Anda di halaman 1dari 34

BARNAWI

u li
Dlancang Gladhen Nulis Aksara Jawi

Penyusun : Syahida Khurmen Nafisha, Filia Prima,M.Pd.Mira Azizah, M.Pd. Drs. Suyitno, M.Pd., Prasena Arisyanto, M.Pd.,Husni Wakhyudin, M.Pd.,
Penyusun
Syahida Khurmen Nafisha, Filia Prima A,S.Pd.,
M.Pd.Mira Azizah, S.Pd., M.Pd.Drs. Suyitno, M.Pd.,
Prasena Arisyanto, M.Pd.,Husni Wakhyudin, M.Pd.,

PROGRAM STUDI PENDIDIKAN GURU SEKOLAH DASAR


FAKULTAS ILMU PENDIDIKAN UNIVERSITAS
PGRI SEMARANG2022

i
PURWAKA

Puji syukur penyusun ngaturaken dhumateng


ngersanipun Gusti Ingkang Maha Agung, penyusun
saged ngrampungaken modul pesinaonan BARNAWI
(Bahan Ajar Nulis Aksara Jawi) kagem kelas V
Sekolah Dasar.
Modul menika dipunsusun adhedhasar
kurikulum 2013 ingkang dipuntrepaken kaliyan
kurikulum inti lan kurikulum dhasar muatan lokal basa
Jawa. Modul gadhah isi materi kaliyan latihan soal
kagem nglatih katrampilan peserta didik nyerat aksara
Jawa.
Penyusun ngaturaken matur nuwun dhumateng
pinten-pinten pihak ingkang sampun ngrencangi
proses pandamelan modul. Mugi-mugi modul menika
maringaken manfaat kagem kula lan panjenengan
sami, utaminipun para peserta didik.

Semarang, 6 Desember 2021

Penyusun

ii
PRATELAN ISI MODUL
HALAMAN PRANCIS...................................................... i
ATUR PENGIRING.......................................................... ii

PRATELAN ISI MODUL................................................... iii

PITUDUH KANGGO MIGUNAKAKE MODUL............... iv

KOMPETENSI................................................................. v
PAMBUKA....................................................................... vi
PETA MATERI ..................................................................... vii
BAB I AKSARA JAWA LAN PASANGAN
A. Aksara Jawa lan Pasangan..................................... 1

B. Sandhangan Swara ..............................................3

C. Sandhangan Panyegig Wanda ............................... 4

D. Tanda Wacan.......................................................5

F. Rangkuman ......................................................... 6
E. Gladhen ............................................................... 7

F. Tes Formatif ...................................................... 16

F. Kunci Jawaban Gladhen ...................................... 17

G. Kunci Jawaban Tes Formatif...................................18

GLOSARIUM ....................................................................19

SUMBER WACAN ............................................................ 20

SERTIFIKAT ........................................................................ 21

iii
PITUDUH KANGGO MIGUNAKAKE MODUL

Peserta Didik
Kanggo ngolehake kasil sinau maksimal, langkah–langkah iki kudu ditindakake kanthi
runtut kanggo nyinaoni modul iki.

1. Wacanen lan mangerteni kanthi seksama uraian materi kang ana ing saben
kagiyatan pasinaon
2. Kerjakake kabeh soal latian kanggo mangerteni pangerten lan pangwasanan ing
uraian materi
3. Menawa hasil pasinanonan durung tekan KKM, ojo mlumpat ing materi sak teruse
nanging baleni meneh materi utawa pasinaonan sakdurunge.
4. Menawa durung ngerteni materi kang disampekake takonana marang Guru.
5. Ati-ati wektu migunakake modul jalaran ana jilid spiral wesi.

Guru
Ing saben kegiatan pasinaonan, peran Guru yaiku :

1. Maringi pituduh perencanaan proses pasinaon


2. Maringi bimbingan ngerjakaken soal latihan
3. Nerangake konsep lan materi
4. Njawab pitakon peserta didik ngenani proses sinau
5. Nggawe kagiyatan sinau klompok menawa dibutuhake

iv
KOMPETENSI
Modul menika dipundamel adhedhasar Kompetensi Inti lan Kompetensi
Dasar, Kurikulum 2013 muatan lokal bahasa Jawa semester genap kagem kelas 5
sekolah dasar menika.

KOMPETENSI INTI KOMPETENSI DASAR

3 Memahami pengetahuan faktual 3.4 Memahami pasangan huruf Jawa


dan konseptual dengan cara (20 pasangan)
mengamati dan mencoba
[mendengar, melihat, membaca]
serta menanya berdasarkan rasa
ingin tahu secara kritis tentang
dirinya, makhluk ciptaan Tuhan dan
kegiatannya, dan benda - benda
yang dijumpainya di rumah, sekolah
dan tempat bermain.

4 Menyajikan pengetahuan faktual 4.4 Membaca dan menulis kalimat


dan konseptual dalam bahasa yang huruf Jawa menggunakan
jelas, logis dan sistematis, dalam pasangan huruf Jawa (20
karya yang estetis dalam gerakan pasangan)
yang mencerminkan anak sehat, dan
dalam tindakan yang mencerminkan
perilaku anak beriman dan
berakhlak mulia

v
PAMBUKA
Basa daerah inggih punika salah setunggal potensi lan keunikan ingkang
dipundadosaken muatan lokal. Basa Jawa wonten sadinten-dintenipun dipunagem
kangge komunikasi. Basa Jawa inggih punika muatan lokal ingkang wonten jenjang
sekolah dhasar ngantos sekolah menengah inggil. Pasinaon basa Jawa nggadhahi tigang
fungsi pokok, inggih punika fungsi pirantos komunikasi, edukatif, lan kultural midherek
Wibawa (2007; 11).

Aksara Jawa inggih punika salah setunggal materi pasinaon ingkang wigatos lebet
muatan lokal basa Jawa. Aksara Jawa inggih punika salah setunggal simbol jatos dhiri lan
identitas. Kangge njagi kesugihan lan tilaran budaya puniki, kedah wonten usaha kangge
nglestantunipun, mila aksara Jawa terus ketingal eksistensinipun.

Salah setunggal usaha nglestantunaken aksara Jawa inggih punika, pendidikan.


Peserta didik keparing mangertosi lan sinau nyerat aksara Jawa. Wondene salah
setunggal kompetensi dhasar inggih punika katrampilan nyerat aksara Jawa. Kaliyan
wontenipun modul puniki dipunajeng-ajeng saged menarik minat sinau peserta didik lan
mbiyantu pasinaon nyerat aksara Jawa.

Tujuan Pasinaonan
Sawise sinau migunakake modul iki peserta didik bisa :
1. Mangerteni pasangan aksara Jawa saka ha tekan nga kanthi bener
2. Nulis tembung aksara jawa kang ana pasangan ha tekan nga kanthi bener
3. Nulis ukara prasaja aksara jawa kang ana pasangan ha tekan nga kanthi bener

vi
PETA MATERI

1.
Aksara Jawa
lan 2.
Pasangane Sandhangan
Swara

MATERI
PASINAONAN

4.
Tandha 3.
Wacan Sandhangan
Panyigeg
Wanda

vii
BAB I
AKASARA JAWA LAN PASANGANE

Nggateke

Coba gatekna kanti seksama gambar ing ngisor iki !

HA NA CA RA KA

DA TA SA WA LA

PA DHA JA YA NYA

MA GA BA THA NGA

Nggateke

Ayo maca lan gatekna andharan ing ngisor iki !

Gambar ing dhuwur yaiku aksara Jawa lan pasangane. Cacahe 20 lan saben aksara
nduweni pasangan. Aksara Jawa tanpa sandhangan ( nglegena ) wis bisa muni swara a

Cathethan :

1
Panulisan Pasangan Aksara Jawa

Nggatekake

Ayo gatekna gambar ing ngisor iki !

HA NA CA RA KA

DA TA SA WA LA

PA DHA JA YA NYA

MA GA BA THA NGA

Nggatekake

Ayo maca lan gatekna andharan ing ngisor iki !

Pasangan nduweni fungsi nggandengake wanda katutup konsonan karo wanda sabanjure.
Aksara pasangan bisa ditulis ing mburi lan ing ngisor konsonan akhir wanda.

Cathethan :

2
SANDHANGAN SWARA

Nggatekake
Ayo maca lan gatekna andharan ing ngisor iki !

Sandhangan swara kanggo nulis saliyane swara a. Cacahe ana lima yaiku kanggo nulis
swara i, u, e, e, lan o. swara /e/ ana werna loro kang pancen ana ing basa jawa, bedane yaiku cara
unine.

Taling Wulu
tarung

Pepet

Suku Taling

Nulise ing nduwure


Wulu aksara sing diparingi
sandhangan swara, unine
i

Panulisane ana ing


Pepet duwur aksara, ukurane
lewih gede soko wulu,
unine e ( ə / ĕ )

Nulise digandeng ning


Suku ngisore aksara sing
diparingi sandhangan
swara, unine u

Nulise ing sangarepe


Taling aksara sing diparingi
sandhangan swara,
unine e (è / é)

Nulise ing ngarep lan


Taling Tarung mburine aksara sing
diparingi sandhangan
swara, unine o.

Cathethan :

3
SANDHANGAN PANYIGEG WANDA

Nggatekake
Ayo maca lan gatekna andharan ing ngisor iki !

Sandhangan panyigeg wanda yaiku sandhangan kang digunakake kanggo ngganteni aksara
sigeg (huruf mati). Aksara sigeg kang diganteni nganggo sandangan iki ana papat yaiku : h, r, lan
ng. Sandhangan panyegig wanda ana papat macem sing diarani wignyan (h), layar (r), cecak (ng),
lan pangkon.

Cecak ( ng )
Layar ( r )

Pangkon

Wignyan ( h )

Kanggo sigeg / paten


Wignyan
aksara h, panulisane ing
samburine aksara

Layar Kanggo sigeg / paten


aksara r, panulisane ing
sanduwure aksara

Kanggo sigeg / paten ng,


Cecak
panulisane ana ing
nduwure aksara

Seliyane sigeg h, r, lan ng,


Pangkon menawa dadi sigeg (huruf
mati) ing pungkasan,
aksarane dipangku

Cathethan :

4
TANDHA WACAN
Nggatekake
Ayo maca lan gatekna andharan ing ngisor iki !

Pada yaiku tandha wacan kang ana ing tulisan aksara Jawa. Tandha wacan iku bisa arupa
tandha wiwitaning ukara, mandheg sawetara, pungkasaning ukara, lan liyane. Ing babagan iki
bakal dijelaske tanda wacan kaya ing ngisor iki.

Pada Lungsi
Pada Lingsa

Pada Lingsa
Pada Adeg-adeg

Ditulis ing ngarepe ukara ing


Pada Adeg-adeg
saben awal alinea utawa
kanggo miwiti ukara paragraf.

Gunane kanggo mandheg


Pada Lingsa ( Koma ) sedhela.

Kanggo mungkasi ukara.


Pada Lungsi (Titik)

Cathethan :

5
Rangkuman
Jumlah aksara Jawa yaiku ana 20, 4 gatra. Aksara Jawa iso
uga kasebut carakan, yen ing latin berarti huruf, abjad,
utawa alphabet. Saben aksara ndueni pasangan. Pasangan
ndueni fungsi nggandengake wanda katutup konsonan karo
wanda sabanjure.

Sandhangan Swara Gunane


Gunane sandhangan swara yaiku
Sandhangan Swara ono lima
kanggo menehi swara aksara Jawa,
yaiku wulu, pepet, suku, taling,
kayadene wulu = i, pepet = e, suku
lan taling tarung
= u, taling = e, lan taling tarung = o

Sandhangan Panyigeg Wanda

Sandhangan Panyigeg Wanda


yaiku sandhangan kanggo
mandhegke wanda. Jumlahe ono 4
yaiku wignyan, layar, cecak, lan
pangkon.

Tandha Wacan

Pada adeg-adeg yaiku kanggo


ngawali kalimat, pada lingsa yaiku
koma, lan pada lungsi iku titik.

Cathethan :

6
Referensi
Ing ngisor iki rekomendasi vidhio kang bisa ditonton kanggo nyinaoni materi

Sandhangan Swara Sandhangan Panyegig Wanda Tandha Wacan


DorufaVSArt DorufaVSArt Apriliana Fitri Anggraini
Sandhangan Swara Aksara Jawa Sandhangan Panyigeging Wanda Tandha Pawacan ing Aksara
| Menulis Sandangan Bunyi (Sandangan Penanda Konsonan Jawa
Vokal Penutup Suku Kata)
Bu And' Channel Bu And' Channel
Sandhangan Swara - Sinau nulis Sandhangan Panyigeg Wanda - Sinau
aksara Jawa - Bagean kaloro Nulis Aksara Jawa - Bagean katelu

Gladhen
Kagiyatan Sinau
Pituduh kagiyatan
Gunting gambar aksara pasangan ing lembar akhir modul, banjur pasangke lan tempelke ing
aksara jawa kang bener !
Nyuwun rewangan wong tuwa kanggo gunting gambar !

7
Gladhen
Ayo tempelake aksara pasangan ing aksara jawa kang jumbuh ing ngisor iki!

8
Gladhen
Kagiyatan Sinau
Pituduh kagiyatan
Gunting gambar aksara, pasangan, lan sandhangan ing lembar akhir modul
Nyuwun rewangan wong tuwa kanggo gunting gambar !
Susun tembung migunakake aksara jawa, pasangan, lan sandhangan kang wis disedyakake
Menawa aksara, pasangan, lan sandhangan kang diprelokake ora ana , kowe kabeh bisa nulis
aksara, pasangan, lan sandhangan karo kreativitas dhewe-dhewe

Tuladha : Sambel

Temokake minimal 5 tembung banjur susun karo gambar kang disedyakake

9
10
Nggatekake

Ayo gatekna tuladha penggunaan pasangan aksara Jawa ing ngisor iki, uga wacanen
kanthi bener

laksamana swara

la ka sa ma na sa wa ra

Supados "ka" dadi "k" mula Supados "sa" dadi "s" mula
aksara sa ( ) kudu diganti aksara wa ( ) kudu diganti
migunakaken aksara pasangan migunakaken aksara pasangan
(... ) (... )

Gladhen

Ayo coba tulisen wanda ing ngisor iki, minurut tuladha sing ana ing dhuwur mau

Wanda Aksara Timba

Supados "......" dadi " ...... " mula Supados "......" dadi " ...... " mula Supados "......" dadi " ......." mula
aksara ...... ( ) kudu diganti aksara ...... ( ) kudu diganti aksara ...... ( ) kudu diganti
migunakaken aksara pasangan migunakaken aksara pasangan migunakaken aksara pasangan
( ....... ) ( ....... ) ( ....... )

11
Nandur Anduk Kanca

Supados "......" dadi "....... " mula Supados "......" dadi "....... " mula Supados "......" dadi " ......." mula
aksara ...... ( ) kudu diganti aksara ...... ( ) kudu diganti aksara ...... ( ) kudu diganti
migunakaken aksara pasangan migunakaken aksara pasangan migunakaken aksara pasangan
( ....... ) ( ....... ) ( ....... )

Gladhen

Ayo, coba jodohke gambar karo tulisan aksara jawa kanthi bener

jumlah bener
skor = x 100
jumlah soal

Gladhen
Kagiyatan ning omah
Pituduh kagiyatan
Ayo amati barang-barang kang ana ing
sekitarmu, banjur tulisa migunakake
aksara Jawa ing ngisor iki

12
Gladhen
Ayo coba nulis aksara Jawa jenenge woh-wohan seng ana ing ngisor iki

kates =.................................
alpokat=............................

blimbing=.......................

jambu=..............................

jumlah bener
rambutan=.................................. skor = x 100
jumlah soal

Gladhen
Ayo tulisen ukara-ukara iki nganggo aksara Jawa kang bener!
1. Pak Subur kerjane dadi dokter hewan.

Wangsulan :...............................................................................................................................

2. Bapak lan Pakde nandur wit duren.

Wangsulan :...............................................................................................................................

3. Simbah ngunjuk jamu beras kencur.

Wangsulan :...............................................................................................................................

4. Sarapan dina iki sega goreng.

Wangsulan :...............................................................................................................................

5. Aku menyang sekolah karo kancaku.

Wangsulan :...............................................................................................................................

skor = jumlah bener x 100


jumlah soal

13
Gladhen

Ayo tulisen teks ing ngior iki nganggo aksara Jawa kang bener!

Aku saiki kelas lima. Aku bisa nulis aksara Jawa. Aksara Jawa cacahe ana rongpuluh. Saben
aksara nduweni pasangan. Saben dina Kamis aku sinau lan latihan nulis aksara Jawa.

Wangsulan :

jumlah bener
skor = x 100
jumlah soal

Gladhen
Ayo wacanen teks aksara Jawa ing ngisor iki nganti cetho

14
Gladhen

Wangsulaken soal-soal ing ngisor iki, berdasarkan bacaan di atas


1. Apa irah-irahan wacanan neng nduwur?
Wangsulan :....................................................................................................................................
2. Lumpia iso di goreng lan ........?
Wangsulan :....................................................................................................................................
3. Keprimen bentuke kulit Lumpia?
Wangsulan :....................................................................................................................................
4. Apa isine Lumpia?
Wangsulan :....................................................................................................................................
5. Lumpia kulina dipangan bareng?
Wangsulan :....................................................................................................................................

jumlah bener
skor = x 100
jumlah soal

15
TES FORMATIF
Ukara - ukara ing ngisor iki tulisen nganggo aksara Jawa kanthi bener!

1. Anak bebek diarani meri.


2. Pak guru lagi mucal.
3. Swara Ayam kukuruyuk.
4. Saben esuk bapak ngunjuk kopi.
5. Suci mangan penyetan Lele.
6. Adine Wulan kembar lanang wadon.
7. Saben dina minggu aku menyang kutha.
8. Bulik seneng nandur kembang.
9. Aku mancing iwak ing pinggir kali.
10. Ibu lagi njahit sarungku.

Wangsulan :

jumlah bener
skor = x 100
jumlah soal

16
KUNCI JAWABAN

Gladhen 1

1. kates

2. jambu
Gladhen 2

1
3. rambutan

2
4. alpokat

3
5. blimbing

Gladhen 4
1. Lumpia 5
2. Dikukus / Kukus
3. Lembaran tipis
4. Bung, sayuran seger, daging,
endhog, lan liane.
5. Lombok lan acar.

Gladhen 3

17
KUNCI JAWABAN TES FORMATIF

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

18
GLOSARIUM

Aksara = Huruf
Sandhangan = Penanda bunyi pada suatu aksara Jawa
Wanda = Suku kata
Swara = Suara
Tembung = Kata
Ukara = Kalimat
Gatra = Bait
Tandha = Tanda
Wacan = Bacaan
Andharan = Penjelasan

19
SUMBER WACAN
Daryanto. 1999. Kawruh Basa Jawa Pepak. Surabaya : APOLLO
Darusuprapta, dkk. 2003. Pedoman Penulisan Aksara Jawa. Yogyakarta : Yayasan Pustaka
Nusatama.

20
Kanggo halaman 7
Kanggo halaman 9
BARNAWI
uli
Pasinaonan lan Gladhen Kanggo Kelas 5 SD

Modul menika dipunsusun adhedhasar Kurikulum 2013


bab muatan lokal basa Jawa. Migunakaken Kompetensi Dhasar
4 . 3 lan 4 . 4 ingkang gadhah isi maos lan nyerat aksara Jawa
kaliyan pasanganipun. Modul nyedhiyakaken materi lan latihan
ingkang nyengkuyung kompetensi ingkang badhe dipun- gayuh,
saha dipunwontenaken aktivitas sinau sanesipun.

Anda mungkin juga menyukai