1. Identitas
a. Nama Mata Pelajaran : Muatan Lokal (Bahasa Jawa)
b. Semester : 1 (ganjil)
c. Kompetensi Dasar :
Melalui kegiatan tanya jawab peserta didik dapat menandai tata tulis dan
mengelompokkan tata tulis aksara Jawa/ carakan Madura sesuai dengan
fungsinya dengan tepat. Setelah itu, siswa dapat menulis kalimat,paragraf,
dan mengalihfungsikan paragraf dengan menggunakan aksara Jawa/ carakan
Madura sesuai dengan fungsinya secara benar dan tepat. Sehingga peserta
didik dapat menghayati dan mengamalkan ajaran agama yang dianutnya
melalui belajar menulis aksara Jawa, mengembangakan sikap jujur, peduli,
dan bertanggungjawab, serta dapat mengembangkan kemampuan berpikir
kritis, komunikasi, kolaborasi, kreativitas (4C).
h. Materi Pasinaon
Semak lan gatekna Buku Teks Pelajaran (BTP):
Hidayah, Nurul. 2015. Sayaga Basa Jawa Kanggo SMA Kelas X. Jakarta. Penerbit
Erlangga.
Riyadi, imam. 2015. Suluh Basa Jawa Gagrak Anyar X. Jakarta: Yudhistira.
Sukendro, Dhita Puspitasari dkk. 2014. Wiyata Basa X. Surabaya: Penerbit Duta.
2. Peta Konsep
Sandhangan Swara
Nulis Aksara Jawa
Sandhangan Panyigeg lan
pangkon
Sandhangan Wyanjana lan
Aksara Carakan (Nglegena) Panjingan
©2017-Workshop Pengembangan UKB MKKS SMA Malang
Pasangan Aksara Jawa Tanda Pawacan
3. Gladhen 1
a. Purwaka
Sak durunge bocah-bocah sinau aksara carakan (aksara nglegena) gatekna gambar ing
ngisor iki!
Sak wise para siswa nyemak gambar ing dhuwur coba ceritakna apa sing
dimagerteni ngenani gambar ing dhuwur!
TAMBAHAN KAWERUH!
Apa iku aksara Jawa? Aksara Jawa sing ana ing kene yaiku Hanacaraka
(utawa dikenal karo jeneng Carakan) aksara iku turunan saka aksara Brahmi
sing tau digawe nulis naskah-naskah basa Jawa, Makasar, Madura, Mlayu,
Sunda, Bali, lan Sasak. Bentuke Hanacaraka ing jaman sak iki wis baku kawit
jaman Kasultanan Mataran (abad ke-17) nanging bentuk cetake lagi metu
abad ke-19. Aksara iki wujud modifikasi tekan aksara Kawi lan wujud Abugida
(diarani uga alfasilabis, menika aksara segmental sing adedasar ing konsonan
karo notasi vokal sing diwajibake nanging sifate sekunder). Aksara iki bisa di
deleng tekan strukture sakben-sakben aksara paling ora makili rong aksara
ing aksara latin. Kanggo tuladha aksara Ha sing makili rong aksara yaiku H lan
A, lan wujud sak tembung sing utuh yen dibandingke karo tembung “hari”.
Yen mangkono, ana panyingkatan cacahe aksara sakben panulisan tembung
yen dibandingake karo panulisan aksara latin. Aksara Hanacaraka duwe 20
aksara baku, 20 aksara pasangan sing fungsine nutup unine swara, 7 aksara
Murda lanpasangane, 5 aksara vokal/swara, 5 aksara rekan lan pasangannya,
sawetara sandhangan kanggo ngatur unine swara, aksara khusus , tanda
wacan, lan tanda sing ngatur panulisan. Aksara dasar (aksara Nglegena)
aksara Nglegena yaiku aksara inti sing cacahe 20 aksara utawa biasa diarani
aksara Dentawiyanjana, yaiku: ha, na, ca, ra, ka, da, ta, sa, wa, la, pa, dha, ja,
ya, nya, ma, ga, ba, tha, nga.
b. Kegiatan Inti
1) Pituduh UKB
a) Wacanen lan mangertenana materi ing buku Riyadi, Imam.
Suluh Basa Jawa Gragrag Anyar X. 2015. Jawa Timur : Yudhistira.
hal 107 sd 122.
b) Sabanjure mangerteni isi materi ing wacan Suluh basa Jawa
kanthi cara individu, karo kanca sabangku, utawa kanca liyane
sakelas.
c) Garapen UKB ing buku tulis utawa langsung ana ing papan
wangsulan.
d) Siswa bisa sinau kanthi cara mangsuli saben gladhen,
saumpama siswa wis yakin lan bisa nggarap gladhen 1, 2, 3.
Banjur saben siswa nggarap tes formatif UKB.
2) Gladhen Sinau
Ayo…… Sinau nulis aksara jawa kanthi sabar lan petitis!!!
GLADHEN 1
Gatekna tulisan jawa ing ngisor iki lan mangertenana tuladha tulisan jawa
kanti patitis!
a H n N c C r R k K
Ha Na Ca Ra Ka
f F t T s S w W l L
Da Ta Sa Wa La
p P d D j J y Y v V
Pa Dha Ja Ya Nya
m M g G b B q Q z Z
Ma Ga Ba Tha Nga
knC : Kanca (tulisan sing bener) knc : Kanaca (tulisan sing salah)
Tuladha
Sapa : sp
Nawala : nwl
Jaga baya : jgby
Mara
Kaca
Sarana
Bathara
Sapala
Cara
Yen para siswa sampun saget ngrampungake gladhen ing dhuwur bisa
diterusake ing gladhen 2.
GLADHEN 2
Sakwise para siswa nyinau aksara lan pasangan aksara jawa ing gladhen 1
sak iki coba gatekake materi ing ngisor iki!
SANDANGAN SWARA
i ¤i Wulu o [¤o Taling tarung
ě ¤e Pepet u Úu Suku
e ¤[ Taling
Tuladha
PEPENGET
Aksara (nj) lan (nc) yen jejer ing sak jeroning tembung panulise sing bener kudu
nganggo aksara (nya) lan dipasangai karo pasangan (ca lan ja).
Tuladaha:
Aksara jawa (ka, ta, la) pasangane yen oleh sandhangan suku panulisane bali kaya
asline.
Tuladha:
Yen wis mangerteni materi ing dhuwur para siswa bisa nerusake gladhen
ing ngisor iki.
Ayo gladhen!!
Sakwise mangerteni tuladha ing dhuwur, rampungna gladhen ing ngisor iki!
Ukara-ukara ing ngisor iki tlisen nganggo aksara jawa!
1. Sing grenang-greneng ana buri omah kuwi sapa?
2. Pak kyai maringi kultum.
3. Pak kasman ngisi amal jariyah.
4. Cengkir gadhing iku warnane kuning gumring.
5. Andhap asor wani ngalah luhur wekasane.
6. Tradisi kalebu ing wewengkon adat.
7. Murid-murid iki ana kagiyatan tengah semester ganep.
8. Rukun agawe santosa crah agawe bubrah.
9. Jarene ana kere dhuwe kebo bule gedhe-gedhe.
10. Tunggak jarak mrajak tunggak jati mati.
Yen uwis ngerjakna gladhen ing dhuwur siswa bisa nerusake gladhen ing
ngisor iki.
GLADHEN 3
aibudwuh,;[ssu[kHy=rwuh”
akufu[wkemB=k[mBojputih,ab=,lnJ[mBon\
akusen_jjnPs/kyt;ngsri,cenil\cucu/,legmr.
adikT|kubukugmB/cc[h;3;
Tulisen nganggo aksara jawa!
SUGIH TANPA BANDHA
Yen dideleng kasat mata pancen ora ana wong sugih nanging ora duwe
bandha. Nanging kanggone wong Jawa sing diarani wong sugih ora mesthi
bandhane akeh. Wong kang duwe ilmu kang mumpuni, kanca akeh, rasa
tentrem ayem lan rasa syukur uga diarani wong sugih. Sugih ing wawasan
wong Jawa ora mung ateges lahiriyah, nanging uga batiniyah.
c. Penutup
Dimana posisimu?
Ukurlah diri kalian dalam menguasai materi menulis aksara jawa dalam
rentang 0 – 100, tuliskan ke dalam kotak yang tersedia.
DAFTAR PUSTAKA
Hidayah, Nurul. 2015. Sayaga Basa Jawa Kanggo SMA Kelas X. Jakarta. Penerbit
Erlangga.
Riyadi, imam. 2015. Suluh Basa Jawa Gagrak Anyar X. Jakarta: Penerbit Yudhistira.
Sukendro, Dhita Puspitasari dkk. 2014. Wiyata Basa X. Surabaya: Penerbit Duta.
http://jawa-smkn2klt.blogspot.co.id/2014/05/apa-itu-aksara-jawa-
aksara-jawa-yang.html
https://kawruhbasajawa2015.wordpress.com/2015/12/06/paragraf-nganggo-
aksara-jawa/