DIMENSIKOOP
Zakat Perniagaan
dan Kewajipan kepada
Koperasi
Pengenalan
Manusia haruslah bersyukur atas nikmat rezeki
dan harta yang diberikan oleh Allah SW T
untuk menjalani kehidupan harian. Oleh itu,
harta kekayaan merupakan amanah dan ujian
kepada seluruh umat manusia. Umat Islam perlu
bertanggungjawab untuk melaksanakan segala
yang difardukan oleh Allah SWT seperti kewajipan
berzakat terhadap harta kekayaan yang telah
dikurniakan.
Zakat merupakan salah satu dari lima rukun
Islam yang wajib ditunaikan oleh semua umat
Islam. Menurut Lembaga Zakat Selangor (LZS),
dari sudut bahasa zakat bermaksud bersih, suci,
subur, berkat dan berkembang. Ia memberi
maksud zakat dapat membersihkan harta dan
diri dari sifat kedekut dan bakhil yang seterusnya
dapat bersama-sama membantu golongan
4 BIL. 49 • 2016
Mohd Shahron Anuar Said
Sektor Perladangan dan Asas Tani
yang kurang berkemampuan dari segi ekonomi
dan sosial. Manakala dari segi syarak pula, zakat
bermaksud mengeluarkan sebahagian harta
tertentu untuk diberikan kepada asnaf-asnaf yang
berhak menerimanya mengikut syarat-syarat yang
ditetapkan oleh syarak (LZS, 2015).
Allah SW T ber firman yang bermaksud
“Dan dirikanlah oleh kamu akan sembahyang
dan tunaikanlah zakat; dan apa jua yang kamu
dahulukan dari kebaikan untuk diri kamu, tentulah
kamu akan mendapat balasan pahalanya di sisi
Allah. Sesungguhnya Allah sentiasa melihat segala
yang kamu kerjakan” – Surah Al-Baqarah (ayat 110).
Maka jelaslah bahawa setiap umat Islam perlu
mengetahui kepentingan menunaikan zakat dan
melaksanakan kewajipannya.

Terdapat banyak kelebihan disyariatkan untuk
mengeluarkan zakat antaranya ialah:
• Membantu golongan yang kurang
berkemampuan apabila sebahagian kecil
kekayaan diagihkan kepada mereka,
• Mewujudkan kesatuan dan kerjasama dalam
kalangan masyarakat Islam dalam hal urusan
ekonomi dan kewangan,
• Membersihkan diri pembayar zakat dapat
membersihkan dan menyuburkan harta
pembayar zakat dan;
• Melahirkan sifat bersyukur ke atas nikmat dan
harta yang dikurniakan oleh Allah SWT.
Selain itu, zakat dapat mengurangkan
perasaan iri hati dalam kalangan yang kurang
bernasib baik, dapat mendekatkan hubungan
antara manusia dengan Allah SWT dan juga
perhubungan antara sesama manusia serta dapat
melahirkan rasa tenang dan tenteram dalam hati
dan jiwa pembayar zakat (LZS, 2015).
Jenis-jenis Zakat
Zakat boleh dikategorikan kepada zakat fitrah
dan zakat harta (Pusat Zakat Melaka (PZM), 2015)
seperti berikut:
1. Zakat Fitrah
umat Islam yang berkemampuan wajib
mengeluarkan zakat fitrah dengan
syarat-syarat tertentu dan tempoh masa
menunaikannya adalah pada sepanjang bulan
Ramadhan sehingga sebelum solat hari raya
Aidilfitri.
2. Zakat Harta
umat Islam yang berkemampuan wajib
mengeluarkan zakat harta dengan kadar
2.5 peratus dari jumlah harta dan ia boleh
dibayar pada bila-bila masa. Zakat harta boleh
dibahagikan kepada beberapa jenis seperti:
i. Zakat Pendapatan
zakat yang dikenakan ke atas imbuhan
atau perolehan yang diperoleh disebabkan
khidmat kerja atau perkhidmatan yang
dilakukan oleh individu dalam tempoh
harian, bulanan atau tahunan.
DIMENSIKOOP
Umat Islam perlu
bertanggungjawab untuk
melaksanakan segala yang
difardhukan oleh Allah S.W.T seperti
kewajipan berzakat terhadap harta
kekayaan yang telah dikurniakan.
ii. Zakat Perniagaan
zakat yang dikeluarkan oleh perniagaan
persendirian, perkongsian, syarikat berhad,
syarikat sendirian berhad, koperasi dan
persatuan yang genap setahun operasi
perniagaan dan cukup haulnya.
iii. Zakat Wang Simpanan
zakat yang dikeluarkan oleh pendeposit
daripada pendeposit daripada simpanan
yang telah genap setahun dan cukup
nisabnya.
iv. Zakat Emas dan Perak
zakat yang dikenakan ke atas emas dan
perak yang dimiliki.
v. Zakat Saham
zakat yang dikenakan ke atas pelaburan
saham yang cukup haul dan nisabnya.
vi. Zakat KWSP
zakat yang dikenakan atas caruman wang
simpanan pekerja kerana konsepnya
hampir sama seperti wang simpanan.
vii. Zakat Pertanian
zakat yang dikenakan atas makanan asasi
yang mengenyangkan ke atas sesebuah
negeri yang telah cukup 363 gantang atau
1300kg seperti padi, gandum, biji-bijian
dan sebagainya.
viii. Zakat Penternakan
zakat yang dikenakan atas haiwan
ternakan seperti kambing, biri-biri,
kerbau, lembu dan unta yang sempurna
syarat-syaratnya.
BIL. 49 • 2016 5
DIMENSIKOOP
Jika diperhalusi jenis-jenis zakat yang wajib
dikeluarkan, maka setiap individu atau organisasi
perlu mengambil berat ke atas sebarang perolehan
atau harta yang diperoleh untuk memastikan
setiap satunya tidak tertinggal dari kewajipan
berzakat. Perkara ini mungkin berlaku iaitu apabila
terdapat satu jenis zakat telah dikeluarkan oleh
pembayar zakat, mereka mungkin mengabaikan
jenis-jenis zakat lain yang perlu juga dikeluarkan.
Zakat Perniagaan
Seperti yang dibincangkan sebelum ini, zakat
perniagaan merupak an zak at yang wajib
dikeluarkan ke atas hasil daripada harta perniagaan
yang melibatkan barangan atau perkhidmatan
(Jabatan Wakaf, Zakat dan Haji (JAWHAR), 2008).
Allah SWT mensyariatkan zakat perniagaan
melalui firmanNya yang bermaksud “Wahai orang
yang beriman, belanjakanlah (pada jalan Allah)
sebahagian dari hasil usaha kamu yang baik-baik,
dan sebahagian dari apa yang kami keluarkan
dari bumi untuk kamu. Dan janganlah kamu
sengaja memilih yang buruk daripadanya (lalu
kamu dermakan atau kamu jadikan pemberian
zakat), padahal kamu sendiri tidak sekali-kali
akan mengambil yang buruk itu (kalau diberikan
kepada kamu), kecuali dengan memejamkan
mata padanya. Dan ketahuilah sesungguhnya
Allah Maha Kaya lagi sentiasa Terpuji” – Surah Al-
Baqarah (ayat 267).
Daripada Abu Daud meriwayatkan bahawa:
“Ad a p u n k emudian dar ipada itu mak a
sesungguhnya Rasulullah SAW menyuruh kami
mengeluarkan zakat bagi harta benda yang kami
sediakan untuk dijual”.
Oleh itu, jelaslah bahawa setiap perniagaan
perlu mengeluarkan zakat atas hasil daripada
perniagaan yang dijalankan.
Syarat-syarat wajib untuk zakat perniagaan
(JAWHAR, 2008) adalah seperti berikut:
i. Muslim
Menjadi kewajipan ke atas setiap Muslim
menunaikan zakat yang merupakan salah
6 BIL. 49 • 2016
satu rukun Islam. Jika sesuatu perniagaan
yang pemilikan modalnya bercampur antara
Muslim dengan yang bukan Muslim, zakat ke
atas harta perniagaan dikira mengikut nisbah
modal milikan peniaga muslim sahaja)
ii. Harta dan perkhidmatan yang halal
Harta perniagaan yang halal sahaja yang
diwajibkan kena zakat. Jika ada pencampuran
halal dan haram, maka zakat dikeluarkan
untuk bahagian yang halal sahaja.
iii. Cukup nisab
Nisab pada tarikh akhir haul bersamaan atau
melebihi nilai semasa 85 gram emas.
iv. Cukup haul
Zakat dikira ke atas harta perniagaan yang
cukup satu tahun hijrah dari tarikh dimulakan
perniagaan.
v. Harta yang produktif
Zakat diwajibkan ke atas harta yang boleh
ber k embang atau ber potensi untuk
berkembang bagi menjana pendapatan
dan keuntungan seperti tunai, saham, bon,
pegangan sekuriti, inventori barang siap dan
penghutang bersih perdagangan.
vi. Milik sempurna
Zakat dikenakan ke atas harta perniagaan
yang sempurna milik dari segi pemilikan
fizikal dan berkeupayaan mengurus tadbir
sepenuhnya harta perniagaan berkenaan.
vii. Sumber harta perniagaan
Zakat dikenakan ke atas harta yang diperoleh
dengan cara tukaran seperti jual beli dan
sewaan. Jika diperoleh melalui pusaka,
hibah atau sedekah, ia tidak diwajibkan zakat
sehingga barangan itu diniagakan.
viii. Niat untuk diniagakan
Zakat dikenakan ke atas harta perniagaan
yang diperoleh dengan niat dan bertujuan
untuk diperniagakan untuk mendapatkan
perolehan dan keuntungan.
Item dalam Penyata Kewangan dan
Taksiran Zakat
Item-item dalam penyata kewangan akan
menjadi perkara asas kepada taksiran zakat. Item

atau kelas akaun dalam penyata kewangan yang
tertakluk atau tidak tertakluk kepada taksiran zakat
(JAWHAR, 2008) adalah seperti berikut:
i. Aset tetap/harta tetap
Aset tetap yang tidak diniatkan untuk
diniagakan dikecualikan daripada zakat. Walau
bagaimanapun, hasil yang diperoleh dari aset
tetap yang produktif hendaklah tertakluk
kepada taksiran zakat.
ii. Aset bukan semasa
Aset bukan semasa seperti pelaburan
saham dan bon yang tidak diniatkan untuk
diniagakan dikecualikan daripada zakat.
Walau bagaimanapun, hasil pelaburan
seperti dividen hendaklah diambil kira dalam
pengiraan zakat.
iii. Aset semasa
Aset semasa seperti tunai, inventori barangan
siap, dan penghutang bersih yang diyakini
dapat dikutip hutangnya hendaklah diambil
kira dalam pengiraan zakat.
iv. Pelaburan
Pelaburan dalam tempoh jangka pendek
sahaja yang diwajibkan kena zakat.
v. Liabiliti semasa
Liabiliti semasa terbahagi kepada liabiliti
operasi dan liabiliti kewangan. Hanya liabiliti
semasa operasi yang dibenarkan ditolak
daripada aset semasa bagi pengiraan zakat.
Manakala, liabiliti kewangan seperti pajakan
modal, pinjaman kewangan, cadangan
dividen dan overdraf tidak dibenarkan ditolak
DIMENSIKOOP
kerana merupakan sumber yang dikenakan
zakat.
vi. Liabiliti jangka panjang
Liabiliti jangka panjang tidak dibenarkan
ditolak kerana merupakan sebahagian
sumber modal yang dikenakan zakat dan
kebiasaannya digunakan sebagai pembiayaan
untuk memperoleh aset tetap.
vii. Modal dan dana pemegang saham
Modal dan dana ini merangkumi modal
berbayar dan keuntungan atau kerugian
terkumpul. Modal dan dana ini diambil kira
dalam pembayaran zakat.
Kewajipan dan Pengiraan Zakat
Perniagaan Koperasi
Dari perspektif Islam, prinsip-prinsip koperasi
memenuhi konsep At-Ta’awun iaitu tolong-
menolong (Iswaridin, 2015).
Firman Allah SWT yang bermaksud:
“Dan tolong-menolonglah k amu dalam
(mengerjakan) kebajikan dan takwa, dan janganlah
tolong-menolong dalam berbuat dosa dan
permusuhan (kejahatan)”.
Koperasi sebagai sebuah entiti perniagaan
diwajibkan mengeluarkan zakat perniagaan
ke atas perolehan dan harta perniagaan yang
diperoleh. Merujuk laman web portal rasmi Fatwa
Malaysia (e-fatwa, 2015), terdapat beberapa fatwa
BIL. 49 • 2016 7
DIMENSIKOOP
telah dikeluarkan berkaitan zakat perniagaan
koperasi, antaranya seperti berikut:
1. Muzakarah Jawatankuasa Fatwa Majlis
Kebangsaan bagi Hal Ehwal Ugama Islam
Malaysia kali ke 13 yang bersidang pada
1-2 Februari 1985 telah membincangkan
berkaitan zakat Koperasi Shamelin dan
seumpamanya, dan telah memutuskan
bahawa koperasi wajib mengeluarkan zakat
bagi pihak ahli-ahlinya.
2. Pada 18 Oktober 1986, Jawatankuasa
Perunding Hukum Syara’ (Jawatankuasa Fatwa
Negeri Selangor) telah mengambil keputusan
bahawa jika koperasi mempunyai harta tetap
(yang tidak diniagakan) dan tidak berniat
untuk dijual maka tidak wajib dikenakan zakat,
tetapi sekiranya harta tersebut mengeluarkan
hasil dan cukup nisab dan haulnya maka wajib
dikeluarkan zakat.
3. Pa d a 2 3 N o v e m b e r 1 9 9 6 , a h l i - a h l i
Jawatankuasa Fatwa Negeri Sarawak telah
sebulat suara mengambil keputusan bahawa
Koperasi Anib Bhd. adalah diwajibkan untuk
mengeluarkan zakat.
4. Muzakarah Jawatankuasa Fatwa Majlis
Kebangsaan bagi Hal Ehwal Ugama Islam
Malaysia kali ke 60 yang bersidang pada 23
Oktober 2003 telah membincangkan berkaitan
zakat Angkatan Koperasi Kebangsaan Malaysia
(ANGKASA), dan telah memutuskan bahawa
ANGKASA wajib mengeluarkan zakat setelah
ditolak semua perbelanjaan perkhidmatan,
pengurusan dan cukai pendapatan sekiranya
cukup haul dan nisab dengan kadar 2.5
peratus.
Oleh itu, koperasi yang menjalankan sesuatu
aktiviti perniagaan barangan atau perkhidmatan
perlulah mengeluarkan zakat ke atas harta
perniagaan yang diperoleh sekiranya cukup haul
dan nisabnya. Adakah zakat perniagaan dikira atas
keuntungan yang diperoleh koperasi? Pengiraan
8 BIL. 49 • 2016
zakat tidak tertakluk kepada keuntungan tetapi
dikenakan berasaskan nisab dan haul. Zakat
dikira ke atas baki setiap item modal kerja yang
dibenarkan di akhir tempoh haul, termasuk
sebarang keuntungan yang didapati daripada
menggunakan modal kerja seperti keuntungan
perniagaan atau peningkatan dalam jumlah
binatang ternakan yang tertakluk kepada syarat
nisab dan haul (Iswaridin, 2015).
Terdapat dua kaedah pengiraan zakat (SKM,
2012) yang boleh dipilih oleh koperasi iaitu:
a. Kaedah Model Berkembang (Growth
Model)
Aset yang dikenakan zakat = Ekuiti pemilik
+ Liabiliti Jangka Panjang – Aset Tetap
– Aset Separa Tetap – Aset Semasa +/-
Pelarasan* x % pemilikan syer dan yuran
Muslim x 2.5%.
b. Kaedah Model Modal Kerja (Working
Capital)
Aset yang dikenakan zakat = Aset Semasa
– Liabiliti Semasa +/- Pelarasan* x %
pemilikan syer dan yuran Muslim x 2.5%.
Bagi item pelarasan yang bertanda *, ia
berdasarkan syarat-syarat yang ditentukan oleh
pihak berkuasa zakat negeri masing-masing. Oleh
itu, koperasi dicadangkan supaya merujuk terus
kepada pusat zakat negeri masing-masing untuk
memastikan pengiraan zakat yang betul dan
tepat (SKM, 2015). Koperasi perlulah menyatakan
kaedah pengiraan zakat yang diguna pakai dalam
menentukan amaun zakat dalam Nota kepada
Akaunnya.
Berdasarkan Garis Panduan (GP) 23: Garis
Panduan Pelaporan Penyata Kewangan Koperasi,
peruntukan zakat perniagaan boleh dibuat
dalam Akaun Pembahagian Keuntungan apabila
tahun kewangan berakhir. Peruntukan zakat
perniagaan ini boleh dibuat daripada keuntungan
selepas pembahagian berkanun dan sebelum
 DIMENSIKOOP

lain-lain pembahagian. Contoh item yang
perlu diagihkan dalam pembahagian berkanun
adalah seperti Kumpulan Wang Rizab Statutori,
Kumpulan Wang Amanah Pendidikan Koperasi
dan Kumpulan Wang Amanah Pembangunan
Koperasi. Manakala, bagi lain-lain pembahagian
adalah seperti potongan langganan, dividen atas
syer, dividen atas yuran, honorarium Lembaga dan
lain-lain kumpulan wang dan tabung.
Walau bagaimanapun, GP23 ini juga
membenarkan pihak koperasi memilih untuk
mengakaunkan zakat yang dibayar dalam Akaun
Untung Rugi, iaitu sebelum membuat pengagihan
keuntungan di dalam Akaun Pembahagian
Keuntungan.
Kesimpulan
Zakat disyariatkan bagi menggalakkan umat
Islam saling membantu antara satu sama lain
dan dapat meningkatkan hubungan ukhuwah
antara sesama Muslim. Zakat juga dapat memberi
masyarakat tentang satu cara mengurus ekonomi
dan kewangan yang diredai oleh Allah SWT. Zakat
berfungsi untuk menyuburkan harta manusia
yang mungkin tidak nampak dari lahiriahnya,
namun ditandai dan dirasai dengan pelbagai
perkara.
Dari sudut perniagaan, seperti yang sedia
mak lum cabang perniagaan merupak an
90 peratus sumber rezeki di dunia. Harta
perniagaan yang diperoleh wajib dikenakan
zakat bagi membantu golongan yang kurang
berkemampuan. Pengiraan zakat perniagaan tidak
tertakluk kepada keuntungan yang diperoleh
tetapi dikenakan berasaskan nisab dan haul. Zakat
perniagaan dikira ke atas baki setiap item modal
kerja yang dibenarkan di akhir tempoh haul.
Dari sudut pelaksanaan zakat di koperasi,
koperasi boleh membuat peruntukan zakat
perniagaan selepas pembahagian berkanun
dalam Akaun Pembahagian Keuntungan atau
mengakaunkan zakat yang dibayar dalam Akaun
Untung Rugi. Oleh itu seperti yang dibincangkan
sebelum ini, koperasi sebagai sebuah entiti
perniagaan perlu sentiasa peka dan mengambil
berat kewajipan untuk mengeluarkan zakat
perniagaan dalam memakmurkan lagi ekonomi
dan kewangan ummah di Malaysia.

Rujukan
Fatwa Malaysia.(2015). Dicapai daripada http://www.e-fatwa.gov.my/fatwa-kebangsaan.

Fatwa Malaysia.(2015). Dicapai daripada http://www.e-fatwa.gov.my/fatwa-negeri.

Iswaridin. (2015). Fiqh zakat perniagaan koperasi (Power Point slides). Unpublished manuscript. Lembaga
Zakat Selangor.

Jabatan Wakaf, Zakat dan Haji (JAWHAR), Jabatan Perdana Menteri.(2008). Manual pengurusan pengiraan
zakat Selangor: Percetakan Nasional Malaysia Berhad (PNMB).

Lembaga Zakat Selangor.(2015). Dicapai daripada http://www.zakatselangor.com.my.

Pusat Zakat Melaka.(2015). Dicapai daripada http://www.izakat.com.

Suruhanjaya Koperasi Malaysia.(2012). GP23: Garis panduan pelaporan penyata kewangan koperasi. Kuala
Lumpur: Suruhanjaya Koperasi Malaysia.

BIL. 49 • 2016 9