HMT 101

PENGANTAR BAHASA
MALAYSIA
KULIAH 3

FONETIK
PN NORHANIZA BINTI ABDUL KHAIRI

Manusia dilahirkan dengan alat pemerolehan

bahasa (Language Acquisition Device).

Bahasa merupakan alat yang digunakan oleh

manusia untuk berhubung dengan manusia
lain, menggunakan bunyi-bunyi bermakna yang
dikeluarkan oleh alat ujaran manusia.

Bunyi-bunyi ini tersusun mengikut hukumhukum bahasa yang ada dalam masyarakat
pengguna bahasa tersebut.

Berkomunikasi melalui medium

pertuturan memerlukan simbol untuk
dihantar secara oral dalam bentuk
susunan yang menggambarkan
hubungan antara mereka.

Bentuk ujaran dipengaruhi oleh faktor

geografi dan sosial.

Mekanisme pertuturan manusia

Centre

Blade

Tip

Front
Back
Root

Vocal tract

Organ

Fungsi asas

Fungsi pertuturan

Paru-paru

Pertukaran oksigen dan

karbon dioksida

Bekalkan arus udara

Pita suara

Halang makanan dan

cecair memasuki paruparu

Hasilkan getaran
dalam rongga
resonan

Lidah

Gerakkan makanan
dalam mulut

Hasilkan bunyi

Gigi

Hancurkan makanan

Menjadi artikulator
pasif dan penyekat
akustik

Bibir

Sempadan rongga oral

Hasilkan bunyi

4 komponen utama mekanisme

pertuturan
PROSES
ORO-NASAL
PROSES
ARTIKULATORI

PROSES FONASI
PROSES
ARUS UDARA

Proses artikulatori : Proses pergerakan

artikulator aktif dengan sentuhan kepada
artiulator pasif yang hasilkan bunyi.

Proses oro-nasal : Proses pengeluaran arus

udara menerusi rongga mulut atau rongga
nasal.
Penutupan
Mengawal

velik / velic closure

kedudukan velum sama ada naik

atau diturunkan.

Proses fonasi : Proses tingkahlaku pita

suara semasa pertuturan berlaku.
Hasilkan sama ada bunyi bersuara atau
bunyi tak bersuara.

Proses arus udara : Proses keluar

masuk udara yang menghasilkan tenaga
untuk bertutur.

Mekanisme arus udara:

Bunyi pulmonik bunyi egresif
pulmonik
Bunyi bukan pulmonik bunyi
ingresif
Aliran udara glotis

Bunyi egresif
Tekanan positif
Udara dihembus keluar dari rongga paru-paru
melalui rongga tekak, seterusnya melalui rongga
oral atau rongga nasal.
Mekanisme udara ini dikenali sebagai mekanisme
aliran udara pulmonik.
Hasilkan semua bunyi konsonan dan vokal seperti
bunyi letupan, geseran, sengau, dll.
Kebanyakan bahasa dunia guna arus udara
egresif pulmonik
Contoh: Bahasa Inggeris, Bahasa Melayu, dll

 Bunyi ingresif
Tekanan negatif
Udara disedut ke dalam rongga paru-paru.
Hasilkan bunyi pertuturan seperti bunyi
implosif.
Contoh: Bahasa di Afrika

 Mekanisme aliran udara glotis

Udara dari paru-paru tidak dikeluarkan tetapi

ditahan di pita suara.
Hasilkan bunyi ejektif, implosif, dan velar.
Contoh bunyi glotis egresif : bunyi ejektif
/p,t,k/ dalam bahasa Hausa dan bunyi klik
(velar) dalam bahasa Zulu, Xhosa, dan
Hottentot.

Cuba bunyikan perkataan di bawah.

Cuba bunyikan perkataan di bawah.

FONETIK
Definisi:

Kamus linguistik: kajian tentang bunyi yang dihasilkan oleh

manusia, iaitu bunyi bahasa, bunyi bukan bahasa, dan bunyi
pinggiran. Kajian ini memberikan lambang fonetik untuk bunyi
tersebut.

3 jenis fonetik:

Fonetik artikulatori/fonetik fisiologi

Mempelajari cara bunyi bahasa dihasilkan oleh

alat-alat pertuturan/artikulasi (organs of
speech).

Mempelajari cara bunyi bahasa itu

diklasifikasikan berdasarkan tempat dan cara
artikulasinya.

Fonetik jenis ini banyak berkaitan dengan

linguistik, ahli bahasa khususnya ahli fonetik
cenderung memasukkannya ke dalam
linguistik.

Fonetik akustik/fonetik
instrumental

mempelajari atau menyelidiki bunyi

bahasa dari aspek fiziknya sebagai
getaran suara.

Bunyi-bunyi bahasa diteliti dengan

melihat frekuensi getaran, amplitud
bunyi, intensiti bunyi, dan sifat-sifat
khusus sesuatu bunyi.

Fonetik jenis ini memerlukan bantuan

peralatan elektronik yang khusus untuk
melaksanakannya dan linguis yang
mengendalikannya perlulah seorang
yang mahir dalam bidang akustik fonetik
dan juga bidang fizik.

Contoh alat yang boleh digunakan untuk

meneliti fonetik akustik ialah perisian Dr
Speech, Spektogram, dan perisian
Lingwaves.

Fonetik auditori

mempelajari cara manusia menerima

dan menanggapi bunyi-bunyi bahasa
oleh alat pendengaran manusia.

Fonetik auditoris tidak banyak

dikajikan dalam hubungan dengan
linguistik dan perbahasan
mengenainya juga sangat sedikit.

Ringkasnya, fonetik ialah manifestasi fizikal bagi

bahasa dalam gelombang bunyi; cara bunyi
dihasilkan oleh alat artikulasi dan diterima oleh
pendengaran.

Fonetik yang akan dihuraikan

selanjutnya ialah tentang fonetik
artikulatori.

Bidang ini mengkaji cara bunyi bahasa

digolongkan menurut alat pertuturan
yang menghasilkannya dan cara bunyi
itu dihasilkan.

Kepentingan belajar fonetik

A)

Fonetik ialah sains dan kajian bunyi bahasa bunyi

yang dihasilkan oleh organ pertuturan manusia untuk
menggambarkan makna. Ia berkait dengan sistem
bunyi bahasa.

B)

Fonetik ialah cabang kepada linguistik: fonetik,

perbendaharaan kata, dan tatabahasa.

C)

Bunyi pertuturan ialah elemen asas untuk perkataan

dan tatabahasa bergantung.

D)

Langkah pertama mempelajari sesuatu bahasa

pertuturan, mestilah belajar bunyi asas terlebih
dahulu.

Bunyi bahasa?

Bunyi yang dikaji dalam bidang fonetik ialah bunyi

bermakna yang dihasilkan untuk tujuan sosial
seperti berhubung sesama manusia.

Bunyi lain seperti bunyi batuk, bersin, berdengkur,

sendawa juga terhasil oleh alat artikulasi.

Bagaimanapun, bunyi ini tidak digolongkan sebagai

bunyi bahasa yang bermakna dan dianggap terhasil
oleh sebab keperluan biologi manusia sahaja.

Fonasi Proses tingkahlaku pita suara

semasa pertuturan berlaku

Tidak bersuara

Bersuara
Pita suara ketika
proses fonasi berlaku

Berbisik

Hentian glotis

Pita suara

Pergerakan pita suara semasa proses fonasi berlaku.

FONEM

Unit bunyi terkecil yang membezakan makna

Setiap bahasa ada fonem berbeza(inventori

fonem yang berbeza)

Setiap bahasa ada pola atau sistem

tersendiri dalam menyusun bunyi-bunyi
tersebut

Walaupun dua bahasa itu memiliki

fonem yang sama namun
penyebarannya berbeza

Contoh: /k/ dalam bahasa Melayu dan

bahasa Inggeris.
Bahasa Melayu :
/kekok/

[keko?]

Bahasa Inggeris :
/carrot/
/pick/

[kerrt]
[pi :k]

Fonem ada:
Fonem

konsonan
Fonem vokal
Fonem majmuk - Diftong
Fonem penggalan

Konsonan

Bunyi bahasa dalam bahasa pertuturan yang

digambarkan dengan pengecilan atau
penutupan pada satu atau lebih alat sepanjang
laluan vokal.

Perkataan konsonan bahasa Latin

berbunyi dengan atau berbunyi bersama.

Konsonan tidak berbunyi secara bersendirian,

tetapi akan bergabung dengan bunyi vokal yang
bersebelahan.

Ciri yang membezakan konsonan :

Tingkahlaku artikulasi ialah cara konsonan

diartikulasikan seperti sengauan/nasal, hentian, dll.

Tempat artikulasi merupakan titik pada saluran vokal

untuk menghasilkan bunyi konsonan seperti bilabial,
alveolar, atau velar.

Kaedah fonasi bagi konsonan sama

ada dengan atau tanpa getaran pita
suara semasa konsonan diartikulasi.
Pita

suara bergetar - konsonan

bersuara

Pita

suara tidak bergetar - konsonan

tidak bersuara.

Aspirasi merupakan ciri fonasi / proses

bersuara.

Mekanisma arus udara ialah laluan/cara

udara bergerak melalui saluran vokal
semasa artikulasi.

Kebanyakan bahasa guna konsonan

pulmonik egresif, manakala ejektif, kliks,
dan implosif guna mekanisma yang
berbeza.

Tempat artikulasi KONSONAN

Bilabial
Labiodental
Dental
Alveolar

Retrofleks
Palato-alveolar
Palatal
Velar

Tingkahlaku artikulasi
-KONSONAN
Hentian/

letupan/ plosif

Sengauan/

nasal

Sisian/likuida
Getaran

Tamparan
Geseran/

Frikatif

Letusan/
Malaran

afrikat

/ separuh
vokal / geluncuran

Hentian/ letupan/ plosif

Cara:

melepaskan udara yang tersekat

dengan serta-merta.

Udara

dari paru-paru disekat pada titik

artikulasi (bibir, gigi-gusi, lelangit keras,
lelangit lembut, dll) oleh artikulator.

Contoh:

bilabial [p], [b] 2 bibir

Alveolar [t], [d] gigi-gusi
Velar [k], [g], -lelangit lembut
Glotis []

Sengauan/ nasal
Dikategorikan

juga sebagai bunyi letupan

Cara: menurunkan velar untuk menyekat
udara keluar melalui rongga oral. Udara
tersekat keluar melalui rongga nasal.
Contoh:

- bunyi bersuara

Bilabial [m]
Alveolar [n]
Palatal []
Velar []

Sisian/likuida
Bunyi

sisian bergeser dan bunyi sisian tak

bergeser

Cara:

hujung lidah dinaikkan ke bahagian

belakang gigi dan udara dikeluarkan melalui
sisi lidah.

Contoh:

BM hanya ada bunyi sisian tak bergeser

[l]
Udara yang keluar dari paru-paru tidak
menggeserkan pita suara

Getaran
Cara:

lidah dinaikkan ke lelangit keras

dengan menggetarkan hujung lidah

Hujung

lidah menampar lelangit keras

beberapa kali

Contoh:

[r]

Tamparan
Cara:

sama dengan penghasilan bunyi

getaran tetapi hujung lidah menampar
lelangit keras sekali sahaja.

Contoh:

[]

Geseran/ Frikatif
Cara:

menyempitkan ruang di antara titik

artikulasi dengan artikulator

Konsonan

pinjaman Arab dan Inggeris

Contoh:

Labiodental [f] [v]

Dental []/ [th], [] [dh]
Alveolar [s] [z]
Velar [x]/[kh], []/ [gh]
[h]

Letusan/ afrikat
Mempunyai

geseran

kedua-dua ciri letupan dan

Cara:

udara keluar dari paru-paru disekat

pada titik artikulasi dan dilepaskan secara
perlahan-lahan

Contoh:

Bersuara [c]
Tak bersuara [ j ]

Malaran/separuh vokal/geluncuran
Mempunyai

ciri vokal kerana fitur yang

dimiliki oleh bunyi ini sama dengan fitur
vokal

Dianggap

konsonan kerana titik artikulasinya

tidak sama dengan titik artikulasi vokal

Contoh:

[w]
[y]

Kita lihat :

http://www.yorku.ca/earmstro/ipa/

Vokal

1: bunyi pertuturan dalam artikulasi

yang ruang pernafasan tidak dihalang
dan tidak cukup sempit untuk
menyebabkan geseran yang ketara /
dapat didengar.

2: huruf atau simbol yang

menunjukkan vokal

Bunyi bahasa yang dihasilkan dengan

penggetaran pita suara tanpa
sebarang sekatan atau penyempitan
dalam rongga artikulasi ke atas
bahagian glotis.

Kedudukan bunyi vokal

Kita lihat :
http://www.phonetics.ucla.edu/course/

chapter1/vowels.html

Konsonan BM

BM ada 16 bunyi konsonan

Hadir pada struktur dalaman dan struktur
permukaan
Contoh:
/paku/

[paku], /lari/ [lari]

3 konsonan lain iaitu hentian glotis [] dan

geluncuran [w,y] hadir pada struktur permukaan
sahaja.
Contoh:
/di+ambil/

[diambel], /buah/ [buwah], /miang/ [miya]

Konsonan BM
Daerah
Sebutan

Bibir

Gusi

Gusi-lelangit
keras

Lelangit
keras

Lelangit
lembut

Glotis

Cara sebutan
Letupan/hentian/plos
if

Letusan/afrikat

Sengauan/nasal

Geseran

Getaran

r
Sisian

Separuh vokal

Konsonan Pinjaman BM
BM mempunyai 6 konsonan pinjaman
Ia dipinjam dari bahasa Arab dan bahasa
Inggeris

Bahasa Arab : /, z, x, /
Bahasa Inggeris : / f, v/

Contoh:
/fakir/

[fake], /volvo/ [volvo], /syak/ [a]

Konsonan Pinjaman BM
Daerah
Sebutan

Bibir

Gusi

Gusi-lelangit
keras

Lelangit
keras

Lelangit
lembut

Glotis

Cara sebutan
Letupan/hentian/plosif
Letusan/afrikat
Sengauan/nasal
Geseran
Getaran
Sisian
Separuh vokal

Vokal BM

Ada 6 vokal BM

Vokal /i/ - vokal tinggi/sempit, vokal depan

Vokal /u/ - vokal tinggi/sempit, vokal belakang
Vokal /e/ - vokal separuh tinggi/separuh sempit,
vokal depan
Vokal /o/ - vokal separuh tinggi/separuh sempit,
vokal belakang
Vokal // - vokal tengah, separuh tinggi
Vokal // - vokal tengah, rendah

Semua vokal boleh hadir di awal, di tengah, dan di akhir kata.

Vokal BM
i

Vokal /a/ pada suku kata akhir tertutup dalam struktur dalaman
berubah menjadi vokal []
Contoh:
/bata/ [bat]
/rusa/ [rus]

Vokal /i/ dan /u/ pada suku kata akhir tertutup dalam struktur
dalaman berubah menjadi vokal [e] dan vokal [o]
Contoh:

/garis/
/laris/
/buluh/
/telur/

[gares]
[lares]
[buloh]
[tlor]

Vokal // tidak boleh hadir dalam struktur dalaman dan struktur

permukaan pada suku kata akhir.

Diftong

Bunyi diftong libatkan 2 deretan vokal yang hadir

serentak

Terhasil apabila bunyi vokal yang hadir selepas

bunyi vokal yang satu lagi menggeluncur ke arah
vokal mula-mula hadir tanpa menunjukkan sebarang
puncak kelantangan.

Ketiadaan puncak kelantangan semasa

penghasilannya menjadikan diftong sebagai satu
suku kata sahaja.

Diftong:
3. /au/

1. /ai/
Contoh:
/pakai/
/gemalai/
/hairan/

2. /oi/
Contoh:
/amboi/
/sekoi/
/sepoi/

Contoh:
/kerbau/
/taulan/
/pulau/

FONEM PENGGALAN

Terhasil daripada analisis pertuturan

kontinum kepada penggalan yang bererti.

Contohnya:
/s/

// /r/ /a/ // /a/ /n/

serangan

Kedudukan artikulatori
dalam rongga mulut ketika
pertuturan berlaku

Lihat buku Nor Hashimah Jalaluddin,

1998. Asas Fonetik. Kuala Lumpur:
DBP.

BERSAMBUNG