1. ILAH JAMILAH
2. AMELIA
3. NURUL NUR AROFAH
4. NUR AMELIA
5. SYEHAN
6. DINA
Kelas X AP-8
1
PANGJAJAP
Puji sareng syukur mangga urang sanggakeun ka hadirat Alloh SWT lantaran barkat rahmat-
Na simkuring saparakanca tiasa ngabereskeun ieu karya ilmiah kanggo nuntaskeun pancen ti
Bapa/Ibu Guru anu judulna “ DONGENG”.
Sholawat sareng salam mugi-mugi salamina kacurah limpahkeun ka jungjunan alam nyatana
Nabi Muhammad SAW, teu hilap ka kulawargina sareng ka shahabatna sareng mudah-
mudahan dugi ka urang sadayana.
Medalna ieu makalah dipiharep tiasa ngadeudeul lumangsungna proses di ajar Basa
Sunda hususna di SMK Patriot. Eusi ieu makalah museur kana tujuan supaya mikaweruh
dongeng sunda di tatar sunda anu mangrupakeun kabudayaan luhung urang sunda.
Pangajaran Basa Sunda dumasar kurikulum nu ayeuna langkung nyoko kana aktivitas
murid. Murid dipiharep mampuh jeung nganyahokeun sarta satuluyna bisa ngadongengkeun
dongeng sunda.
Pamungkas, mugia ieu makalah aya mangpaatna kanggo urang husus kanggo sim
kuring saparakanca
umumna kanggo sadayana anu maca ieu makalah. Oge tangtos wae dina ieu makalah masih
seueur keneh kakiranganana, kuayana kitu mugi ulah kirang-kirang ngahapunten.
Kelompok
2
DAFTAR EUSI
PANGJAJAP ………………………………………………………………… i
DAFTAR EUSI ……………………………………………………………… ii
BAB I BUBUKA………………………………………………………… 1
A. Kasang Tukang…………………………………………………… 1
B. Rumusan Masalah………………………………………………... 1
C. Tujuan…………………………………………………………….. 1
BAB II PEDARAN……………………………………………………….. 2
A. Sajarah Kamekaran jeung Sumebarna Dongéng…………………. 2
B. Wangenan Dongéng……………………………………………… 2
C. Unsur-unsur Dongéng……………………………………………. 2
D. Ciri-ciri Dongéng………………………………………………… 3
E. Pungsi Dongéng…………………………………………………. 3
F. Papasingan Dongéng…………………………………………….. 4
G. Tekhnik-tekhnik Ngadongéng…………………………………… 6
H. Conto Dongeng………………………………………………….. 7
BAB III PANUTUP……………………………………………………….. 9
A. Kacindekan………………………………………………………. 9
B. Saran ……………………………………………………………. 9
Daftar Pustaka……………………………………………………………….. 10
BAB I
BUBUKA
A. Kasang Tukang
Sastra Sunda mangrupa salah sahiji kakayaan budaya Sunda. Sastra sunda teh kacida pisan
lobana, diantarana nyaeta dongeng. Dongeng nyaeta carita anu teu asup akal jeung teu bener-
bener kajadian, biasana osok nyaritakeun kajadian - kajadian zaman baheula. Tapi mun
ningali kaayaaan zaman ayeuna mah barudak teh, khususna anu cicing di Tatar Sunda loba
3
anu teu wanoh- wanoh acan kana dongeng. Kukituna urang salaku kaom muda anu gelar
jeung cicing di Tatar Sunda boga kawajiban ngawanohkeun tur ngajak barudak sangkan resep
kana Sastra Sunda utamana kana dongeng.
Dongeng teh loba pisan rupana diantarana aya fabel, parable, legenda, mite, sage, pamuk
jeung dongeng pieunteungeun.
B. Rumusan Masalah
Dina makalah ieu, bade dipedarkeun ngeunaan :
a. Kumaha sajarah jeung kamekaran dongeng ?
b. Naon anu dimaksud dongeng ?
c. Naon wae unsur-unsur dongeng ?
d. Naon wae ciri-ciri dongeng ?
e. Naon fungsi dongeng ?
f. Naon wae papasingan dongeng ?
C. Tujuan
Tujuan anu dipikaharep bisa dihontal umumna nyaeta pikeun bisa ngeuyeuban pamikiran,
pangaweruh kanu maca, utamana kanu teu wanoh kana karya sastra sunda (dongeng). Aya
oge tujuan hususna nyaeta :
a. Mikawanoh tur maham kana sajarah jeung kamekaran dongeng
b. Mikawanoh tur maham kana wangenan dongeng
c. Mikawanoh tur maham kana unsur-unsur dongeng
d. Mikawanoh tur maham kana ciri-ciri dongeng
e. Mikawanoh tur maham kana fungsi dongeng
f. Mikawanoh tur maham kana conto dongeng
BAB II
PEDARAN
Gelarna satra lisan di tatar Sunda kira-kira dina zaman buhun anu dicirian ku ayana
pangaruh Hindu. Dina ieu zaman, sastra anu aya, teu kapanggih ngaran pangarangna
(anonim). Teu kawas pantun, carita-carita mithologia, pabél-pabél, jangjawokan,
asihan, jampé-jampé, kawih, jeung saterusna. Tétéla pisan satra lisan leuwih ti heula ayana
4
tibatan sastra tulis. Sastra tulis aya sanggeus urang Sunda wawuh kana tradisi tulis. Ku
sabab téknologi ayeuna beuki maju, loba dongéng anu dimuat dina majalah jeung surat
kabar.
B. Wangenan Dongéng
Dongéng nyaéta carita anu teu asup akal jeung teu kajadian. Dongéng biasana
sok nyaritakeun kajadian - kajadian jaman baheula.
Numutkeun kamus, dongéng téh babad meunang ngaréka, babad karangan anu henteu
kajadian saenyana. Dongéng mangrupa carita rékaan anu méré kesan pamohalan tur
ukuranana parondok (Budi Rahayu Tamsah). Dongéng téh mimiti gelarna mangrupa wangun
lisan, nu nyebar ti hiji jalma ka jalma lianna, tur teu kapanggih saha nu ngarangna atawa
anonim. Lantaran nyebar dina wangun lisan, téks dongéng babari robah atawa leungit.
Dongéng mangrupa salah sahiji golongan carita dina wangun prosa. Nilik kana
wandana jeung patempatana, dongéng biasana sok ngambarkeun kaayaan baheula. Tokoh-
tokoh dina dongéng henteu manusa wungkul, tapi ogé sasatoan, buta, atawa mahluk
séjénna. Bisa oge nyaritakeun tempat.
C. Unsur-unsur Dongéng
1. Téma, nyaéta ide, maksud atawa tujuan anu hayang dihontal ku pangarang dina hiji
carita dongéng, anu baris kapanggih ku pamaca atawa pangreungeu sabada maca
atawa ngadéngékeun dongéng.
2. Galur (plot) osok disebut ogé jalan carita atawa runtuyan carita, kajadian anu
sambung-sinambung pikeun ngawangun jadi hiji lanjeureun carita. Galur dihartikeun
runtuyan jeung patalina kajadian anu dicaritakeun ku pangarang ti mimti nepi ka
pungkasan jalan carita. Galur bisa dibagi jadi tilu rupa nya éta galur merélé, galur
mabok tengah, jeung galur campuran.
3. Tokoh carita atawa palaku nyaéta jalma atawa pihak anu ngalalakon dina hiji carita.
4. Latar (setting), nyaéta waktu jeung tempat kajadian hiji carita dongéng.
5. Amanat, nyaéta pesen pangarang nu hayang ditepikeun ka pamaca. Umumna amanat
dina dongéng mah tara nembrak, tapi karasa sanggeus réngsé maca atawa
ngadéngékeun hiji carita nu sagemblengna.
5
D. Ciri-ciri Dongéng
1. Caritana pondok, lanjeuran carita dina dongéng biasana basajan jeung pondok. Ari nu
jadi alesanana nyaéta carita dongéng osok didongéngkeun ka barudak, nu tangtuna
waé kamampuh nangkep basa jeung caritana kawatesanan.
2. Aya bagian anu pamohalan.
3. Asup kana wangun lancaran jeung ugeran.
4. Anonim atawa teu kapaluruh saha nu ngarangna.
5. Mibanda fungsi jeung kagungan salaku alat pikeun atikan, hiburan, protés sosial,
atawa kahayang nu di sidem. Sanajan dongéng ditepikeuna sacara malibir tapi miboga
atikan anu utama ngeunaan kaluhungan budi jeung pieunteungeun.
6. Sipatna pralogis, nya éta mibanda logika anu béda jeung logika umum.
7. Sipatna tradisional, nya éta sumebarna turun-tumurun.
8. Pola ngadongéng sok angger.
E. Pungsi Dongéng
Kalungguhan dongéng kacida pentingna pikeun masarakat anu masih kénéh nyekel pageuh
tradisi. Dongéng henteu bisa di pisahkeun tina upacara ritual manusa nurutkeun kapercayaan.
Pungsi dongéng ti jaman ka jaman robah. Dina jaman masarakat buhun, dongéng téh henteu
bisa dipisahkeun tina asal-usul upacara-upacara ritual manusa nu nurutkeun kana
kapercayaan. Dongéng sok dihartikeun alat pikeun ngabobodo budak céngéng. Tapi mun
seug dipaluruh leuwih jero, kalungguhan dongéng téh lain wates keur ngabobodo budak
céngéng hungkul, tapi ngabogaan tujuan séjén lamun nu ditétélakeun ieu di handap:
6
Dumasar kana hasil panalungtikan anu dilakukeun ku Bambang Sudarmoyo dina taun 1975,
yén dongéng mampuh ngaronjatkeun Intelegence Question (I.Q) budak. Budak kakeunaan
ku Virus Ach (need for Achievement) nyaéta virus nu ngamotipasi budak sangkan miboga
cara mikir jeung paripolah anu leuwih épisién pikeun ngahontal hasil nu leuwih alus ti
saméméhna tur salawasna bisa ngahontal préstasi kalayan optimal. Panalungtikan séjén nu
ngébréhkeun yén dongéng bisa méré kani'matan, kasugemaan batin jeung ngaronjatkeun
kacerdasan pikeun nu macana. Éta hal dibuktikeun ku panalungtikan di Amérika, anu
nétélakeun yén barudak turunan Asia di Amérika leuwih cerdas tibatan barudak turunan
urang Amérika, sabab warga Asia nu cicing di Amérika teu ninggalkeun tradisi karuhunna,
utamana macakeun dongéng-dongéng ngeunaan karuhun ka budakna.
F. Papasingan Dongéng
1. Dongéng Sasatoan (Fabél)
Dongéng Fabél nyaéta dongéng atawa carita rékaan anu eusina ngajarkeun moral atawa
atikan budi, ku kituna carita téh ngagambarkeun pasipatan, waték, jeung budi manusa, tapi
diperankeun ku sato. Ilaharna dongéng sato (Fabél) nyaritakeun sasatoan anu paripolahna
kawas manusa, upama baé bisaeun nyarita ogé ngagunakeun akal jeung
pikiran. Dongéng sato biasana watek palakuna geus dipola. Contona carita Sakadang
Kuya jeung Sakadang Monyet.
Dongeng Sakadang Kuya jeung Sakadang Monyet téh mangrupa dongéng sasatoan asli ti
Sunda. Bénteun jeung dongéng anu palakuna sato séjén. Contona dongéng Sakadang
Peucang, hirupna dina sastra téh mangrupa pangaruh ti sastra Jawa.
8
4. Legenda tempat atawa legenda wewengkon nya éta carita anu aya patalina jeung hiji
tempat, ngaran wewengkon sarta wangun topografi, upamana ayana gunung, pasir-
pasir, jurang, jsb. Contona nyaeta saperti Sasakala Situ Bagendit, Sasakala Situ
Patenggang, Sasakala Maribaya.
G. Tekhnik-tekhnik Ngadongéng
9
Konon menurut cerita rakyat parahyangan gunung itu memang merupakan perahu yang
terbalik. Berikut ini ceritanya.
Beribu-ribu tahun yang lalu, tanah Parahyangan dipimpin oleh seorang raja dan seorang ratu
yang hanya mempunyai seorang putri. Putri itu bernama Dayang Sumbi. Dia sangat cantik
dan cerdas, sayangnya dia sangat manja. Pada suatu hari saat sedang menenun di beranda
istana, Dayang Sumbi merasa lemas dan pusing. Dia menjatuhkan pintalan benangnya ke
lantai berkali-kali. Saat pintalannya jatuh untuk kesekian kalinya Dayang Sumbi menjadi
marah lalu bersumpah, dia akan menikahi siapapun yang mau mengambilkan pintalannya itu.
Tepat setelah kata-kata sumpah itu diucapkan, datang seekor anjing sakti yang bernama
Tumang dan menyerahkan pintalan itu ke tangan Dayang Sumbi. Maka mau tak mau, sesuai
dengan sumpahnya, Dayang Sumbi harus menikahi Anjing tersebut.
Dayang Sumbi dan Tumang hidup berbahagia hingga mereka dikaruniai seorang anak yang
berupa anak manusia tapi memiliki kekuatan sakti seperti ayahnya. Anak ini diberi nama
Sangkuriang. Dalam masa pertumbuhannya, Sangkuring se lalu ditemani bermain oleh seekor
anjing yang bernama Tumang yang dia ketahui hanya sebagai anjing yang setia, bukan
sebagai ayahnya. Sangkuriang tumbuh menjadi seorang pemuda yang tampan dan gagah
perkasa.
Pada suatu hari Dayang Sumbi menyuruh anaknya pergi bersama anjingnya untuk berburu
rusa untuk keperluan suatu pesta. Setelah beberapa lama mencari tanpa hasil, Sangkuriang
merasa putus asa, tapi dia tidak ingin mengecewakan ibunya. Maka dengan sangat terpaksa
dia mengambil sebatang panah dan mengarahkannya pada Tumang. Setibanya di rumah dia
menyerahkan daging Tumang pada ibunya. dayanng Sumbi yang mengira daging itu adalah
daging rusa, merasa gembira atas keberhasilan anaknya.
Segera setelah pesta usai Dayang Sumbi teringat pada Tumang dan bertanya pada pada
anaknya dimana Tumang berada. Pada mulanya Sangkuriang merasa takut, tapa akhirnya dia
mengatakan apa yang telah terjadi pada ibunya. Dayang Sumbi menjadi sangat murka, dalam
kemarahannya dia memukul Sangkuriang hingga pingsan tepat di keningnya. Atas
perbuatannya itu Dayang Sumbi diusir keluar dari kerajaan oleh ayahnya. Untungnya
Sangkuriang sadar kembali tapi pukulan ibunya meninggalkan bekas luka yang sangat lebar
di keningnya.Setelah dewasa, Sangkuriang pun pergi mengembara untuk mengetahui keadaan
dunia luar.
Beberapa tahun kemudian, Sangkuriang bertemu dengan seorang wanita yang sangat cantik.
Segera saja dia jatuh cinta pada wanita tersebut. Wanita itu adalah ibunya sendiri, tapi mereka
tidak saling mengenali satu sama lainnya. Sangkuriang melamarnya, Dayang Sumbi pun
10
menerima dengan senang hati. Sehari sebelum hari pernikahan, saat sedang mengelus rambut
tunangannya, Dayang Sumbi melihat bekas luka yang lebar di dahi Sangkuriang, akhirnya dia
menyadari bahwa dia hampir menikahi putranya sendiri. Mengetahui hal tersebut Dayang
Sumbi berusaha menggagalkan pernikahannya. Setelah berpikir keras dia akhirnya
memutuskan untuk mengajukan syarat perkawinan yang tak mungkin dikabulkan oleh
Sangkuriang. Syaratnya adalah: Sangkuriang harus membuat sebuah bendungan yang bisa
menutupi seluruh bukit lalu membuat sebuah perahu untuk menyusuri bendungan tersebut.
Semua itu harus sudah selesai sebelum fajar menyingsing.
Sangkuriang mulai bekerja. Cintanya yang begitu besar pada Sangkuriang memberinya suatu
kekuatan aneh. Tak lupa dia juga menggunakan kekuatan yang dia dapat dari ayahnya untuk
memanggil jin-jin dan membantunya. Dengan lumpur dan tanah mereka membendung air
dari sungai dan mata air. Beberapa saat sebelum fajar, Sangkuriang menebang sebatang
pohon besar untuk membuat sebuah perahu. Ketika Dayang Sumbi melihat bahwa
Sangkuriang hampir menyelesaikan pekerjaannya, dia berdoa pada dewa-dewa untuk
merintangi pekerjaan anaknya dan mempercepat datangnya pagi.
Ayam jantan berkokok, matahari terbit lebih cepat dari biasanya dan Sangkuriang menyadari
bahwa dia telah ditipu. Dengan sangat marah dia mengutuk Dayang Sumbi dan menendang
perahu buatannya yang hampir jadi ke tengah hutan. Perahu itu berada disana dalam keadaan
terbalik, dan membentuk Gunung Tangkuban Perahu(perahu yang menelungkub). Tidak jauh
dari tempat itu terdapat tunggul pohon sisa dari tebangan Sangkuriang, sekarang kita
mengenalnya sebagai Bukit Tunggul. Bendungan yang dibuat Sangkuriang menyebabkan
seluruh bukit dipenuhi air dan membentuk sebuah danau dimana Sangkuriang dan Dayang
Sumbi menenggelamkan diri dan tidak terdengar lagi kabarnya hingga kini.
BAB III
PANUTUP
A. Kacindekan
Dongéng nyaéta carita anu teu asup akal jeung teu kajadian, biasana osok nyaritakeun
kajadian - kajadian jaman baheula. Dongéng kacida pentingna pikeun masarakat anu masih
11
kénéh nyekel pageuh tradisi. Dongeng bisa dipaké pikeun ngadugikeun pesen saperti pesen
moral. Kusabab kitu bisa di peka pangajaran ogé di sakola
B. Saran
Tinangtos dina nyusun ieu makalah masih keneh seueur kakirangan margi rumaos si kuring
sadayana masih keneh diajar, kuayana kitu miharep ti rerencangan sadayana komentar sareng
saran kanggo langkung saena dina nyusun makalah basa sunda.
DAPTAR PUSTAKA
13