Anda di halaman 1dari 10

Unit Kegiatan Belajar Muatan Lokal Bahasa Jawa, Pasangan KD 3.5/4.

UNIT KEGIATAN BELAJAR


(UKB BJ 1.05.04)

1. Identitas
a. Nama Mata Pelajaran : Muatan Lokal (Bahasa Jawa)
b. Semester : 1 (ganjil)
c. Kompetensi Dasar :

3.5 Mengidentifikasi, memahami, dan menganalisis teks beraksara Jawa/carakan


Madhura sesuai kaidah.
4.5 Menyusun teks paragraf menggunakan aksara Jawa/carakan Madhura sesuai kaidah.

d. Indikator Pencapaian Kompetensi :

3.5.1 Menandai tata tulis aksara Jawa/carakan Madhura dalam wacan.


3.5.2 Mengelompokkan tata tulis aksara Jawa/carakan Madhura sesuai dengan
fungsinya.
4.5.1 Menulis kalimat menggunakan aksara Jawa/carakan Madhura sesuai kaidah.
4.5.2 Menulis paragraf menggunakan aksara Jawa/carakan Madhura sesuai kaidah.
4.5.3 Mengalihtuliskan paragraf beraksara latin.

e. Materi Pokok : Nulis Aksara Jawa 1


f. Alokasi Waktu : 6x90 menit
g. Tujuan Pembelajaran :

Melalui kegiatan tanya jawab peserta didik dapat menandai tata tulis dan
mengelompokkan tata tulis aksara Jawa/ carakan Madura sesuai dengan
fungsinya dengan tepat. Setelah itu, siswa dapat menulis kalimat,paragraf,
dan mengalihfungsikan paragraf dengan menggunakan aksara Jawa/ carakan
Madura sesuai dengan fungsinya secara benar dan tepat. Sehingga peserta
didik dapat menghayati dan mengamalkan ajaran agama yang dianutnya
melalui belajar menulis aksara Jawa, mengembangakan sikap jujur, peduli,
dan bertanggungjawab, serta dapat mengembangkan kemampuan berpikir
kritis, komunikasi, kolaborasi, kreativitas (4C).

h. Materi Pasinaon
Semak lan gatekna Buku Teks Pelajaran (BTP):
Hidayah, Nurul. 2015. Sayaga Basa Jawa Kanggo SMA Kelas X. Jakarta. Penerbit
Erlangga.
Riyadi, imam. 2015. Suluh Basa Jawa Gagrak Anyar X. Jakarta: Yudhistira.
Sukendro, Dhita Puspitasari dkk. 2014. Wiyata Basa X. Surabaya: Penerbit Duta.

2. Peta Konsep
Sandhangan Swara
Nulis Aksara Jawa
Sandhangan Panyigeg lan
pangkon
Sandhangan Wyanjana lan
Aksara Carakan (Nglegena) Panjingan
©2017-Workshop Pengembangan UKB MKKS SMA Malang
Pasangan Aksara Jawa Tanda Pawacan

Sandhangan Aksara Jawa


Unit Kegiatan Belajar Muatan Lokal Bahasa Jawa, Pasangan KD 3.5/4.5

3. Gladhen 1
a. Purwaka
Sak durunge bocah-bocah sinau aksara carakan (aksara nglegena) gatekna gambar ing
ngisor iki!

Sak wise para siswa nyemak gambar ing dhuwur coba ceritakna apa sing
dimagerteni ngenani gambar ing dhuwur!

TAMBAHAN KAWERUH!
Apa iku aksara Jawa? Aksara Jawa sing ana ing kene yaiku Hanacaraka
(utawa dikenal karo jeneng Carakan) aksara iku turunan saka aksara Brahmi
sing tau digawe nulis naskah-naskah basa Jawa, Makasar, Madura, Mlayu,
Sunda, Bali, lan Sasak. Bentuke Hanacaraka ing jaman sak iki wis baku kawit
jaman Kasultanan Mataran (abad ke-17) nanging bentuk cetake lagi metu

©2017-Workshop Pengembangan UKB MKKS SMA Malang


Unit Kegiatan Belajar Muatan Lokal Bahasa Jawa, Pasangan KD 3.5/4.5

abad ke-19. Aksara iki wujud modifikasi tekan aksara Kawi lan wujud Abugida
(diarani uga alfasilabis, menika aksara segmental sing adedasar ing konsonan
karo notasi vokal sing diwajibake nanging sifate sekunder). Aksara iki bisa di
deleng tekan strukture sakben-sakben aksara paling ora makili rong aksara
ing aksara latin. Kanggo tuladha aksara Ha sing makili rong aksara yaiku H lan
A, lan wujud sak tembung sing utuh yen dibandingke karo tembung “hari”.
Yen mangkono, ana panyingkatan cacahe aksara sakben panulisan tembung
yen dibandingake karo panulisan aksara latin. Aksara Hanacaraka duwe 20
aksara baku, 20 aksara pasangan sing fungsine nutup unine swara, 7 aksara
Murda lanpasangane, 5 aksara vokal/swara, 5 aksara rekan lan pasangannya,
sawetara sandhangan kanggo ngatur unine swara, aksara khusus , tanda
wacan, lan tanda sing ngatur panulisan. Aksara dasar (aksara Nglegena)
aksara Nglegena yaiku aksara inti sing cacahe 20 aksara utawa biasa diarani
aksara Dentawiyanjana, yaiku: ha, na, ca, ra, ka, da, ta, sa, wa, la, pa, dha, ja,
ya, nya, ma, ga, ba, tha, nga.

Coba bedheken aksara ing ngisor iki!


y [ q x X f d p
....... ....... ....... ....... ....... ....... ....... .......

Kanggo ngerampungna bedhekan ing dhuwur, para siswa kudu nyinaoni


UKB iki kanthi nuruti pituduh sing ana.

b. Kegiatan Inti
1) Pituduh UKB
a) Wacanen lan mangertenana materi ing buku Riyadi, Imam.
Suluh Basa Jawa Gragrag Anyar X. 2015. Jawa Timur : Yudhistira.
hal 107 sd 122.
b) Sabanjure mangerteni isi materi ing wacan Suluh basa Jawa
kanthi cara individu, karo kanca sabangku, utawa kanca liyane
sakelas.
c) Garapen UKB ing buku tulis utawa langsung ana ing papan
wangsulan.
d) Siswa bisa sinau kanthi cara mangsuli saben gladhen,
saumpama siswa wis yakin lan bisa nggarap gladhen 1, 2, 3.
Banjur saben siswa nggarap tes formatif UKB.

2) Gladhen Sinau
Ayo…… Sinau nulis aksara jawa kanthi sabar lan petitis!!!

GLADHEN 1

©2017-Workshop Pengembangan UKB MKKS SMA Malang


Unit Kegiatan Belajar Muatan Lokal Bahasa Jawa, Pasangan KD 3.5/4.5

Gatekna tulisan jawa ing ngisor iki lan mangertenana tuladha tulisan jawa
kanti patitis!

AKSARA JAWA LAN PASANGAN

a H n N c C r R k K
Ha Na Ca Ra Ka
f F t T s S w W l L
Da Ta Sa Wa La
p P d D j J y Y v V
Pa Dha Ja Ya Nya
m M g G b B q Q z Z
Ma Ga Ba Tha Nga

Aksara Pasangan fungsi kanggo mateni/ngilangi aksara swara (huruf


vokal) sing ana ing ngarepe. Tuladhane, kanggo nulis tembung “kanca” bakal
dibutuhake pasangan “ca” supaya aksara “na” ing tembung “kanca” ora metu
swarane. Tanpa pasangan “ca” tulisane bakal diwaca “kanaca”. Kaya
mengkene tuladhane:

knC : Kanca (tulisan sing bener) knc : Kanaca (tulisan sing salah)

Tuladha

Sapa : sp
Nawala : nwl
Jaga baya : jgby

Ayoo sinau nulis jawa!


Sakwise para siswa mangerteni aksara lan cara nulise aksara jawa coba
ukara ing ngisor iki tulisen nganggo aksara jawa!
Maca

Mara

Kaca

Sarana

Bathara

Sapala

Gara-gara ana apa

©2017-Workshop Pengembangan UKB MKKS SMA Malang


Unit Kegiatan Belajar Muatan Lokal Bahasa Jawa, Pasangan KD 3.5/4.5

Aja padha karaya-raya

Lawa sanga pada mara

Cara

Yen para siswa sampun saget ngrampungake gladhen ing dhuwur bisa
diterusake ing gladhen 2.

GLADHEN 2

Sakwise para siswa nyinau aksara lan pasangan aksara jawa ing gladhen 1
sak iki coba gatekake materi ing ngisor iki!

Sandhangan fungsine kanggo ngowahi swara ing aksara baku


(dentawyanjana) lan aksara pasangane. Sahingga sawarane aksara jawa isa
malih miturut sandhangan sing rumaket ing aksara jawa.

SANDANGAN SWARA
i ¤i Wulu o [¤o Taling tarung
ě ¤e Pepet u Úu Suku
e ¤[ Taling

SANDHANGAN PANYIGEG LAN PANGKON


r ¤h Pangkon ¤\
r ¤/ ng Ú=
SANDHANGAN WYANJANA
Cakra ¤] Ra
Keret ¤} Re
Pengkal ¤- nya

Tuladha

Dadi siji : ffisiji Buku : buku

©2017-Workshop Pengembangan UKB MKKS SMA Malang


Unit Kegiatan Belajar Muatan Lokal Bahasa Jawa, Pasangan KD 3.5/4.5

Ketemu : ketemu Tukang : tuk=


Dhewe : [f[w Beras : bers\
Toko : [to[ko Krasa : k]s
Senar : sen/ Tuku Kretu : tukuk}tu
Uyah : auyh Wadya bala : wd-bl

PEPENGET
Aksara (nj) lan (nc) yen jejer ing sak jeroning tembung panulise sing bener kudu
nganggo aksara (nya) lan dipasangai karo pasangan (ca lan ja).

Tuladaha:

Pancing : pvCi= Banjir : bvJi/

Aksara jawa (ka, ta, la) pasangane yen oleh sandhangan suku panulisane bali kaya
asline.

Tuladha:

ÿÑ| ÿÒ| ÿÓ|


Panulise pasangan yen tumpuk telu aksara sing ngarep kudu dipangkon, amerga pasangan
ora oleh dipasangani maneh.
Tuladha : Ambles bles
am\b<s\b<s\

Yen wis mangerteni materi ing dhuwur para siswa bisa nerusake gladhen
ing ngisor iki.

Ayo gladhen!!
Sakwise mangerteni tuladha ing dhuwur, rampungna gladhen ing ngisor iki!
Ukara-ukara ing ngisor iki tlisen nganggo aksara jawa!
1. Sing grenang-greneng ana buri omah kuwi sapa?
2. Pak kyai maringi kultum.
3. Pak kasman ngisi amal jariyah.
4. Cengkir gadhing iku warnane kuning gumring.
5. Andhap asor wani ngalah luhur wekasane.
6. Tradisi kalebu ing wewengkon adat.
7. Murid-murid iki ana kagiyatan tengah semester ganep.
8. Rukun agawe santosa crah agawe bubrah.
9. Jarene ana kere dhuwe kebo bule gedhe-gedhe.
10. Tunggak jarak mrajak tunggak jati mati.

Tulisen menyang aksara latin!

©2017-Workshop Pengembangan UKB MKKS SMA Malang


Unit Kegiatan Belajar Muatan Lokal Bahasa Jawa, Pasangan KD 3.5/4.5

©2017-Workshop Pengembangan UKB MKKS SMA Malang


Unit Kegiatan Belajar Muatan Lokal Bahasa Jawa, Pasangan KD 3.5/4.5

Yen uwis ngerjakna gladhen ing dhuwur siswa bisa nerusake gladhen ing
ngisor iki.

©2017-Workshop Pengembangan UKB MKKS SMA Malang


Unit Kegiatan Belajar Muatan Lokal Bahasa Jawa, Pasangan KD 3.5/4.5

GLADHEN 3

Ayo…sekarang perhatikan lagi contoh berikut ini dengan baik !

Owahana nganggo tulisan latin!


kemB=kupdalumK[bh

aibudwuh,;[ssu[kHy=rwuh”

akufu[wkemB=k[mBojputih,ab=,lnJ[mBon\

akusen_jjnPs/kyt;ngsri,cenil\cucu/,legmr.

adikT|kubukugmB/cc[h;3;
Tulisen nganggo aksara jawa!
SUGIH TANPA BANDHA
Yen dideleng kasat mata pancen ora ana wong sugih nanging ora duwe
bandha. Nanging kanggone wong Jawa sing diarani wong sugih ora mesthi
bandhane akeh. Wong kang duwe ilmu kang mumpuni, kanca akeh, rasa
tentrem ayem lan rasa syukur uga diarani wong sugih. Sugih ing wawasan
wong Jawa ora mung ateges lahiriyah, nanging uga batiniyah.

Coba tulisen nganggo aksara latin!


a. ?[aojturu[so[rkki.
b.?linT=sumun/.
"c.?[ g]obkTaugulu=[komi=.
d.?s-ukurnM[nTn\.
e.?[w=ojwail=jwne.

c. Penutup

Piye sinaune nulis aksara jawa sak iki?


Setelah kalian belajar bertahap dan berlanjut melalui kegiatan belajar
menulis aksara jawa, berikut diberikan Tabel untuk mengukur diri kalian
terhadap materi yang sudah kalian pelajari.Jawablah sejujurnya terkait
dengan penguasaan materi pada UKB ini di Tabel berikut.

Tabel Refleksi Diri Pemahaman Materi


No Pertanyaan Ya Tidak
1. Apakah kalian telah memahmi aksara jawa?
2. Dapatkah kalian menuliskan dengan hafal aksara
jawa?
3. Dapatkah kalian menulis aksara jawa sesuai
dengan tata tulis yang tepat?
4. Dapatkah kalian menulis kalimat dengan
menggunakan aksara jawa?
5 Dapatkah kalian menulis paragraf dengan aksara

©2017-Workshop Pengembangan UKB MKKS SMA Malang


Unit Kegiatan Belajar Muatan Lokal Bahasa Jawa, Pasangan KD 3.5/4.5

jawa dan mengalihtuliskan paragraf baik ke


aksara jawa dan ke tulisan latin?

Jika menjawab “TIDAK” pada salah satu pertanyaan di atas, maka


pelajarilah kembali materi tersebut dalam Buku Teks Pelajaran (BTP) dan
pelajari ulang kegiatan belajar menulis aksara jawa yang sekiranya perlu
kalian ulang dengan bimbingan Guru atauteman sejawat. Jangan putus
asa untuk mengulang lagi!.Dan apabila kalian menjawab “YA” pada
semua pertanyaan, maka lanjutkan berikut.

Dimana posisimu?
Ukurlah diri kalian dalam menguasai materi menulis aksara jawa dalam
rentang 0 – 100, tuliskan ke dalam kotak yang tersedia.

Setelah kalian menuliskan penguasaanmu terhadap materi menulis


aksara jawalanjutkan kegiatan berikut untuk mengevaluasi penguasaan
kalian!.

DAFTAR PUSTAKA

Hidayah, Nurul. 2015. Sayaga Basa Jawa Kanggo SMA Kelas X. Jakarta. Penerbit
Erlangga.

Riyadi, imam. 2015. Suluh Basa Jawa Gagrak Anyar X. Jakarta: Penerbit Yudhistira.

Sukendro, Dhita Puspitasari dkk. 2014. Wiyata Basa X. Surabaya: Penerbit Duta.

http://jawa-smkn2klt.blogspot.co.id/2014/05/apa-itu-aksara-jawa-
aksara-jawa-yang.html

https://kawruhbasajawa2015.wordpress.com/2015/12/06/paragraf-nganggo-
aksara-jawa/

©2017-Workshop Pengembangan UKB MKKS SMA Malang

Anda mungkin juga menyukai