DEFINISI FONOLOGI

-Fonetik dan fonemik

-Bunyi bahasa
-Bunyi bukan bahasa.
PENSYARAH :
HAJI YUSSOFF BIN SAID
JABATAN PENGAJIAN MELAYU
 DEFINISI FONOLOGI

Fonologi ialah bidang yang menyelidiki

bunyi bahasa hanya menurut segi
fungsionalnya sahaja.

Sumber : Pengantar Linguistik , Prof. Dr J.W.M.

Verhaar, Gadjah Mada Universiti Press, Yogyakarta,
1988.
 DEFINISI FONOLOGI
Fonologi ialah cabang ilmu bahasa yang
mengkaji bunyi bahasa sesuatu bahasa
dan fungsinya dalam sistem bahasa
tersebut. Bunyi bahasa disusun dengan
sistem
dan bidang fonologi bertujuan untuk
menganalisis sistem ini.
Sumber : Teks Bahasa Melayu STPM, Nik Safiah Karim
& Wan Malini Ahmad, Penerbit Fajar Bakti Sdn. Bhd,
Shah Alam ,2006.
 DEFINISI FONOLOGI

Fonologi ( filoloji @ ilmu bunyi ) ialah

studi
tentang bahasa dalam hubungannya
dengan
kegiatan – kegiatan kebudayaan yang
lain di
luar kegiatan berbahasa itu sendiri, yaitu
Sumber : Bahasa dan Ilmubahasa dan Finoloji,
finomena bahasa
Samsuri,yang “extra
DBP, KL, 1972.linguistic”.
 DEFINISI FONETIK

Fonetik ialah bidang bidang yang

mengkaji bunyi – bunyi yang
dihasilkan oleh manusia dan
memberi lambang kepada bunyi
tersebut.
Sumber : Teks Bahasa Melayu STPM,
Nik Safiah Karim & Wan Malini Ahmad,
Penerbit Fajar Bakti Sdn. Bhd, Shah
Alam ,2006.
 DEFINISI FONETIK

Fonetik ialah kajian mengenai bunyi

– bunyi bahasa yang dihasilkan
oleh manusia. Bunyi bahasa
adalah bunyi – bunyi yang
digunakan dalam bahasa untuk
berkomunikasi.
Sumber : Fonetik Dan Fonologi : Siri P & P
Bahasa Melayu , Prof. Emeritus Dr. Abdullah
Hassan.
 DEFINISI FONETIK
Fonetik atau ilmu bunyi menyelidiki
bunyi
sebagaimana terdapat dalam parole
atau
sebagaimana terdapat di dalamnya
tanpa
Sumber : Pengantar Linguistik , Prof. Dr
memperhatikan segi fungsionalnya.
J.W.M. Verhaar, Gadjah Mada Universiti
Press, Yogyakarta, 1988.
 DEFINISI FONETIK

Fonetik adalah satu ilmu bersifat

historis; ia menganalisis peristiwa
dan perubahan, serta bergerak
melalui masa. Fonetik seharusnya
merujuk, dan seharusnya terus
merujuk kepada kajian evolusi
bunyi.
Sumber : Pengantar Linguistik Umum,
Ferdinand de Sausure, DBP.
 DEFINISI FONETIK
Fonetik mengkaji bunyi bahasa :
Dari segi
cara pengeluarannya, daerah
pengeluarannya dan sifat fizikalnya.

Sumber : Dr. Awang Had Salleh

( Nov 1958 : 536 – 540 )
 DEFINISI FONEMIK
Fonemik ialah cabang fonologi yang
menitikberatkan analisis sistem bunyi
sesuatu
bahasa secara sinkronik, khususnya
untuk
mengenal pasti fonem – fonem dalam
bahasa
tersebut dan menghasilkan sistem
Sumber : Pengantar Linguistik Umum, Ferdinand
tulisan.de Sausure, DBP, KL, 1993.
 DEFINISI FONEMIK

Fonemik mengkaji bunyi – bunyi

yang
penting dalam sesuatu bahasa.
Bunyi itu
penting kerana ia mempunyai
fungsi atau ciri pembeza.
Sumber : Dr. Awang Had Salleh
( Nov 1958 : 536 – 540 )
 FONEM / FONEMIK
Fonem adalah unit penggalan bahasa yang
terkecil yang dapat membezakan makna. Banyak
bunyi boleh diujarkan oleh alat artikulasi dan
digolongkan kepada beberapa bunyi yang penting
sahaja.

Bunyi – bunyi yang tergolong ke dalam keluarga

yang sama dikenali sebagai fonem. Setiap fonem
itu mempunyai anggota – anggota yang terdiri
daripada fon – fon yang mempunyai ciri – ciri
fonetik yang sama.

Setiap fon yang menjadi anggota fonem itu

• Fonem Segmental Bahasa Melayu

Sebanyak 36 fonem dalam bahasa Melayu, iaitu 27 fonem

asli dan 9 fonem pinjaman (kesemuanya geseran). Daripada
jumlah fonem asli ini, terdapat 6 fonem vokal, 18 fonem
konsonan dan 3 fonem diftong.

• Fonem Vokal

Bunyi vokal bahasa Melayu terbahagi kepada tiga, iaitu

vokal hadapan, vokal tengah dan vokal belakang.

Contoh vokal:
i) Vokal [i]

Awal Tengah Akhir

[ibu] [pita] [kiri]

[ipar] [tidur] [jari]
ii) Vokal [e]

Awal Tengah Akhir

[ekor] [merah] [tauge]

[ekar] [keko ] [tauke]

iii) Vokal [a]

Awal Tengah Akhir

[alur] [mata] [sama]

[aku] [baju] [siapa]

iv) Vokal [ә]

Awal Tengah Akhir

[әmpat] [tәpat] -
[әmak] [gәrak] -
v)Vokal [u]

Awal Tengah Akhir

[ubat] [sudu] [buku]

[ulat] [pukat] [biru]

vi) Vokal [o]

Awal Tengah Akhir

[otot] [tokoh] [koko]

[obor] [kota] [pidato]
• Fonem Konsonan

Bunyi – bunyi konsonan dalam bahasa Melayu boleh dibahagikan

kepada dua jenis, iaitu:

i) konsonan asli yang berasal daripada bahasa Melayu.

ii)konsonan pinjaman yang dipinjam daripada bahasa -
bahasa asing.

i)Konsonan Asli bahasa Melayu

Konsonan asli bahasa Melayu terdiri daripada 18 konsonan yang

memang sedia ada dalam sistem bunyi bahasa Melayu.

Berdasarkan cara pengeluaran dan daerah – daerah artikulasi,

konsonan – konsonan asli bahasa dapat dibahagikan kepada
tujuh jenis, iaitu:

*Letupan atau plosif

*Letusan atau afrikat
 *Geseran atau frikatif
*Getaran atau tril
*Sisian atau lateral
*Sengau atau nasal
*Separuh vokal

Konsonan Letupan
Bunyi – bunyi konsonan letupan dapat dibahagikan kepada empat
jenis, iaitu

a)Konsonan letupan dua bibir :

i)Letupan dua bibir tak bersuara [p]

Awal Tengah Akhir

[papan] [bapa] [gelap]
[paku] [jumpa] [redup]
ii) Letupan dua bibir tak bersuara [b]:

Awal Tengah Akhir

[bawa] [tabah] [azab]

[bakul] [ubat] [darab]

b) Konsonan Letupan Gusi:

i) Letupan gusi tak bersuara [t]:

Awal Tengah Akhir

[tali] [hitam] [sakit]

[takut] [k tat] [tamat]
ii) Letupan gusi bersuara [d]

Awal Tengah Akhir

[duga] [cadar] [tekad]

[data] [buda ] [jasad]

c) Konsonan Letupan Lelangit Lembut

x) Letupan lelangit lembut tak bersuara [k]

Awal Tengah Akhir

[kurus] [pakat] [kritik]

[kami] [bakar] [politik]
ii) Letupan lelangit lembut bersuara [g]

Awal Tengah Akhir

[gatal] [segak] [dialog]

[gulai] [tagih] [beg]

d) Konsonan Letupan Glotis

Awal Tengah Akhir

[kaka ] [gaga ] [adi ]

[sa at] [p ti ] [r ta ]
Konsonan Geseran

c) Konsonan Geseran Gusi [s]

Awal Tengah Akhir

[suka] [rasa] [bebas]

[satu] [jasa] [atas]

b) Konsonan Geseran Glotis [h]

Awal Tengah Akhir

[hakis] [mahal] [titah]

[halia] [jahat] [tanah]
Konsonan Getaran Gusi Bersuara [r]

Awal Tengah Akhir

[rumah] [marah] [lapar]

[rambut] [kurau] [pagar]

Konsonan Sisian Gusi Bersuara [l]

Awal Tengah Akhir

[lancar] [hala] [kapal]

[lali] [kulat] [pukal]
Konsonan Sengau

c) Sengau dua bibir bersuara [m]

Awal Tengah Akhir

[makan] [lama] [siram]

[mula] [semut] [talam]

b) Sengau Gusi Bersuara [n]

Awal Tengah Akhir

[nasi] [benih] [depan]

[nanas] [kena] [tahan]
Konsonan Separuh Vokal

c) Konsonan separuh vokal dua bibir [w]

Awal Tengah Akhir

[wujud] [kawal] [takraw]

[wajib] [mawar]

b) Konsonan separuh vokal lelangit keras [y]

Awal Tengah Akhir

[yuran] [bayar] -
[yakin] [bayam] -
ii) Konsonan Pinjaman Dalam Bahasa Melayu

Dalam bahasa Melayu, terdapat beberapa konsonan yang

dipinjam daripada bahasa asing seperti bahasa Arab,
Sanskrit dan Inggeris.

Contoh :

g) Konsonan Geseran Bibir Gigi Tak bersuara [f]

[fajar] [lafaz] [arif]

[fasih] [hafaz] [saf]

b) Konsonan Geseran Bibir Gigi Bersuara [v]

[variasi] [novel]
[van] [aktiviti]
c) Konsonan Geseran Gusi lelangit Keras Tak Bersuara [ ]

Contoh perkataan:

[ arikat] [ma arakat]

[ arat] [mu kil]

d) Konsonan Geseran Lelangit Lembut Tak Bersuara [x]

Contoh perkataan:

[xatam] [baxil]
[xianat] [tarix]
Fonem Diftong

Terdapat tiga diftong dalam bahasa Melayu:

i) Contoh [ai]:
[hairan] [badai]
[pandai] [syaitan]

ii) Contoh [au]:

[aurat] [pulau]
[daulat] [lampau]

iii) Contoh [oi]:

[sepoi] [sekoi]
[amboi] [boikot]
 RUMUSAN

 Fonem adalah unit penggalan bahasa yang

terkecil yang dapat membezakan makna.

Fonem segmental bahasa Melayu terdiri

daripada vokal, konsonan dan diftong.

Vokal bahasa Melayu terbahagi kepada

vokal hadapan, vokal tengah, dan vokal
belakang.
• Konsonan bahasa Melayu terdiri daripada
konsonan asli dan konsonan pinjaman.
Konsonan bahasa Melayu terbahagi kepada
jenis – jenis letupan, letusan, geseran,
getaran, sisian, sengau, dan separuh
vokal.

Diftong adalah rentetan dua vokal yang

dihasilkan dengan satu hembusan nafas
sahaja dan mempunyai satu puncak
kelantangan.

Fonem supra-segmental bersifat fonemik

dan terdiri daripada unsur – unsur
tekanan, panjang-pendek, tona, dan
persendian.
JENIS-JENIS FONETIK

FONETIK ARTIKULASI
( SEBUTAN )

FONETIK AUDITORI
( PENDENGARAN )

FONETIK AKUSTIK
( SIFAT BUNYI )
FONETIK ARTIKULASI /
artikulatori

Kajian dari segi gerakan alat-alat yang menghasilkan

bunyi ( Rencana Linguistik – Abdullah Hassan )

Mengkaji bagaimana bunyi-bunyi bahasa itu dihasilkan

atu dikeluarkan oleh alat artikulasi ( alat-alat yang
berfungsi ketika mengeluarkan bunyi bahasa) .
Fonetik jenis ini sangat penting bagi ahli bahasa,
peneliti bahasa atau pelajar kerana ianya memberikan
kepandaian berucap kepada seseorang.
 Sambungan
Fonetik jenis ini menerangkan kedudukan alat
artikulasi dan cara ianya berfungsi sewaktu
menghasilkan bunyi bahasa.

• Mengikutkajian fonetik ini, bunyi-bunyi suara terhasil

daripada proses berikut:

( Udara yang keluar daripada paru-paru akan lalu pada pita

suara yang mana ianya boleh menentukan samada bunyi itu
nyaring, kuat, perlahan dan sebagainya. Udara keluar melaui
rongga iaitu rongga tekak, rongga mulut atau rongga hidung
yang akan mewujudkan gema. Gema itu akan melalui jenis-
jenis gangguan oleh alat artikulasi di rongga mulut .Hasil dari
gangguan inilah wujudnya bunyi bahasa yang berlainan.
 SAMBUNGAN
Bunyi bahasa yang timbul adalah seperti jenis
letupan, letusan, geseran, sengauan dan lain-lain lagi.

Juga dikenali sebagai fonetik pertuturan atau sebutan

 FONETIK AUDITORI
Kajian dari segi pendengaran bunyi yang keluar
dari mulut ( Rencana Linguistik- Abdullah Hassan )

Kajian yang berkaitan dengan pendengaran

terhadap bunyi-bunyi yang dihasilkan.

Ianya mengkaji bunyi bahasa sebagai sesuatu yang

diterima oleh pendengar.

• Pendengaran bunyi itu adalah penting kerana ianya dapat

menentukan jenis-jenis dan perbezaan di antara bunyi.
 Sambungan
• Proses pendengaran mengikut kajian ini adalah :

• Gelombang udara masuk ke bahagian tengah telinga

• Gegendang telinga pendengar akan bergetar bersama
tulang osikel
• Tulang osikel yang bergetar berfungsi menyampaikan
getaran-getaran kepada cairan yang ada pada bahagian
dalam telinga.
• Kemudian saraf-saraf auditori menghantar maklumat
ke otak dan otak akan mentafsirkan maklumat itu
sebagai bunyi .

•Pendengaran yang tepat adalah penting untuk

menentukan jenis dan perbezaan antara bunyi-bunyi
supaya bunyi dapat ditranskripsikan dengan tepat
 FONETIK AKUSTIK
• Kajianyang mengkaji tentang sifat-sifat atau hakikat
bunyi itu sendiri.

• Kajian
dari segi sifat bunyi ( Rencana Linguistik-
Abdullah Hassan )

• Mengikut fonetik akustik, bunyi adalah gelombang-

gelombang udara yang asalnya keluar dari paru-paru
dan kemudiannya mengalami perubahan dimana
perubahan itu disebabkan oleh gangguan yang dilakukan
oleh alat-alat artikulasi seperti pita suara, lidah, bibir dan
sebagainya.
 SAMBUNGAN
• Melalui kajian fonetik inilah kita dapat membezakan
sifat-sifat bunyi yang dihasilkan seperti halus, kasar,
nyaring, lantang , lunak dan sebagainya.

•Sifat-sifat bunyi seperti yang disebut itu dapat

ditentukan dengan menggunakan alat-alat penting
dalam kajian fonetik seperti palatogram, laringoskopi
dan letromiografi.
 ALAT ARTIKULASI ATAU
ALAT PERTUTURAN

Proses pengeluaran bunyi bahasa, banyak alat yang terlibat:

Alat yang terlibat secara

Alat yang terlibat dengan
langsung dengan proses
sistem pernafasan, iaitu
pengeluaran bunyi bahasa
yang berkaitan dengan
misalnya
sistem udara yang keluar
bahagian-bahagian lidah.
masuk ke paru-paru.
 ALAT-ALAT PERNAFASAN
 Badan manusia mempunyai sistem
pernafasan yang bertujuan
menyedut oksigen bagi pembersihan
darah

 Selain daripada itu, ia juga berfungsi

sebagai alat bagi mengeluarkan
bunyi bahasa.
 Rongga Rongga mulut
hidung
Lelangit
Mulut
lidah lembut

Rongga tekak
Peti suara
Rongga rengkung
Saluran udara

Paru-paru

Rajah 1 : Alat pernafasan

 Paru-paru
Dalam pengeluaran ujaran manusia, udara
memainkan penting dan ia adalah unsur
yang terpenting dalam menghasilkan
bunyi bahasa. Paru-paru akan menyedut
udara masuk ke dalam paru-paru apabila
dada dikembangkan dan apabila
dikempiskan maka udara terdesak keluar.
Udara itu keluar melalui pipa rengkung
yang lebih kurang 11 cm panjang dan 2 ½
cm lebarnya dan terus ke rongga hidung
atau mulut
 Rongga Rengkung
 Ronga rengkung terdiri daripada sembilan
keping tulang rawan yang mempunyai bentuk
seakan-akan kotak dan diberi nama kotak
suara atau peti suara. Di sini letaknya halkum
yang boleh bergerak ke atas atau ke bawah
berdasarkan nada tinggi ataupun rendah.

Peti suara ini sangat penting semasa



penghasilan bunyi. Didalamnya terdapat pita

suara atau glotis.. Ketiadaan peti suara
menyebabkan seseorang itu bisu.
 Rongga Tekak
Bermula dari rongga rengkung hingga ke rongga
hidung, Panjangnya lebih kurang 15 cm.
Rongga ini lebar diatas dan meruncing ke
bawah. Rongga ini boleh diluaskan dan
disempitkan. Lelangit lembut yang terletak di
dalam rongga ini boleh diangkat untuk
menutup rongga hidung atau diturunkan untuk
membuka dan meluaskan ruang rongga
supaya udara dapat melaluinya. Pergerakan
seperti ini semuanya penting dalam
menghasilkan bunyi-bunyi bahasa.
 Rongga Hidung

 Rongga hidung ialah ruang yang terdapat

di atas rongga mulut dan dipisahkan dari
rongga mulut oleh lelangit lembut.
Rongga ini bermula dari rongga tekak
hingga ke lubang hidung.
 Rongga Mulut

 Rongga mulut ialah ruang yang terletak

di antara rongga tekak dengan bibir.
 Alat sebutan
Alat-alat yang terlibat secara langsung
dalam proses pengeluaran bunyi. Terdiri
daripada : Lidah, gigi, bibir, gusi, lelangit
keras, lelangit lembut, dan pita suara.
Penghasilan bunyi-bunyi bahasa.
 Tiga kategori penting yang terlibat :
1. Artikulator atau alat artikulasi

2. Titik atau daerah artikulasi

3. Udara
 ALAT-ALAT ARTIKULASI
 Alat artikulasi adalah alat ujaran
yang boleh membuat penyempitan
dan boleh bergerak semasa
meghasilkan bunyi bahasa. Alat-alat
itu ialah : Kedua-dua bibir, tulang
rahang, lidah, lelangit lembut, dan
pita suara.
 Rongga mulut Lelangit lembut
Rongga hidung & Lelangit keras

Anak tekak

Gusi

Gigi

Bibir Epiglotis
Rongga tekak
Lidah

Pita suara
Tenggorok

Rahang
 Bibir Atas dan Bibir Bawah

 Bibir ialah organ yang menjadi sempadan

paling luar dari rongga mulut. Merupakan
kumpulan otot yang kenyal yang boleh
diubah-ubah bentuk dengan menguasai
otot-otot tersebut. Bibir tersebut boleh
menjadi bundar, leper untuk
mengeluarkan bunyi-bunyi yang
berlainan.
 Epiglotis
 Anak tekak yang terdiri dari
sekelompok otot yang berbentuk bujur
daun yang boleh bergerak ke depan
atau ke belakang untuk menutup
rongga rengkung. Ianya juga boleh
digerakkan untuk menyempitkan atau
meluaskan rongga rengkung.
 Tulang Rahang
 Tulang rahang terlibat dalam penghasilan
bunyi-bunyi bahasa dalam menentukan
kedudukan bibir dan gigi. Mulut akan
terbuka luas jika rahang dibuka dan
tertutup jika rahang ditutup.
 Lidah
 Merupakan alat artikulasi yang terpenting.
Gerakan lidah ke daerah-daerah tertentu dalam
rongga mulut menghasilkan bunyi-bunyi bahasa
yang berbeza.

 Lidah di bahagikan kepada 5 bahagian penting
iaitu :
Hujung lidah, tengah lidah, depan lidah,belakang
lidah dan akar lidah.

Bahagian-bahagian lidah ini boleh digerak-gerakkan

sama ada diangkat, dinaikkan atau diturunkan
untuk membuat penyekatan terhadap udara yang
keluar melalui rongga mulut.
 Lelangit
 2 bahagian

 Lelangit keras : Terletak diantara gusi dan lelangit

lembut. Lelangit keras berfungsi sebagai daerah
artikulasi dalam pengeluaran bunyi-bunyi.

Lelangit lembut bermula dari sempadan lelangit

keras hingga ke akhir rongga mulut dan
merupakan bahagian lelangit yang paling belakang
dalam rongga mulut. Lelangit lembut dapat
diturunnaikkan untuk menutup atau membuka
rongga tekak dan saluran rongga hidung.
 Pita Suara
 Pita suara terletak dalam rongga
rengkung. Dalam peti suara terdapat otot-
otot selaput nipis yang dikenali sebagai
pita suara. Pita suara dapat dirapatkan dan
direnggangkan. Ruang antara pita suara
itu dipanggil glotis. Glotis boleh
disempitkan, dikecilkan atau dirapatkan
hingga tertutup sama sekali.
 Gusi
Terletak di antara gigi dan lelangit keras.
Keadaanya cembung dan berfungsi
sebagai daerah artikulasi. Gusi berperanan
dalam pengeluaran bunyi-bunyi seperti
bunyi t, d, l dengan bantuan hujung lidah.
 Daerah Artikulasi
 Daerah artikulasi ialah bahagian dalam r
 Peranan Udara
 Setiap bunyi bahasa dihasilkan oleh
alat ujaran yang berfungsi serentak
dengan udara yang keluar dari paru-
paru.

 Lazimnya bunyi-bunyi bahasa

dihasilkan sewaktu udara keluar dari
paru-paru, melalui rongga-rongga
rengkung, tekak, mulut, dan hidung.
 Apa Itu BUNYI ?


Bunyi adalah gelombang udara yang keluar
daripada kedua belah paru-paru, seterusnya

melalui pita suara, ke rongga tekak dan

akhirnya
keluar terus melalui rongga mulut atau
rongga
hidung.
Semasa udara keluar melalui rongga tekak
dan
rongga mulut, udara itu mungkin mengalami
 Bunyi Bahasa
 Bunyi-bunyi yang terdapat di dalam segala
bahasa di dunia ini.
 Bunyi bahasa adalah bunyi-bunyi yang
berfungsi di dalam pertuturan.
 Ia merupakan bunyi-bunyi yang berfungsi
di dalam komunikasi
 Untuk tujuan kajian, bunyi-bunyi tersebut
dianggap terpisah atau dipenggalkan
menjadi unit-unit kecil yang dikenali
sebagai bunyi penggalan atau fon.
Contohnya : [p], [w] dan [a].
….sambungan

 Terdapat juga bunyi lain yang tidak

bersifat penggalan, bunyi-bunyi ini disebut
bunyi-bunyi ini disebut bunyi-bunyi
suprapenggalan.

 Contohnya ialah unsur kepanjangan,

membezakan perkataan Inggeris [sit ]
(vokal i yang pendek) daripada perkataan
[si:t ] (vokal i yang panjang yang ditandai
dengan lambang dua titik [:] selepas vokal
i ).
 Bukan Bunyi Bahasa
Bunyi-bunyi yang dihasilkan oleh alat-alat
artikulasi manusia.

Sehingga sekarang masih belum dapat

dianggap sebagai bunyi salah satu bahasa
di dunia ini.

 Contoh : Bunyi batuk, bunyi berdehem,

bunyi siulan, tiruan kepada bunyi
binatang, sendawa, mendengkur, bunyi
orang menggigil dan sebagainya.
 Bunyi Bersuara dan Bunyi Tidak
Bersuara
Keduanya berkaitan dengan keadaan pita
suara.

Sekiranya semasa udara keluar melalui

pita suara, keadaan pita suara (glotis) itu
agak rapat maka berlakulah getaran dan
bunyi yang menghasilkan bunyi bersuara.

Sekiranya keadaan glotis renggang atau

terbuka, sewaktu udara keluar melaluinya,
tidak berlaku getaran dan bunyi yang
terhasil adalah bunyi tidak bersuara.
 Bagaimana Bunyi Dihasikan
Udara dikeluarkan dari kedua belah paru-paru
melalui ruang tenggorok dan pita suara, masuk
ke rongga tekak, seterusnya ke rongga mulut
atau rongga hidung.

Sekiranya semasa udara itu lalu pada pita suara,

pita suara itu tertutup rapat dan udara terpaksa
keluar secara terdesak maka bunyi batuk akan
timbul.

Manakala jika pita suara renggang dan udara

dapat keluar melaluinya, pita suara itu akan
bergetar maka bunyi yang terhasil ialah bunyi
bersuara.
……Sambungan

Apabila pita suara lebih renggang lagi, udara

boleh keluar dengan mudah, pita suara tidak
bergetar, oleh itu bunyi yang terhasil adalah
bunyi tidak bersuara.

Udara yang keluar dari pita suara akan masuk ke

rongga tekak lalu mungkin ia terus ke rongga
hidung atau rongga mulut.

Lelangit lembut atau anak tekak akan mengatur

jalan udara sama ada ke rongga mulut atau
rongga hidung.

Sekiranya lelangit lembut dan anak tekak tidak

menutup ruang ke rongga hidung maka udara
……Sambungan

Manakala jika ruang ke rongga hidung tertutup,

udara akan keluar melalui rongga mulut dan
bunyi yang terhasil bukan bunyi sengau.
 BINTANG TUJUH SINAR BERSERI,
BULAN PURNAMA DATANG MENERPA,
AJARAN GURU HENDAKLAH DICARI,
MANA YANG DAPAT JANGAN DILUPA.