas, terdapat juga keluarga

bersekedudukan (cohabiting family) – pasangan berlainan
jantina tinggal bersama, mempunyai anak atau tanpa anak
serta berkongsi penyataan seksual dan komitmen
kekeluargaan tetapi tanpa pernikahan yang sah

21/12/2019
 Bentuk perkahwinan
We l e a d

Poligami – poligini, poliandri

Monogami
Amalan perkahwinan dalam kalangan
penganut Kristian dan Hindu ialah
monogami iaitu perkahwinan seorang
suami dan seorang isteri pada masa
yang sama

21/12/2019
 Poligini (Polygyny)
We l e a d

Penganut agama islam - lelaki

dibenarkan berkahwin bentuk
poligami (polygamy) iaitu lebih
daripada satu orang isteri – poligini

21/12/2019
 Poligami
(Poligini , Poliandri) We l e a d

21/12/2019
 Poliandri (Polyandry) We l e a d

Bentuk perkahwinan poliandri

(polyandry) kurang diamalkan
berbanding poligini (polygyny).

Perkahwinan antara seorang

perempuan dengan beberapa orang
lelaki pada masa yang sama

21/12/2019
 We l e a d

 Di Tibet – beberapa orang saudara lelaki

boleh berkahwin dengan seorang wanita,
faktor ini adalah disebabkan kekurangan
tanah.

 Di kalangan orang-orang Toda di India

Selatan – pada satu ketika dahulu
mengamalkan bentuk poliandri beberapa
orang saudara lelaki berkongsi isteri – pada
hari ini bilangan wanita melebihi lelaki
bentuk perkahwinan tersebut tidak
diamalkan.

21/12/2019
 We l e a d

Poliandri
(Polyandry)

30
30
 Cenogami We l e a d

• Perkahwinan kumpulan – bentuk perkahwinan

ini melibatkan dua lelaki atau lebih yang
berkahwin dengan dua perempuan atau lebih.
• Seseorang suami dan isteri mempunyai lebih
daripada satu pasangan
Bagi masyarakat berkaitan – anak yang
dilahirkan – siapa bapanya tidak penting – tiada
bapa biologi – semua lelaki yang menjadi suami
ialah bapa
• Antropologis dan sosiologis – sangat jarang
ditemui – masyarakat Nayar India, masyarakat
Marquesan (Horton & Hunt 1976)
31
31
Fungsi Sosial Institusi Keluarga dalam
Masyarakat We l e a d

1.Kawalan tingkah laku seksual

(pengesahan hubungan jantina)
• Setiap masyarakat mengawal tingkah
laku seksual ahli-ahlinya, walaupun
cara kawalan tersebut berbeza-beza.

• Dalam kebanyakan masyarakat,

terdapat hukum agama dan undang-
undang yang melarang perhubungan
jenis di luar kawalan perkahwinan.
21/12/2019
 We l e a d

2. Menambahkan zuriat
Keluarga juga berfungsi menambahkan
bilangan ahli ke dalam masyarakat. Tidak
ada masyarakat yang boleh kekal lama
sekiranya setiap generasi tidak dapat
menambahkan ahli. Keluarga juga
menentukan peranan ibu dan bapa dalam
pengasuhan anak. Walaupun kanak-kanak
boleh dilahirkan tanpa pernikahan, keadaan
seperti ini tidak mendapat persetujuan
sepenuhnya daripada ahli masyarakat.

21/12/2019
 We l e a d

3. Sosialisasi
• Proses sosialisasi bermula dalam keluarga, Anak-anak bergantung sepenuhnya
kepada kedua ibu bapa mereka untuk mendapat makan minum, perlindungan
dan kasih sayang dan mereka mudah dipengaruhi oleh sikap ibu bapa mereka.
• Keluarga mempunyai fungsi menyalurkan kebudayaan-kebudayaan masyarakat
kepada generasi muda seperti nilai, norma, kepercayaan, sikap dan juga bahasa
masyarakat tersebut.
• Memang terdapat agen-agen sosialisasi yang lain seperti rakan sebaya, sekolah
dan media massa tetapi keluarga adalah agen sosialisasi yang pertama dan paling
berpengaruh dalam pembentukan personaliti kanak-kanak.

4. Sokongan emosi
• Satu lagi fungsi penting bagi keluarga ialah memberi sokongan emosi kepada
ahli-ahlinya. Walaupun terdapat manusia yang suka bersendirian, secara
keseluruhan manusia ialah insan yang suka berinteraksi.
• Manusia bukan sahaja memerlukan persahabatan tetapi juga memerlukan
jagaan dan kasih sayang. Memang telah diakui bahawa manusia memerlukan
kasih sayang bagi perkembangan normal. Daripada peringkat bayi hingga ke
peringkat tua, manusaia memerlukan keluarga masing-masing untuk mendapat
kemesraan

21/12/2019
 We l e a d

5. Kawalan sosial
• Ibu bapa mengajar anak-anak apa yang betul dan membezakan dengan apa yang
salah. Setiap masyarakat memerlukan kawalan sosial iaitu mekanisme yang
menentukan ahli-ahlinya mematuhi peraturan.
• Tanpa kawalan sosial yang berkesan, sesebuah masyarakat akan porak peranda.
Di mana sahaja di dunia, kanak-kanak mula mempelajari tentang peraturan
daripada ibu bapa mereka. Melalui kawalan sosial inilah, keluarga mengekalkan
rukun dan damai dalam masyarakat.
6. Jagaan tehadap anak
• Orang dewasa mempunyai tanggungjawab menjaga dan mendidik kanak-kanak
sehingga mereka dewasa. Ibu bapa memberi tempat perlindungan untuk
keselamatan anak-anak kerana ini sudah menjadi tanggungjawab mereka.
• Tidak ada institusi lain dalam masyarakat yang melaksanakan kedua-dua fungsi
melahirkan anak dan kemudian menjaga mereka dengan sempurna atau setakat
yang boleh
7. Kerjasama ekonomi
• Setiap keluarga memainkan peranan ekonomi. Dalam keluarga tani, setiap orang
ahli mempunyai peranan untuk memberi sumbangan kepada kerja di ladang.
• Pekerjaan tersebut adalah mengikut kriteria jantina dan umur pula. Begitulah
juga halnya dengan keluarga peniaga kecil. Setiap ahli dalam keluarga
mempunyai peranan utama untuk memaksimumkan keuntungan dalam
perniagaan.

21/12/2019
 Bentuk/pola authoriti / kekuasaan
We l e a d

• Patriarkal - Keluarga yang mengutamakan pola authoriti pada

kaum lelaki. Suami mempunayai kuasa lebih dalam rumahtangga
dan mengawal kehidupan sosial keluarga tersebut

• Matriarkal - Sistem di mana autoriti terletak pada kaum wanita.

Mengutamakan golongan isteri sebagai mempunyai kuasa untuk
bersuara tetapi tidak bermakna berkuasa membuat keputusan
kecuali dengan kematian suami
• Dalam keluarga asas – mewariskan harta kepada kaum perempuan

• Egalitarian – kuasa antara suami dan isteri adalah sama banyak.

Apabila ramai wanita bekerja di luar rumah dalam kebanyakan
negara telah terdapat peralihan daripada sistem patriarkal kepada
sistem keluarga egalitarian

21/12/2019
 Bentuk Pemilihan Pasangan
We l e a d

• Eksogami (exogamous) - Dalam sesetengah masyarakat

terdapat peraturan bahawa ahli-ahlinya mesti memilih
pasangan hidup daripada luar kelompoknya

• Endogami (endogamy) - Pasangan dipilih daripada

kelompok yang sama

• Kebanyakan masyarakat mengenakan larangan inces, dalam

sesetengah masyarakat perkahwinan sepupu pun tidak
boleh – cth perkahwinan taboo – keluarga Firaun –
mengalakkan perkahwinan adik beradik

21/12/2019
 Bentuk/Pola tempat tinggal
We l e a d

• Perbezaan dalam setiap masyarakat

mengenai pola tempat tinggal

• Neolokal (neolocal,bilocal)- Sekiranya

pengantin baru tinggal berasingan daripada
kedua-dua keluarga

• Matrilokal (matrilocal)- Pasangan pengantin

tinggal dengan keluarga pengantin
perempuan

21/12/2019
 We l e a d

• Patrilokal (patrilocal)- pasangan yang baru berkahwin

tinggal bersama-sama keluarga pengantin lelaki - petani-
petani Ireland

• Kajian Murdock – menunjukkan sistem neolokal banyak

diamalkan dalam masyarakat industri, monogami,
individualisme, peranan yang sama lelaki dan wanita

• Sistem patrilokal adalah amalan biasa dalam masyarakat

yang mengamalkan poligini atau dalam masyarakat
memburu dan mengumpul

• Bagi masyarakat yang kaum wanita berkuasa pada tanah,

sistem matrilokal diamalkan

21/12/2019
Bentuk Keturunan dan Kepusakaan
We l e a d

• Terdapat tiga sistem bagi mengatur keturunan

dan kepusakaan

• Patrilineal – Dalam bentuk ini perhubungan

persaudaraan atau individu itu dihubungkan
dengan kelompok keluarga melalui keturunan
daripada sebelah bapa. Bentuk ini paling
banyak diamalkan dalam masyarakat hari ini.

21/12/2019
 We l e a d

• Matrilineal – Dalam bentuk ini seseorang individu itu

dihubungkan dengan kelompok keluarga melalui keturunan
sebelah ibu.

• Persaudaraan dikesan melalui keluarga perempuan dan

segala harta ibu menjadi pusaka kepada anak-anak
perempuan dan sokongan keluarga datangnya daripada
saudara lelaki sebelah isteri.

• Bilateral – keturunan ini menunjukkan hubungan individu

yang rapat antara keluarga sebelah bapa dan ibu.
Hubungan persaudaraan adalah dikira dari kedua belah
pihak

21/12/2019
 Terima Kasih

Presented by
Soijah Likin | USM / PPPJJ / Antropologi-Sosiologi

21/12/2019